P

ATOFIZJOLOGIA

P

RZEWODU

P

OKARMOWEGO

P

ATOFIZJOLOGIA

P

RZEWODU

P

OKARMOWEGO

dr n. med. Krzysztof Książek

Katedra i Zakład Patofizjologii

Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Czynność żołądka

Czynność żołądka

komórki główne (pepsynogen)

komórki okładzinowe (HCl + czynnik wewnętrzny Castle`a)

komórki śluzowe (śluz)

Wskutek czynności wydzielniczej komórek gruczołowych powstaje
sok żołądkowy, którego podstawową cechą jest bardzo wysokie
stężenie jonów wodorowych (niskie pH - około 1.5), stanowiące
zarówno barierę dla potencjalnie przyjętych z pokarmem
drobnoustrojów, jak i warunek aktywności enzymów
proteolitycznych.

Choroba wrzodowa

Choroba wrzodowa

Choroba wrzodowa przewodu pokarmowego jest
zjawiskiem o złożonej etiologii, której główną cechą jest
powstawanie ubytków w błonie śluzowej, podśluzowej i
mięśniowej.

Główną przyczyną powstania wrzodów jest zaburzenie
równowagi pomiędzy czynnikami uszkadzającymi błonę
śluzową i działającymi ochronnie.

Podczas gdy owrzodzenie żołądka jest wynikiem
upośledzenia działania mechanizmów ochronnych, tak
wrzód dwunastnicy rozwija się wskutek nadmiernej
aktywności czynników agresji.

Czynniki ochraniające błonę śluzową

Czynniki ochraniające błonę śluzową

śluz

jony wodorowęglanowe (HCO

3

-

)

prostaglandyny

hamują wydzielanie gastryny i stymulują produkcję jonów HCO

3

-

sekretyna

hamuje motorykę żołądka

autonomiczne ukrwienie błony śluzowej żołądka

bariera elektrolitowa

brak przepuszczalności komórek nabłonkowych żołądka dla substancji
zjonizowanych

Czynniki uszkadzające błonę śluzową

Czynniki uszkadzające błonę śluzową

HCl

Stwierdzono, iż u chorych z wrzodem dwunastnicy wydzielanie kwasu solnego jest

wzmożone, natomiast u chorych z owrzodzeniem żołądka, pozostaje prawidłowe.

gastryna i histamina (pobudzają sekrecję HCl)
leki (niesterydowe leki przeciwzapalne=Aspiryna)

Leki te działają poprzez zablokowanie enzymu cyklooksygenazy, odpowiedzialnego

za syntezę prostaglandyn.

nikotyna (hamuje syntezę wodorowęglanów)
Helicobacter pylori (HP)

Szczególne właściwości przetrwania w bardzo kwaśnym środowisku żołądka,

bakteria ta zawdzięcza wytwarzaniu enzymu – ureazy, który katalizując rozkład

mocznika do amoniaku, przyczynia się do miejscowej neutralizację środowiska.

Drugą charakterystyczną cechą tej bakterii jest obecność rzęski, umożliwiająca

wędrówkę i przenikanie do śluzu.

czynniki stresowe (wrzód stresowy)
gastrinoma (zespoł Zollingera-Ellisona)

Objawy choroby wrzodowej

Objawy choroby wrzodowej

Głównym objawem choroby wrzodowej jest ból:

owrzodzenie żołądka



ból w dołku podsercowym



pojawia się od 30 minut do 1 godziny po posiłku

owrzodzenie dwunastnicy



ból na prawo od pępka



bóle nocne, na czczo, rytmiczność roczna

W przypadku zwężenia części odzwiernikowej żołądka, w
przebiegu choroby mogą pojawić się wymioty.

Powikłania choroby wrzodowej

Powikłania choroby wrzodowej

krwawienia



wrzód żołądka – krwiste (fusowate) wymioty



wrzód dwunastnicy – smoliste stolce

przebicie (perforacja) wrzodu do jamy otrzewnowej – ryzyko

zapalenia otrzewnej

zwężenie odzwiernika (wymioty)

nowotworzenie

Zmiany nowotworowe, które występują najczęściej u chorych ze wrzodem żołądka,
dotykają zwykle ludzi po 50 roku życia i w większości przypadków pozostają w
ścisłym związku z infekcją Helicobacter pylori (wytwarzającą np. rakotwórcze
nitrozaminy).

Choroba glutenowa (sprue, celiakia)

Choroba glutenowa (sprue, celiakia)

Przyczyną choroby jest nadwrażliwość na gliadynę –

białkową składową glutenu zbożowego.

OBJAWY:

biegunka

tłuszczowe stolce

LECZENIE:

dieta bezglutenowa

zabronione są przetwory pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia

Niedobór laktazy

Niedobór laktazy

Dwucukier laktoza pod wpływem enzymu laktazy zostaje
rozłożony do glukozy i galaktozy. Niezhydrolizowana laktoza
dostaje się do okrężnicy i zostaje tam rozłożona przez

bakterie na CO

2

i H

2

i kwas mlekowy. Następstwem jest

biegunka i bolesne parcie na stolec.

OBJAWY:

po spożyciu mleka – wzdęcie brzucha, biegunka

tłuszczowe stolce

LECZENIE:

dieta bezmleczna

jogurty zawierają laktazę (!) + mleko ubogie w laktozę

Biegunki

Biegunki

Objawem nieprawidłowego wchłaniania wody z jelit są

biegunki, czyli wydalanie zwiększonej objętości stolca o

luźnej konsystencji, w trakcie zwielokrotnionej dobowej

liczby wypróżnień.

PODZIAŁ BIEGUNEK

osmotyczne

wydzielnicze

spowodowane złym wchłanianiem jonów

motoryczne

Biegunki osmotyczne

Biegunki osmotyczne

PRZYCZYNY

podawanie substancji osmotycznie czynnych, nie ulegających

wchłanianiu przez nabłonek jelitowy (mannitol, sole magnezu),

defekty enzymatyczne, uniemożliwiające wchłanianie laktozy,

sacharozy lub innych dwucukrów.

Konsekwencją pozostawania substancji osmotycznie czynnych w
świetle jelita jest wiązanie przez nie wody i wzrost objętości kału.

Biegunki wydzielnicze (sekrecyjne)

Biegunki wydzielnicze (sekrecyjne)

Przyczyną tej grupy biegunek jest zwiększona sekrecja

jelitowa, wymuszona działaniem tzw. substancji

sekretogennych:

VIP (wazoaktywny peptyd jelitowy),

toksyny bakteryjne (w infekcji przecinkowcem cholery)

prostaglandyny (w raku rdzeniastym tarczycy)

kwasy żółciowe

wolne kwasy tłuszczowe

Biegunki wywołane złym wchłanianiem

jonów

Biegunki wywołane złym wchłanianiem

jonów

Ten typ biegunek jest najczęściej związany z nieprawidłowym
wchłanianiem jonów chlorkowych w jelicie krętym, uwarunkowanym
wzrostem stężenia cAMP lub znacznym niedoborem potasu.

Biegunka może być także następstwem zaburzonej funkcji jelitowej

ATP-azy, zależnej od sodu i wodoru.

Biegunki motoryczna

Biegunki motoryczna

Przyczyną biegunek motorycznych jest nadmiernie

pobudzona perystaltyka jelit, która uniemożliwia

dostatecznie długi czas kontaktu pokarmu z nabłonkiem

jelita cienkiego.

Do czynników wzmagających motorykę jelit należą:

nadmierny rozwój flory jelitowej,

zaburzenia unerwienia jelit

działanie leków prokinetycznych i hormonów (np. tyroksyny)

Metabolizm bilirubiny

Metabolizm bilirubiny

erytrocyt
y

120 dni

BILIRUBINA

albuminy

BILIRUBINA WOLNA

albuminy

BILIRUBIN
A

kwas glukuronowy i kwas
siarkowy

SPRZĘGANI
E

BILIRUBINA SPRZĘŻONA

żółć/dwunastnica

CIAŁA
UROBILINOWE

BILIRUBINA SPRZĘŻONA

flora bakteryjna

UROBILINOGEN

(mocz)

STERKOBILINOGEN

(kał)

obieg jelitowo-
wątrobowy

Receptor

transferaza
glukuronianow
a

WĄTROBA

DWUNASTNIC
A

JELITO GRUBE

KREW

ŚLEDZION
A

Hiperbilirubinemie

Hiperbilirubinemie

Są to stany związane ze wzrostem stężenia bilirubiny
wolnej i sprzężonej we krwi.

BILIRUBINEMIE Z PRZEWAGĄ BILIRUBINY WOLNEJ

hemoliza

zespół Gilberta

Uwarunkowany upośledzonym wychwytywaniem bilirubiny wolnej przez wątrobę.
Najczęstszą przyczyną jest mutacja receptora dla bilirubiny.

zespół Criglera-Najjara

Spowodowany upośledzonym sprzęganiem bilirubiny we wątrobie, na skutek
niedoboru transferazy glukuronianowej.

BILIRUBINEMIE Z PRZEWAGĄ BILIRUBINY SPRZĘŻONEJ

zespół Dubina-Johnsona

Genetycznie uwarunkowany defekt wydzielania bilirubiny sprzężonej z wątroby.

cholestaza (zastój żółci)

Objawy hiperbilirubinemii - żółtaczki

Objawy hiperbilirubinemii - żółtaczki

ŻÓŁTACZKA PRZEDWĄTROBOWA (hemolityczna)

wzrost stężenia bilirubiny wolnej we krwi

wzrost wydalania uro- i sterkobilinogenu
brak objawów uszkodzenia wątroby

ŻÓŁTACZKA WĄTROBOWA (miąższowa)

wzrost stężenia bilirubiny wolnej i sprzężonej we krwi

hiperbilirubinuria
wzrost wydalania urobilinogenu
wzrost aktywności AlAT i AspAT
nieprawidłowy stosunek albumin do globulin (<1)

ŻÓŁTACZKA POZAWĄTROBOWA (mechaniczna; zaporowa)

wzrost stężenia bilirubiny sprzężonej
hiperbilirubinuria (mocz barwy ciemnego piwa)
brak wydalania sterkobilinogenu (odbarwiony kał)
wzrost aktywności AlAT i AspAT
prawidłowy stosunek albumin do globulin
leukocytoza, wzrost OB

Marskość wątroby

Marskość wątroby

Marskość jest następstwem martwicy miąższu wątroby,
której towarzyszy przebudowa narządu, oparta o silny
rozrost tkanki łącznej włóknistej.

PODZIAŁ MARSKOŚCI

marskość pomartwicza (po przebytym WZW)
marskość wrotna (leki, alkohol, alkaloidy grzybów)
marskość żółciowa (niedrożność dróg żółciowych)
marskość metaboliczna (choroby spichrzeniowe)

Konsekwencje marskości wątroby

Konsekwencje marskości wątroby

wodobrzusze



hipoalbuminemia + wzrost przepuszczalności naczyń



spadek ciśnienia onkotycznego krwi i wzrost ciśnienia hydrostatycznego



hipowolemia



aktywacja układu RAA i przewodnienie

nadciśnienie w układzie żyły wrotnej



zmniejszony przepływ krwi w układzie żyły wrotnej wskutek procesów włóknienia



wzmożona angiogeneza i powstanie krążenia obocznego



żylaki przełyku i odbytu oraz objaw „głowy meduzy”

encefalopatia wątrobowa



przedostania się do ośrodkowego układu nerwowego toksyn pochodzenia jelitowego

(amoniak!)



uszkodzeniem błon komórek nerwowych



zaburzenia przewodnictwa nerwowego i ryzyko śpiączki

zaburzenia hematologiczne



obniżona synteza osoczowych czynników krzepnięcia – skaza krwotoczna

zaburzenia hormonalne



wzrost stężenia aldosteronu, wazopresyny i estrogenów



obniżone stężenie androgenów, kortyzolu i hormonów tarczycy

Ostre zapalenie trzustki (o.z.t)

Ostre zapalenie trzustki (o.z.t)

Przyczyną jest gwałtownie postępujący proces
samotrawienia się narządu, spowodowany zaleganiem soku
trzustkowego, mimo konieczności jego wyprowadzenia do
dwunastnicy.

PRZYCZYNY

kamica trzustki, torbiele, guzy

alkohol

KONSEKWENCJE

martwica skrzepowa (aktywność fosfolipazy A2)
martwica krwotoczna (aktywnośc elastazy)
martwica tłuszczowa (aktywność lipazy)

OBJAWY

hiperglikemia
wzrost aktywności amylazy
leukocytoza
tachykardia
zespół śródnaczyniowego wykrzepiana DIC
bóle brzucha
wymioty

Przewlekłe zapalenie trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki

PRZYCZYNY

alkohol (90%) przypadków



aldehyd octowy pobudza syntezę triglicerydów (stłuszczenie narządu)



produkcja soku trzustkowego o wysokiej zawartości białka (wytrącanie złogów

białkowych)



działanie naczyniokurczące

powtarzające się epizody zapalenia ostrego

KONSEKWENCJE

powstawanie torbieli retencyjnych

niewydolność wewnątrz- i zewnątrzwydzielnicza narządu

OBJAWY

postępujące wyniszczenie organizmu

bóle w nadbrzuszu

cukrzyca

przewlekła cholestaza