OGNIWA PROCESU KSZTAŁCENIA
A. uświadamianie uczniom celów i zadań kształcenia – sprzyja mobilizacji i pozytywnej motywacji uczenia się. Gdy uczniowie znają cel to sami starają się aby na lekcji nie występowały zakłócenia utrudniające realizację zadań. Duży wpływ na ta motywację może mieć urozmaicenie metod pracy sposobów i środków, wprowadzanie pracy grupowej. Doprowadza to do wyzwolenia aktywności uczniów
B. poznawanie nowych faktów – poznawanie zmysłowe najlepiej spełnia swoją rolę gdy opiera się na obserwacji i praktyce. Ważne są sposoby zapoznawania ucznia z nowym materiałem. Najlepszym źródłem faktów jest sama rzeczywistość. Uczniowie powinni poznawać przedmioty poprzez bezpośrednie zetknięcie się z nimi oraz obserwację
C. nabywanie nowych pojęć – proces kształtowania pojęć ma charakter złożony i wymaga świadomego wysiłku myślowego. Zadaniem nauczyciela jest kierowanie tym procesem. Opanowanie pojęć przez uczniów nie powinno polegać na zapamiętywaniu gotowych określeń lecz na wyszukiwaniu podobieństw i różnic pomiędzy zjawiskami, porównaniu i uogólnieniu
D. poznawanie prawidłowości i systematyzowanie wiedzy – istotną rolę odgrywa obserwacja, doświadczenie i wiedza. Trwałe wiadomości są podstawą dalszego zdobywania wiedzy. Na trwałość materiału wpływają czynniki np. metody i środki dydaktyczne a przede wszystkim nastawianie na zapamiętywanie i rozumienie
E. przechodzenie od teorii do praktyki – wiedza naukowa ma wówczas znaczenie gdy człowiek potrafi posługiwać się nią w życiu codziennym. Przez powtarzanie umiejętności dochodzimy do nawyków, które pomagają w podwyższaniu sprawności.
F. Wykonywanie zadań praktyczno-wytwórczych – praktyka posiada walory poznawcze i wychowawcze. Pozwala lepiej zrozumieć wiadomości, pobudza ucznia do aktywności intelektualnej i samodzielności oraz wyzwala emocje. Wpływa to na wszechstronny rozwój uczniów oraz przygotowanie ich do życia społecznego i zawodowego
G. Sprawdzanie i ocena osiągnięć – realizacja procesu kształcenia wymaga systematycznego sprawdzania osiągnięć uczniów oraz uzupełnienia braków. Podczas kontroli nauczyciel bada aktualny i wcześniejszy stan
Ogniwa procesu kształcenia mają charakter wyznaczników postępowania nauczycieli.
ZASADY KSZTAŁCENIA – ogólne normy postępowania dydaktycznego nauczyciela i działalności uczniów wynikające z podstawowych prawidłowości procesu dydaktycznego, których przestrzeganie zapewni lepszą realizację zakładanych celów kształcenia ogólnego.
1. Zasada świadomej aktywności uczniów – aktywność jest niezbędnym warunkiem do podjęcia nauki, a uświadamianie uczniom celów i zadań ich działania jest potrzebne do uzyskania pozytywnych wyników uczenia się. Trzy rodzaje aktywności: a) intelektualna – pozanie świata b) emocjonalna – wyłonienie wartości c) praktyczna – przekształcanie rzeczywistości. Jest to ważna motywacja dla uczniów do osiągania stawianych im wymagań.
2. Zasada poglądowości – polega na wielozmysłowym kontakcie ucznia z rzeczywistością. Stanowi konieczność zapoznawania uczniów z wiedzą poprzez bezpośrednie poznanie rzeczy i zjawisk lub pośrednie za pomocą różnych środków dydaktycznych jak: tabele, wykresy, obrazy. Podstawowym sposobem realizacji zasady jest obserwacja
3. Zasada przystępności – konieczność dostosowania materiału nauczania, metod i środków dydaktycznych do poziomu i rozwoju uczniów. Dzięki temu opanowują oni wiadomości i umiejętności przystosowanym do ich możliwości. Wymagania, które przerastają możliwości ucznia, powodują zniechęcenie do nauki i obniżają mobilizację.
4. Zasada systematyczności – konieczność realizowania materiału w logicznym porządku. Nauczyciel powinien konsekwentnie kierować pracą uczniów. Systematyczność ułatwia integrowanie wiedzy w spójny układ, co także czyni ją trwalszą. Uczenie się przebiega wówczas skuteczniej.
5. Zasada łączenia teorii z praktyką – wyrabia u uczniów przekonanie o użyteczności wiedzy oraz wywołuje pozytywne motywacje. Zasada pobudza u uczniów aktywność oraz samodzielność w działaniu, a przede wszystkim przygotowuje do zmieniania otaczającego świata.
6. Zasada trwałości wiedzy i umiejętności – potrzeba takiego zorganizowania procesu nauczania przez nauczyciela, aby uczniowie mogli zawsze odtworzyć materiał z pamięci oraz posługiwać się nim. Ważne jest utrwalanie nowych wiadomości przy pomocy systematyzacji i powtarzania.
7. Zasada indywidualizacji i zespołowości – uwzględnianie indywidualnych możliwości ucznia oraz współdziałanie wszystkich uczniów w klasie; jest to konieczność zachowania indywidualnego podejścia do ucznia w warunkach pracy zespołowej. Nauczyciel powinien oddziaływać na uczniów odbiegających od normy w formie wyrównania braków słabego, a doskonalenie lepszego.
METODY NAUCZANIA – systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań.
Podział metod:
o Metody podające – istotą jest odpowiedni dobór treści, właściwy sposób jej przekazywania:
- pogadanka – polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest osobą kierującą, stawia uczniom pytania na które oni z kolei udzielają pożądanych odpowiedzi. Dobrze skonstruowane pytania pobudzają uczniów do myślenia i rozwijają umiejętność analizy (wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca, kontrolna
- prowadzenie opowiadania – polega na słownym przedstawieniu zdarzeń, faktów i procesów. Opowiadaniu powinna nadawać charakter myśl przewodnia związana z celami kształcenia. Układ treści opowiadania powinien mieć logiczną strukturę i wzbudzać zainteresowanie
- prowadzenie opisu – polega na słownej charakterystyce przedmiotów, zjawisk czy osób. Stosowany jest gdy uczący nie zna jakiegoś przedmiotu z własnego doświadczenia ani z poprzedniego nauczania. Powinien pobudzać wyobraźnię uczniów oraz być zrozumiały i barwny
- wykład informacyjny – powinien składać się z wprowadzenia, części głównej i podsumowania. Służy do słownego przekazywania określonych treści kształcenia w przystępnej formie. Polega na podaniu uczniom wiedzy w jej naukowej postaci oraz właściwej terminologii
o Metody problemowe – nie polega na przekazywaniu gotowych wiadomości lecz na kierowaniu pracą uczniów którzy zdobywają nowe wiadomości za pomocą rozwiązywania problemów
- wykład problemowy – podanie tematu i celu wykładów, analiza sytuacji problemowej, określenie sposobu rozwiązania, wysuwanie hipotez w czym biorą udział uczniowie, podsumowanie treści wykładu
- gry dydaktyczne – metody te aktywizują uczniów, kształcą u nich umiejętność szukania informacji, rozwiązywanie problemów, tworzenie pomysłów, doskonalą umiejętność dyskutowania oraz argumentowania (burza mózgów – zespołowe poszukiwanie pomysłów do rozwiązania jakiegoś problemu, metoda sytuacyjna – zespołowe analizowanie i rozwiązywanie problemu przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela, metoda inscenizacji – polega na odgrywaniu ról, metoda symulacyjna – polega na odtworzeniu przez uczniów różnych sytuacji problemowych i próbie rozwiązania
- dyskusja – polega na wzajemnej wymianie myśli i poglądów. Umożliwia rozwiązanie problemu dzięki uzupełnianiu się wiedzy jej uczestników. Metoda ta pobudza i rozwija myślenie, kształci umiejętność formułowania myśli (wprowadzenie, dyskusja właściwa, podsumowanie wyników)
o Metody eksponujące – cechuje je bogactwo odmian. Wartość tej metody zależy od takiego sposobu realizacji materiału, dzięki któremu udało się wywołać u uczniów głębsze przeżycia oraz chęć dyskusji
- drama – metoda realizująca nauczanie w powiązaniu z przeżywaniem i doświadczeniem, gdzie wykorzystuje się zmysły, mowę i wyobraźnię ucznia. Podstawą dramy jest fikcja, wyobrażeniowa sytuacja oparta przede wszystkim na zabawie.
- film – jest nośnikiem wartości który potrafi wywołać u uczniów stan przeżyć emocjonalnych związanych z wartościami
- sztuka teatralna – zawiera w swej treści pewne wartości
- wystawa – stosowana głównie do prezentacji dzieł sztuki
- pokaz – zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demontowaniu przedmiotów, zjawisk i procesów przy umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów. Po pokazie występuje proces wartościowania i wyrażania własnego stosunku (modele, obrazy)
o Metody praktyczne – za pomocą tych metod rozwija się umiejętność i sprawność o charakterze praktycznym. Ułatwia to uczniom bezpośrednie poznawanie rzeczywistości
- metoda ćwiczeń przedmiotowych – wielokrotne powtarzanie czynności stanowiących treść ćwiczenia zorganizowane w zaplanowany sposób. Ćwiczeniami trzeba kierować tak aby uczeń wykonywał je samodzielnie
- metoda laboratoryjna – polega na tym że uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty w celu zbadania przyczyn jakiegoś zjawiska. Sprzyja to rozwojowi zainteresowań i samodzielności
- pomiar – pozwala określić ilościową lub liczbową stronę badanych rzeczy za pomocą odpowiednich jednostek (odległość, waga, składniki)
Funkcja metod nauczania:
o Funkcja dydaktyczna – zaznajamianie uczniów z nowym materiałem
o Funkcja utrwalania – powtarzanie
System klasowo-lekcyjny – polega na tym że wszystkich uczniów w szkole dzieli się na grupy tworzące odrębne klasy.
Klasa to zbiór uczniów w tym samym wieku o zbliżonym zasobie wiedzy, doświadczeń oraz na podobnym etapie rozwoju umysłowego, uczących się wg tego samego programu.
Lekcja – podstawowa jednostka procesu dydaktycznego podczas której nauczyciel w określonym czasie prowadzi zajęcia z względnie stałą grupą uczniów, zgodnie z planem zajęć stosując różne metody i środki dydaktyczne zmierzając do osiągnięcia założonych celów kształcenia.
Struktura lekcji:
organizacja klasy
kontrola pracy domowej i przygotowanie do nowej lekcji
przeprowadzenie nowej lekcji
podsumowanie nowych wiadomości
zadanie pracy domowej