RYZYKO ZAWODOWE

I JEGO OCENA

RYZYKO ZAWODOWE

I JEGO OCENA

Ryzyko zawodowe jako swoista miara zagrożeń
odzwierciedla i łączy ze sobą prawdopodobieństwo
wystąpienia szkody dla zdrowia, którą może stanowić uraz
lub inne pogorszenie jego stanu oraz ciężkości możliwej
szkody, którą może być zarówno np. drobne skaleczenie
bądź podrażnienia lub lekkie uczulenie. jak i amputacja np.
kończyny lub nawet zejście śmiertelne.

Ryzykiem zawodowym jest
prawdopodobieństwo wystąpienia
niepożądanych zdarzeń (zagrożeń)
związanych z wykonywaną pracą,
powodujących straty oraz ich skutków
dla zdrowia lub życia pracowników w
postaci chorób zawodowych
i wypadków przy pracy.

Na podstawie art. 226 Kodeksu pracy,
pracodawca posiada obowiązek:

 dokonania oceny ryzyka zawodowego
związanego
z wykonywaną pracą,

 informowania pracowników o ryzyku
zawodowym
jakie wiąże się z wykonywaną pracą,

 informowania pracowników o zasadach
ochrony
przed zagrożeniami.

Szczegółowy sposób realizacji powyższego
obowiązku wynika z § 39 rozporządzenia
MPiPS
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i
higieny pracy, zgodnie
z którym pracodawca ocenia ryzyko
zawodowe występujące przy wykonywanych
pracach,
w szczególności przy:

 doborze wyposażenia stanowisk i miejsc
pracy,

 stosowanych substancji i preparatów
chemicznych, biologicznych,
rakotwórczych
lub mutagennych,

 zmianie organizacji pracy.

Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia
się wszystkie czynniki środowiska pracy
występujące przy wykonywanych pracach oraz
sposoby wykonywania prac.

Zagrożenie

– potencjalne źródło szkody, urazu lub innego

pogorszenia stanu zdrowia.

Termin „zagrożenie” może być

uszczegółowiony z podaniem jego pochodzenia (np. zagrożenie
mechaniczne, zagrożenie elektryczne) albo charakteru
oczekiwanej szkody (np. zagrożenie porażeniem elektrycznym,
zagrożenie cięciem, zagrożenie zatruciem, zagrożenie pożarem).

W myśl tej definicji zagrożenie:

 istnieje stale podczas zgodnego z przeznaczeniem użytkowania

maszyny (np. ruch  niebezpiecznych części
przemieszczających się,
łuk elektryczny w czasie spawania, niewłaściwa pozycja ciała,
emisja
hałasu, wysoka temperatura);

 albo może wystąpić nieoczekiwanie (np. wybuch, zagrożenie
zgnieceniem w wyniku  niezamierzonego/nieoczekiwanego
uruchomienia, wyrzucenia części w wyniku pęknięcia, upadek z
powodu
przyśpieszenia/zahamowania).

PODZIAŁ ZAGROŻEŃ

•

fizyczne

obejmujące zagrożenia mechaniczne,

elektryczne,
pyłowe, termiczne, hałasem, drganiami mechanicznymi
(wibracją),
oświetleniem, promieniowaniem optycznym i laserowym,
polami
elektromagnetycznymi,

•

chemiczne

obejmujące zagrożenia substancjami i

preparatami
chemicznymi w tym rakotwórczymi,

•

biologiczne

obejmujące priony i wirusy, bakterie, grzyby,

pasożyty
wewnętrzne, czynniki roślinne i czynniki zwierzęce inne niż
pasożyty wewnętrzne,

•

psychofizyczne

obejmujące obciążenie fizyczne

(statyczne,
dynamiczne, monotypia) i obciążenie psychofizyczne oraz
stres.

Sytuacja zagrożenia

– sytuacja, w której osoba jest narażona co najmniej na

jedno zagrożenie. Narażenie może spowodować szkodę natychmiast lub po
pewnym czasie.

Ryzyko (zawodowe)

– kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia szkody

(urazu lub pogorszenia stanu zdrowia) i ciężkości tej szkody.

W związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej przyjęta tu sekwencja:

         

ZAGROŻENIE → SYTUACJA ZAGROŻENIOWA → RYZYKO ZAWODOWE

wyparła, dotychczas stosowaną w Polsce terminologiczną sekwencję:

czynnik → zagrożenie → ryzyko zawodowe

niebezpieczny czynnik (n)

występujący w procesie pracy – czynnik, którego

oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu
(natychmiast),

szkodliwy czynnik (s)

występujący w procesie pracy - czynnik, którego

oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia.

czynnik uciążliwy (u)

to, którego oddziaływanie na pracującego może

spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie nie prowadząc do
trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

Pozostałe zagrożenia charakteryzuje
najczęściej kilka parametrów, np. dla zagrożeń
mechanicznych będą to:

•rodzaj, kształt, gładkość powierzchni elementów, z którymi może się
stykać
pracownik (elementy tnące, ostre, chropowate),

•położenie względem siebie elementów mogących podczas
poruszania się
tworzyć strefy niebezpieczne (np. wciągnięciem - przekładnie
łańcuchowe,
pasowe, zębate),

•energia kinetyczna części maszyn np. obrotowych,

•energia potencjalna części, które poruszają się pod wpływem siły
ciężkości
(np. spadających z wysokości ), elementów sprężystych lub
nad- i podciśnienia płynów ,

•usytuowania strefy zagrożenia w odniesieniu do strefy pracy
pracownika.
np. tak, że zachodzą na siebie.

Termin

zagrożenie

stosować należy zamiast, stosowanego

głównie przez medyków i chemików, terminu

narażenie

w

przypadku gdy dotyczy to narażenia zdrowia lub życia.

Narażenie

– jest to bowiem „wystawianie kogoś lub czegoś na

niebezpieczeństwo, na działanie czegoś szkodliwego…. ”.

Niektóre powszechnie stosowane terminy i ich definicje:

strefa zagrożenia (niebezpieczna)

– strefa, w której występuje

ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownika,

pracownik narażony –  to pracownik znajdujący się w strefie
zagrożenia (niebezpiecznej),

ryzyko resztkowe

– ryzyko pozostające po zastosowaniu środków

ochronnych:

o

pozostające po zastosowaniu środków ochronnych przez

projektanta,

o ryzyko pozostające po zastosowaniu wszelkich środków
ochronnych,

o dostateczne zmniejszenie ryzyka – zmniejszenie ryzyka, które,
uwzględniając aktualny stan nauki i techniki, odpowiada co
najmniej
wymaganiom prawnym.

Aby zminimalizować ryzyko dla zdrowia i życia człowieka istotne jest
aby wartości  oddziałujące na niego nie powodowały naruszenia
zdrowia człowieka (wytrzymałości i odporności części jego ciała oraz
naruszenia właściwości i możliwości psychofizycznych). Możliwości
te; jak przedstawia to prof. D. Koradecka wynikają
z ograniczeń, jakie stawiają organizmowi człowieka wymagania
homeostazy, tzn. zachowania stałości środowiska wewnętrznego
organizmu określanej takimi parametrami, jak np. temperatura
wewnętrzna czy pH krwi.

PRZEDMIOT OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO

 Ocena ryzyka zawodowego jest obowiązkowa.

 W przypadku małych przedsiębiorstw i jeśli pracodawca jest

dobrze zorientowany w rodzaju i technologii wykonywaj pracy -
może przeprowadzić ocenę ryzyka samodzielnie.

 W większych przedsiębiorstwach ocenę ryzyka mogą prowadzić

kompetentni pracownicy, specjaliści ds. BHP i eksperci
zewnętrzni, przy czym zawsze odpowiedzialność za prawidłowe
przeprowadzenie oceny ryzyka spoczywa na pracodawcy.

 Ocenę ryzyka powinno się przeprowadzać w możliwie

najprostszy sposób.
W wielu małych przedsiębiorstwach nie występują liczne
zagrożenia
i przeważnie można je łatwo zidentyfikować.

 Wskazane jest, aby identyfikowanie zagrożeń i ocenianie

związanych z nimi zagrożeń opierało się o zasady zdrowego
rozsądku.

 W większości przypadków ocena ryzyka zawodowego może być

prosta
i można ją przeprowadzić zgodnie z zasadami "oceny ryzyka
zawodowego
w pięciu krokach" (jest to podejście bardzo rozpowszechnione w
krajach UE).

5 KROKÓW OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO

•Jakie są w przedsiębiorstwie stanowiska pracy?

•Jakie osoby pracują na tych stanowiskach? (ze szczególnym

uwzględnieniem takich pracowników jak młodociani, osoby
niepełnosprawne, kobiety w ciąży, pracownicy niepełnoetatowi,
podwykonawcy, pracownicy zatrudnieni poza siedzibą
przedsiębiorstwa)?

•Jakie wykorzystuje się na stanowiskach pracy maszyny, narzędzia i

materiały?

•Na jakie zagrożenia wskazują instrukcje obsługi użytkowanych maszyn

i urządzeń?

•Jakie zadania (operacje technologiczne) wykonują pracownicy?

•Jakie czynniki niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe występują na

stanowiskach pracy?

•Jakie stosowane są na stanowiskach pracy środki ochrony zbiorowej i

indywidualnej?

•Jakie są wyniki pomiarów czynników szkodliwych (o ile były

przeprowadzane) i co wynika z dotychczasowej dokumentacji dot.
wypadków przy pracy (jeśli do takich doszło) i chorób zawodowych?

•Jakie są już zidentyfikowane zagrożenia i możliwe skutki ich

wystąpienia?

•Jakie są przepisy prawne i normy dotyczące występujących w

przedsiębiorstwie stanowisk pracy?

•Warto również poznać opinie i uwagi pracowników dot. stanowisk

pracy, na których pracują.

Zebranie informacji potrzebnych do
przeprowadzenia oceny ryzyka
zawodowego

Czy na stanowiskach pracy mamy do czynienia z:

 nierównymi lub śliskimi powierzchniami,

 ruchomymi częściami maszyn,

 ostrymi krawędziami,

 gorącymi lub zimnymi powierzchniami,

 pracą na wysokości,

 wysokimi ciśnieniami,

 prądem elektrycznym,

 substancjami chemicznymi,

 pyłem,

 hałasem,

 nieprawidłowym oświetleniem,

 drganiami,

 promieniowaniem elektromagnetycznym,

 ręcznym przenoszeniem ciężarów,

 pracą w niewygodnej pozycji,

 zagrożeniami biologicznymi,

 stresem,

 innymi zagrożeniami.

Do określania zagrożeń bardzo pomocne okazują się coraz liczniej

udostępniane, szczególnie
w ramach europejskiej kampanii oceny ryzyka zawodowego, listy kontrolne.

Identyfikacja zagrożeń

•być 
 

Można skorzystać z prostej metody oceny ryzyka wg Polskiej Normy

PN-N-18002 (Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.
Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, PKN styczeń 2000).

W zależności od tego jak duże jest prawdopodobieństwo

wystąpienia wypadków
i chorób (jako skutków zagrożenia) i jak poważne są te
następstwa (wypadki,
choroby) - ryzyko może być:

 MAŁE, ŚREDNIE (oba uznawane są za dopuszczalne),

 DUŻE (uznawane za niedopuszczalne i wymagające niezwłocznych

działań
- w warunkach takiego ryzyka pracownicy pracować nie mogą !!!).

Wskazana jest refleksja czy dotychczas podejmowane działania

eliminujące lub ograniczające ryzyko (działania zapobiegawcze) są
wystarczające.

Oszacowanie

ryzyka

Należy zacząć od tych zagrożeń, których ryzyko wystąpienia jest

największe
i zgodnie z zasadą, aby możliwość całkowitego usunięcia
zagrożenia miała priorytet, a zastosowanie środków ochrony
indywidualnej było ostatecznością.

W przypadku ryzyka niedopuszczalnego działania ograniczające

muszą mieć charakter natychmiastowy.

Dopuszczalne ryzyko średnie wymaga prowadzenia działań na

rzecz jego dalszego zmniejszania.

Ryzyko małe działań zapewniających, że pozostanie ono na tym

poziomie.

Określenie działań eliminujących lub

ograniczających ryzyko zawodowe

Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna uwzględniać

elementy określone w § 39 a ust. 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i
higieny pracy tj.:

• zawierać opis ocenianego stanowiska pracy,

•wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z

czynników
środowiska pracy,

•niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

•datę oceny i osobę, która ją przeprowadziła.

W ww. rozporządzeniu nie zaproponowano wzoru formularza do

takiej dokumentacji i nie ma jednolitego wzorca dla takiego
dokumentu.

UWAGA! Jeśli w przedsiębiorstwie zmieniły się warunki pracy (np.

pojawiły się nowe maszyny lub technologie), należy procedurę oceny
ryzyka powtórzyć na tych stanowiskach pracy, których to dotyczy.

Dokumentowanie wyników oceny ryzyka
zawodowego

Przedsiębiorstw
o
(wydział)

KARTA OCENY RYZYKA

ZAWODOWEGO

NA STANOWISKU PRACY

Data

Numer karty

Sporządził

Stanowisko pracy

Imię i nazwisko pracownika/pracowników

L

L.p.

Zagrożenie

Środki ograniczające

ryzyko zawodowe

Oszacowanie/ocena

ryzyka zawodowego

Zalecenia dotyczące

wprowadzenia

dodatkowych środków

ochrony

 

Wpisać tu należy wszystkie zidentyfikowane
zagrożenia, które mogą powodować
występowanie urazów lub chorób pracowników,
np.:
- hałas
- hałas infradźwiękowy, ultradźwiękowy
- drgania (miejscowe lub ogólne)
- mikroklimat (zimny lub gorący)
- promieniowanie (podczerwone, nadfioletowe,
laserowe)
- pole elektromagnetyczne
- przemieszczające się maszyny
- ruchome elementy
- ostre, wystające, chropowate elementy
- płyny pod ciśnieniem
- śliskie, nierówne powierzchnie
- ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia,
dostępy)
- zagrożenie wybuchem i pożarem
- niskie napięcie
- wysokie napięcie
- czynniki biologiczne (wirusy, bakterie i inne)
- obciążenie statyczne
- monotypia
- wysiłek fizyczny
- obciążenie psychiczne
- mikroklimat umiarkowany
- oświetlenie (natężenie, olśnienie,
równomierność, tętnienie)

Wymienić tu należy środki,
jakie są stosowane w celu
ograniczenia ryzyka
zawodowego związanego z
każdym zidentyfikowanym
zagrożeniem - środki
ochrony zbiorowej (np.
wentylacja), środki ochrony
indywidualnej (np.
ochronniki słuchu),
instrukcje bezpiecznej
pracy, szkolenie itp.

Wpisuje się tu - dla każdego
zidentyfikowanego
zagrożenia - wynik
oszacowania ryzyka
zawodowego i jego oceny po
zastosowaniu wymienionych
środków ochrony (np,
„ryzyko średnie/
dopuszczalne" lub „ryzyko
duże/ niedopuszczalne")

Wpisać tu należy
działania, planowane w
celu ograniczenia
ryzyka zawodowego.
Działania te muszą być
zrealizowane w jak
najkrótszym terminie,
jeżeli ryzyko zawodowe
jest niedopuszczalne.

Potwierdzenie przyjęcia do wiadomości przez
pracownika/pracowników

Zasady te sprowadzają się do:

• unikania zagrożeń:

to znaczy stosowanie rozwiązań nie

stwarzających zagrożeń, czyli „bezpiecznych samych w
sobie”,

ZASADY OGRANICZANIA RYZYKA
ZAWODOWEGO

•

stosowania, niezbędnych do zminimalizowania ryzyka

zawodowego:

 osłon,

 urządzeń lub innych technicznych środków ochrony
zbiorowej,

 środków organizacyjnych, jak np. zmiana stanowisk
pracy
wówczas, gdy nie można wyeliminować zagrożeń w
sposób
podany wyżej;

 technicznych środków ochrony, które powinny być
stosowane
bezpośrednio u źródeł zagrożeń i zawsze mieć
pierwszeństwo
przed środkami ochrony indywidualnej;

•

informowania pracujących o pozostającym po zastosowaniu

powyższych działań ryzyku za pomocą:

 piktogramów,

 barw i znaków bezpieczeństwa,

 instrukcji producentów dla użytkowników maszyn i
innych
wyrobów,

 instrukcji stanowiskowych udostępnianych pracownikom
przez
pracodawców,

 specjalnego przeszkolenia,

 zastosowania środków ochrony indywidualnej.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ