Przedmiot i działy

Przedmiot i działy

geografii

geografii

ekonomicznej

ekonomicznej

Wykład 1.

Wykład 1.



Co to jest Geografia ?

Co to jest Geografia ?



Krótki rys rozwoju wiedzy geograficznej.

Krótki rys rozwoju wiedzy geograficznej.



Przedmiot badań geografii.

Przedmiot badań geografii.



Współczesne podziały geografii.

Współczesne podziały geografii.

Krótki rys historyczny

Krótki rys historyczny



Początki nauki, którą dzisiaj nazywamy Geografią

Początki nauki, którą dzisiaj nazywamy Geografią

można doszukać się już w najdawniejszych

można doszukać się już w najdawniejszych

czasach u ludów pierwotnych, którzy obserwując

czasach u ludów pierwotnych, którzy obserwując

otaczający ich obszar przyswajali sobie o nim

otaczający ich obszar przyswajali sobie o nim

informacje, które później prezentowane były m.in.

informacje, które później prezentowane były m.in.

w formie malowideł – szkiców (góry, rzeki, lasy).

w formie malowideł – szkiców (góry, rzeki, lasy).



Z reguły geografia rozwijała się w centrach

Z reguły geografia rozwijała się w centrach

cywilizacyjnych (basen M. Śródziemnego, Chiny,

cywilizacyjnych (basen M. Śródziemnego, Chiny,

Indie, Meksyk) oraz tam gdzie społeczeństwo było

Indie, Meksyk) oraz tam gdzie społeczeństwo było

bardziej mobilne prowadząc ożywioną działalność

bardziej mobilne prowadząc ożywioną działalność

handlową, podróże (np. morskie).

handlową, podróże (np. morskie).



W początkowym okresie wyróżnić można

W początkowym okresie wyróżnić można

trzy

trzy

główne nurty:

główne nurty:



opisowy,

opisowy,



matematyczny (kartograficzny),

matematyczny (kartograficzny),



przyrodniczy.

przyrodniczy.



W nurcie opisowym zainteresowanie geografów

W nurcie opisowym zainteresowanie geografów

skupione było na opisie znanych i nowo

skupione było na opisie znanych i nowo

poznanych państw, krain. Materiały te bardzo

poznanych państw, krain. Materiały te bardzo

często wykorzystywano w celach czysto

często wykorzystywano w celach czysto

praktycznych - administracyjnych, wojennych,

praktycznych - administracyjnych, wojennych,

handlowych, itp.

handlowych, itp.



W Chinach od 2000 lat p.n.e. znane są opisy

W Chinach od 2000 lat p.n.e. znane są opisy

geograficzne w których wyliczano miasta, rzeki,

geograficzne w których wyliczano miasta, rzeki,

zamieszkujące ludy, ale także dotyczące klimatu,

zamieszkujące ludy, ale także dotyczące klimatu,

gospodarki wodnej, rolnictwu.

gospodarki wodnej, rolnictwu.



W tym nurcie umieścić można także

W tym nurcie umieścić można także

„Dzieje”

„Dzieje”

Herodota

Herodota

z V w. p.n.e. ukazujący ówczesną

z V w. p.n.e. ukazujący ówczesną

wiedzę Greków o innych krajach (Egipt, Azja

wiedzę Greków o innych krajach (Egipt, Azja

Mniejsza, Persja, Indie). Czy zbliżona w swym

Mniejsza, Persja, Indie). Czy zbliżona w swym

charakterze „

charakterze „

Geographica”

Geographica”

Strabona

Strabona

(63 r. p.n.e.

(63 r. p.n.e.

– 25 r. n.e.) powstała w 17 księgach.

– 25 r. n.e.) powstała w 17 księgach.



Podobnych prac było znacznie więcej

Podobnych prac było znacznie więcej

(Eratostenes, Posidoniusz, Caius Pliniusz), dały

(Eratostenes, Posidoniusz, Caius Pliniusz), dały

one początek

one początek

geografii regionalnej.

geografii regionalnej.



Drugi

Drugi

nurt - kartograficzny

nurt - kartograficzny

związany z próbami

związany z próbami

odwzorowania powierzchni Ziemi na płaszczyźnie.

odwzorowania powierzchni Ziemi na płaszczyźnie.

Od czasów Dikaearcha (350-290 r. p.n.e.)

Od czasów Dikaearcha (350-290 r. p.n.e.)

konstrukcję map oparto na południkach i

konstrukcję map oparto na południkach i

równoleżnikach – długości i szerokości

równoleżnikach – długości i szerokości

geograficznej. Najwybitniejszym przedstawicielem

geograficznej. Najwybitniejszym przedstawicielem

tego nurtu był

tego nurtu był

Ptolemeusz z Aleksandrii

Ptolemeusz z Aleksandrii

(60-

(60-

168 r. n.e.), autor map, które miały podstawowe

168 r. n.e.), autor map, które miały podstawowe

znaczenie przez kolejne wieki.

znaczenie przez kolejne wieki.



Nurt przyrodniczy

Nurt przyrodniczy

– podejmujący zagadnienia

– podejmujący zagadnienia

zróżnicowań przestrzennych zjawisk

zróżnicowań przestrzennych zjawisk

przyrodniczych oraz próby wyjaśniania tych

przyrodniczych oraz próby wyjaśniania tych

zróżnicowań (zróżnicowania klimatu, roślinności) –

zróżnicowań (zróżnicowania klimatu, roślinności) –

prace te dały początek

prace te dały początek

geografii fizycznej

geografii fizycznej



W okresie antycznym, przede wszystkim u

W okresie antycznym, przede wszystkim u

Greków doszukać się można także

Greków doszukać się można także

prób

prób

systematyzacji gromadzonej wiedzy

systematyzacji gromadzonej wiedzy

geograficznej

geograficznej

.

.



Szczególne miejsce zajmuje tu

Szczególne miejsce zajmuje tu

Eratostenesa z

Eratostenesa z

Cyreny

Cyreny

(III w. p.n.e.), według którego ziemia

(III w. p.n.e.), według którego ziemia

obejmowała obszary lądowe, a zbiór wiedzy o

obejmowała obszary lądowe, a zbiór wiedzy o

tych lądach nazwał

tych lądach nazwał

„Geografią”

„Geografią”

– z greckiego

– z greckiego

geos

geos

– ziemia,

– ziemia,

grapho

grapho

– piszę, opis.

– piszę, opis.



W następnych okresach (zwłaszcza w

W następnych okresach (zwłaszcza w

średniowieczu) nauki geograficzne

średniowieczu) nauki geograficzne

charakteryzował regres, ich poziom był znacznie

charakteryzował regres, ich poziom był znacznie

niższy niż w okresie antycznym – chociaż

niższy niż w okresie antycznym – chociaż

powstają opisy nowych krain. Większe znaczenie

powstają opisy nowych krain. Większe znaczenie

w owym okresie świata arabskiego.

w owym okresie świata arabskiego.



Nowy impuls rozwoju geografii dają wielkie

Nowy impuls rozwoju geografii dają wielkie

odkrycia geograficzne i okres renesansu. Rozwój

odkrycia geograficzne i okres renesansu. Rozwój

ten w oparty jest na dorobku antycznym

ten w oparty jest na dorobku antycznym

(greckim), który zostaje wzbogacony o nowe

(greckim), który zostaje wzbogacony o nowe

odkrycia.

odkrycia.



Szybki rozwój kartografii – Gerhard Mercator

Szybki rozwój kartografii – Gerhard Mercator

(1512-1594).

(1512-1594).



Powstają nowe opisy Ziemi o charakterze

Powstają nowe opisy Ziemi o charakterze

geograficznym nazwane

geograficznym nazwane

„kosmografiami”

„kosmografiami”

będące

będące

swego rodzaju kompediami wiedzy o ówczesnym

swego rodzaju kompediami wiedzy o ówczesnym

świecie opisującymi morza, lądy, krainy (miasta,

świecie opisującymi morza, lądy, krainy (miasta,

rzeki, góry) – m.in. Kosmografia Sebastiana

rzeki, góry) – m.in. Kosmografia Sebastiana

M

M

ü

ü

nstera (1489-1552), która w ciągu 100 lat

nstera (1489-1552), która w ciągu 100 lat

doczekała się 44 wydań.

doczekała się 44 wydań.



W okresie tym chociaż występowała pewna

W okresie tym chociaż występowała pewna

specjalizacja (kartografia), to jednak możemy

specjalizacja (kartografia), to jednak możemy

mówić o jednolitej geografii - geografowie

mówić o jednolitej geografii - geografowie

zajmowali się wszystkimi zagadnieniami

zajmowali się wszystkimi zagadnieniami

dotyczącymi ziemi, zarówno związanych z

dotyczącymi ziemi, zarówno związanych z

środowiskiem naturalnym, jak i stworzonym przez

środowiskiem naturalnym, jak i stworzonym przez

człowieka (środowiskiem antropogenicznym).

człowieka (środowiskiem antropogenicznym).



Rozwój myśli geograficznej, badanie coraz to

Rozwój myśli geograficznej, badanie coraz to

bardziej specjalistycznych i skomplikowanych

bardziej specjalistycznych i skomplikowanych

zjawisk i procesów sprawił, że ta jednolita

zjawisk i procesów sprawił, że ta jednolita

Geografia zaczęła się dzielić na dwie zasadnicze

Geografia zaczęła się dzielić na dwie zasadnicze

części.

części.



I .

I .

Część związaną z poznawaniem zjawisk

Część związaną z poznawaniem zjawisk

przyrodniczych na ziemi –

przyrodniczych na ziemi –

Geografia fizyczna

Geografia fizyczna

. Za

. Za

ojcem geografii fizycznej uznawany jest

ojcem geografii fizycznej uznawany jest

Alexander von Humboldt

Alexander von Humboldt

, który w swym dziele

, który w swym dziele

Kosmos

Kosmos

(1845-1858) w 4 tomach zawarł dostępną

(1845-1858) w 4 tomach zawarł dostępną

wówczas przyrodniczą charakterystykę Ziemi.

wówczas przyrodniczą charakterystykę Ziemi.



II.

II.

Część związaną z poznawaniem zjawisk

Część związaną z poznawaniem zjawisk

społecznych i gospodarczych –

społecznych i gospodarczych –

Geografia

Geografia

społeczno-ekonomiczna

społeczno-ekonomiczna

.

.



Podwaliny wspłczesnej geografii społeczno-

Podwaliny wspłczesnej geografii społeczno-

ekonomicznej dał

ekonomicznej dał

Karl Ritter

Karl Ritter

(1779-1859) –

(1779-1859) –

profesor geografii na Uniwersytecie w Berlinie,

profesor geografii na Uniwersytecie w Berlinie,

który zajął się badaniem zjawisk społeczno-

który zajął się badaniem zjawisk społeczno-

gospodarczych. M.in. opracował niedokończoną

gospodarczych. M.in. opracował niedokończoną

Wielką geografię regionalną

Wielką geografię regionalną

(Afryka – 2 tomy,

(Afryka – 2 tomy,

Azja – 18 tomów).

Azja – 18 tomów).



Dużą rolę w geografii społeczno-ekonomicznej

Dużą rolę w geografii społeczno-ekonomicznej

odegrał także

odegrał także

Friedrich Ratzel

Friedrich Ratzel

(1844-1904)

(1844-1904)

,

,

autor książki

autor książki

Antropogeographie

Antropogeographie

(1892) – czyli

(1892) – czyli

geografii człowieka, działu geografii zajmującego

geografii człowieka, działu geografii zajmującego

się badaniem rozmieszczenia człowieka na Ziemi

się badaniem rozmieszczenia człowieka na Ziemi

oraz jego działalnością osadniczą i społeczno-

oraz jego działalnością osadniczą i społeczno-

ekonomiczną rozpatrywaną w powiązaniu z

ekonomiczną rozpatrywaną w powiązaniu z

środowiskiem geograficznym (będący także

środowiskiem geograficznym (będący także

„ojcem” geografii politycznej – „Politische

„ojcem” geografii politycznej – „Politische

Geographie” z 1897 r.).

Geographie” z 1897 r.).



Współczesna geografia staje się dyscypliną coraz

Współczesna geografia staje się dyscypliną coraz

bardziej złożoną i jej rozwój związany jest m.in.

bardziej złożoną i jej rozwój związany jest m.in.

wkraczaniem na pola badawcze innych dyscyplin

wkraczaniem na pola badawcze innych dyscyplin

naukowych.

naukowych.

Definicja geografii

Definicja geografii

:

:



Geografia to dział nauki dotyczący zróżnicowania

Geografia to dział nauki dotyczący zróżnicowania

powłoki ziemskiej, wzajemnych związków między

powłoki ziemskiej, wzajemnych związków między

jej składnikami oraz przestrzennego

jej składnikami oraz przestrzennego

zróżnicowania działalności ludzkich społeczeństw

zróżnicowania działalności ludzkich społeczeństw

(Flis, 1982).

(Flis, 1982).



Wg A. Runge, J. Runge, (2008) : Geografia jest

Wg A. Runge, J. Runge, (2008) : Geografia jest

dyscypliną naukową z grupy nauk matematyczno-

dyscypliną naukową z grupy nauk matematyczno-

przyrodniczych zajmująca się badaniem

przyrodniczych zajmująca się badaniem

zróżnicowanej jakościowo i ilościowo przestrzeni

zróżnicowanej jakościowo i ilościowo przestrzeni

przyrodniczej, zjawisk gospodarczych, struktur i

przyrodniczej, zjawisk gospodarczych, struktur i

procesów demograficzno-społecznych oraz

procesów demograficzno-społecznych oraz

różnego typu relacji między nimi.

różnego typu relacji między nimi.



Ze względu na stałe poszerzanie pola

Ze względu na stałe poszerzanie pola

badawczego geografii Z. Rykiel (2006) dosyć

badawczego geografii Z. Rykiel (2006) dosyć

przewrotnie określił, że „geografia jest tym, czym

przewrotnie określił, że „geografia jest tym, czym

zajmują się geografowie jako geografowie”.

zajmują się geografowie jako geografowie”.

Przedmiot badań geografii

Przedmiot badań geografii



Jak zauważa J. Tkocz (2007) przedmiot badań

Jak zauważa J. Tkocz (2007) przedmiot badań

wiąże się zakresem badań danej dyscypliny i jest

wiąże się zakresem badań danej dyscypliny i jest

on w sposób ogólny prezentowany w jej definicji.

on w sposób ogólny prezentowany w jej definicji.



Z zatem -

Z zatem -

Przedmiotem badań geografii – jest

Przedmiotem badań geografii – jest

zróżnicowane przestrzennie środowisko

zróżnicowane przestrzennie środowisko

przyrodnicze, środowisko antropogeniczne

przyrodnicze, środowisko antropogeniczne

(człowieka) oraz wzajemne związki między

(człowieka) oraz wzajemne związki między

poszczególnymi jego elementami

poszczególnymi jego elementami

.

.



Oczywiście jest to przedmiot ogólny, gdyż w

Oczywiście jest to przedmiot ogólny, gdyż w

poszczególnych dyscyplinach geografii mamy

poszczególnych dyscyplinach geografii mamy

ujmowane szczegółowe przedmioty badań,

ujmowane szczegółowe przedmioty badań,

których suma daje pełny przedmiot badań

których suma daje pełny przedmiot badań

geograficznych. I tak np. przedmiotem Geografii

geograficznych. I tak np. przedmiotem Geografii

społecznej (właściwej) są terytorialne zbiorowości

społecznej (właściwej) są terytorialne zbiorowości

społeczne oraz doświadczanie środowiska przez

społeczne oraz doświadczanie środowiska przez

człowieka

człowieka

.

.



W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zmienia się

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zmienia się

nieco podział geografii jako nauki, w tym także jej

nieco podział geografii jako nauki, w tym także jej

części obejmującej geografię społeczno-

części obejmującej geografię społeczno-

ekonomiczną (geografię ekonomiczną).

ekonomiczną (geografię ekonomiczną).

Brak jest

Brak jest

jednego, powszechnie przyjętego podziału

jednego, powszechnie przyjętego podziału

geografii, różni badacze przyjmują nieco odmienne

geografii, różni badacze przyjmują nieco odmienne

podziały.

podziały.



Najczęściej geografię dzieli się na dwie grupy

Najczęściej geografię dzieli się na dwie grupy

(Rykiel, 2006) są to:

(Rykiel, 2006) są to:

- geografia fizyczna (jako nauka przyrodnicza),

- geografia fizyczna (jako nauka przyrodnicza),

- geografia społeczno – ekonomiczna (jako nauka

- geografia społeczno – ekonomiczna (jako nauka

społeczna).

społeczna).



Często dodaje się jeszcze:

Często dodaje się jeszcze:

- geografię regionalną (kompleksowa

- geografię regionalną (kompleksowa

charakterystyka regionów), dział będący na

charakterystyka regionów), dział będący na

pograniczy geografii fizycznej i społeczno-

pograniczy geografii fizycznej i społeczno-

ekonomicznej (Runge, Runge, 2008).

ekonomicznej (Runge, Runge, 2008).



Podział geografii

Podział geografii

(nauk geograficznych) wg S.

(nauk geograficznych) wg S.

Leszczyckiego (1962):

Leszczyckiego (1962):



-

-

geografię fizyczną

geografię fizyczną

(geomorfologia, hydrografia,

(geomorfologia, hydrografia,

oceanografia, glacjologia, klimatologia, g. gleb,

oceanografia, glacjologia, klimatologia, g. gleb,

biogeografia, g. fizyczna kompleksowa),

biogeografia, g. fizyczna kompleksowa),



-

-

geografię ekonomiczną

geografię ekonomiczną

(gospodarczą) (ludności,

(gospodarczą) (ludności,

osadnictwa, przemysłu, rolnictwa, komunikacji, usług,

osadnictwa, przemysłu, rolnictwa, komunikacji, usług,

ekonomiczna kompleksowa)

ekonomiczna kompleksowa)



-

-

geografię regionalną

geografię regionalną

(fizyczna, ekonomiczna,

(fizyczna, ekonomiczna,

kompleksowa),

kompleksowa),



-

-

kartografię

kartografię

(część kartografii),

(część kartografii),



-

-

geografię historyczną

geografię historyczną

(paleogeografia,

(paleogeografia,

archeologiczna, historyczna),

archeologiczna, historyczna),



historię geografii

historię geografii

(historia odkryć

(historia odkryć

geograficznych),

geograficznych),



-

-

geografię matematyczną

geografię matematyczną

(astronomiczna),

(astronomiczna),



-

-

geografię stosowaną

geografię stosowaną

(wojskowa, medyczna,

(wojskowa, medyczna,

planowania przestrzennego, turyzmu).

planowania przestrzennego, turyzmu).



Z kolei w ramach

Z kolei w ramach

geografii społeczno-

geografii społeczno-

ekonomicznej

ekonomicznej

R. Domański (1990) wyróżnia:

R. Domański (1990) wyróżnia:

-

Metodologię geografii społeczno-ekonomicznej,

Metodologię geografii społeczno-ekonomicznej,

-

Geografię zasobów naturalnych,

Geografię zasobów naturalnych,

-

Geografię ludności,

Geografię ludności,

-

Geografię społeczną,

Geografię społeczną,

-

Geografię osadnictwa,

Geografię osadnictwa,

-

Geografię rolnictwa,

Geografię rolnictwa,

-

Geografię przemysłu,

Geografię przemysłu,

-

Geografię transportu,

Geografię transportu,

-

Geografię usług,

Geografię usług,

-

Geografię społeczno-ekonomiczną regionalną,

Geografię społeczno-ekonomiczną regionalną,

-

Geografię gospodarki przestrzennej.

Geografię gospodarki przestrzennej.



Klasyfikacja geografii społeczno-ekonomicznej wg

Klasyfikacja geografii społeczno-ekonomicznej wg

Runge, Runge (2008):

Runge, Runge (2008):



Geografia społeczna

Geografia społeczna

:

:



ludności,

ludności,



osadnictwa,

osadnictwa,



społeczna (właściwa),

społeczna (właściwa),



polityczna,

polityczna,



kultury (w tym religii)

kultury (w tym religii)



Geografia ekonomiczna

Geografia ekonomiczna

:

:



rolnictwa,

rolnictwa,



przemysłu,

przemysłu,



transportu (komunikacji),

transportu (komunikacji),



usług (w tym turyzmu).

usług (w tym turyzmu).



Krótka charakterystyka działów-

Krótka charakterystyka działów-

geografia

geografia

społeczna

społeczna

:

:



Geografia ludności

Geografia ludności

– analiza i interpretacja

– analiza i interpretacja

zmieniających się w czasie i przestrzeni zjawisk i

zmieniających się w czasie i przestrzeni zjawisk i

procesów ludnościowych zachodzących na

procesów ludnościowych zachodzących na

powierzchni Ziemi. Przedmiotem badań jest

powierzchni Ziemi. Przedmiotem badań jest

rozmieszczenie, dynamika zaludnienia i struktury

rozmieszczenie, dynamika zaludnienia i struktury

ludnościowe.

ludnościowe.



Geografia osadnictwa

Geografia osadnictwa

– zajmuje się badaniem

– zajmuje się badaniem

pojedynczych osiedli ludzkich, ich

pojedynczych osiedli ludzkich, ich

rozmieszczeniem, funkcjami, strukturą

rozmieszczeniem, funkcjami, strukturą

przestrzenną, jak i układem całej sieci osadniczej –

przestrzenną, jak i układem całej sieci osadniczej –

zbiorem wszystkich osiedli na danym obszarze.

zbiorem wszystkich osiedli na danym obszarze.



Geografia społeczna

Geografia społeczna

(właściwa) – badanie

(właściwa) – badanie

terytorialnych zbiorowości społecznych oraz

terytorialnych zbiorowości społecznych oraz

doświadczaniem środowiska przez człowieka.

doświadczaniem środowiska przez człowieka.



Geografia kultury

Geografia kultury

– badanie przestrzennych

– badanie przestrzennych

zróżnicowań kultur oraz uwarunkowaniami

zróżnicowań kultur oraz uwarunkowaniami

kształtowania się odrębności kulturowych,

kształtowania się odrębności kulturowych,

wzajemnym oddziaływaniu elementów

wzajemnym oddziaływaniu elementów

kulturowych, kształtowanie się krajobrazu

kulturowych, kształtowanie się krajobrazu

kulturowego.

kulturowego.



Geografia ekonomiczna

Geografia ekonomiczna

:

:



Geografia rolnictwa

Geografia rolnictwa

– badanie uprawy roślin i

– badanie uprawy roślin i

hodowli zwierząt, jej uwarunkowaniami

hodowli zwierząt, jej uwarunkowaniami

przestrzenno-organizacyjnymi

przestrzenno-organizacyjnymi



Geografia przemysłu

Geografia przemysłu

– badanie problematyki

– badanie problematyki

genezy, uwarunkowań, form zróżnicowań

genezy, uwarunkowań, form zróżnicowań

przestrzennych i strukturalnych działalności

przestrzennych i strukturalnych działalności

przemysłowej.

przemysłowej.



Geografia komunikacji

Geografia komunikacji

– badanie zagadnień

– badanie zagadnień

związanych z transportem osób i towarów,

związanych z transportem osób i towarów,

łącznością oraz telekomunikacją.

łącznością oraz telekomunikacją.



Geografia usług

Geografia usług

– badanie nieprodukcyjnych

– badanie nieprodukcyjnych

dziedzin gospodarki

dziedzin gospodarki