.

Inclusion Europe i jego 47 stowarzyszeń
członkowskich z 34 państw walczą ze
społecznym wykluczaniem oraz dyskryminacją
osób niepełnosprawnych intelektualnie i ich
rodzin:



Austria



Belgia



Bułgaria



Chorwacja



Cypr



Czechy



Dania



Estonia



Finlandia



Francja



Grecja



Hiszpania



Holandia



Irlandia



Islandia



Izrael



Litwa



Luksemburg



Łotwa



Macedonia



Mołdawia



Niemcy



Norwegia



Polska



Portugalia



Rosja



Rumunia



Słowacja



Słowenia



Szwajcaria



Szwecja



Węgry



Wielka Brytania



Włochy

Większość niepełnosprawnych intelektualnie
osób w Europie nie jest w stanie w pełni
uczestniczyć w normalnym życiu
społeczeństwa. Doświadczają wykluczenia
społecznego i dyskryminacji oraz często nie
mogą cieszyć się prawami i korzyściami
płynącymi z pełnego obywatelstwa. Niedawne
badania Inclusion Europe również pokazują,
że osoby te są często ofiarami ubóstwa, a
wskaźnik bezrobocia jest wśród nich bardzo
wysoki, nawet w porównaniu z innymi
grupami osób niepełnosprawnych.

Unia Europejska i jej Państwa
Członkowskie nie osiągną więc
powodzenia w walce z ubóstwem i izolacją
społeczną w Europie, jeśli ich polityka i
praktyka nie będą promować aktywnego
włączania osób niepełnosprawnych
intelektualnie we wszystkich obszarach
życia. Równy dostęp do praw i wymiaru
sprawiedliwości musi stanowić jeden z
kamieni węgielnych takiej strategii.

Jeden z kluczowych problemów dla osób
niepełnosprawnych intelektualnie w realizacji
swoich pełnych praw obywatelskich wiąże się z
kwestią zdolności do czynności prawnych.
Przez wiele lat odpowiedzią systemu prawnego
na problem osób niepełnosprawnych
intelektualnie było całkowite
ubezwłasnowolnienie, które odbierało danej
osobie możliwości podejmowania wiążących
prawnie decyzji. Zastępczy proces
podejmowania decyzji przy pomocy
wyznaczonych opiekunów był – a w wielu
państwach wciąż jest –regułą, przez co
pozbawia się dane osoby wszystkich praw
obywatelskich.

Osobom niepełnosprawnym umysłowo
przysługują na mocy poszanowania ich
ludzkiej godności i integralności te same
prawa człowieka, w stopniu równym prawom
wszystkich innych osób. Na tej podstawie
dysponują one prawem do życia, pracy i
uczestniczenia w społeczeństwie tak, jak
wszyscy inni. Mają one prawo do
podejmowania własnych decyzji, co stanowi
podstawowe prawo człowieka, a dla ich
dalszego rozwoju niezbędne jest, aby
otrzymywały zachętę do zajmowania się
własnymi sprawami i prowadzenia własnego
życia w najszerszym możliwym zakresie.

Organizacja Inclusion Europe i jej
stowarzyszenia członkowskie opracowały
standardy w dziedzinie prawodawstwa
dotyczącego zastępstwa i pomocy prawnej na
rzecz niepełnosprawnych intelektualnie osób
dorosłych. Powinny one służyć jako punkt
odniesienia dla wszystkich Państw
Członkowskich UE zamierzających podjąć
środki prawne na rzecz poprawy sytuacji
prawnej tychże osób, jako samodzielnych
obywateli o równych prawach przysługujących
im jako członkom społeczeństwa.

cd.
Koncentrujemy się przede wszystkim na
uświadomieniu potrzeby istnienia
odpowiednich praw, które służą osiągnięciu
równowagi pomiędzy prawem osoby
niepełnosprawnej intelektualnie do tego, aby
uszanowana została jej niezależność w
podejmowaniu decyzji, a jednocześnie
dostępnymi środkami, które w razie potrzeby
zapewnią jej ochronę prawną.

Inclusion Europe uważa za kluczową kwestię
potrzebę jasnego zdefiniowania pojęcia
zdolności do czynności prawnych. W niektórych
krajach za zdolność do czynności prawnych
uznaje się zdolność sądową lub „prawo do
posiadania praw”. Nie może być wątpliwości co
do tego, że niepełnosprawność intelektualna w
ramach systemu prawnego któregokolwiek z
państw członkowskich UE nie może
usprawiedliwiać odmowy korzystania z równych
praw człowieka każdego obywatela. W
kontekście niniejszego Projektu pojęcie
zdolności do czynności prawnych stosuje się w
znaczeniu „zdolności do działania” – w oparciu o
równy status prawny – we własnym imieniu.

Prawo, procedury i praktyka związane ze
wsparciem i ochroną prawną
niepełnosprawnych intelektualnie osób
dorosłych powinny opierać się o
poszanowanie godności każdej istoty ludzkiej,
jej praw człowieka i podstawowych wolności.
Inicjatywy prawodawcze i praktyczne mające
wpływ na prawa osób niepełnosprawnych
intelektualnie muszą zawierać jak najszersze
możliwe konsultacje ze społecznością osób
niepełnosprawnych intelektualnie i ich
stowarzyszeniami.

Termin “zdolność do czynności prawnych” wiąże

się ze zdolnością do realizacji tych praw i

podejmowania tychże obowiązków poprzez

własne działania. „Zdolność do czynności

prawnych” implikuje “osobowość prawną”,

zdolność do potencjalnego posiadania praw i

obowiązków. W odróżnieniu od “osobowości

prawnej”, “zdolność do czynności prawnych” jest

zdolnością i mocą umożliwiającą uczestniczenie w

danym przedsięwzięciu lub transakcji, a ogólnie

tworzenie, utrzymywanie lub rozwiązywanie

stosunków prawnych, mogącą zależeć od

spełnienia dodatkowych wymagań, na przykład

osiągnięcia pełnoletności (18 lat w większości

systemów prawnych) jako warunku wstępnego

dla uzyskania zdolności w szeregu okoliczności

prawnych.

Zarówno „zdolność prawna”, jak i
„zdolność do czynności prawnych”
mają istotne znaczenie dla osób
niepełnosprawnych intelektualnie;
razem stanowią one podstawy ich
statusu jako istot ludzkich o równych
prawach, w tym posiadających prawo
do samostanowienia.

W ramach systemu wsparcia
społecznego i prawnego należy
pomieścić struktury ułatwiające i
umożliwiające niepełnosprawnym
intelektualnie osobom dorosłym
podejmowanie decyzji w swoich
osobistych i/lub finansowych
sprawach w jak najszerszym
zakresie (wspomagane
podejmowanie decyzji).

Jeśli środek pomocy prawnej
lub zastępstwa prawnego dla
niepełnosprawnej
intelektualnie osoby dorosłej
jest konieczny, powinien być
proporcjonalny do
indywidualnych okoliczności i
potrzeb konkretnej osoby.

W wielu systemach prawnych środki takie, jak
prywatne “pełnomocnictwo” promowane są w
celu uniknięcia postępowania sądowego o
wsparcie i zastępstwo prawne dla osób z
trudnościami w podejmowaniu decyzji. Tam,
gdzie ma to miejsce, system prawny powinien
zapewnić odpowiednie środki kontroli działań
podejmowanych przez prywatnych
pełnomocników zawsze, kiedy dana osoba nie
jest już w stanie – ze względu na
niepełnosprawność, chorobę, lub wiek –
sprawować takiej kontroli osobiście.

cd.
Jednakże należy zauważyć, że prywatne
“pełnomocnictwo” nie stanowi opcji dla
większości niepełnosprawnych
intelektualnie osób dorosłych, które nigdy
nie były w stanie we właściwy sposób
ustanowić takiego instrumentu prawnego.
Dla nich skuteczny system wsparcia
służący pomocą i zastępstwem prawnym
ma największe znaczenie.

Równy dostęp do praw i wymiaru
sprawiedliwości ma podstawowe znaczenie
dla walki z ubóstwem i izolacją społeczną
oraz dla wzmacniania demokratycznych
rządów. Znaczący dostęp do praw i
sprawiedliwości wymaga, aby wymiar
sprawiedliwości i administracji brał pod
uwagę osoby niepełnosprawne.

cd.
Dostęp do praw i sprawiedliwości jest
także ściśle połączony z walką z
ubóstwem, jako że osoby ubogie i z
marginesu często pozbawione są wyboru,
szans, dostępu do podstawowych zasobów
oraz głosu przy podejmowaniu decyzji.
Brak dostępu do sprawiedliwości
ogranicza skuteczność walki z ubóstwem i
efektywność programów rządów
demokratycznych ograniczając udział w
nich, ich przejrzystość i wymierność.

W dziedzinie niepełnosprawności
intelektualnej obserwuje się
wzrost świadomości i
historyczne zmiany w kierunku
równości obywatelstwa i praw.
Zasada równych szans wiąże się
z Zasadą Normalizacji
zdefiniowaną przez takich
autorów, jak Bank Mikkelsen w
roku 1954.

cd.
Zasada Normalizacji dotyczy osoby
niepełnosprawnej intelektualnie jako
podmiotu prawa (Zasada Obywatelska),
któremu należy umożliwić życie w jak
najbardziej normalnym otoczeniu (Zasada
Powszechnego Dostępu). Zasada ta wywodzi
się z ruchów na rzecz praw człowieka i
równości wszystkich osób. Normalizacja
prowadzi do zmiany sposobu rozumienia
działań pomocowych: działania te powinny
być dostępne dla każdego, a nie jedynie dla
wybranej grupy osób.

W latach osiemdziesiątych powstał
Paradygmat Niezależnego Życia (De
Jong 1979), który broni tezy, że osoby
niepełnosprawne powinny same
decydować w kwestii swojego własnego
życia. Przywołuje się tu pojęcie
obywatelstwa, osoby jako podmiotu
prawa. Tekst ten promuje zasadę
samostanowienia, która preferuje pro-
aktywne, twórcze i wspierające
nastawienie społeczeństwa zamiast
nadopiekuńczości.

Dostęp do praw do bardzo szerokie pojęcie.
Dla osób niepełnosprawnych intelektualnie
obejmuje on równość dostępu do wszelkich
usług dostępnych obywatelom, a także dostęp
do świadczeń i procesów demokracji. Dostęp
do praw dla osób niepełnosprawnych
intelektualnie określa się głównie poprzez
dostępność administracji publicznej jako
najważniejszej płaszczyzny kontaktu dla
każdego obywatela.

Dostępność w tym kontekście nie
ogranicza się jedynie do aspektów
fizycznych. Swym zakresem obejmuje
ona także “dostępność intelektualną”
w sensie zrozumiałości dla każdego, a
także stosunek pracowników
administracji w sensie ich otwartości i
wyrozumiałości dla szczególnych
potrzeb wszystkich petentów.

Osoby niepełnosprawne intelektualnie
wymagają szczególnej opieki ze strony ich
rodzin, społeczności i władz. Konieczne jest
uruchomienie szeregu środków w celu
umożliwienia im poznania i zrozumienia swoich
praw, a także umożliwienia ich egzekucji.
Znajomość swoich praw jest często niska,
zarówno wśród samych niepełnosprawnych jak
i tych, którzy odpowiadają za opiekę i pomoc
dla nich. Informacje o prawach należy szeroko
upowszechniać. Niezbędne jest zwiększenie
wysiłków na rzecz zapewnienia dostępu
osobom niepełnosprawnym intelektualnie do
odpowiedniej pomocy prawnej.

Dostęp do sprawiedliwości, jako pojęcie
osobne, ale związane z poprzednim,
gwarantuje każdej osobie dostęp do
niezależnego i bezstronnego sądu oraz
szansę na uczciwy i sprawiedliwy proces,
jeśli stawką jest wolność lub własność
danej osoby. Ograniczenia w takim
dostępie mogą być liczne: wysokie koszty
sądowe, restrykcyjne przepisy sądowe,
złożone regulacje, nieskuteczne
mechanizmy egzekucji i korupcja.

cd.
Dostęp do sprawiedliwości łączy
się także z niezawisłością
sędziowską i znajomością prawa.
Jednakże w powszechnym uznaniu
znaczący element dostępu do
sprawiedliwości stanowi
podstawowy dostęp do usług
kompetentnego prawnika.

Dostęp do sprawiedliwości jest, w
istocie, zagadnieniem równości.
Słabsze strony w społeczeństwie mają
równe prawo do obrony swoich praw.
Wśród nich znajdują się osoby
niepełnosprawne, które nie mają
możliwości korzystać z prawa po prostu
dlatego, że nie mają dostępu do
systemu sprawiedliwości.

Równość nie oznacza identycznego
traktowania. W celu osiągnięcia
prawdziwej równości wobec prawa,
musimy zrozumieć i być wrażliwymi na
głęboką nierówność społeczną istniejącą
w stosunku do osób niepełnosprawnych
intelektualnie oraz dostosować prawo i
procedury do ich potrzeb. Systemy
prawne powinny stosować różne
traktowanie w celu uzyskania równości,
jako że nie ma większej nierówności niż
równe traktowanie różnych sytuacji.

Osoby niepełnosprawne intelektualnie mają
prawo do korzystania ze wszystkich usług
oferowanych przez Państwo. W celu zapewnienia
skutecznego dostępu Państwo musi odwołać się
do ogólnych zasad upowszechnienia
(mainstreaming), niedyskryminacji i
powszechnej dostępności. Należy wdrażać normy
minimum w zakresie dwóch głównych dziedzin:
jedna to administracja publiczna odpowiadająca
za wdrażanie i monitorowanie skutecznej
egzekucji uchwalanego prawa, za otwartość na
potrzeby obywateli i za reprezentowanie
Państwa. Druga to sektor sprawiedliwości,
rozumiany jako władza, w której skład wchodzi
karny i cywilny system sprawiedliwości.

Dostęp do praw nie jest czymś
przypisanym do sektora społecznego,
ale wymaga zapewnienia we wszystkich
aspektach życia, na przykład edukacji,
rekreacji lub transporcie. Realizacja
polityki dostępu do sprawiedliwości i
praw dla ludzi niepełnosprawnych
intelektualnie wymaga współpracy z
różnymi stronami.

cd.
W sposób oczywisty niepełnosprawność
intelektualna nie jest tematem dla
specjalistów, ale powinna być traktowana
jako kwestia dotycząca każdego; na
przykład każdy minister powinien brać pod
uwagę kwestie niepełnosprawności przy
podejmowaniu decyzji. Problemy ludzi
niepełnosprawnych powinny być zatem
brane pod uwagę od samego początku
powstawania wszelkich programów.

Koordynacja usług w ramach administracji
powinna brać pod uwagę kwestie
niepełnosprawności. Pomogłoby to
uprościć procedury i uniknąć podwajania
formalności i procedur, a także
ewentualnych sprzeczności i nakładania się
kompetencji. Należy opracować procedury
legislacyjne służące koordynacji służb
społecznych i zdrowia. Należy zapewnić
synergię zasobów. W efekcie dostęp do
sprawiedliwości staje się czymś znacznie
więcej niż poprawą dostępu do sądów lub
zagwarantowaniem zastępstwa prawnego.

Zakaz dyskryminacji tworzy warunki
równego traktowania i równych szans.
Jego celem jest zapobieganie lub
ograniczanie skutków dyskryminacji,
które często powodują, że dana osoba
nie może w pełni uczestniczyć w życiu
społecznym wspólnoty. Czynniki
dyskryminacji mogą być pośrednie lub
bezpośrednie.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości
uznał, że dyskryminacją może skutkować
stosowanie różnych zasad wobec
porównywalnych sytuacji, lub stosowanie
tej samej zasady wobec różnych
sytuacji.W kontekście dostępu do praw i
sprawiedliwości często dominuje ten drugi
wariant: osoby niepełnosprawne
intelektualnie traktowane są przez
administrację lub system sądowy jak
każdy inny obywatel i często nie otrzymują
określonej pomocy czy wsparcia, których
potrzebują.

W celu promocji niedyskryminującego podejścia

w kwestii dostępu do praw i sprawiedliwości,

należy przyjąć formalne środki działania ze

strony administracji i systemu sądowego.

Do środków tych można by zaliczyć:



Ustanowienie rzecznika praw osób

niepełnosprawnych na każdym poziomie

administracji;



Zakaz przejawów zachowań dyskryminujących;



Rozsądne udogodnienia dla osób

niepełnosprawnych;



Zapewnienie dostępu do wszystkich budynków

publicznych;



Zapewnienie łatwych do odczytania informacji

dla osób niepełnosprawnych intelektualnie.

Dostęp dla każdego, niezależnie od
stopnia niepełnosprawności, do
wszelkich dóbr i usług powszechnych,
przy uwzględnieniu specyficznych
potrzeb ludzi, jest niezwykle ważny dla
włączenia ich do społeczeństwa.
Niezbędne jest wsparcie osobiste i
materialne umożliwiające korzystanie z
otoczenia, dóbr i usług w możliwie
najbardziej niezależny sposób.

W celu zapewnienia
powszechnego dostępu do
praw i sprawiedliwości należy
zwrócić szczególną uwagę na
specyficzne zapotrzebowanie
na informację i wskazówki
osób niepełnosprawnych
intelektualnie.

W wielu przypadkach osoby
niepełnosprawne intelektualnie nie mają
dostępu do informacji na tych samych
zasadach, co inni. Ich często słaba
umiejętność czytania pozbawia ich dostępu
do najprostszych informacji, co szkodzi
równości praw wśród obywateli. Zgodnie z
zasadą powszechnej dostępności otoczenie,
procesy, dobra, produkty, usługi, a także
obiekty, instrumenty i narzędzia powinny
być zrozumiałe, użyteczne i możliwe do
zastosowania dla wszystkich osób, przy
jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa i
w możliwie najbardziej niezależny sposób.

cd.
Dlatego należy udostępnić metody
jasnego, zrozumiałego i dostępnego
informowania. Dostępność łatwej do
odczytania informacji umożliwi osobom
niepełnosprawnym intelektualnie
zrozumienie dokumentów i informacji,
które mogą wpływać na ich życie. W ten
sposób dostęp do praw i sprawiedliwości
można poprawić poprzez reformę
administracyjną i uproszczenie wszelkich
formularzy, które mogą dotyczyć osób
niepełnosprawnych intelektualnie.

Osobom niepełnosprawnym intelektualnie
przysługują te same prawa człowieka co
wszystkim innym. Mają prawo do życia, pracy
i uczestnictwa w życiu społecznym,
podejmowania własnych decyzji i kierowania
własnym życiem w największym możliwym
stopniu. Szczegółowe rozmowy z krajami
stowarzyszonymi w Inclusion Europe, a także
dodatkowe badania zrealizowane w ramach
niniejszego projektu pokazały, że osoby
niepełnosprawne intelektualnie mają
trudności z dostępem do prawa i
sprawiedliwości we wszystkich państwach
członkowskich UE i państwach kandydujących.

Partnerzy projektu „Sprawiedliwość, Prawo
i Integracja dla Osób Niepełnosprawnych
Intelektualnie“ nakreślili zasady, które
obejmują najistotniejsze aspekty zdolności
do czynności prawnych, pomocy prawnej,
ochrony prawnej i zastępstwa osób
dorosłych niepełnosprawnych
intelektualnie. Wierzymy, że prawo powinno
uznawać prawo osoby dorosłej do autonomii
i samostanowienia. Zastępstwa prawnego
nie należy narzucać jedynie dlatego, że
dana osoba podejmuje decyzję
niezrozumiałą lub nie do zaakceptowania
dla innych.

cd.
Dodatkowo, należy unikać
ustanawiania środka zastępstwa
prawnego dla niepełnosprawnej
intelektualnie osoby dorosłej, jeśli
tylko osoba ta jest w stanie korzystać
ze swoich praw przy pomocy
właściwego doradztwa i pomocy w
podejmowaniu decyzji. Jeśli środek
taki jest konieczny, powinien być
proporcjonalny do okoliczności i
potrzeb osobistych danej osoby.

Równy dostęp do praw i sprawiedliwości jest
kluczowy dla obniżenia ubóstwa i izolacji
społecznej, oraz aby wzmocnić rządy
demokratyczne. Znaczący dostęp do praw i
sprawiedliwości wymaga, aby systemy
sprawiedliwości i administracji wzięły pod
uwagę osoby nieuprzywilejowane. Kwestia ta
jest także ściśle powiązana z redukcją
ubóstwa, jako że osoby ubogie i z marginesu
często pozbawione są wyboru, szans,
dostępu do podstawowych zasobów, oraz
głosu przy podejmowaniu decyzji. Brak
dostępu do sprawiedliwości ogranicza udział
w niej, jej przejrzystość i wymierność.

Osoby niepełnosprawne intelektualnie

mają prawo korzystać ze wszelkich usług

gwarantowanych przez państwo. W celu

zapewnienia skutecznego dostępu, rządy

muszą odnieść się do ogólnych zasad

upowszechnienia, niedyskryminacji i

powszechnej dostępności, oraz powinny

wdrożyć normy minimum w zakresie

administracji publicznej i dostępu do

sprawiedliwości. Skuteczną politykę

dostępu do sprawiedliwości i praw dla

osób niepełnosprawnych intelektualnie

należy przyjąć przy współpracy z

różnymi podmiotami.

Inclusion Europe usilnie wspiera reformy
administracji służące uproszczeniu procedur i
procesów administracyjnych. Dodatkowo, na
każdym poziomie administracji publicznej
należy udostępnić wsparcie osobiste dla
wszystkich obywateli mających problemy z
czytaniem, pisaniem czy rozumieniem. Osoby
niepełnosprawne intelektualnie powinny
otrzymywać takie wsparcie w każdej niezbędnej
sytuacji, nieodpłatnie i bez konieczności
zgłaszania specjalnego zapotrzebowania lub
składania podań. Pojedynczy punkt kontaktowy
mógłby przyczynić się do uproszczenia procedur
i wykluczenia podwajających się formalności lub
też ewentualnych sprzeczności.