Wpływ

społeczny:

kary i

nagrody

w wychowaniu

Pięć podstawowych typów wpływu

społecznego

Minimalny wpływ społeczny: zmiana

wynikiem samej tylko

obecności innych

Konformizm: zmiana wynikiem
działania

norm społecznych

Uległość: zmiana wynikiem
bezpośredniej

prośby

Posłuszeństwo: zmiana wynikiem
nakazu

Wychowanie: zmiana wynikiem kar i
nagród

Kary i nagrody jako narzędzia wpływu

na innych

Nagroda = dowolne zdarzenie, które
występując po jakiejś reakcji podnosi
prawdopodobieństwo występowania tej
reakcji w przyszłości.

Kara = dowolne zdarzenie, które
występując po jakiejś reakcji obniża
prawdopodobieństwo występowania tej
reakcji w przyszłości.

Klasyczna ilustracja roli kar i nagród

* warunkowanie instrumentalne
uczenie się znaczenia reakcji pierwotnie
obojętnych
(szczur Skinnera)

* warunkowanie klasyczne
uczenie się znaczenia sygnałów pierwotnie
obojętnych
(pies Pawłowa)

Problem(atyczność) teorii kar i nagród

1. Wzmocnienia zewnętrzne a wewnętrzne

teza o motywacji człowieka własnym interesem;
bilans zysków i kosztów
*(niefalsyfikowalność tezy o nagrodach
wewnętrznych; wszystko można wyjaśnić po
fakcie, lecz niczego nie można przewidzieć przed)
2. Wzmocnienia (szczególnie społeczne) nie mają
charakteru transsytuacyjnego - co w jednej
sytuacji jest nagrodą, w innej sytuacji może być
obojętne, lub być karą.

(przykład z badaniami Aronsona nad wpływem ocen pozytywnych i negatywnych
kobiety pięknej lub brzydkiej i sympatię dla niej)

Problem(atyczność) teorii kar i nagród

3. Ludzie reagują nie na emocjonalną wartość
wzmocnień, lecz na ich subiektywne znaczenie;

krzywoliniowy związek ilości doświadczeń ze
wzmocnieniami z ich wartością gratyfikacyjną

dostępność nagród obniża ich wartość -
wartość nagrody spada w miarę częstości jej
uzyskiwania;

np. silniejsze reagowanie dziecka na aprobatę-dezaprobatę
obcych niż znanych sobie osób

wartość nagród jest oceniana przez ich
porównanie z oczekiwaniami

np. jednoczynnikowa teoria rewolucji Daviesa -
niedopuszczalna luka między oczekiwanym i rzeczywistym
poziomem zaspokojenia potrzeb
szybkość awansowania w żandarmerii i w lotnictwie;

Problem(atyczność) teorii kar i nagród

relatywna deprywacja (względne
niezaspokojenie)
występuje gdy człowiek:

pragnie jakiegoś dobra

wierzy, że mógłby je osiągnąć

wierzy, że mu się ono należy

widzi, że inne porównywalne osoby je mają

sam go nie ma

nie z własnej winy

Warunki skutecznego stosowania

wzmocnień

(kar i nagród)

* wzmocnienia natychmiastowe są
skuteczniejsze od odroczonych

Trudność odraczania gratyfikacji u małych dzieci, niemożność
wykonania reakcji obejścia: badania Mischela nad odraczaniem:
dziecko (przedszkolak) mógł otrzymać niepreferowany rodzaj
słodycz natychmiast, lub preferowany rodzaj po odczekaniu (aż
badacz "sam się pojawi"); okazało się że dzieci czekały najdłużej,
kiedy żadna z nagród nie była obecna (11 min) niż kiedy obecne
były obie (1 min) lub jedna z nich (4-5 min). Badania Mischela
pokazały, że zdolność do odraczania gratyfikacji rośnie przy
niekonsumacyjnym myśleniu o nagrodzie, a także przy
niemyśleniu (stosowaniu dystraktorów odrywających uwagę od
odroczonej nagrody).

Warunki skutecznego stosowania

wzmocnień

(kar i nagród)

* wzmocnienia spostrzegane jako kontrolowane
podmiotowo (uzależnione od własnych działań)
są skuteczniejsze od spostrzeganych jako
kontrolowane zewnętrznie

w sytuacjach kontrolowanych zewnętrznie
wzmocnienia nieregularne są skuteczniejsze od
regularnych
(np. walenie w psujący się telewizor, kiedy nie
znamy się na telewizorach);

w sytuacjach kontrolowanych podmiotowo
wzmocnienia regularne są skuteczniejsze od
nieregularnych

wewnętrzne poczucie kontroli –
przekonanie, że wyniki moich działań
zależą ode mnie; (traktowanie zadań jako
sprawnościowych)

zewnętrzne poczucie kontroli –
przekonanie, że wyniki moich działań
zależą od czynników zewnętrznych
(innych osób, losu); traktowanie zadań
jako losowych

Julian B. Rotter

A. Wiele nieszczęśliwych wypadków, jakie się
ludziom

przydarzają, jest częściowo wynikiem

pecha.
B. Nieszczęśliwe wypadki zdarzające się ludziom
są wynikiem popełnianych przez ludzi błędów.

A. Choćby się człowiek nie wiem jak starał,
niektórzy i tak nie będą go lubić.
B. Jeżeli ktoś jest nielubiany przez innych, to
znaczy, że nie potrafi z ludźmi postępować.

A. To ode mnie zależy, co mi się w życiu
przydarza.
B. Czasami mam uczucie, że nie mam wpływu na
bieg mojego życia.

Porównanie kar i nagród;

konsekwencje dla skutecznego stosowania

kar

1) zawartość informacyjna nagroda mówi o tym
jak postępować, zaś kara jedynie jak nie
postępować
 Karze powinno towarzyszyć objaśnienie jak

postępować.

2) oddziaływanie na poziom wykonania -
nagroda maksymalizuje, kara obniża do
minimalnie dopuszczalnego poziomu
Karom powinny towarzyszyć nagrody (i na

odwrót)

Porównanie kar i nagród;

konsekwencje dla skutecznego stosowania

kar

3) kara niesie karanemu niepochlebną
informację o nim samym, co prowadzi do tego,
że stara się:

a) podważyć wiarygodność tej informacji

(stronniczość karzącego)

b) kwestionuje sprawiedliwość karzącego

Karaniu winno towarzyszyć uzgodnienie norm

(których przekroczenie jest karane) i
uzgodnienie wielkości kary oraz informacja, że
karany złamał swoje własne normy postępowania
i uzasadnienie kary (szczególnie przy karze
odroczonej)

Porównanie kar i nagród;

konsekwencje dla skutecznego stosowania

kar

4) kara niesie znaczne koszty emocjonalne,
poczucie odrzucenia i wzbudza konflikt dążenie
(co karany pragnie robić)- unikanie (lęk przed
karą) będący przyczyną nerwic
kary są skuteczniejsze, kiedy karanego i

karzącego łączą pozytywne więzi
kary są skuteczniejsze, kiedy dla ukarane

zostaje zachowanie, a nie cała osoba karanego

5) kary fizyczne są podobne do agresji (lub są
agresją)
 agresja wychowanka powinna być karana

inaczej niż za pomocą kar fizycznych (inaczej
następuje efekt modelowania)

Porównanie kar i nagród;

konsekwencje dla skutecznego stosowania

kar

Generalnie bardziej liczy się
konsekwencja w stosowaniu kar, niż ich
siła; także na poziomie społecznym
(surowość kar przewidzianych prawem)
bardziej od surowości kary liczy się
przekonanie o jej nieuchronności

Paradoksalne wielkości kar: zmiany

atrakcyjności zakazanej zabawki jako skutek

wielkości kary grożącej za bawienie się tą

zabawką; Aronson i Carlsmith (1963)

większa

bez zmian

mniejsza

atrakcyjność zakazanej zabawki

duża kara
mała kara

Paradoksalne działanie wielkości wzmocnień:

ocena akcji policji jako funkcja wysokości

zapłaty; Cohen (1962)

4,54

3,47

3,08

2,32

2,7

1,5

2,5

3,5

4,5

0,5

kontrolna

wielkość zapłaty w $

NIEWYSTARCZAJĄCE UZASADNIENIE
ZACHOWANIA

Człowiek zachowuje się sprzecznie z
własnymi przekonaniami, pod nieobecność
silnych powodów sytuacyjnych (takich jak
duże nagrody, kary, nacisk).
Zachowanie nie jest więc uzasadnione ani
powodami zewnętrznymi (naciskami
sytuacyjnymi), ani powodami
wewnętrznymi (początkowymi
przekonaniami)
Przekonania zostają dostosowane do
wykonane już działania, tak by stanowić
jego uzasadnienie

NADUZASADNIENIE ZACHOWANIA

Człowiek zachowuje się zgodnie z własnymi
przekonaniami, motywacjami w obecności
silnych powodów sytuacyjnych (takich jak
duże nagrody, kary, nacisk).
Zachowanie jest więc uzasadnione zarówno
powodami zewnętrznymi (naciskami
sytuacyjnymi), jak i powodami wewnętrznymi
(przekonania, motywacja wewnętrzna).
Następuje osłabienie motywacji
wewnętrznej, ponieważ własne zachowanie
jest przynajmniej częściowo widziane jako
skutek nacisków zewnętrznych

Wyjaśnienia paradoksalnie silniejszego

oddziaływania wzmocnień małych niż dużych

1. Dysonans poznawczy – wyjaśnienie
motywacyjne (odwołuje się do ludzkich dążeń i
emocji)

sprzeczność między dwoma równocześnie uznawanymi
przekonaniami budzi dysonans (nieprzyjemny stan
emocjonalny, którego staramy się unikać. a kiedy już
zaistnieje staramy się go usunąć, zredukować)
postępowanie wbrew osobistej opinii budzi dysonans
(chyba że jest ono jakoś uzasadnione, np. pozyskaniem
dużej nagrody, lub uniknięciem dużej kary – wówczas
dysonans nie występuje)
dysonans usuwamy poprzez zmianę jednego ze
sprzecznych elementów
zachowania zmienić nie można, a zatem zmieniamy
własną opinię

2. Autopercepcja (spostrzeganie siebie) –
wyjaśnienie poznawcze (odwołuje się do reguł
rządzących spostrzeganiem i myśleniem)

o swoich opiniach i postawach wnioskujemy na podstawie
obserwacji własnego zachowania i warunków w jakich ono
ma miejsce
wnioskując o przyczynach własnego zachowania
zwracamy uwagę najpierw na czynniki zewnętrzne
(sytuacyjne), a dopiero potem wewnętrzne
(osobowościowe)

[Np. wnioskując o przyczynach cudzego zachowania zwracamy uwagę najpierw na
czynniki wewnętrzne, a potem na zewnętrzne jest to atrybucyjna różnica między
aktorem i obserwatorem;
proces atrybucji = wnioskowanie o przyczynach zachowań]

jeżeli wnioskując o przyczynach własnego zachowania
dostrzegamy jakąś silną zewnętrzną jego przyczynę (np.
duża karę lub nagrodę) dochodzimy do wniosku, że to ona
była uzasanieniem naszego zachowania
jeżeli nie dostrzegamy silnej przyczyny zewnętrznej (np.
mała kara lub nagroda) to szukamy uzasadnienia w
czynnikach wewnętrznych np. we własnej postawie czy
opinii – wnioskujemy, że nasza opinia była powodem
zachowania; a więc – zmiana opinii.

Dwa rodzaje informacji zawartych w karach-

nagrodach

(Edward Deci)

1) aspekt kompetencji

2) aspekt kontroli

uwypuklony aspekt kompetencji – zwyczajne
prawo efektu: im silniejsze wzmocnienia, tym
skuteczniejsze

uwypuklony aspekt kontroli – paradoksalne
oddziaływanie wzmocnień – im silniejsze
wzmocnienie tym mniej skuteczne gdyż wygasza
motywację wewnątrzpochodną