OGNIWA PROCESU KSZTAŁCENIA

2

Ogniwa procesu kształcenia:

1.Uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych.

2.Poznawanie nowych faktów.

3.Nabywanie pojęć.

4.Utrwalanie wiadomości.

5.Przechodzenie od teorii do praktyki.

6.Wykonywanie zadań dydaktyczno – wytwórczych.

7.Kontrola i ocena wyników nauczania

3

1. Uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych

cechy tego etapu kształcenia:

• celem jest wytworzenie u uczniów pewnej pozytywnej motywacji do
nauki, która

może warunkować jej końcowy efekt;

• nauczyciel w oparciu o uprzednio skonstruowany plan lub konspekt
lekcji

zapoznaje uczniów z ich zadaniami związanymi z celem lekcji

oraz założonym

efektem końcowym lub planem;

• jest to ogniwo wstępne lecz bardzo istotne, gdyż jest odpowiedzialne
za odpowiedni sposób myślenia uczniów oraz ukształtowanie w nich
woli poprzez

uświadomienie im, czego oraz w jakim celu mają się

nauczyć;

• świadomość uczniów (działających pod kierownictwem nauczyciela)
danej

trudności teoretycznej lub praktycznej stanowi punkt wyjścia

dla ich

samodzielnego formułowania problemów, jakie mają oni

rozwiązać głównie poprzez bezpośrednie poznanie;

• następuje tutaj inicjacja poszukującego toku pracy dydaktycznej co
posiada

istotne znaczenie w procesie kształtowania się pozytywnej

motywacji do nauki

oraz w wyznaczeniu kierunku dalszej pracy;

• celem tego etapu pracy jest stworzenie wewnętrznego i
zewnętrznego ładu:
ład wewnętrzny - nauczyciel stara się poprzez stawiane uczniom
zadania uświadomić im, czego oraz w jakim celu mają się nauczyć; ład
wewnętrzny polega na wzbudzeniu motywacji;
ład zewnętrzny - nauczyciela stara się zapewnić spokojny przebieg
lekcji, co wiązane jest z zaprowadzoną przez niego dyscypliną,
wykorzystywanymi sposobami zaczynania oraz kończenia zajęć; brak
tego rodzaju ładu zaburza koncentrację uczniów.

4

Stworzenie odpowiedniej atmosfery na lekcji wymaga:

• wprowadzenia określonych reguł i procedur

• przedstawiania zasad w pozytywnej formie

• tworzenia zasad obowiązujących przy zmianie aktywności

• podkreślania znaczenia zasad

• egzekwowania przestrzegania zasad

• czujności nauczyciela

• odpowiedniego tempa i rytmu pracy

• płynnego przebiegu zajęć

• podzielności uwagi nauczyciela

• trafnej interpretacji zachowań uczniów o charakterze werbalnym i
niewerbalnym

• wielu strategii i technik sprawdzających czujność i skupienie uczniów na lekcji

Do popełnianych przez nauczycieli błędów na tym etapie kształcenia zalicza
się:

• brak uświadamiania uczniom celów lekcji

• zbyt łatwe lub zbyt trudne cele wytyczane uczniom

• podawanie jedynie tematu lekcji bez celów szczegółowych

• brak ukazywania przydatności przerabianego materiału w praktyce

W czasie tego etapu kształcenia uczniowie wykazują następujące trudności:

• brak świadomości celów lekcji

• brak motywacji

• niezrozumienie tematu zajęć

• chaos - brak porządku w jego umyśle.

5

2. Poznawanie nowych faktów

Proces ten opiera się zarówno na czynnościach teoretycznych jak i
praktycznych, które są dostosowane do wieku oraz zdolności uczniów, co
umożliwia przyswojenie przez nich określonych wiadomości, umiejętności i
nawyków.
Spostrzeganie - uczeń patrząc na pewne przedmioty zauważa to, co się
"rzuca w oczy"; obserwacja - od spostrzegania różni się w ten sposób, iż
pozwala ona dochodzić do pewnych sądów spostrzeżeniowych
umożliwiających udzielenie odpowiedzi na pytanie. Obserwacja zazwyczaj
jest poprzedzana przygotowaniem wszelkich niezbędnych dla
przeprowadzenia pokazu lub zajęć laboratoryjnych - pomocy naukowych.
Istnieją następujące sposoby poznania:

• empiryczne sposoby poznania:

 poznanie bezpośrednie (na przykład spostrzeganie, obserwacja lub
eksperyment)

 poznanie pośrednie (na przykład mapy, strategie, schematy czy
modele)

 werbalne sposoby poznania:

 słowo mówione (na przykład opowiadanie, pogadanka, opis, wykład,
dyskusja)

 słowo drukowane (na przykład opowiadanie, opis czy praca z książką)

Do popełnianych na tym etapie kształcenia błędów nauczycieli
zaliczyć można:
a.zmuszanie uczniów do podawania szybkich wypowiedzi oraz formułowania
wniosków czy uogólnień
b.odpowiadanie za uczniów, samodzielne formułowanie wniosków (tzw.
"niecierpliwy nauczyciel")
c.nieodpowiedni dobór obiektów do przeprowadzanej obserwacji oraz
warunków w jakich ona przebiega

6

Wykazywane na tym etapie trudności uczniów to:

• brak koncentracji na najważniejszych cechach

• problemy wynikające ze słabego wzroku

• problemy związane z używaniem pojęć w ich właściwym znaczeniu

• problemy związane z rozumieniem i przyswajaniem treści typowo
teoretycznych

• trudności wiążące się z wyciąganiem odpowiednich wniosków

• trudności związane z umiejętnością uchwycenia wszystkich elementów

• brak zainteresowania tematem lekcji.

3. Nabywanie pojęć

Proces ten ma dość złożony charakter - formowanie się określonego pojęcia
w świadomości uczniów polega na "odkrywaniu" przez nich cech, a więc na
abstrahowaniu.

Pojęcie - stanowi podstawową jednostkę organizacyjną procesu myślenia,
komunikacji międzyludzkiej. Pojęcia są wytworami poznawania otaczającej
nas rzeczywistości, które posiadają cechy opisujące ją oraz umożliwiające jej
definiowanie. Odróżnienie danego pojęcia od pozostałych jest możliwe dzięki
jego cechom istotnym.

Proces kształtowania się pojęć ogólnych ma następujących przebieg:
a. skojarzenie nazwy z odpowiednim przedmiotem
b. stworzenie przedpojęcia (dzięki znajomości zewnętrznych cech rzeczy lub
zjawiska)
c. nabywanie pojęcia naukowego

7

Metody nauczania pojęć:

• metoda dedukcyjna polegająca na przechodzeniu od rzeczy ogólnych
do szczegółowych, czyli od danej reguły do przykładu (jest to nauczanie
bezpośrednie)

• metoda indukcyjna polegająca na przechodzeniu od rzeczy
szczegółowych do rzeczy ogólnych, zatem od danego przykładu do
reguły.

Błędy popełniane przez nauczycieli na tym etapie kształcenia to:

• brak uwzględniania wszystkich etapów

• podawanie gotowych definicji nie powiązanych z ich analizą

• nieodpowiednia realizacja kolejnych etapów kształtowania się pojęć

• próba zestawiania nieporównywalnych przedmiotów

• zbyt duża liczba pojęć

• źle dobrane przykłady pojęć

• egzekwowanie definicji i pojęć od uczniów nie sprawdzając uprzednio
rozumienia przez nich
ich treści

• wdrażanie uczniów do posługiwania się pojęciami w nowych sytuacjach

Trudności przejawiane przez uczniów to:

• błędne wnioskowanie

• zbyt wiele pojęć

• przekazywanie gotowych pojęć bez uprzedniego ich kształtowania

8

4. Utrwalanie wiadomości

Do warunków skuteczności utrwalania zdobytych przez uczniów
wiadomości zalicza się:

• występujące u uczniów nastawienie na trwałe zapamiętywanie

• właściwe rozumienie utrwalanego materiału przez uczniów

• zastosowanie odpowiednich technik zapamiętywania

Metody utrwalania wiadomości:

•

bierne polegające na powtarzaniu i przypominaniu; jest to uczenie

się pamięciowe ze

zrozumieniem

•

aktywne (czynne) polega na systematyzowaniu oraz klasyfikowaniu

wiadomości,

kształtowaniu umiejętności i nawyków w toku ćwiczeń i

samodzielnej pracy.

Utrwalanie materiału powinno polegać w ten sposób, że zaraz po
wprowadzeniu nowych treści należy je powtarzać w kolejności ich
uprzedniego podawania; najważniejsze i najtrudniejsze treści należy
powtarzać w trakcie lekcji powtórzeniowych co wytwarza systematyczną
wiedzę.

Istnieją następujące sposoby powtarzania:

• pogadanka, czyli tradycyjne odpytywanie

• praca z tekstem

• uczenie się pamięciowe

• pytanie jednocześnie kilku uczniów oraz konfrontowanie ich odpowiedzi

• stosowanie różnych sposobów uporządkowania określonego materiału.

9

Błędy popełniane przez nauczycieli na tym etapie kształcenia:

• utrwalanie wiadomości bez ich rozumienia

• brak postawy u uczniów nastawienia na trwałe zapamiętywanie

• niestosowanie systematycznej kontroli uzyskiwanych wyników nauczania

• zapamiętywanie błędnych skojarzeń

• utrwalanie treści niezrozumiałych dla uczniów

• pomijanie najistotniejszych faktów i uogólnień

• utrwalanie wiadomości w sytuacji, gdy uczeń już nie pamięta poprzednio
przerobionego
materiału

• stosowanie tylko jednej metody utrwalania wiadomości

Trudności przejawiane przez uczniów:

• problemy związane z zapamiętywaniem wiadomości

• trudności w zapamiętywaniu nazw, dat lub wzorów

• problemy z zapamiętywaniem treści, które nie interesują uczniów

• problemy związane z warunkami zapamiętywania nowych wiadomości

• mieszanie podobnych do siebie pojęć, które zostały wprowadzone w
krótkim okresie czasu

10

5. Przechodzenie od teorii do praktyki

Łączenie teorii z praktyką polega na wiązaniu bezpośredniego poznania
(czyli praktyki) z pośrednim (czyli teorią), oraz na łączeniu nabywanych
wiadomości z posługiwaniem się nimi w działaniu. Podstawowe pojęcia tego
etapu stanowi teoria oraz praktyka.

Teoria to zbiór twierdzeń z danej dziedziny nauki, prawa i zasady, natomiast
praktyka stanowi najlepszy sprawdzian wiedzy, dzięki niej wiadomości stają
się głębsze oraz pełniejsze.

Praktyka pobudza uczniów do aktywności myślowej oraz sprzyja rozwojowi
ich samodzielności

Do błędów popełnianych przez nauczycieli na tym etapie zalicza się:

• oddzielanie teorii i praktyki

• samodzielne wykonywanie ćwiczeń przez nauczyciela

• nieodpowiednie przygotowanie do lekcji przez nauczyciela

Do trudności uczniów zaliczyć tutaj można:

• problemy związane z wykorzystaniem wcześniej przyswojonych
wiadomości do
opracowywanego materiału

• trudności związane z rozwiązywaniem zadań tekstowych

• trudności związane ze znalezieniem związku pomiędzy wielkością daną i
szukaną

• problemy w zastosowywaniu pojęć.

11

6. Wykonywanie zadań dydaktyczno - wytwórczych

Umiejętności to sprawność posługiwania się odpowiednimi regułami w
trakcie wykonywania określonych zadań. Dzięki systematycznemu
powtarzaniu, czyli ćwiczeniu, umiejętności są stopniowo przekształcane w
nawyk, czyli działanie wykonywane przy coraz mniejszym wysiłku i
świadomości. Dzięki systematycznym ćwiczeniom, umiejętności stopniowo są
przekształcane w przyzwyczajenie.

Proces kształtowania się umiejętności i nawyków obejmuje
następujące etapy:
a. nauczyciel uświadamia uczniom nazwę i znaczenie danej umiejętności
b. uczniowie formułują w oparciu o przypomniane wiadomości jedną lub
kilka reguł działania
c. nauczyciel pokazuje uczniom wzór danej czynności
d. uczniowie zaczynają wykonywać daną czynność pod stałą kontrolą
nauczyciela
e. uczniowie wykonują systematyczne, samodzielne ćwiczenia przyswojonej
umiejętności

Nauczyciele na tym etapie kształcenia popełniają następujące błędy:

• pomijanie jednego lub więcej etapów kształcenia umiejętności oraz nawyków

• nieodpowiednia dydaktyczna realizacja etapów kształcenia

• rezygnacja z kształcenia umiejętności i nawyków

• pokazywanie uczonej czynności tylko raz

• niekontrolowanie pierwszych samodzielnych czynności uczniów

• niewłaściwe rozłożenie ćwiczeń w czasie

• zadawanie do domu zbyt trudnych ćwiczeń w stosunku do tych realizowanych
podczas lekcji

• za szybkie tempo realizacji ćwiczeń

• jedynie powtarzanie i pomijanie części ćwiczeń

• brak dostosowania ćwiczeń do wieku, zręczności oraz umiejętności uczniów

12

Trudności uczniów na tym etapie kształcenia:

• brak motywacji

• nuda i zniechęcenie

• niewłaściwe objaśnienie przydatności danej czynności

• brak adekwatności wykonywanych czynności z tempem uczniów

• nieodpowiedni sposób wyjaśniania

• braki uczniów w zakresie poprzedniego materiału

• zbyt skomplikowane umiejętności

• brak odpowiedniego wprowadzenia do wykonywania samodzielnej
pracy.

7. Kontrola i ocena wyników nauczania

Kontrola polega na sprawdzaniu osiągnięć uczniów, a więc czy opanowali
oraz na w jakim stopniu opanowali oni materiał nauczania (jakich pojęć,
reguł i umiejętności nabyli). Ocena stanowi konieczny element pracy
dydaktycznej, polegający na kontrolowaniu stanu wiadomości oraz
umiejętności uczniów. Oceny mogą występować:

• w postaci stopni (cyfry)

• w postaci słownej (pochwała czy ocena opisowa)

• w postaci graficznej (kwiatki, serduszka)

13

Ocenianie obejmuje czynności nauczyciela według określonych kryteriów,
które są oparte na systematycznej kontroli pracy uczniów. Wyprowadzane są
następujące zarzuty wobec stopni:
1.brak głębszego sensu:

• proces oceniania różni się w poszczególnych szkołach oraz u
poszczególnych
nauczycieli

• jeden symbol nie jest w stanie odpowiednio przedstawić
skomplikowanych
pedagogicznych

• często stosuje się przypadkowe oceny

• często oceny są stosowane jako kara lub środek dyscyplinujący,
zamiast jako
miara osiągnięć uczniów

2.pedagogiczna błahość stopni:

• są to tylko symbole

• najbardziej istotne są wyniki nieuchwytne, których nie da się wycenić
czy
ustopniować

• oceny nauczycieli są mniej ważne dla uczniów niż ich własna
samoocena

• stopnie nie umożliwiają na poprawne przewidzenie późniejszych
osiągnięć

3.stopnie są niepotrzebne:

• brak skuteczności w motywowaniu do prawdziwych osiągnięć

• opanowanie przez uczniów wszystkich założonych wiadomości
powoduje, iż nie ma czego
różnicować stopniami

• trwałość stosowania stopni wynika ze stosowania przez nauczycieli
tradycyjnych
sposobów działania

14

4. szkodliwość stopni:

• niskie oceny zniechęcają często mało zdolnych uczniów do dalszego
wysiłku

• powodują u pewnych uczniów ponoszenie nieuniknionych porażek

• często zdarza się, iż rodzice uczniów stosują kary za słabe oceny oraz
nie stosują
odpowiednich nagród za oceny wysokie

• oceny stanowią uniwersalny wzór obowiązujący wszystkich uczniów
pomimo wielu
różnic między nimi występujących

• oceny akcentują wspólne cele dla wszystkich uczniów zniechęcając do
podejmowania indywidualnych celów

• nagradzają one konformizm karząc twórczą postawę

• zamiast współpracy powodują rywalizację

• nacisk na osiąganie wysokich ocen może prowadzić do oszustw

Rodzaje sprawowanej kontroli:

• diagnostyczna (sprawdzanie)

• dydaktyczna (sprawdzenia, czy uczniowie opanowali dany materiał)

• motywująca

• prognostyczna

• wychowawcza (nauka samodzielności oraz samooceny)

15

Metody kontroli:

• kontrola ustna

• kontrola pisemna w postaci kartkówek, klasówek czy wypracowań

• ćwiczenia i działania praktyczne

• praca z książką

Błędy popełniane przez nauczycieli w trakcie kontroli:

• subiektywizm ocen

• wieloaspektowość stopni

• brak systematyczności w kontrolowaniu

• niejawność ocen oraz ich uzasadnienia

• nieodpowiednia atmosfera w trakcie kontroli

• stosowanie nieodpowiednich metod kontroli

• brak stosowania ocen lub ich nadmierne stosowanie

• ocenianie na podstawie ogólnego zachowania uczniów podczas lekcji

Trudności uczniów na tym etapie kształcenia:

• brak samokontroli u uczniów

• mechaniczna kontrola niezrozumiana przez uczniów przez co wywierająca
na nich
negatywny stosunek

• brak umiejętności koncentracji w trakcie podczas kontroli

• brak umiejętności wypowiadania swoich opinii przez uczniów.