Przewód pokarmowy.
Motoryka, trawienie, wchłanianie.

Tomasz Magoń

Fizjologia
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie 2006

1. Przyjmowanie
2. Trawienie

3. Wchłanianie
4. Przyswajanie

Etapy odżywiania

pokarmów

związków odżywczych

Energia uwalniana w procesie oksydacji węglowodanów, tłuszczów
i białek może być przekazywana układom wykonującym pracę
(przekaźnik = ATP)

ATP → ADP + P + energia

Wartość energetyczna pokarmów
mierzona jest w kilokaloriach (1 kcal = 1000 cal = 4,184 J)
jest to ilość energii wydatkowanej na ogrzanie 1 kg wody o 1

o

C

(od 14,5 do 15,5

o

C)

Wartość energetyczna:
1 g białka = 23,4 kJ (5,6 kcal) 92% 16,7 kJ
1 g tłuszczu = 39,3 kJ (9,4 kcal) 95% 37,7 kJ
1 g węglowodanów = 17,2 kJ (4,1 kcal) 98% 16,7 kJ

wchłanianie

przemiana materii

kwas moczowy
mocznik
kreatynina
.....inne

wydalanie

enzymy

oksydacja

Energia zużywana jest na pracę układów i narządów organizmu
- układ nerwowy – 25 %
- wątroba – 20 %
- serce – 7 %
- nerki – 7 %
- reszta : mięśnie szkieletowe, układ oddechowy, kostny, skórę i narządy trzewne

Podstawowa przemiana materii (PPM)

Tempo przemian energetycznych u człowieka pozostającego w warunkach:
1. zupełnego spokoju fizycznego i psychicznego,
2. rano, po =/> 8 godz. snu
3. komfortu cieplnego (ok. 24

o

C)

4. na czczo, =/> 12 godz po ostatnim posiłku

PPM zależy od kilku czynników:

1. rozmiary ciała (powierzchnia i masa)
2. wiek (zmniejsza się z wiekiem bo ↓ tk. mięśniowa i ↑ tk. tłuszczowa)
3. płeć (u kobiet 5-10 % mniejsza)
4. beztłuszczowa masa ciała
5. temperatura ciała (zmiana o 1

o

C zmienia PPM o 13%)

6. rasa (Azjaci < Europejczycy < Eskimosi)
7. strefa klimatyczna (mniejsza w klimacie ciepłym)

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Trawienie pokarmów

Spożyte pokarmy zostają w układzie trawiennym
poddane działaniu czynników mechanicznych i
chemicznych.

Węglowodany białka i tłuszcze zostają rozłożone na
składniki podstawowe:

- cukry proste

- aminokwasy

- kwasy tłuszczowe

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Jama ustna

1. Żucie (rozdrabnianie i mieszanie ze śliną)
– ułatwia działanie enzymów trawiennych

– nadaje poślizg

– ułatwia formowanie kęsa i połykanie

2. Trawienie (amylaza trawi 40-60 % skrobi)

3. Funkcja ochronna

- nawilżanie śluzówek narządu mowy

- wypłukiwanie resztek pokarmowych

4. Funkcja obronna

- limfocyty i granulocyty, lizozym, Ig A

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Ślina

Gruczoły ślinowe (ślinianki):
I. Przyuszne – 25 do 35 % śliny
II. Podjęzykowe – 5 %
III. Podżuchwowe – 50 do 60 %

Skład śliny

I. Woda - 99 %

II. Składniki nieorganiczne
III. Składniki organiczne :
enzymy – amylaza ślinowa (ptialina), białka
osocza,
substancje grupowe krwi, lizozym, kalikreina,
Ig A,
mucyna
IV. Składniki morfotyczne – limfocyty i
granulocyty

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Wydzielanie śliny

podstawowe - 0,3 – 0,5 ml/min
po pobudzeniu - do 5 ml /min
dobowe - 1 – 2 litry

Wydzielanie jest regulowane przez układ autonomiczny
i odruchy:
- bezwarunkowe: żucie, dotyk, smak
- warunkowe: widok, zapach, wyobrażenie

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Połykanie

Fazy:
1. ustno-gardłowa
2. gardłowo-przełykowa
3. przełykowo-żołądkowa

W fazie 1 uczestniczą mięśnie języka i policzków.
Fazy 2 i 3 są odruchowe.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Żołądek

- gromadzi i przechowuje spożywane pokarmy

- trawi pokarmy

- wyjaławia pokarmy

- uczestniczy we wchłanianiu żelaza i witaminy B12

Budowa ściany żołądka:
- 3 warstwy mięśni: okrężne, podłużne i skośne
- 2 zwieracze – oddzielony jest od przełyku wpustem
a od dwunastnicy odźwiernikiem
- błona śluzowa (z gruczołami)

Pojemność żołądka - około 1,5 litra

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Sok żołądkowy – 3l/doba
pH soku żołądkowego – ok. 1-1,5

Skład soku żołądkowego:
- woda
- HCl (powstaje w komórkach okładzinowych)
-enzymy: pepsyna (pepsynogen aktywowany przez HCl),
podpuszczka (u dzieci)
- śluz: białka – glikoproteiny, mukopolisacharydy
- substancje grupowe krwi
- czynnik wewnętrzny Castle’a (IF)

Żołądek

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Żołądek

Motoryka

Motoryka

- skurcze głodowe – kilka do kilkunastu godzin
po opróżnieniu żołądka

- po dostaniu się pokarmu – rozkurcz mięśni

- następnie skurcze powracają:
- mieszanie treści z sokiem żołądkowym
- opróżnianie żołądka

Dwa rodzaje aktywności:
- ↑ i ↓ napięcia mięśniówki (wahania ciśnienia)

-skurcze perystaltyczne
(co 20 sekund – rozpoczyna się w okolicy wpustu
rozrusznik – w okolicy krzywizny większej)

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Żołądek

Kontrola motoryki żołądka

Kontrola motoryki żołądka
- nerw błędny (przywspółczulny) nasila motorykę żołądka
- nerwy współczulne osłabiają motorykę

Skurcze

Skurcze
- toniczne
- perystaltyczne (1 cm/sek, do 3 skurczów/min)

Wydzielanie
- okres podstawowy
- okres trawienny :
a. faza głowowa – widok, zapach, żucie, połykanie
b. faza żołądkowa – rozciąganie
c. faza jelitowa – gastryna i cholecystokinina

Błona śluzowa żołądka ma powierzchnię ok. 800 cm
Gruczoły błony śluzowej w zależności od lokalizacji
dzielimy na wpustowe, odźwiernikowe i właściwe.

Komórki błony śluzowej wydzielają: pepsynogen, HCl, IF,
śluz

Żołądek

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Metoda standardowa:

- wprowadzamy do żołądka zgłębnik, przez który
odsysamy
jego zawartość

- badamy pH, stężenie HCl, pepsyny i elektrolitów

Oznaczamy:
BAO – ilość kwasu w wydzielinie podstawowej (0-5
mmol/l)
MAO – ilość kwasu 1 godzinę po pobudzeniu wydzielania
(5-30)

Żołądek – badanie wydzielania

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Długość – ok. 500-600 cm (dwunastnica, czcze i kręte)
Rozpoczyna się i kończy zwieraczami:
- zwieracz żołądkowo - dwunastniczy (odźwiernik)
- zwieracz krętniczo - kątniczy

Błona mięśniowa ściany jelita odpowiedzialna jest za 3
rodzaje skurczów:
1. Odcinkowe, okresowe zmiany napięcia
2. Wahadłowe
3. Perystaltyczne – z prędkością od 2 do 20
cm/sek

Jelito cienkie - motoryka

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Dwunastnica

1. Gruczoły dwunastnicze wydzielają śluz oraz enzymy
(enterokinaza, pepsynogen II i mucynaza)

2. Sok trzustkowy (pH od 7,1 do 8,4)
skład: woda (2 l / dobę), HCO3, enzymy

Enzymy: a) proteolityczne (trypsyna, chymotrypsyna
elastaza, karboksydaza)
b) lipolityczne (lipaza, fosfolipaza, esteraza)

c) glikolityczne (alfa-amylaza)
d) nukleazy (rybo- i dezoksyrybo- )

Jelito cienkie - trawienie

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Funkcja wątroby

1. wydziela żółć (trawienie tłuszczów, zmniejsza napięcie

powierzchniowe, uaktywnia lipazę,
wydalanie do jelita substancji sprzęgniętych z
kw.
glukuronowym)
2. metabolizm tłuszczów : synteza cholesterolu, fosfolipidów i
lipoprotein
glukoneogeneza
3. metabolizm węglowodanów : produkcja glikogenu
4. metabolizm białek : synteza białek osocza, czynników
krzepnięcia,
układu dopełniacza, tworzenie
mocznika
5. magazyn witamin A, D, B12 i żelaza
6. detoksykacja
7. unieczynnianie hormonów
8. termoregulacja

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Sok jelitowy wytwarzany jest w ilości 3 – 6 l/
dobę
Posiada odczyn zasadowy pH > 7

Sok jelitowy zawiera enzymy:
- aminopeptydazy
- nukleazy
- sacharaza i laktaza
- lipaza

Jelito cienkie - trawienie

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Jelito cienkie - wchłanianie

Całkowita powierzchnia resorpcyjna jelita wynosi
200 – 300 m kwadratowych

Struktury zwiększające powierzchnię resorpcyjną
błony śluzowej jelita cienkiego:
- fałdy okrężne – 3 x
- kosmki – 10 x
- ikrokosmki – 15 – 40 x

W j.cienkim wchłaniane są prawie wszystkie składniki odżywcze

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Długość 135 – 150 cm
Budowa: 2 warstwy mięśni ( podłużne – taśmy )
błona śluzowa pozbawiona kosmków,
(dużo komórek śluzowych, pH zasadowe)
rozpoczyna się i kończy zwieraczem:

- krętniczo-kątniczy
- odbytu wewnętrzny i zewnętrzny

Motoryka – rodzaje skurczów jelita grubego:
- odcinkowe – do 2 min
- propulsywne – wahadłowe
- perystaltyczne – do 20 cm / min
- masowy – kilka razy dziennie, 30 sek, skurcz segmentu 20
cm
występuje po spożyciu pokarmu na drodze odruchu
żołądkowo-
okrężniczego.

Jelito grube – budowa i motoryka

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

W jelicie grubym wchłaniane są: aminokwasy, woda i jony
sodu
oraz do kału wydzielane są sole metali ciężkich.

Ponad 30% suchej masy stanowią bakterie kałowe, np:
- Escherichia coli
- Lactobacillus bifidus

Bakterie odpowiedzialne są za procesy gnicia i fermentacji.
W jelicie grubym powstają gazy (metan, siarkowodór,
merkaptany)
Bakterie jelitowe posiadają zdolność wytwarzania witaminy K.

Jelito grube

Przewód pokarmowy. Trawienie.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006