Mikroekonomia
pozytywna
„Struktura rynku i konkurencja
niedoskonała”
Wykład X
Podstawowe pojęcia:
Konkurencja niedoskonała
Monopol naturalny
Oligopol
Konkurencja monopolistyczna
Zmowa
Kartel
Równowaga w punkcie styczności
Różnicowanie produktu
Teoria gier
Strategie
Wiążące zobowiązania samoograniczające
Groźba wiarygodna
Naturalna bariera wejścia
Strategiczna bariera wejścia
Strategia odstraszania
Sygnalizowanie
Rozróżniamy teraz dwa pośrednie przypadki konkurencji
niedoskonałej: oligopol i konkurencję monopolistyczną.
Oligopol jest gałęzią, w której działa niewielu producentów.
Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena
zależy nie tylko od wielkości jego własnej produkcji, lecz
także od działań konkurentów z tej gałęzi. Gałąź, w której
panuje konkurencja monopolistyczna, składa się z wielu
dostawców, wytwarzających produkty, będące bliskimi
substytutami. Każde z przedsiębiorstw ma ograniczoną
możliwość wpływania na ceny własnych produktów.
Producent działający w warunkach konkurencji
niedoskonałej nie może sprzedać po istniejącej
cenie tyle, ile chce. Musi pogodzić się z tym, że
popyt na jego wyroby maleje wraz ze wzrostem
ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i
sprzedawanych produktów.
Skrajne formy struktury rynku
Upaństwowione gałęzie to chronione
prawem monopole; są one wyłącznymi
licencjonowanymi producentami.
Prawo patentowe może zapewniać
przejściowo pozycję monopolistyczną
producentom stosującym nowe
metody wytwarzania. Dostęp do
surowców może także zapewniać
pojedynczemu producentowi status
monopolistyczny.
Skrajne formy struktury rynku
Określone przedsiębiorstwo może mieć
okresową przewagę pod względem know –
how lub kwalifikacji pracowników, ale w
długim okresie inne przedsiębiorstwa mogą
przechwycić jego pracowników i poznać
sekrety technologiczne.
Na długą metę wszystkie przedsiębiorstwa
gałęzi lub też potencjalni przybysze mają w
zasadzie takie same krzywe kosztów.
Przyczyny zaistnienia różnych struktur
rynku mają charakter długookresowy.
Podobnie jest z przedsiębiorstwami.
Minimalna skala efektywna
Minimalna skala efektywna
to wielkość
produkcji, przy której krzywa
długookresowych kosztów przeciętnych
przedsiębiorstwa przestaje opadać.
Wskaźnik koncentracji
Wskaźnik koncentracji N
firm to udział N
największych przedsiębiorstw w sprzedaży gałęzi.
Poniższa tablica potwierdza, że nasza teoria
struktury rynku jest zgodna z faktami. W
gałęziach wytwarzających lodówki czy papierosy
wystarcza miejsca zaledwie kilku przedsiębiorstw
produkujących przy minimalnej skali efektywnej i
gałęzie te wskazują wysoki stopień koncentracji.
Trzy największe firmy kontrolują prawie cały
rynek.
Wskaźnik koncentracji
Gałąź
Wielka
Brytania
Francja
Niemcy
CR
NP
CR
NP
CR
NP
Lodówki
65
1
100
2
72
3
Papierosy
94
3
100
2
94
3
Petrochemia
79
8
60
7
47
9
Browarnictw
o
47
11
63
5
17
16
Tkaniny
28
57
23
57
16
52
Obuwie
17
165
13
128 20 197
CR
– procentowy udział w rynku 3 największych producentów
NP
– Wielkość rynku podzielona przez rozmiary produkcji
odpowiadające minimalnej skali efektywnej.
Konkurencja monopolistyczna
Wyróżnia ją to, ze jej uczestnicy
dostarczają produkty różniące się nieco
między sobą. Podobnie jak
zróżnicowana jest lokalizacja sklepów w
których robimy zakupy, sprawiająca że
są one mniej lub bardziej atrakcyjne.
Konkurencja monopolistyczna
zajmuje
miejsce pośrednie między oligopolem a
konkurencją doskonałą.
Konkurencja monopolistyczna
Dla długiego okresu zakładamy także swobodę
wejścia i wyjścia z gałęzi. Pod tym względem
nasze założenia przypominają wcześniejszą
analizę konkurencji doskonałej. To, co
odróżnia konkurencje monopolistyczną to
fakt, że każde z przedsiębiorstw ma tutaj do
czynienia z opadającą krzywą popytu.
Teoria konkurencji monopolistycznej
opisuje
funkcjonowanie gałęzi o dużej liczbie małych
przedsiębiorstw, z których każde może
pominąć możliwość wpływu własnych decyzji
na zachowanie innych firm.
Konkurencja monopolistyczna
Specyfika oferty konkretnej restauracji lub fryzjera
może pozwolić im na pobieranie cen nieco różniących
się od cen konkurentów bez ryzyka utraty wszystkich
klientów. Przywiązanie do znaku firmowego i
różnicowanie produktów występują także w wielu
innych gałęziach co nie wystarcza jednak, aby
zaistniała w nich konkurencja monopolistyczna.
Gałęzie w których panuje konkurencja
monopolistyczna, charakteryzują się
różnicowaniem produktów
. Dla sklepu
spożywczego na rogu ulicy jest one oparte na
lokalizacji, lecz w innych przypadkach polega na
przywiązaniu klienta do określonej marki
wyrobu.
Konkurencja monopolistyczna
Wówczas każde z przedsiębiorstw maksymalizuje
swój zysk księgowy (normalny), lecz nie osiąga
zysków nadzwyczajnych i nie ponosi start. Nie
ma dalszych wejść ani wyjść z gałęzi.
W przypadku konkurencji monopolistycznej
równowaga długookresowa przedsiębiorstwa
ustala się w
punkcie styczności
, tj. w miejscu w
którym krzywa popytu styka się (tylko w jednym
punkcie) z krzywą AC przy wielkości produkcji,
dla której MC równa się MR.
Konkurencja monopolistyczna
C
e
n
a
,
u
ta
rg
,
k
o
s
zt
Ilość
Q
0
Q
1
AC
0
P
1
=AC
1
P
0
P
KC
UC
AC
P'
UC'
E
F
Oligopol i współzależność
W warunkach konkurencji doskonałej lub
konkurencji monopolistycznej w gałęzi istnieje
tak wiele przedsiębiorstw, że żadne z nich nie
musi przejmować się wpływem własnych działań
na poczynania konkurentów.
Natomiast
istotą oligopolu
jest to, że każdy jego
uczestnik musi uwzględnić wpływ własnych
działań na decyzje stosunkowo nielicznych
rywali. Cechą szczególną, która czyni oligopol
zjawiskiem tak fascynującym, jest fakt, że
decyzje wszystkich firm o wielkości produkcji
zależą od oczekiwanych przez nie reakcji rywali.
Zmowa
Zmowa
jest jawnym lub tajnym porozumieniem
między przedsiębiorstwami, które ma na celu
uniknięcie wzajemnej konkurencji.
Zmowa lub współdziałanie przedsiębiorstw są
najłatwiejsze, kiedy formalne porozumienia są
prawnie dozwolone. Takie porozumienia
nazywane są
kartelami
. Najsłynniejszym
kartelem jest OPEC czyli Organizacja Państw
Eksporterów Ropy Naftowej, działająca od
1973 r. Jej członkowie spotykają się regularnie
aby ustalać poziom cen i produkcji.
Teoria gier a decyzje
współzależne
Niczym pokerzyści,
oligopoliści muszą
próbować przewidywać zachowania
swoich konkurentów, aby móc wybrać
najlepsze własne posunięcia
.
W celu zbadania, jak są podejmowane
takie decyzje współzależne, zastosujmy
teorię gier
.
Gra
jest sytuacją, w której rozsądne
decyzje nieuchronnie zależą od siebie.
Teoria gier a decyzje
współzależne
Strategia
jest planem gry opisującym jak gracz
będzie działał, czyli jakie posunięcia wykona w
każdej wyobrażalnej sytuacji.
Tabela przestawia grę która toczy się między
dwoma członkami kartelu, takiego jak OPEC.
Produkcja firmy
A
Produkcja
firmy B
Wysoka
Niska
Wysoka
Niska
1
1
3
0
0
3
2
2
Teoria gier a decyzje
współzależne
Kiedy oba przedsiębiorstwa wytwarzają niewiele, efekt jest
podobny jak w przypadku monopolistycznej zmowy
znanej z poprzedniej tabeli Ceny są wysokie i sytuacja
każdej z firm poprawia się, bo osiąga zysk równy 2.
Najlepsza dla każdej z nich jest sytuacja (jej zysk osiąga
wartość 3), gdy jako jedyna produkuje dużo. Mała
produkcja drugiej firmy pozwala utrzymywać na niskim
poziomie podaż całej gałęzi i cena pozostaje wysoka. W
tym przypadku przyjmujemy, że firma o niskiej produkcji
nie osiąga zysków.
Gdy obie firmy wytwarzają dużo, wielkość produkcji
całej gałęzi jest także znaczna, cena pozostaje niska,
a każda z firm osiąga niewielki zysk, który wynosi 1.
Teoria gier a decyzje
współzależne
Oba przedsiębiorstwa mogłyby osiągnąć
lepsze wyniki (zysk równy 2), gdyby
zmówiły się, utworzyły kartel oraz
ograniczyły swą produkcję, co pokazują
liczby w prawej dolnej kratce tabeli.
Zobowiązanie
samoograniczające
Jedną z możliwości jest podjęcie wiążącego
zobowiązania samoograniczającego.
Zobowiązanie samoograniczające
jest
dobrowolną deklaracją, która ogranicza
możliwości przyszłego wyboru jednej ze
stron.
W jaki sposób zatem kartele zdolne są
przetrwać?
Groźba wiarygodna
Groźba wiarygodna
to taka groźba,
której spełnienie uznalibyśmy ex
post za optymalne rozwiązanie.
Rynek sporny
W poprzednim rozdziale stwierdziliśmy, że
swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi to zasadnicza
cecha konkurencji doskonałej, czyli takiej
struktury rynku, w przypadku której każde z
przedsiębiorstw jest małe w porównaniu z całą
gałęzią.
Rynek sporny
(ang. contestable market) to rynek,
na którym istnieje swoboda wejścia i wyjścia.
Rynek sporny umożliwia zastosowanie taktyki
nagłego wtargnięcia i natychmiastowego
wycofania się z gałęzi (ang. hit-and-run.)
Naturalna bariera wejścia
Naturalna bariera wejścia
to taka bariera, która
nie została rozmyślnie stworzona przez
działające już w gałęzi firmy.
Im trudniejsze do pokonania są takie naturalne
bariery, tym bardziej uzasadnione będzie
zlekceważone groźby konkurencji ze strony
potencjalnych przybyszów. Gra w oligopol
zostaje wówczas ograniczona do konkurencji
między działającymi przedsiębiorstwami,
która toczy się zgodnie z regułami
omawianymi poprzednio.
Strategiczne odstraszanie
kandydatów do wejścia
Określiliśmy strategię jako plan gry w
sytuacji, kiedy decyzje są współzależne.
Pojęcie „strategiczny”
jest powszechnie
używane w języku potocznym, lecz w
ekonomii ma ono dokładne znaczenie.
Posunięcie strategiczne
to takie działanie,
które wywiera korzystny dla podejmującej
je osoby wpływ na wybory innej osoby,
oddziałując na jej przewidywania
dotyczące działań tej pierwszej osoby.
Reklama
Celem reklamy jest nie tylko wznoszenie
barier utrudniających konkurentom
wejście na rynek. Czasem chodzi o to,
żeby wpłynąć na konsumentów, nie tyle
oddziałując na ich preferencje, co
ujawniając informacje o jakości
własnych dóbr, którymi dysponują tylko
ich producenci.