Prakseologiczne ogniwa procesu wychowania i kształcenia fizycznego
Uświadomienie celu
- istotą każdej pracy dobrze zorganizowanej jest ściśle sprecyzowany i jasno postawiony jej cel;
- równocześnie cel winien być ograniczony, tzn. liczący się z możliwościami i pożyteczny;
- każdy proces wychowania i kształcenia fizycznego organizowany jest z punktu widzenia potrzeby zrealizowania określonego celu etapowego;
- mówiąc o celach etapowych procesu wychowania i kształcenia fizycznego, zawsze mamy na uwadze, że postulowane stany rzeczy w ostatecznym efekcie mogą mieć charakter kierunkowo - instrumentalny bądź instrumentalno - kierunkowy;
- cele operacyjne trzeba odpowiednio podporządkować celom etapowym, jasno je sprecyzować i założyć realizację w logicznej kolejności;
- cel niejasny, wieloznaczny nie pozwala na ocenę skuteczności działania;
- działanie może być uznane za skuteczne, kiedy mamy świadomość, że cel został osiągnięty;
- zgodnie z zasadami prakseologii konieczne jest uświadomienie sobie konkretnych i odpowiednio szczegółowych celów „ roboczych ” (operacyjnych);
- poprzestanie na formułowaniu jedynie celów ogólnych nie może prowadzić do organizowania działań celowych;
- namysł nad precyzją celu operacyjnego jest konieczny i z tego względu, że niekiedy ustala się cele zbyt wąskie;
- elementarnym wymogiem jest to, aby ustalony cel był bezwzględnie osiągalny, a więc możliwy do wykonania w przewidywanym czasie, w dostępnych warunkach i za pomocą tych środków, jakimi dany wychowawca fizyczny rozporządzać może.
- w procesie wychowania i kształcenia fizycznego można się domagać, aby cel był znacznie lepiej wykrystalizowany;
- przed przystąpieniem już do działania wychowawca fizyczny winien ustalić właściwą hierarchię celów w danym cyklu tematycznym, a więc ich wzajemne podporządkowanie (cel główny, cele uboczne);
- konieczny jest też pewien namysł nie tylko nad skutkami bezpośrednimi, a więc takimi, których związek z działaniem da się łatwo wykazać, ale i antycypować należy również skutki pośrednie
Od czego jest zależny zakres dokonywanej diagnozy? Co może być przedmiotem diagnozy: a) osobniczej, b) grupowej, c) środowiskowej?
Diagnoza i prognoza
- podjęte na tych etapach działania wzajemnie się przeplatają, równocześnie mają one za zadanie przede wszystkim zebranie informacji przydatnych w konstrukcji następnego cyklu zorganizowanego, tj. planowania i realizacji;
- konieczne jest tu określenie i głębszy namysł nad możliwościami potrzebami wychowanka;
- są one również podporządkowane określonemu, a wcześniej zaprojektowanemu i uświadomionemu celowi;
- zadaniem jest tu dokonanie jak najbardziej szczegółowego i dokładnego przeglądu wszelkich uwarunkowań i dostępnych środków, po to aby cel mógł zostać możliwie sprawnie osiągnięty;
- zakres dokonywanej diagnozy jest oczywiście zależny od tego, jakiemu konkretnemu działaniu ma ono służyć;
- podstawa dobrego rozeznania (diagnozy) jest tyleż rzetelna wiedza i doświadczenie pedagogiczne, co i umiejętność wyzyskania niektórych technik badawczych;
- diagnoza może dotyczyć różnych zakresów stąd mówimy o diagnozie osobniczej, grupowej i środowiskowej;
- przedmiotem diagnozy osobniczej mogą być m.in. zamiłowania, zainteresowania i wiedza w zakresie KF, stan zdrowia i postawa ciała, uzdolnienia i umiejętności ruchowe, poziom rozwoju somatycznego i zdolności motorycznych itp.;
- diagnoza grupowa, najogólniej rzecz ujmując, najczęściej dotyczy stosunków interpersonalnych (społecznych);
- natomiast diagnoza środowiskowa obejmuje stosunek do KF; - dyrekcji szkoły i całego grona nauczycielskiego, organizacji młodzieżowych, klubów sportowych oraz tradycji i klimatu społecznego, stanu szkolnych i pozaszkolnych urządzeń sportowych itd.;
Czego dotyczy prognoza pedagogiczna w WF ? Co to jest prognoza:
a) krótkoterminowa, b) średnioterminowa, c) długoterminowa Ukaż, na jak skomplikowane problemy możemy natrafić przy próbach przewidywania zjawisk ?
- prognoza pedagogiczna dotyczy przede wszystkim przewidywania stanu, jaki wychowanek (wychowankowie) jest w stanie osiągnąć w określonym czasie;
- można tu rozróżnić: prognozę krótkoterminową, np. przewidującą poziom zrealizowania jakiegoś celu operacyjnego;
- w prognozie średnioterminowej można mieć na uwadze przewidywane zmiany w obrębie jakiejś dyspozycji kierunkowej lub dyspozycji instrumentalnej, np. na koniec roku szkolnego;
- natomiast pedagogiczna prognoza długoterminowa może już dotyczyć oceny wartości realizacji jakiejś zmiennej w przyjętym działaniu etapowym (kilka lat);
- prognoza dotyczy więc przewidywania przyszłości;
- tym samym winna ona sprowadzić się do szczegółowego i dokładnego przeglądu wszystkich elementów (warunków i środków), które mogą spowodować, iż wyznaczony cel będzie osiągnięty w sposób mniej lub bardziej skuteczny.
Jak należy pojmować planowanie w WF ? Jakie wymienia się cechy szczegółowe każdego dobrego planu ? Jakiego typu plany winien konstruować nauczyciel WF w szkole i co każdy z planów winien zawierać ?
Planowanie
- każdemu działaniu zorganizowanemu towarzyszy pewien namysł;
- jest więc on powiązany z czynnościami przygotowawczymi, a ważnym ich ogniwem pozostaje organizowanie toku działań poprzez planowanie;
- planowanie, w prakseologicznym rozumieniu tego terminu, polega na obmyślaniu doboru i kolejności przewidywanych działań z jednoczesnym postanowieniem podjęcia tychże według obmyślonego toku;
- można tez podjąć się wyliczenia następujących cech szczegółowych każdego dobrego planu:
1) celowość (cel i środki do niego wiodące zostały jasno określone)
2) wykonalność,
3) wewnętrzna zgodność (brak elementów pozostających w sprzeczności),
4) maksymalna operatywność (łatwość zastosowania),
5) plastyczność (możliwość modyfikacji bez potrzeby układania nowego planu ),
6) dostateczna szczegółowość ( konkretność ),
7) terminowość (podane terminy wykonania kolejnych części i całości ),
8) alternatywność (łatwość likwidowania sprzeczności ),
9) kompleksowość,
10) optymalna długodystansowość ( ograniczona możliwością przewidywania przyszłych warunków ),
11) komunikatywność ( E. Mazurkiewicz, 1974 )
- planowanie sprowadzić można do obmyślania toku działań zamierzających najprostszą drogą do celu, przy użyciu najkorzystniejszych środków i z uwzględnieniem wszystkich warunków osobniczych i pozaosobniczych;
- podstawę do racjonalnego doboru form i metod WF stwarza stale uwzględnianie celu działania oraz uprzednio już dokonane - diagnoza i prognoza;
- w szkole nauczyciel WF w pierwszej kolejności uwzględnić musi obowiązujący „ Program ” - w planie umieszcza on już tylko takie zadania, które są zgodne z potrzebami rozwojowymi uczniów i dostosowane do warunków (S. Strzyżewski);
- ten sam autor wskazuje następnie, że zasada sprawnego i skutecznego działania wymaga, aby nauczyciel wf sporządził:
a) „ Plan wychowania w zakresie KF szkoły ”,
b) „ Roczny plan WF dla klasy ”,
c) osnowy, jako plany wytyczające działania w określonym cyklu tematycznym
(S. Strzyżewski, 1987)
- każdy z wymienionych planów winien uwzględniać zadania w zakresie:
a) kształtowania postaw,
b) sprawności motorycznej,
c) umiejętności pielęgnacji i władania ciałem,
d) wiadomości o funkcjonowaniu i potrzebach troski o ciało
- nowocześnie prowadzone planowanie domaga się szerokiego uwzględnienia w przyszłym działaniu zaangażowania świadomości wychowanka;
- temu właśnie ma służyć wprowadzenie m.in. elementów wiedzy o tym, jak ćwiczyć i dbać o ciało i zdrowie, samokontroli i samooceny, podręczników dla ucznia, zadań domowych, jako tych elementów, które podkreślają potrzebę systematycznej pracy nad sobą itp.
- nowocześnie pojmowany warsztat pracy winien objąć:
a) aparaturę diagnostyczno - kontrolną ( zestaw do badań morfologicznych, czynnościowych i motorycznych ),
b) materiały dla celów poradnictwa i zestaw profilów indywidualnych grupowych,
c) pomoce do nauczania higieny, somatologii oraz do prowadzenia ćwiczeń (filmy, przezrocza, tablice, magnetowid itp.),
d) nowoczesne obiekty sportowe, sprzęt i przybory (M. Demel 1973)
- strategia realizacji tych zadań wymaga oczywiście również nowego i nowoczesnego patrzenia na metody i formy organizacyjne procesu wychowania i kształcenia fizycznego (S. Strzyżewski, 1987);
- zgodnie z obowiązującym aktualnie programem, plan pracy nauczyciela winien uwzględniać:
a) sprecyzowane zadania, przez realizację których nauczyciel i uczeń zmierzać będą do osiągnięcia podstawowych celów,
b) odpowiednio dobrane środki realizacji zadań w praktycznym działaniu nauczyciela i ucznia,
c) zestaw zadań kontrolnych - oceniających osiągnięcia uczniów w realizacji programu („Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna ”, 1984)
Na czym opiera się działanie zorganizowane wychowawcy fizycznego czym ono winno się charakteryzować ? Jakie wymogi przed wychowawca fizycznym stawia realizacja współcześnie pojętego procesu wychowania i kształtowania fizycznego ?
Realizacja
- przed przystąpieniem do każdego działania ważny jest pewien namysł
- temu służyły wszystkie w/w ogniwa cyklu działania zorganizowanego ( faza przygotowawcza )
- jeżeli jednak przez proces wychowania i kształtowania fizycznego rozumiemy ” ciąg działań wychowawczych i kształcących ”, to wówczas istota tego procesu przejawia się w samym działaniu, czyli kiedy występuje bezpośrednia styczność wychowawcy fizycznego z wychowankiem
- w działaniu punktem wyjścia i przewodnikiem jest plan pracy
- przy wykonywaniu kolejnych czynności wychowawca fizyczny winien uwzględnić to co zrobił wcześniej, jak i to co dopiero zrobić zamierza
- działanie zorganizowane winno charakteryzować się tym, że wszystkie jego części i całość czynności są zgodne z planem i podporządkowane wcześniej wytyczonemu celowi
- pamiętać też trzeba o specyficznych cechach współcześnie pojętego procesu wychowania i kształcenia fizycznego - wymagania wobec wychowawcy fizycznego - wykraczają poza strefę intelektualną i sferę sprawnościową
- „ jeżeli dawniej nauczyciel mógł ( choć oczywiście nie musiał ) ograniczać się do wyegzekwowania uległości od uczniów w trakcie oddziaływania na nich czynnikami biologicznej natury, dzisiaj, w związku z nowymi tendencjami w WF, aby osiągnąć założone cele, musi on doprowadzić do internalizacji ( czyli uznania przez uczniów za własne ) poglądów i przekonań o potrzebie dbałości o ciało ” (H. Grabowski, 1987)
- realizacja procesów wychowania i kształcenia fizycznego podlega specyficznym cechom każdego procesu pedagogicznego;
- przyjęty schemat cyklu organizacyjnego obejmuje wszystkie fazy działań wychowawcy fizycznego;
- jedynie jednak w fazie realizacyjnej ma on bezpośredni kontakt z wychowankiem;
-wskazuje się na następujące uzasadnienia prowadzenia kontroli:
a) społeczne,
b) psychologiczne,
c) pedagogiczne (W. Zaczyński 1974 )
- uzasadnienie społeczne jest takie, że proces wychowania i kształcenia fizycznego, jak każde zjawisko społeczne, wymaga kontroli;
- względy psychologiczne wskazują na potrzebę orientacji samego podmiotu w czynionych postępach oraz na konieczność zaspokajania potrzeb samoafirmacji;
- z kolei z pedagogicznego punktu widzenia kontrola znajduje swoje uzasadnienie w jej profilaktycznej funkcji i potrzebie doskonalenia działania oraz w konieczności przygotowania wychowanków do rzetelnego wykonywania wszelkich obowiązków;
- pouczające może tu być spojrzenie na miejsce, jakie w zorganizowanym cyklu pracy wychowawcy fizycznego zajmuje wdrożenie wychowanków do systematycznego wyzyskiwania metod samokontroli i samooceny
- elementy te uznaje się za integralne ogniwo podmiotowej kontroli;
-wymagają one stwarzania takich sytuacji wychowawczych, które przygotowują wychowanka do ciągłego doskonalenia się, określonego już mianem samokształcenia i samowychowania;
- za główne czynniki sprzyjające skuteczności wdrażania wychowanka do procesu samowychowania uznać można:
1) rozwinięcie w wychowanku motywacji do ciągłego samodoskonalenia;
2) kierowanie i umiejętne doradztwo w toku realizacji poszczególnych zadań;
3) zachowanie cykliczności procesu samokontroli i samooceny (R. Botwiński, 1985)
- przyjmuje się, że - z jednej strony - istotą i podstawą efektywności procesu wychowania i kształcenia fizycznego są zmiany w osobowości wychowanka, ale już z drugiej strony - w ocenie ( np. ocena szkolna ) uwzględnia się niemal wyłącznie poziom rozwoju dyspozycji instrumentalnych ( sprawności, umiejętności ruchowych i ewentualnie opanowanych wiadomości ). To, że kontrola wyników nauczania ( kształcenia ) nastręcza znacznie mniej trudności niż kontrola wyników wychowania nie łagodzi tej jawnej niekonsekwencji pedagogicznej
Do czego sprowadza się i czemu służy ocena i wnioskowanie pedagogiczne ? Co to jest skuteczność, a co efektywność działania? Jakim funkcjom winien służyć system oceny i kontroli ?
Ocena i wnioskowanie pedagogiczne
- niezależnie od wcześniej dokonanej pedagogicznej kontroli oceny wyników osiągniętych przez wychowanków, sam wychowawca fizyczny winien dokonać pewnego namysłu i analizy efektów swojej pracy poprzez ich porównanie z zamierzonym celem;
- takie postępowanie służyć winno przede wszystkim wyciągnięciu aktualnych wniosków z realizacji poszczególnych etapów;
- dokonanie analizy całości realizacji procesu wychowania i kształcenia fizycznego umożliwia skuteczniejsze działanie w przyszłości;
- w istocie rzeczy skuteczność działania można określić jako stopień zbliżania się do głównego zamierzonego celu (skutku )
- inaczej jest z oceną efektywności działań;
- nie zawsze bowiem działania efektywne okazują się działaniami skutecznymi, tzn. nie osiągają one założonego celu, chociaż mogą dawać cenne wyniki
- niekiedy zdarza się, że pierwotnie podejmujemy działania dydaktyczno - wychowawcze w innym celu, a zupełnie co innego osiągamy
- skuteczność zaś zakłada jedynie zgodność wyniku z zamierzonym celem
- w cyklu działania zorganizowanego, dotyczącego procesu wychowania i kształcenia fizycznego, ocenę ujmować musimy dynamicznie
- w postępowaniu wyraźnie współwystępuje tu funkcja oceniająca z funkcją kontrolującą i stale towarzyszą one działaniu
- R. Botwiński ( 1985 ) proces kontroli i oceny określał jako złożony ciąg operacji polegających na:
1) uzyskaniu informacji o stanie realizacji zadań w toku działalności bieżącej,
2) porównaniu uzyskanej informacji z założonymi kryteriami,
3) wnioskowaniu o rzeczywistym stanie realizacji zadań w danym przedziale czasowym na podstawie stopnia zgodności danych z przyjętymi kryteriami
- kontrola i ocena winny stanowić pewien kompleks zorganizowanych czynności i uwzględniać wielostronne wymagania każdego procesu wychowania i kształcenia fizycznego
- uważa się, że cały ten złożony system pełni takie funkcje, jak:
1) funkcja poznawcza,
2) funkcja korygująca,
3) funkcja dydaktyczna,
4) funkcja wychowawcza,
5) funkcja aktywizująca,
6) funkcja motywująca,
7) funkcja metodyczna.
Wyróżnione wyżej prakseologiczne ogniwa procesu wychowania i kształcenia fizycznego wyraźnie porządkują praktyczne działanie i służą jego optymalizacji.
W każdym z tych ogniw od wychowawcy domagamy się wykazania się wiedzą kompleksową, scaloną, tj. równoważącą elementy społeczne i przyrodnicze (a więc wiedzą - prawdziwie humanistyczną). W istocie rzeczy tylko też z punktu widzenia miejsca i znaczenia w prakseologicznym łańcuchu funkcjonowania modelu WF weryfikacji podlegać może użyteczność zdobywanej przez studenta i uprawnionej w uczelni wiedzy. W tym tez miejscu teoria WF, podejmując się logicznego uporządkowania działań wychowawcy fizycznego, dokonuje równocześnie syntezy, podsumowania i ukoronowania studiów (M. Demel 1973)
17