geografia wykłady(2)

1. Omów współzależności zachodzące w metasystemie

Metasystem:

  1. gospodarka (przemysł, rolnictwo, budownictwo, górnictwo, leśnictwo)

  2. człowiek (płeć, wiek, wykształcenie, rasy, język)

  3. środowisko naturalne (budowa geologiczna, klimat, gleby, roślinność wody)

Elementy metasystemu: gospodarka, człowiek, środowisko naturalne tworzą pewną funkcjonalną całość i między tymi elementami występują współzależności.

Środowisko naturalne ma ogromny wpływ zarówno na człowieka jak i gospodarkę. Budowa geologiczna wpływa na rozmieszczenie osiedli ludzkich i zakładów przemysłowych, od klimatu i gleb zależy jaki rodzaj gospodarki prowadzi człowiek. Inaczej wygląda, ubiera się, zachowuje człowiek mieszkający na Syberii, a inaczej zamieszkujący obszary równikowe. Klimat w dużym stopniu wpływa na odżywianie, które zależy z kolei od roślinności znajdującej się na danym terenie. Bardzo duże znaczenie dla człowieka, jak i gospodarki ma woda. Bez niej nie może żyć człowiek i nie może funkcjonować wiele gałęzi przemysłu; jest potrzebna do celów konsumpcyjnych, ale także jest wykorzystywana w wielu procesach produkcyjnych, wodą także odprowadzane są ścieki. Rodzaj gleby ma duże znaczenie dla rolnictwa i rodzaju uprawianych roślin, to oddziałuje również na człowieka. Bez człowieka nie byłoby gospodarki, struktura wiekowa społeczeństwa i struktura wykształcenia wpływa na poziom i rodzaj gospodarki państwa, na rodzaj przemysłu, rolnictwo. Gospodarka oddziałuje na człowieka i środowisko naturalne. Dostarcza produktów spożywczych, przemysłowych. Gospodarka i nierozerwalnie łączący się z nią człowiek wpływają w dużym stopniu na środowisko naturalne. Przez swą działalność mogą zmienić budowę geologiczną, klimat, wody. Jest to niekorzystny wpływ, gdyż niszczy on to środowisko naturalne: zanieczyszczeniami powietrza, wód, gleby... Tych zależności między poszczególnymi elementami metasystemu można wymieniać jeszcze wiele, gdyż każdy z tych elementów oddziaływuje na pozostałe i na odwrót. Gospodarka wpływa na człowieka zmniejszając bezrobocie.

2. Pod wpływem jakich działań następuje zachwianie równowagi w metasystemie?

Metasystem to zbiór elementów: gospodarka, człowiek, środowisko przyrodnicze, tworzących funkcjonalną całość. Zmiana jednego z tych elementów może doprowadzić do zmiany funkcjonowania całego systemu lub też do zachwiania lub rozpadu tego systemu. Wynika to z wielostronnych powiązań występujących między jego elementami. Wystarczy aby jeden z tych elementów uległ zmianie, to pociągnie za sobą zerwanie tych więzi i system nie będzie mógł dobrze funkcjonować. Wiąże się to z problemem podejmowania odpowiednich decyzji. Jeżeli nie uwzględni się konsekwencji naszych decyzji narastają konflikty zachwiania metasystemu. Na przykład podjęcie decyzji o budowie zakładu przemysłowego bez perspektywicznego spojrzenia może mieć złe skutki. Zakład ten przez pewien czas może dobrze funkcjonować, ale nie na długą metę. Wówczas zamyka się zakład, zwalnia ludzi, narasta bezrobocie, zagospodarowany teren jest niewykorzystywany. Tamtejszy metasystem uległ zachwianiu, a tylko jeden element uległ zmianie: gospodarka. Spowodowało to zachwianie społeczne, a także zajęcie nowego terenu, zniszczenie środowiska naturalnego niepotrzebnie.

Gdyby nagle np. na terenie równikowym zaczął padać śnieg i zmieniłby się klimat cały tamtejszy metasystem zachwiałby się lub nawet rozpadł. Zachwianie równowagi w metasystemie następuje wtedy gdy zmianie, zachwianiu ulega jeden z jego elementów. Konflikty takie występują, gdy podejmuje się decyzje nie uwzględniając konsekwencji z punktu widzenia czasu i przestrzeni.

3. Jaki jest wpływ ludzkich decyzji na funkcjonowanie metasystemu?

W dzisiejszym świecie ludzie codziennie podejmują decyzje. Mają one charakter krótkotrwały lub długotrwały. Mogą mieć wymiar czasowy i przestrzenny. Często się zdarza, że decyzje te podejmowane są bez perspektywicznego myślenia. Ma to często bardzo złe konsekwencje dla funkcjonowania metasystemu. W podejmowaniu decyzji istnieją pewne sprzężenia zwrotne, czyli decyzje globalne wpływają na życie pewnego regionu, a decyzje regionalne wpływają na kontynent lub cały glob. Przykładem mogą być lasy tropikalne, które są wycinane w Brazylii czy Tajlandii. Nie jest to tylko sprawa regionalna lecz całego świata, gdyż to powoduje zmianę atmosfery Ziemi. Nieprzemyślane decyzje doprowadzają do konfliktów przestrzennych. Problemy etniczne, narodowościowe. Mogą one rodzić dalsze problemy, konflikty gospodarcze i społeczne. Nie trudno zauważyć, że decyzje ludzkie mają ogromny wpływ na funkcjonowanie metasystemu. Złe, nieprzemyślane decyzje niekorzystnie wpływają na jego elementy, narastanie konfliktów z tym związanych może doprowadzić do zmiany funkcjonowania całego metasystemu. Jako przykład możemy podać: rosnąca liczba ludności wymaga podejmowania bardziej racjonalnych decyzji, gdyż zwiększająca się liczba ludności pomnaża istniejące problemy. Presja narastania ludności jest problemem ogólnoświatowym. Nieprzemyślane decyzje w tym przypadku mogą powodować agresję, wojny, zajmowanie nowych terenów i niszczenie środowiska naturalnego. To pociągnie za sobą też zmiany gospodarcze i społeczne. Dlatego nieuwzględnienie konsekwencji może doprowadzić do kolizji. Jeśli nasze decyzje będą rozsądne zmniejszy to ilość konfliktów przestrzennych i metasystem będzie prawidłowo funkcjonował.

Decyzje krótkotrwałe ujawniają się w długim okresie czasu.

4/5. Jakie cechy (właściwości) posiadają poszczególne elementy tworzące metasystem?

Elementy tworzące metasystem posiadają wyróżniające je cechy, są to: potencjał, struktura, dynamika, funkcje.

Potencjał: zasób możliwości, mocy, zdolności wytwórczej itp. tkwiący w czymś, np. potencjał gospodarki to stworzony dochód narodowy (brutto); potencjał środowiska naturalnego to pewna wydajność np.: ile ludzi może mieszkać na 1 km2.

Struktura: skład, wzajemne powiązanie, układ elementów jakiejś całości: budowa, ustrój. Charakteryzuje ją zmiana w czasie. Zmiany te mogą być ewolucyjne (bardziej przyswajalne adaptacyjne dla systemu) oraz rewolucyjne czyli przełomowe, które w większości przypadków burzą system.

Dynamika rozwoju: siła, zdolność oddziaływania (ruch, żywość, żywiołowość, energia). Porównywanie jakiegoś okresu, czasu

  1. potencjał człowieka i gospodarki wzrasta

  2. potencjał środowiska maleje.

Zachwianie równowagi: środowisko może istnieć samodzielnie, natomiast człowiek i gospodarka nie mogą istnieć bez środowiska.

Funkcja: czynność, działanie, rola. Jest ona niezmienna w czasie.

Znając funkcję, dynamikę, strukturę oraz potencjał można przewidzieć jakie będą konsekwencje decyzji oraz rozwój pewnych elementów.

Struktura gospodarki: przemysł (górnictwo, hutnictwo, włókienniczy, spożywczy itp.) rolnictwo (produkcja roślinna, zwierzęca) leśnictwo (usługi)

Struktura ludności: wiek, płeć, zawód, język

Struktura środowiska naturalnego: budowa geologiczna, klimat (opady, nasłonecznienie, temperatura, okres wegetacyjny, wiatry, pory roku), ukształtowanie terenu, gleby, złoża, wody, rośliny, zwierzęta.

6. Wyjaśnij pojęcie presji demograficznej wywieranej na przestrzeń (środowisko geograficzne)

Ludność jest najbardziej dynamicznym elementem metasystemu. Wzrasta liczba ludności na świecie. Przyrost liczby ludności można przedstawić wykresem.

W 1850 r. żyło ok. 1 mld ludności. Od tego momentu przyrost ludności odbywa się nie liniowo lecz wykładniczo. Spada czas podwojenia się ludności (od 150 do mniej niż 40 lat obecnie). Obecnie ludność świata liczy ok. 6,7 mld. Przyrost liczby ludności ma wpływ na gęstość zaludnienia (1850 r. – 9 os./km2, obecnie do 40 os./km2). Gęstość zaludnienia jest miernikiem presji demograficznej na przestrzeń. Presja demograficzna spowodowana jest wzrostem wielkości zaludnienia.

Jeżeli gęstość zaludnienia przekracza 500 os./km2 to środowisko na tym obszarze jest już przekształcone, nie istnieje w pełnym sensie, utrzymywane jest sztucznie, zanika roślinność.

Przewidywane w 2020 r. – 10 mld może spowodować całkowity zanik środowiska, ponieważ gęstość będzie przekraczać 80os/km2.

Ludność jest najbardziej dynamicznym elementem metasystemu. Wzrasta liczba ludności na świecie. Przyrost liczby ludności można przedstawić wykresem.

Większa liczba ludności rodzi szereg problemów związanych z wyżywieniem, regulacją i kontrolą migracji ludności. Przeludnienie na pewnych obszarach powoduje migracje ludności na inne tereny gdzie jest niedobór siły roboczej. Ustabilizowanie się tego czynnika daje w efekcie zastój w przyjmowaniu emigrantów. Czynnikiem przyciągającym ludność jest m.in. możliwość większych zarobków, dogodniejsze warunki mieszkaniowe. Bogate państwo, gdzie jest bogate społeczeństwo jest w stanie utrzymać poprzez darowizny biednych emigrantów, ale zbyt duży przypływ może spowodować konflikty polityczne. Dlatego też niektóre państwa zamykają granice. Przyrost ludności stwarza popyt na środowisko, produkty naturalne co obliguje w podejmowaniu bardziej rozsądnych decyzji związanych z wyżywieniem, wykształceniem, zatrudnieniem, transportem, gdyż funkcje systemu zmieniają się szybko, a system nie jest w stanie się dostosować do tych zmian.

Rozwój ludności:

Tabela rozwoju ludności

Rok Ludn. w mld czas podw. L. lud gęstość na km2 Przeciętn. roczny przyr naturalny
1 160 1500 1 60tyś
900 320 900 2 180tyś
1750 600 850 4 340tyś
1850 1200 100 8 600tyś
1950 2400 100 16 13mln
1988 4800 38 33 64mln
2000 6000 33 42 84mln
2050 10800 80 80mln

7. Omów rozwój ludności na świecie i jego wpływ na funkcjonowanie metasystemu

Prawo Pearla stwierdza, że rozwój liczebny układu ludnościowego, jeśli znajduje się on w ramach pewnej przestrzeni odbywa się w trzech fazach:

  1. stopniowy, bardzo powolny wzrost

  2. gwałtowny wzrost

  3. słabnący, asymptotycznie gasnący przyrost

Zdaniem Pearla ten cykl rozwoju jest opisany funkcją logistyczną, której parametrami są: tempo przyrostu rzeczywistego ludności i granica zaludnienia do jakiej dąży układ.

Szybki rozwój ludności obecnie występuje w Ameryce Łacińskiej, krajach afrykańskich, Azji.

Niski w krajach wysoko rozwiniętych – Europa, Ameryka Pn. (bez Meksyku)

Większa liczba ludności rodzi szereg problemów związanych z wyżywieniem, regulacją i kontrolą przemieszczenia ludności.

Przeludnienia na pewnych obszarach powodują emigrację na inne tereny, do innych państw, gdzie jest niedobór siły roboczej. Ustabilizowanie się tego czynnika daje w efekcie zastój w przyjmowaniu emigrantów. Czynnikiem przyciągającym ludność jest m.in. możliwość większych zarobków, dogodniejsze warunki mieszkaniowe. Bogate państwo, gdzie jest bogate społeczeństwo jest w stanie utrzymywać, poprzez darowizny, biednych emigrantów, ale zbyt duży przypływ musi powodować konflikty polityczne, dlatego też niektóre państwa zamykają granice.

Przyrost ludności stwarza popyt na środowisko, produkty naturalne co obliguje do podejmowania bardziej rozsądnych decyzji o wyżywieniu, wykształceniu, transporcie, zatrudnieniu, gdyż funkcje systemu zmieniają się szybko i system może się coraz trudniej dostosowywać do tych zmian.

Liczba ludności danego obszaru zależy od następujących czynników:

  1. produktywność ziemi

  2. natężenie aktywności gospodarczej

  3. pracochłonność podejmowanej działalności gospodarczej

  4. pracochłonność stosowanych technik wytwarzania

  5. efektywność prowadzonej gospodarki i zdolności do zapewniania odpowiednich war bytu

  6. wielkość pstrzeni potrzebniej do życia poszczególnych jednostek

  7. dystans społeczny uwarunkowanego kulturowo i akceptowanego w danej społeczności

  8. formy organizacyjne życia społecznego i gospodarczego

Ilościowy rozwój układu ludnościowego dokonuje się poprzez przyrost naturalny Jedną z najbardziej znanych teorii próbujących wytłumaczyć wzrost lud jest prawo Pearla.

  1. wiek ludności (kształtowanie struktury wieku na świecie)

lata

0-14 15-19 20-29 30-64 65 i
Polska 24% 7% 13% 44% 12%
Niemcy 16% 5% 16% 47% 16%
Meksyk 37% 12% 19% 28% 4%
Chiny 28% 11% 20% 35% 6%

Struktura wieku wpływa na rozwój gospodarczy.

  1. piramida wieku

Polska

0-19- wiek przedprodukcyjny 29%

20-64- produkcyjny 59%

65 i ...- poprodukcyjny 12%

struktura zawodowa

Współczynnik

aktywności zawodowej

 Kraj
45% Polska
57% Dania
53% Czechy
52% Rosja

Źródło utrzymania:

Rolnictwo- 27,1%

Przemysł- 24,9%

Inne- 72,9% (w tym usługi ok. 40%)

  1. płodność kobiet:

  2. potencjał militarny związany z przyrostem naturalnym

wojna wpływa destrukcyjnie na przyrost naturalny (większa liczba zgonów niż urodzeń); brak kapitału na opiekę zdrowotną

po wojnie kompensacyjny przyrost naturalny (wyż naturalny): łączenie rodzin, związki małżeńskie, oddziaływanie psychologiczne, odbudowa potencjału demograficznego

Przyrost nat. w Polsce Rok
17% 1950
18% 1955
8% 1968
12% 1975
10% 1982
3,2% 1992
5% 1993

  1. presja na przestrzeń powodująca przemieszczanie się ludności związana z korzystnym zatrudnieniem i lepszym bytem. Głód powoduje presję na gospodarkę.

Wzrost bezrobocia

Rok tyś.
1850-1950 4
1950-1984 65
obecnie 90

Emigracja ludności z Afryki do Europy

Kraj / Rok 1920 1950 1990
Afryka 143 222 650
Europa 324 393 510
Azja 1024 1380 3050

Czas i dynamika powoduje równość potencjałów

01. Udowodnij że przestrzeń stanowi system.

System- zbiór elementów tworzących funkcjonalną całość. Zmiana któregokolwiek z elementów prowadzi do zachwiania równowagi w systemie lub do jego zniszczenia w zależności od głębokości zmian wprowadzonych.

W przestrzeni możemy wyróżnić 3 składniki:

Najbardziej dynamicznym elementem jest człowiek, podejmuje on różne decyzje mające również skutki konfliktogenne, a przestrzeń musi być racjonalnie wykorzystywana by nie uległa osłabieniu.

Właściwości elementów przestrzeni:

Potencjał-pewna zasobność, zdolność

Potencjał środowiska naturalnego określa

Powierzchnia

Tys km2

Ludność

mln

Gęstość

Osób/ km2

Polska 0,312

Holandia 0,042

Japonia 0,370

Chiny 10

Kanada 10

USA 10

Rosja 16

38,7

14

126

1260

30

280

147

123

360

340

126

3

28

7

Struktura-

  1. środowiska przyrodniczego (budowa geologiczna, ukształtowanie terenu, klimat, gleby, wody, rośliny, zwierzęta)

  2. ludności (płci, wieku, zawodowa)

  3. gospodarka (rolnictwo, leśnictwo, budownictwo, komunikacja, przemysł)

Człowiek ma ogromny wpływ na system. Środowisko naturalne ma wpływ na człowieka- może go ograniczać. Gospodarka jest uzależniona od człowieka i środowiska naturalnego. Człowiek tworzy gospodarkę ,która jest całkowicie od niego uzależniona. Błędna polityka człowieka może doprowadzić do jej upadku (np. lokalizacja zakładów przem. w miejscu gdzie koszty budowy, eksploatacji zakładu są najwyższe. Z drugiej strony dobrze rozwinięta gospodarka może zagwarantować człowiekowi wysoki stopień zaspokojenia potrzeb i bezpieczeństwa). Trzeba jednak zauważyć że człowiek i gospodarka są zależne od środowiska naturalnego. Gospodarka z niego czerpie zasoby, jest ono źródłem energii ( słonecznej, woda), a człowiek dzięki środowisku może tą gospodarkę rozwijać. Należy także zauważyć że człowiek ma destrukcyjny wpływ na środowisko. Bezmyślna eksploatacja surowców, brak oszczędności zasobów, zanieczyszczenie środowiska, wprowadza głębokie zmiany w nim, co odbija się w zakłóceniu przestrzeni, która stanowi system.

Przestrzeń, jej elementy stanowią system. Człowiek i gospodarka oddziałują na środowisko , natomiast środowisko, jego zasoby, potencjał ogranicza i wpływa na człowieka i gospodarkę . Są to ścisłe powiązania sprawiające że przestrzeń jest systemem . Istnieje też współzależność między przestrzenią: system nie może istnieć jeśli zabraknie któregoś z tych elementów.

litosfera -hydrosfera - atmosfera – stratosfera - kosmosfera

02. Interakcje w systemie „człowiek-środowisko”

Środowisko geograficzne jest jednym z podstawowych czynników wpływających na występowanie zróżnicowań przestrzennych, działalności ekonomicznej i społecznej człowieka. Oddziałuje ono na rodzaj i rozmiary działalności człowieka w dwojaki sposób:

Środowisko geograficzne wywiera wpływ nie tylko na lokalizację ( rozmieszczenie ) różnych form działalności człowieka, ale również na samą działalność rzutując na jej koszty i efekty. Należy oczywiście pamiętać, że wpływ środowiska geograficznego nie odgrywa decydującej roli zarówno w lokalizacji, jak i w żadnym z zakresów produkcji. Nie mniej jednak oddziałuje ono w specyficzny sposób na działalność człowieka niezależnie od osiągniętego poziomu rozwoju sił wytwórczych. Istnienie dogodnych warunków środowiskowych sprzyja rozwojowi określonych form działalności ludzkiej, ale aby dany rodzaj działalności rozwinął się w danym miejscu muszą jeszcze zaistnieć określone warunki historyczne i ekonomiczne. Ich rola bywa często dużo ważniejsza aniżeli rola środowiska geograficznego. Również występowanie niedogodnych warunków środowiska geograficznego nie stanowi o danego rodzaju działalności człowieka w danym miejscu. Jeśli splot innych uwarunkowań sprzyja jej rozwojowi to kosztem dodatkowych nakładów i zastosowania odpowiednich rozwiązań można przełamać niedogodność środowiska i przystosować je do potrzeb człowieka. Prowadzi to do zakłóceń w środowisku, a często przyczynia się nawet do jego zanieczyszczenia.

--------------------------------------------------------------

8. Dlaczego przyrost rzeczywisty na świecie zróżnicowany ?

Przyrost rzeczywisty = suma stopy przyrostu naturalnego i .Przyrost naturalny czyli różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów jest efektem kształtowania się stopy urodzeń i stopy śmiertelności.

Przyrosty te wyraża się miernikami w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców. Wielkość stopy przyrostu rzeczywistego ludności jest różna w różnych krajach. Najbardziej wyraźnie różnice w wielkości przyrostu rzeczywistego ludności notuje się przy porównywaniu państw wysoko i słabo rozwiniętych. Przyrost rzeczywisty ludności krajów słabiej rozwiniętych jest zdecydowanie większy aniżeli krajów rozwiniętych (często migracje Cały przyrost naturalny mimo, że różnica między urodzeniami a zgonami jest dodatnia, przyrost rzeczywisty może być ujemny) tereny wiejskie o niskim poziomie rozwoju gospodarczego). Zróżnicowanie to wiąże się z różną stopą przyrostu naturalnego, różnym nasileniem i kierunkiem ruchów migracyjnych oraz różną dynamiką i poziomem rozwoju gospodarczego państw i kontynentów. Rola czynników migracyjnych i ekonomicznych wzrasta wraz z przechodzeniem do coraz to mniejszych jednostek terytorialnych. Natomiast przy rozpatrywaniu wzrostu liczby ludności w przekroju kontynentów lub krajów na plan pierwszy wysuwa się rola przyrostu naturalnego. Tylko w niektórych krajach, np. Izrael, RPA, migracja decyduje o kształcie i poziomie przyrostu rzeczywistego. Wynika to z faktu, że wielkie migracje międzynarodowe już obecnie nie występują a przyrost ludności jest na ogół efektem relacji między stopą urodzeń a stopą śmiertelności występującą w danym społeczeństwie. Na poziom stopy urodzeń i stopy zgonów oraz tępo ich zmian wpływa ogólna sytuacja społeczno – ekonomiczna danego kraju, poziom opieki medycznej, poziom rozwoju gospodarczego, sytuacja polityczna i demograficzna danego społeczeństwa, stopień zurbanizowania, polityka demograficzna władz.

Zróżnicowanie przyrostu rzeczywistego na świecie w %°

LATA ŚWIAT REGIONY
Mniej rozwinięte
1750 – 1800 4 4
1800 – 1850 5 5
1850 – 1900 5 3
1900 – 1950 8 8
1950 - 2000 19 23

9. Na czym polega transformacja demograficzna i jakie są jej skutki ekonomiczno społeczne ?

Transformacja demograficzna opisuje przejście od stanu charakter. się wysokim współczynnikiem stopy urodzeń i zgonów do stanu charakter się niskim współ urodzeń i zgonów. Analizując zmienność stop urodzeń i zgonów w czasie i odnosząc ją do procesów wzrostu gospodarczego, industrializacji i urbanizacji można stwierdzić że rozwój demograficzny w krajach wysoko rozwiniętych przebiega w pewien specyficzny sposób. Wszystkie kraje będą przechodzić przez transformację demograf. W procesie przejścia demograf można wyróżnić 4 podstawowe etapy:

  1. faza stacjonarna = faza wysokiego rytmu demograficznego, lub faza szybkiej wymiany pokoleń. Cechy: niski poziom gospodarki, wysokie i niewiele różniące się od siebie stopy urodzeń i zgonów(przyrost naturalny poniżej 5%). Na 1000 urodzeń żywych 500-900 zgonów. Społeczeństwo mało wydajne(inwestycja w człowieka nieopłacalna). Ludzie żyją 25-30 lat. Gwinea(51u,20z), Uganda(51,21), Afganistan(53,22), a więc kraje o b niskim poziomie rozwoju gospodarczego.

  2. Faza wczesnych zmian- polegająca na obniżeniu się współ zgonów, a współczynnik urodzeń pozostaje na poziomie fazy 1. Stąd przejście z fazy1-2 nazwane rewolucją demograficzną, która przeradza się w eksplozję demograficzną. Początek rewolucji przemysłowej przyczynił się do dynamicznego zmniejszenia się wskaźników zgonów. Rewolucja przemysłowa- wpływ uprzemysłowienia na przyrost naturalny. Na 1000 urodzeń żywych 200-500zgnów.Przyrost naturalny powyżej 20%. Ludzie żyją 45-55lat. Inwestycja w człowieka jest mało opłacalna. Wszystkie Kraje Afrykańskie, Azjatyckie, niektóre kraje Ameryka Pd., Meksyk, Kolumbia.

  3. Faza późniejszych zmian: spadek współczynnika urodzeń przy niewielkim spadku współ zgonów, zmienia się świadomość społeczna, inwestycje w człowieka są częściowo opłacalne, przyrost naturalny 10-20%. Ludzie żyją 55-65lat. Na 1000 urodzeń 50-25 zgon. Chiny 12-14%, Indie 17-18%.

  4. Faza stałego rytmu demograficznego: oba współczynniki są na tym samym niskim poziomie i nie zmieniają się. Państwa wysoko rozwinięte gospodarczo. USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Japonia, Argentyna(3-4), cała Europa, Ameryka. Przyrost naturalny poniżej 10%. Na 1000urodz 25-15 zgon. Ludzie żyją 65-75 lat.

  5. Faza wyraźnej starości: W pewnym okresie czasu wzrasta przyrost zgonów, wydłuża się średnia wieku, społeczeństwo starzeje się, spada udział młodzieży. Ludzie żyją powyżej 75 lat. Ujemny przyrost naturalny. Na 1000urodz poniżej 12 zgonów. Niemcy, Austria, Dania, Węgry, Rosja, Białoruś, Łotwa, Estonia.

Transformacja demograficzna prowadzi do przekształcenia społeczeństwa w społeczeństwo miejsko-przemysłowe. Zmniejsza się model rodziny. Malejący przyrost naturalny prowadzi do większego obciążenia grup pracujących, które muszą dostarczyć więcej środków na ubezpieczenia itp. Wydłuża się czas życia. Ujemny przyrost natur w Rosji, Ukrainie, Białorusi, Litwie, Łotwie, Estonii mają z powodu: kryzysu gospodarczego, polityki demograficznej, nie dbano o rodzinę, rozpadają się małżeństwa, nie wychowane są dzieci, brak bezpieczeństwa demograficznego, socjalnego, brak perspektyw =wpływ kryzysu gospodarczego.

10. Omów przyczyny i skutki eksplozji demograficznej.

Eksplozja demograficzna jest to przyrost ludności za życia jednej generacji o ile nie została ona spowodowana dużą imigracją ( stopa przyrost naturalnego przekracza 3 o/oo)

Przyczyny:

  1. poprawa warunków życia ludności

  2. poprawa opieki lekarskiej

  3. polityka demograficzna państwa

  4. niepewna sytuacja polityczna i ekonomiczna wpływa na ogół na obniżenie przyrostu naturalnego .Szczególnie silne obniżenie przyrostu naturalnego występuje w okresie wojen (spadek urodzeń, wysoka śmiertelność).W okresie powojennym notuje się duży przyrost naturalnego o charakterze kompensacyjnym wynikającym z wysokiej stopy urodzeń.

  5. Spadek śmiertelności.

  6. Napływ ludzi do miast – rozwój gospodarczy.

Fazy rozwoju demograficznego.

Faza Stopa urodzeń Stopa zgonów Przyrost naturalny Dzietność Strukt wieku Średnia dł. życia
I b.wys. ok.50-60% b.wysoka ok. 50-60% b.mały lub 0 < 6 młoda ok. 20-45
II b.wys. ok.50–60% średnia ok. 20-30% b.duży ok. 20-30% < 6 młoda ok. 45-50
III Wys. ok.35-45% niska ok. 15-25% duży ok. 10-20% ok. 4 - 5 średnia ok. 50–55
IV niska ok. 10-20% niska ok.10-15% mały ok. 0 – 30% < 2 stara ok. 55-65
V b.niska>10% b.niska>10% bliski 0 ( + lub - ) > 2 stara < 65

FAZA I :

FAZA II : wczesne zmiany

1→ II rewolucja demograficzna wytwarzająca eksplozję demograficzną

Eksplozję demograficzną przeszły wszystkie narody.

FAZA III: późniejsze zmiany ( Ameryka Pd, Chiny, Indie, Brazylia ).

FAZA IV: Stały rytm demograficzny ( państwa europejskie, USA, Kanada, Nowa Zelandia, Rosja, Australia)

FAZA V: starość demograficzna ( Niemcy, Dania, Węgry, Ukraina, Estonia, Szwecja, Austria ).

TRANSFORMACJA DEMOGRAFICZNA to przejście z fazy II do IV czyli przekształcenie.

Transformacja demograficzna prowadzi do przekształcenia społeczeństwa w społeczeństwo miejsko – przemysłowe.

Skutki:

  1. Rosnąca wywierana presja demograficzna na przestrzeń

  2. Rosnąca gęstość zaludnienia

  3. Pogarszanie środowiska naturalnego ( karczowanie, wypalanie lasów, efekt cieplarniany, dziura ozonowa )

  4. Większe zapotrzebowanie na użytki rolne

  5. Rosnące bezrobocie szczególnie na wsi (nie wykorzystany potencjał demograficzny)

  6. Dzika urbanizacja, czyli pseudourbanizacja: powstawanie slamsów emigracja ludności ze wsi do miasta, dzika zabudowa

  7. Emigracja

  8. Problemy społeczno – ekonomiczne.

  9. Rodzące się przestępstwa, zjawiska patologiczne

  10. Niski odsetek osób z wykształceniem średnim i wyższym, rosnący analfabetyzm

  11. Rosnące ubóstwo społ. spowodowane dużym przyrostem nat.

  1. Udowodnij, że migracje ludności mają wpływ na przebieg procesów demograficznych.

Migracja ludności powoduje odpływ ludności z jednych terenów na inne. Migracje przyczyniają się do zmiany układów przestrzennych w sensie demograficznym. Jeżeli działają duże siły wypychające to mamy obszary wyludniające się i obszary koncentracji ludności, czyli powstają obszary dwubiegunowe, gdzie z jednej strony pewne obszary się wyludniają – ujemne saldo, a z drugiej strony są obszary gdzie jest saldo dodatnie. Są obszary gdzie saldo jest zerowe.

W obszarach napływających: odmłodzenie społeczeństw, wzrost przyrostu naturalnego bo migrują ludzie młodzi, poprawia się struktura społeczna ludności, migrują ludzie o wyższym poziomie wykształcenia, zagęszczenie obszarów, mieszanie się różnych grup ludności np. USA, poprawa genetyczna ludności, nie ma degeneracji genetycznych.

Obszary wyludniające się: zaburza funkcjonowanie tego terenu, ogranicza przyrost naturalny, prowadzi do starzenia się społeczeństwa, pogorszenie się układów intelektualno – osobowych – jeżeli odpływają ludzie młodzi, wykształceni, to nie będzie osób, które będą upominały się o ten teren, zachwianie równowagi płci. Zachwianie równowagi może prowadzić do likwidacji infrastruktury. Ściana wschodnia w Polsce: ściana wyludniająca się, gdzie zostały zachwiane struktury demograficzne, wyludnienie wyraźne. Obszary charakteryzujące się wyludnieniem odznaczają się powolnym rozwojem przemysłu, są to obszary zastojowe.

Obszary z dodatnim saldem – atrakcyjne, wysoka dynamika rozwoju.

1976 – migrowało 1,2 mln ludu

1996 – migrowało 400 tys. Czyli ruchliwość emigracyjna zmalała ponieważ nie ma takiego ożywienia gospodarczego, nie ma sił przyciągających.

10 miast atrakcyjnych + saldo np. Warszawa, Gdańsk.

39 miast małoatrakcyjnych – saldo np. Kielce, Radom, suwalskie – regiony słabo rozwinięte, katowickie – kiedyś + saldo, a teraz spada.

Przemieszczanie ludu to przemieszczanie kapitału np. studia. Większość ludzi przemieszcza się na krótkie odległości.

Aspekt społeczny i ekonomiczny to właśnie to, że ludzie zmieniają zamieszkanie, kulturę, obyczaje.

Wieś – wieś – migracja lokalna 2 do 5 km.

Z poznańskiego na pomorze – migracja międzyregionalna

Wieś ( polska ) – wieś ( niemiecka ) – migracja międzykrajowa.

Wieś – miasto ( małe ) migracja lokalna.

Miasto ( małe ) – miasto ( średnie ) – migracja lokalna.

Wieś – miasto ( duże ) – przewaga w krajach rozwijających się i słabo rozwiniętych.

12. Omów zasięgi przestrzenne migracji i ich skutki społeczno- ekonomiczne.

Można je podzielić na:

Wieś - wieś –migracja lokalna

Wieś – wieś – (z poznańskiego na pomorze)-migracja między regionalna

Wieś (pol.)-wieś(niem)-migracja między krajowa.

Wieś- miasto(małe)-migracja lokalna

Miasto(małe)-miasto(średnie)-migracja lokalna

Wieś-miasto(duże)-przewaga w krajach rozwijających się i słabo rozw.

Migracja to przepływ kapitału zawarty w ludziach.

Pomiar migracji odnosimy do 1000 mieszkańców i mówimy że jest to natężenie napływów lub odpływów i saldo.

Migracje stałe wiążą się z migracjami wahadłowymi (dojazd do szkół i pracy), dla krajów wysoko i średnio rozwiniętych – wahadłowe.

M. wahadłowe związane są z pracą zawodową np.wyjazdy Turków do pracy w Niemczech mają aspekt społ., poli., ekonom. Przemieszczenia regionalne i lokalne nie powodują zaburzeń, społeczności się zgadzają. Przemieszczenie ludzi to przemieszczenie kapitału np. studia. Większość ludzi przemieszcza się na krótkie odległości.

Miasta selektywne:W-wa, Łódź

Miasta nie selektywne-miasta Górnego Śląska

(migracje powrotne)

wieś - miasto

Aspekt społ. i ekon. To właśnie to, że ludzie zmieniają miejsca zamieszkania, kulturę, obyczaje.

Skutki:

Ekonomiczne:

Poza ekonomiczne:

13. Omów prawidłowości migracji ludności i selektywność migracji.

PRAWIDŁOWOŚCI

Prawa migracji:

SELEKTYWNOŚĆ MIGRACJI:

Migracje nie dotyczą całych społeczności, lecz tylko pewnej grupy ludności danego obszaru lub jednostki osadniczej.

(1.wiekowych;2.zawodowych;3.małżeńskich).

Największa ruchliwość w Polsce była w latach 70-tych, teraz ta ruchliwość jest mniejsza, co wynika min. z gospodarki

Grupy wieku

 1976 1988

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

:

50-54

60-64

45

21

12

25

70

60

:

8

11

32

17

9

13

42

38

:

5

5

Razem

Przeciętnie

 28 17

Liczba migrantów przypadających na 1000 migrantów danej grupy wiekowej.

14. Jaki jest wpływ migracji na kształtowanie się struktur demograficznych i społ.- zawodowych

Migracje powodują pogarszanie się struktur demograficznych.

Miasto Wieś

1950 9 16

1992 23 15,5

Z punktu widzenia demograficznego najbardziej ? są tereny leżące z dala od dużych miast ( Jest stosunkowo dużo ludności powyżej 60 lat, mało 20-29, jest stosunkowo niski przyrost naturalny).

Migracje mogą wywierać istotny wpływ na życie społ.-ekonom. jednostek osadniczych, regionów i krajów. Wpływają na kształtowanie się siły roboczej (ilość, kwalifikacje, struktura wieku), zarówno w miejscu pochodzenia , jak i przeznaczenia migrantów. Migracja może zlikwidować przeludnienie w miejscu pochodzenia i przyczynić się do aktywizacji zawodowej ludności oraz wyrównać niedobór siły roboczej w miejscu przeznaczenia, niwelując dysproporcję w rozmieszczeniu siły roboczej. Może też doprowadzić do odpływu siły roboczej lub jej nadmiernej koncentracji. Przemieszczenia ludzi powodują przemieszczenie kapitału. Migracje wpływają na zachwianie struktur demograficznych i społecznych, naruszają układ społeczny i intelektualno-osobowy. Gdy zachwieje się jedna struktura, następuje destrukcja innych struktur.

Migracje zmieniają struktury demograficzne. Wyjazdy młodych ludzi, małżeństw z dziećmi wpływają na strukturę wieku ludności. Prowadzą z jednej strony do wzrostu liczby ludzi starszych ( np.: wsch. Polska-wsie ) i wzrostu liczby ludności w miastach. Zaburza to przyrost naturalny. Prowadzi także do nierównomiernej koncentracji ludności ( proces ten nasila się w ostatnich latach). Na coraz mniejszej powierzchni żyje większy odsetek ludności: Polska

1950 6%pow. 35%ludności

60%

Migracje powodują pogorszenie się struktur demograficznych ( struktura wieku, płci, liczba ludności w wieku poprodukcyjnym ). Migracje powodują również zachwianie struktur zawodowych pod wpływem napływu ludzi młodych i wykształconych. Zmniejsza się przez to liczba ludności ogółem zatrudnionych , zmienia się także stosunek do zatrudnienia w poszczególnych zawodach ( gospodarstwa wiejskie ), co powoduje mniejszą wydajność pracy. Migracje mają wywierać istotny wpływ na życie społ. ekonomiczne jednostek rolniczych regionów i krajów. Wpływają bowiem na kształtowanie się zasobów siły roboczej, zarówno w miejscu odpływowym i dopływowym. Migracja może przeludnienie i przyczyniać się do aktywacji zawodowej ludności oraz wyrównać niedobory siły roboczej w miejscu przeznaczenia niwelując dysproporcje rozmieszczenia siły roboczej. Może ona jednak czasem doprowadzić do nadmiernego odpływu siły roboczej gdzie indziej. Migracje wpływają na zmiany struktury popytu w przestrzeni geograficznej. Inne są potrzeby mieszkańców wsi lub małych miast, a inne dużych ośrodków. Daje się to odczuć na rynku art. spożywczych i w zakresie gospodarki mieszkaniowo- komunalnej.

Na zmianę struktury zawodowej ludności wpływają : wyższe dochody, przeludnienie agralne, wyższa wydajność w pracy, rozwój usług.

Zatrudnienie w poszczególnych sektorach:

Struktura zawodowa-zawody, proporcje zatrudnienia.

  1. rolnictwo, leśnictwo, myślistwo, rybołówstwo,

  2. przemysł + budownictwo

  3. usługi

  4. nauka badania itp.

15. Omów siły wypychające, przyciągające i powstrzymujące w migracji ludności

Głównymi przyczynami migracji są czynniki:

  1. Ekonomiczne.

czyli dążenie do poprawy warunków bytu.

  1. Pozaekonomiczne.

Oprócz tego z przyczynami migracji wiążą się siły:

Powstrzymująca-rodzina, ziemia, dobytek.

Siły przyciągające- ekonomiczne- warunki życia, zatrudnienie, zagospodarowanie ziemi (podbój Ameryki); pozaekonomiczne- dostęp do kultury, oświaty, zawieranie związków małżeńskich.

Siły wypychające- tworzą je- niezaspokojone potrzeby, bieda, bezrobocie, prześladowania polityczne, religijne, brak akceptacji społecznej, wojny, zmiana granic.

Siły powstrzymujące- to względy psychologiczne- silne więzy rodzinne, niechęć do opuszczania społeczności lokalnej, dorobku życia, ziemi, domu.

16. Na przykładzie wybranych państw(USA, Polska, Indie)przedstaw proces zmian struktur zawodowych ludności i czynniki sprawcze tych zmian.

W krajach wysoko rozwiniętych (USA) zatrudnienie w przemyśle ulega zmniejszeniu. Jest to wynikiem mechanizacji i automatyzacji procesów produkcyjnych. Odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie (3-10%) jest spowodowany wprowadzeniem do rolnictwa praco –oszczędnych, wysoko wydajnych technik wytwarzania.

Jest to wykres przedstawiający zależność pomiędzy procentem ludności czynnej zawodowo w określonym czasie.

Dla USA obserwuje się spadek zatrudnienia w przemyśle i rolnictwie spowodowany komputeryzacją. Istnieje duże zapotrzebowanie na usługi, utrzymuje się na stałym poziomie ( powyżej 70%).

Polska-rolnictwo,przemysł-20-30 % zatrudnionych, usługi 30-50% zatrudnionych. Wciąż duży % ludności zatrudniony jest w rolnictwie i przemyśle, spowodowany jest dużym rozdrobnieniem placówek produkcyjnych, niską specjalizacją. Polska jest krajem przem.-rol., więc ten sam udział ludności jest w obu gałęziach.

Indie-jest to kraj rolniczo-przem., choć decydujące miejsce w gospodarce zajmuje rolnictwo, mimo że pod względem wielkości produkcji przem. mieści się na jednym z czołowych miejsc wśród państw rozwijających się. Potencjał przem. Indii stale wzrasta (przed proklamacją niepodległości nie istniał w ogóle przem. ciężki). Indie są krajem wielkich kontrastów, obok biedaków, bogaci jeżdżący luksusowymi samochodami .Duże zapotrzebowanie na potencjał ludzi wykształconych.

17. Na przykładzie wybranych państw przedstaw zachodzący proces koncentracji przestrzennej ludności.(przyczyny i skutki)

Koncentracja jest wynikiem migracji ludności, jak również związany z nią przemieszczenie kapitału. Ludność przenosi się do miast, które dysponują dużą chłonnością.

Dla Polski ( 1950- 50%, 1990 – 62% ludności)

Dla państw które się uprzemysławiają krzywa Lorentza wygina się ku dołowi. W krajach o niższym stopniu rozwoju ludność jest bardziej równomiernie rozmieszczona.

Skutki:

Zróżnicowana gęstość zaludnienia , struktury wiekowej, (wzrost ludności w woj. Warszawskim, katowickim, łódzkim), spadek na wschodzie w woj. Słabo zurbanizowanych.

W państwach wysoko rozwiniętych , w dużych aglomeracjach miejskich (Londyn, Paryż) w procesie silnej koncentralizacji ludności następuje proces dekoncentralizacji. Ubywa ludności w sferze wewnętrznej miasta i przechodzi do sfery otaczającej. Proces ten wywołany rozwojem przemysłu prowadzi do specjalizacji pewnych funkcji miast.

Na niektórych obszarach (dolina Nilu, Zatoka Gwinejska w Afryce) mają miejsce procesy silnej koncentralizacji ludności. Głównym czynnikiem są warunki naturalne( klimat, gleby, dostęp do wody).

18. Omów zmiany jakie zachodzą w rozmieszczeniu ludności z uwzględnieniem podziału wieś- miasto

Zmiany możemy podzielić na kilka etapów:

  1. przyrost ludności w miastach i na wsi jest taki sam

  2. proces uprzemysłowienia powoduje przyspieszony wzrost ludności w miastach

  3. dalszy proces uprzemysłowienia-przyrost ludności tylko w miastach, migracje do miast, natomiast stan ludności na wsi jest stały.

  4. Dalszy wzrost ludności w miastach przy jednoczesnym ubytku ludności na wsi.

  5. ubytek ludności na wsiach, ale i w małych miasteczkach- koncentralizacja ludności w dużych miastach

  6. odwrócenie procesu, ale nie powrót do sytuacji wyjściowej, ze względu na to, że przyrost ludności będzie inny.

19. Na przykładzie odpowiednio dobranych państw przedstaw różnice i konsekwencje struktury wieku ludności i wyjaśnij jaki jest wpływ struktury wieku ludności na rozwój gospodarczy i demograficzny tych państw.

We wszystkich grupach wieku natężenie zgonów jest wyższe wśród płci męskiej. Dominacja kobiet zaznacza się szczególnie silnie w tych rocznikach które przeżyły wojnę. Tylko w niektórych krajach liczba kobiet jest niższa są to: Australia (Kontynent nie dawno zaludniony), Indie, Bangladesz (złe warunki higieniczne, wykończenie kobiet porodami).

W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo obserwuje się dużą liczbę dzieci i młodzieży, a stosunkowo mało ludzi w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, np. w roku 1990

MEKSYK

0-19 20-39 40-64 65iwięcej Razem

50 31 15 4 100%

Przeciętny czas życia to 75 lat.

W przypadku długiego wieku życia ludzie ci przez całe życie tworzą dochód narodowy.

W takich krajach jak Meksyk na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 67 dzieci do 14 lat,a 11 osób w wieku 60 lat i więcej.

Jeżeli jest mało osób powyżej 60 lat , to nie jest to korzystne , gdyż nie mają czasu w ciągu krótkiego życia na zwrot kosztów zainwestowanych w ich rozwój.

W krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo np. Niemcy, nie ma niżów ani wyżów demograficznych. Rytm demograficzny nie jest zakłócony.

NIEMCY

0-19 20-39 40-64 65iwięcej

21 31 32 16

(1990)

Przeciętny czas życia to73 lata.

Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 23 dzieci do 14 lat oraz 33 osoby powyżej 66 roku życia .

W krajach średnio rozwiniętych gosp. np. Polska, obserwuje się raz wyższy, raz niższy przyrost naturalny. Nie jest to korzystne z punktu widzenia rozwoju gosp.

Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 42 dzieci do 14 lat oraz 25 osób powyżej 60 roku życia.

20. Jakie istnieją różnice i czym są spowodowane między krajami wysoko i słabo rozwiniętymi w zakresie płodności kobiet.

W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo kobiety stosunkowo wcześnie zaczynają rodzić dzieci, gdyż wcześniej zawierają związki małżeńskie i rodziny. Nie kształcą się . W1985r w tych krajach na 100 kobiet w wieku ok.25 lat przypada ok.300 dzieci, a w krajach rozwiniętych ok.200.

Ze struktury wieku wynikają konsekwencje dotyczące przyrostu naturalnego, wpływają na to: kultura, czynniki ekonomiczne.

Wysoki przyrost naturalny uniemożliwia rozwój gosp.

Graficzny wykaz płodności kobiet:

Urodzenia żywe:

Lata

15/19 20/24 25/29 30/34 35/39 40/44 45/m
Polska 32 164 122 60 25 6 0,3
Niemcy 11 54 107 78 27 5 0,2
Meksyk 90 224 217 160 110 48 13
Japonia 4 44 136 92 21 2 0

Do 24 lat kobiety zamężne:

Japonia 40% kobiet

Polska 75%

Meksyk 80%

--------------------------------------------------------------

21/23. Jakie cechy posiada system osadniczy ?

system osadniczy to zbiór punktów osadniczych między którymi istnieją powiązania ekonomiczne, społeczne, polityczne, kulturowe. Realizacja tych powiązań dokonuje się dzięki infrastrukturze (drogi, koleje). System osadniczy jest pojęciem szerszym niż sieć osadnicza.

System osadniczy charakteryzuje: dynamika ( jeśli jakiś punkt szybko rozwijał się będzie stał w wyższej hierarchii),potencjał(ekologiczny, ekonom, demograficzny), hierarchiczność(ważność danego ośrodka w systemie) i funkcje(które najsilniej oddziałują na ważność ośrodka).

  1. istnieje pewna hierarchia pkt osadniczych: jedne punkty osadnicze podporządkowane innym co wynika z wielkości i funkcji oraz położenia względem innych punktów osadniczych.

  2. Wzajemne powiązania społeczno- gospodarcze. Społeczne: migracje, dojazdy, kontakty społ, życie rodzinne, rekreacja, zdobywanie wykształcenia; Gospodarcze(ekonom): sprzedaż produktów, zaopatrzenie w surowce, żywność, tworzenie nowych miejsc pracy i rynków zbytu. Infrastrukturalne: sieć transportu, łączności, opieki zdrowotnej.

  3. System jest silnie powiązany wew ma swoją strukturę, istnieje więź społ i gosp czego nie ma w sieci osadniczej.

  4. Zróżnicowane funkcje systemu, które ulegają zmianie w czasie i przestrzeni. a) Potencjał i struktura punktu osadniczego. Struktura ulega zmianie – funkcje zmieniają się. B) Dynamika sys osadniczego (w ramach sys można wyróżnić podsystemy).

  5. Spełnia określone funkcje, posiada własną strukturę, potencjał, dynamikę.

22. Na czym polega hierarchiczność w systemie osadniczym ?

System osadniczy wyraża się podporządkowaniem jednych pkt osadniczych innym. Wynika to z ich wielkości, funkcji oraz położenia względem innych punktów osadniczych. Punkty duże spełniające szereg funkcji szczególnie zew (egzogenicznych) odgrywają większą rolę w tym systemie. Im podlegają inne punkty powiązane zależnościami społecznymi, ekonomicznymi i infrastrukturą. Poszczególne grupy ośrodków tworzą porządek hierarchiczny, w którym wyższy rangą ośrodek będzie wyposażony w dobra i usługi ośrodka niższej rangi oraz w określoną ilość dóbr i usług wyższej rangi.

Hierarchiczność jest cechą charakterystyczną systemów osadniczych. Zasada hierarchii polega na różnicowaniu się jednostek osadniczych na bazie ich wielkości, funkcji i odległości między nimi. Wyraża się ona w ukształtowaniu się w zależności jednostek mniejszych i słabszych funkcjonalnie od jednostek większych, mających bardziej rozbudowane funkcje. Hierarchię jednostek osadniczych można rozpatrywać wg kryterium ich:

  1. wielkości ( na najniższym szczeblu znajduje się izolowany dom, chata rybacka...; wraz ze wzrostem liczby mieszkańców i budynków rośnie pozycja jednostek osadniczych; najwyższą pozycję w układzie hierarchicznym zajmuje megalopolis, czyli ekstensywna koncentracja zurbanizowanych jednostek osadniczych formująca się przez zrastanie się kilku obszarów metropolitalnych);

  2. funkcji ( wieś – osady – miasteczka – miasta – aglomeracje – megalopolis; kryterium różniącym są tu funkcje rolnicze i pozarolnicze (sklepy, szkoły));

  3. położenia (największe jednostki osadnicze są najmniej liczebne i rozmieszczone w dużych odległościach od siebie, zaś małe jednostki osadnicze są położone blisko siebie i jest ich wiele; stopień zagęszczenia jednostek osadniczych i struktura systemu osadniczego są ściśle uzależnione od poziomu rozwoju gospodarczego, typu gospodarki na danym terenie, sposobu produkcji.

Układy hierarchiczne jednostek osadniczych mogą mieć charakter regularny (od najmniejszego do największego) lub nieregularny.

24. Udowodnij że w Polsce istnieje (nie istnieje) system osadniczy.

W Polsce istnieje sys osadniczy. System osadniczy tworzy zespół punktów osadniczych, miedzy którymi istnieją ścisłe współzależność społeczne, polityczne, kulturowe, gospodarcze, ekonomiczne, i administracyjne i połączone są między sobą siecią infrastruktury. Materialnie nie widać powiązań społ i ekonomicznych. System osadniczy charakteryzuje: dynamika, potencjał(ekologiczny, ekonom, demograficzny), hierarchiczność i funkcje. W Polsce istnieją okręgi o funkcjach ważniejszych, oddziałowywują one na mniejsze miasta, te zaś są uzależnione od większych. np. Warszawa- funkcja stolicy kraju ośrodka przemysłowego. Istnieje też hierarchiczność punktów osadniczych np. wieś- małe, miasto- duże, miasto-aglomeracja- megalopolis. Ośrodki miejskie bardzo się rozwijają ludnościowo, stąd ich dynamika np.: Radom 1950- 60,000 ludności;1995- 230,000 ludności; Warszawa 1950 840,000lud; 1995-1640,000 lud. Z wielkości ludności wynika potencjał posiadany miast. Ośrodki są połączone siecią infrastruktury(kolej, sieć energetyczna, komunikacja). W Polsce wzrosła liczba miast z 706 w 1950 do 865 w 1995. Przy czym ludność wsi przemieszczała się do miast, jest to migracja stała, okresowa lub wahadłowa(dojazdy do pracy, szkół). Przyrost natur wsi jest lokowany w miastach. Miasta większe tworzą miejsca pracy np. dla ośrodków słabo rozwiniętych, tworzą rynek zbytu dla towarów np. ze wsi, z drugiej strony ludność miast w celach rekreacyjnych, przenosi się na wieś.

Wielkość miast w ludności 1950 2000
Do 5 tyś 393 281
5-10 159 182
10-20 75 182
20-50 50 138
50-100 12 50
100-200 11 23
Powyżej 200 5 19

W Polsce mamy ok.60 tyś wsi i ok. 880-875 miast.

Wzrasta liczba miast. Ośrodki duże zwiększają się liczebnie, a mniejsze są mniej liczne bo następuje z nich odpływ ludności – konkurencyjność ośrodków dużych. Polska podzielona jest na miasta (małe, średnie, aglomeracje, megalopolis, gminy, wsie). Punkty osadnicze są od siebie uzależnione, połączone siecią infrastruktury, rozwijają się w czasie, wzajemnie dokonuje się między nimi przepływ kapitału, siły roboczej, wiedzy, kultury. Tworzą one system osadniczy uzależniony politycznie, administracyjnie i ekonomicznie. Polska to system osadniczy w którym punkty osadnicze pełnią wobec siebie różne funkcje, mają różne hierarchie w systemie osadniczym. Ludność wiejska w mln 1950 –16, 1995- 15,5, ludność miejska 1950- 9,1995- 23,1. Około 8 mln ludności miast ze wsi.

Wzajemne powiązania społeczno- gospodarcze. Społeczne: migracje, dojazdy, kontakty społ, życie rodzinne, rekreacja, zdobywanie wykształcenia; Gospodarcze(ekonom): sprzedaż produktów, zaopatrzenie w surowce, żywność, tworzenie nowych miejsc pracy i rynków zbytu. Infrastrukturalne: sieć transportu, łączności, opieki zdrowotnej.

1950 1994

Wieś 16 mln ludzi 15,5 mln ludzi

Miasto 9 mln ludzi 23,5 mln ludzi

(35% ludzi) (62% ludzi)

25. Przedstaw w zarysie ogólny schemat formułowania się systemu osadniczego.

  1. na początku rozwoju osadniczego istniały pojedyncze punkty osadnicze zakładane przy rzekach, dopływach. Małe pojedyncze osady, które żyją własnym życiem, nie ma żadnych powiązań między nimi; rolnictwo, myślistwo, rybołówstwo.

  2. Następuje rozwój, więcej nowych ośrodków, położonych nad rzekami i nad szlakami handlowymi(nadanie praw miejskich osadom; jarmarki). Powstają drogi, szlaki komunikacyjne, rozwija się handel, rzemiosło.

  3. Era industrializacji- duże znaczenie ma przemysł włókienniczy, poszukiwano nowych terenów, rozwija się handel. Popyt na surowce dla tego przemysłu. Tworzą się sieci komunikacyjne dla zbytu produktów (nowe rynki zbytu).

  4. Era energii i żelaza- rozwija się kolej, co powoduje większe możliwości tworzenia nowych ośrodków. Obok większych miast powstają mniejsze

  5. Era węgla i stali – nowe możliwości produkcji, nowe technologie, nowe pkt osadnicze na obszarach zasobnych w węgiel. Pojawia się kolej co przyciąga ludność.

  6. Łączenie się z innymi podsystemami osadniczymi poprzez wychodzenie linii kolejowych na zew

  7. Era przemysłu precyzyjnego(maszynowego), następuje integracja z innymi pkt osadniczymi. Dobrze rozwinięty transport umożliwia dobra łączność i skupienie ludności na węzłach transportu. Rozwijają się punkty osad nad morzem poprzez transport wodny oraz coraz większe znaczenie turystyki.

  8. Powstają lotniska i porty.

26. Wyjaśnij pojęcie funkcji endogenicznej i egzogenicznej.

Funkcje wew – endogeniczna: jest utożsamiana z działalnością, która skierowana jest do wewnątrz punktu osadniczego. Są to dobra i usługi świadczone przez miasto na rzecz mieszkańców, np. sklepy osiedlowe, piekarnie, mleczarnie, komunikacje wew, przedszkola, usługi komunalne, administracja miejska, infrastruktura komunikacji. Ich wzrost jest odpowiedzialny ze względu na liczbę mieszkańców, dlatego nie wpływają one szczególnie na rozwój miast. Na usługi i produkty świadczone powszechnie (art. spoż, szkoły podst ) jest ograniczony rynek zbytu (ograniczony popyt), ograniczone możliwości, jest produkowane w każdym ośrodku i można tego skonsumować określoną ilość.

Funkcja zew.- egzogeniczne =miastotwórcze= eksportowe= baza ekonomiczna-to dobra i usługi, które miasto świadczy na rzecz mieszkańców z innych punktów osadniczych, np. fabryki, komunikacja zew, sąd wojewódzki, przemysł, rzemiosło, handel i ubezpieczenia, służba publiczna, placówki kulturowe, służba zdrowia o zasięgu pozamiejskim. F zew posiada różny zasięg: lokalna, regionalna, kontynentalna, ogólnoświatowa. Stanowią one szczególny czynnik rozwoju miast. Wśród f zew najważniejszą rolę w rozwoju miast odgrywają zwłaszcza te, które są oryginalne i rzadkie tj. przemysł precyzyjny, komputerowy, czyli takie które nie wykształciły się w innych punktach osadniczych. Punkty, które taki przemysł posiadają uzależniają tym samym od siebie inne punkty osadnicze, które tego nie mają. Ponadto t zew ze względu na nieograniczony rynek zbytu, czyli na nieograniczony popyt (przepływ kapitału) stanowią najważniejsze źródło dochodów miasta, które te dochody mogę być przeznaczone na rozwój f wew, wpływających na jakość i komfort życia w danym mieście (regionie). Podstawą pomiaru funkcji jest zatrudnienie. F wew stanowi podstawę do określenia funkcji pomiaru w całym systemie osadniczym.

Dla działalności zaspakajającej potrzeby ludności danego miasta przyjęto nazwę funkcji endogenicznej. Działalność endogen jest niezmiennie istotna dla funkcjonowania organizmu miejskiego. F. Endogen są związane z działalnością danego miasta.

Funkcje wew stanowią podstawę rozwoju fun zew. Jeżeli będzie niedorozwój f. wew to będzie również niedorozwój funkcji zew. F zew dostarcza środków finansowych na rzecz f wew (aby rozwijać). Istnieje pewna współzależność tych funkcji. Podstawą pomiaru funkcji jest zatrudnienie (badanie w dłuższy okresie czasu). Proporcje między f zew(40%) a f wew (60%). Popyt na f wew jest ograniczony – jeżeli miasto liczy 5 tyś mieszkańców to popyt stwarzany jest przez 5 tyś jeżeli 50tyś to przez 50 tyś. Odpowiednie finanse, ze względu na ograniczenie popytu – gdy ograniczona liczba ludności to ograniczone możliwości. F wew nie wpływa specjalnie na rozwój danego życia. F zew dostarcza środków bo popyt jest nieograniczony. Występują współzależności jeśli chodzi o zatrudnienie. Im większy region (1-500tyś) tym większy % zatrudnionych w f wew, a spada % zatrudnionych w f zew.

Im więcej dóbr zew – miasto ma większa funkcję. Rola miasta wzrasta z zasięgiem poszczególnych funkcji. Ta z funkcji ma większy wpływ na rozwój, która ma większy zasięg(ogólnoświatowy, kontynentalny, krajowa-zew). F zew posiada różny zasięg: lokalna, regionalna, kontynentalna, ogólnoświatowa.

Pojęcie obu funkcji jest względne dlatego, że np. zakłady mięsne w małych miastach należą do funkcji zew czy mleczarskie na wsi ponieważ z tej usługi czy dobra korzystają nie tylko mieszkańcy lecz głównie ludzie spoza punktu osadniczego. Ale z drugiej strony takie same zakłady mięsne i mleczarskie są tylko funkcjami wew jak np. w dużych miastach jak Warszawa.

27. Dlaczego uważamy, że funkcja zewnętrzna stanowi bazę ekonomiczną miast ?

Koncepcja podziału ludności miasta na grupę egzogez i endogeniczną znana jest powszechnie pod określeniem teorii bazy ekonomicznej miast. Udział grupy egzogenicznej maleje wraz ze wzrostem wielkości miasta. Im większe miasto tym większego wymaga zatrudnienia w sferze obsługi. Zmniejszenie udziału liczebnego grupy egzogez w wielkich miastach nie oznacza bynajmniej osłabienia ich bazy ekonomicznej. Mimo zmniejszającego się udziału grupy egzo baza ekonomiczna może ulegać nawet wzmocnieniu. Wynika to ze zmian jakościowych, dokonujących się w sferze działalności egzogenicznej. Z jednej strony wzrost wydajności pracy pozwala na utrzymanie, a nawet wzrost produkcji przy malejącym zatrudnieniu, z drugiej zaś strony pojawiają się rodzaje działalności o szczególnie dużym znaczeniu dla całego systemy osadniczego i o znacznym zasięgu przestrzennym, bo wzmacnia bazę ekonom wielkich miast i decyduje o ich dominującej roli w sys osadniczym i społ-ekon rejonów i krajów. Funkcja zew jest uważana za bazę ekon miast, gdyż przyczynia się do rozwoju miasta. Środki płynące z zew (świadczenia za dostarczania usług, dobra) stanowią o rozwoju miasta(dostarczają zasobów na rozwój f wew). Największą rolę spełnia produkcja dóbr rzadkich, poszukiwanych(dobra te sa konkurencyjna, popyt na nie jest duży).

28. Czy każdy rodzaj funkcji zew wpływa jednakowo na rozwój miast ? Wyjaśnij dlaczego tak lub nie.

Od rodzaju funkcji zew zależy jej wpływ na rozwój miasta. Nie każda funkcja zew wpływa jednakowo na rozwój miast. Na usługi i produkty świadczone powszechnie (art. Spoż, szkoły podstawowe)jest ograniczony rynek zbytu(ograniczony popyt), ograniczone możliwości, jest produkowane w każdym ośrodku i można tego skonsumować określoną ilość. Ale np. w Polsce samochody produkuje się tylko w niewielu ośrodkach i dlatego na takie towary popyt jest duży. Jeżeli wyrób taki jest dodatkowo dobrej jakości to można go eksportować w dużych ilościach bo jest na niego popyt, można tez podnieść cenę takiego wyrobu. Zarobione na tym pieniądze można inwestować w coś innego. Dlatego też na rozwój miast wpływają przede wszystkim dobra rzadkie, poszukiwane i dobrej jakości(przemysł precyzyjny, komputerowy). Jeżeli np. produkowane samoch w jakimś kraju są dobrej jakości i ludzie je kupują to ten kraj może podnieść ceny samochodów, oraz narzucać ceny. Przez to właśnie kraje stają się bogate, mają coraz większy kapitał i przez to poziom życia w takim kraju jest dogodny i na wysokim poziomie. Poza tym jeżeli są dobrze rozwinięte niektóre funkcje danego miasta to mogą one przyciągać funkcje zew jak np. dobre kadry nauczania przyciągają młodych ludzi do nauki w tym mieście. Jeżeli dane miasto ma słabo rozwinięte funkcje wew to powoduje to odpychanie f zew. F zew są uznawane za bazę ekonomiczną danego kraju.

Dochody ze sprzedaży i eksportu wpływają na podniesienie bazy ekonomicznej miast (rozwój f wew). Im większe miasto tym więcej zatrudnionej ludności w f wew.

29. Wyjaśnij względność pojęcia funkcji zew i wew ?

pojęcie obu funkcji jest względne, dlatego że np.: zakłady mięsne czy mleczarskie w małych miasteczkach należą do funkcji zew, ponieważ z tej usługi czy dobra korzystają nie tylko mieszkańcy lecz głównie ludzie spoza punktu osadniczego. Ale z drugiej strony takie same zakłady mleczarskie czy mięsne są f wew np.: w dużych miastach jak Warszawa, gdzie rynek zbytu jest duży, zapotrzebowanie na dany towar czy usługę pochłania całość produkcji.

30. Wyjaśnij pojęcie struktury funkcjonalnej miast.

Aby ująć strukturę funkcjonalną miast musimy wziąć pod uwagę funkcje zew tego miasta. Sposób określania funkcji realizowanych przez dane miasto, czyli inaczej mówiąc jego struktury funkcjonalnej może być różny. Obecnie powszechnie przyjętą metodą określania struktury funkcjon. jest analiza struktury zawodowej ludności miasta oraz miejsce jej zatrudnienia. Za pomocą tego możemy określić jakie funkcje w systemie odgrywa każde miasto. Czy jest to miasto przemysłowe, rolnicze, czy portowe lub może jeszcze jakieś inne. Analizując strukturę funkcjonalną miast będą nam potrzebna trzy miasta A,B,C oraz miejsce zatrudnienia ludności pracującej w tym mieście. Miernik zatrudnienia=100. Teraz analizujemy ile ludzi jest zatrudnionych w danych dziedzinach.

I II III
A 10 20 70
B 10 40 50
C 30 38 32

I- sektor –rolnictwo; II-przemysł, budownictwo, II-usługi.

W ramach systemu osadniczego badamy funkcje.

A-to miasto pełni funkcje usługową w całym systemie.

B- miasto o funkcji złożonej przemyslowo-uslugowej.

C- miasto o f złożonej przemysł- usługowo-rolniczej.

Badanie funkcji z punktu widzenia miejsc pracy i zasobów pracy (w tyś)

Miasto Liczba mieszkańców Miejsca pracy Zasoby pracy Nadwyżka zasobów pracy Nadwyżka miejsc pracy
I Bielsko-Biała 200 160 100 - 60
II Szczecin 360 180 180 - -
III Legionowo 50 5 20 15 -

Ad. I. Nadmiernie rozwinięty potencjał ekonomiczny do potencjału gospodarczego miejsc pracy

Ad. II. Zrównoważony potencjał ekonomiczny i gospodarczy

Ad. III. Niedorozwinięty potencjał ekonomiczny.

31. Wyjaśnij pojęcie zaplecza miast w sensie funkcji egzogenicznych (f. zewnętrzne).

Dobra i usługi zbywane na rzecz ludności spoza danego punktu osadniczego np. w Radomiu - Fabryka Telefonów, Sofix, Łucznik, Walter, prokuratura wojewódzka, sąd wojewódzki. Zaplecze miast (jego region) - działalność jaką region wykonuje na rzecz świata zewnętrznego. Funkcje egzogeniczne mają podstawowe znaczenia dla powstawania i rozwoju regionów otwartych. Grupa ludności miejskiej wykonująca f. zewnętrzne, grupa podstawowa miastotwórcza, ponadlokalna, eksportująca. Na ogół im mniejszy obszar i mniejsza społeczność, tym wyższy stopień otwarcia i odwrotnie. Miernikiem funkcji egzogenicznych i jej dominacji jest liczba pracowników związanych z daną funkcją w ogólnym zatrudnieniem w mieście np. f. przemysłowa handlowo - komunikacyjne, wypoczynkowe, obsługi zaplecza (środki lokalne). Wyspecjalizowane funkcje egzogeniczne miast rozwijają się szybko, zwłaszcza jeśli są równikami postępu technicznego (dobra rzadkie, wysokiej jakości, innowacyjne).

32 . Wyjaśnij pojęcie funkcji miejsca zamieszkania i miejsca praca.

Funkcja miejsca zatrudnienia nawiązana jest z liczbą miejsc pracy (tzn. Miejscem zatrudnienia), który przewyższa zasoby pracy (liczbę rąk do pracy). Miejsca zamieszkania to obszary gdzie występuje nadwyżka rąk do pracy nad miejscami do pracy. Wyróżnia je także zabudowa, peryferyjność względem centrum.

Warszawa np. (1988 r.)

1.600.000 mieszkańców

50% (800.000) osób stanowi zasoby pracy.

W Warszawie jest 950.000 miejsc pracy

150.000 osób - brakuje rąk do pracy

Warszawa ma nadmiernie rozwinięte funkcje pracy do zasobów pracy.

Legionowo

50.000 mieszkańców

25.000 zasobów pracy

8.000 miejsc pracy

17.000 nadwyżki zasobów pracy

f. mieszkaniowa - nadwyżka zasobów pracy nad miejscami pracy.

33. Dlaczego twierdzimy, że miasto tworzy region?

Region gospodarczy jest to obszar skupiony wokół miasta i związany jest z nim siecią wzajemnych powiązań i ciążeń, czyli dwustronną wymianą dóbr. Ze strony miasta - w artykuły przemysłowe produkowane lub tylko rozdzielane w dolnym ośrodku miejskim i świadczenia różnych innych usług gospodarczych i pozagospodarczych, ze strony obszarów okolicznościowych - zaopatrzenie głównie w żywność. Miasto choć zajmuje nieraz mały obszar to jednak jest powiązane różnego rodzaju ciążeniami ze znacznie większego obszarem niż torem zabudowania samego miasta. Obszar ten nazywamy regionem. Miasto jako ośrodek centralny ogniskuje w sobie życie regionu (region węzłowy). Wyznacza się go przeprowadzając analizę oddziaływania ważniejszych funkcji w terenie. Poszczególne funkcje miasta mają bowiem różny zasięg oddziaływania (szkoły, szpitale, itp.). Co pozwala podzielić strefę podmiejską i okolice.

34. Jakie istnieją obopólne związki między miastem a jego zapleczem?

Pomiędzy miastem a jego zapleczem istnieją same związki. Funkcja wykonywana przez miasto narzuca mu określone warunki powstawania czyli określone zaplecze (zaopatrzenia w surowce energetyczne, surowce do produkcji przemysłowej, ręce do pracy, woda). Miasta powstają tam gdzie są do tego warunki np. miasta górnicze powstają w sąsiedztwie kopalń. W zależności od zaplecza społeczno - gospodarczego miasta pełnią różne funkcje: przemysłowe, rolnicze, usługowe, parkowe, transportowe, wypoczynkowe).

35. Wyjaśnij pojęcie centrum i peryferium.

Centrum to jak gdyby węzeł miasta, często w dosłownym znaczeniu tego słowa: skrzyżowanie głównych osi komunikacyjnych, na którym miasto powstało. Jest to strefa najbardziej ożywionej działalności usługowo - handlowej i intensywności ruchu ulicznego. Intensywność życia centrum jest widoczna np. w migracjach wahadłowych pracowników, którzy przyjeżdżają tu codziennie aby zapewnić prawidłowe wykonywanie, różnorodnych funkcji centrum. Trzon każdego układu osadniczego otoczony jest przez peryferie w strukturach typu rozwiniętego i niepełnie rozwiniętego, obszar ten nie przekracza 40% powierzchni administracyjnych miasta i nie tworzy ciągłego pasa; w strukturach nierozwiniętych powierzchnia ta stanowi 55%-69% obszaru administracyjnego. Składnikiem zasadniczym peryferii jest pas terenów nie zagospodarowanych w obrębie którego występują choć nie zawsze odseparowane przestrzenie, osiedla mieszkaniowe oraz tzw. odrębne jednostki strukturalne. Liczba ludności peryferii jest niewielka około 2%-5% mieszkańców całego układu. Podobnie jest z gęstością zaludnienia.

36. Omów teorię progową miast i jej praktyczne wykorzystanie.

Teoria progowa miast została stworzona przez Bolesława Malisza. Próbuje on odpowiedzieć na pytanie w których ośrodkach nakłady inwestycyjne związane z osadnictwem ludności są najwyższe, a gdzie najniższe. Jak kształtują się nakłady inwestycyjne na 1go mieszkańca. Teoria progowa miast wiąże się z bryłowatością infrastruktury (niemożliwością podzielności infrastruktury). Przy czym w związku ze stale rosnącą liczbą ludności jej potencjał musi być ciągle powiększany. Teoria progowa miast głosi że miasta rozwijają się nie liniowo lecz skokowo, ponieważ natrafiają na pewne bariery (naturalne – bagna, rzeki, lasy, strukturalne – konieczność przebudowy). Pokonanie tych barier jest możliwe tylko przez podniesienie pewnych kosztów – nakładów, przy czym nakłady te są planowane „na wyrost”. Np. kiedy miasto wymaga zwiększenia przepustowości komunikacji o 100 tyś osób, nie buduje się sieci autobusowej zdolnej przemieścić tylko 100 tyś osób, lecz np. metro zdolne przewieźć 1mln osób. Powoduje to właśnie skokowy rozwój miast. Mniejsze miasta potrzebują mniejszych nakładów na przeskoczenie progu rozwojowego na każdego krańcowego mieszkańca. Rozwój progowy miast powoduje powstawanie pewnych rezerw infrastrukturalnych dla danego miasta, które mogą być wykorzystywane przez dane miasto rozbudowujące swój potencjał demograficzny bez zwiększenia nakładów do czasu kiedy napotkamy zostaje kolejny próg, tzn. liczba ludności zwiększyła się do tego stopnia, że istniejąca infrastruktura zostaje przeciążona. Wówczas konieczne jest pokonywanie kolejnego progu dużymi nakładami pieniężnymi, stwarzającymi zaplecze do dalszego bez nakładowego wzrostu liczby ludności. Przy czym każdy próg rozwojowy wymaga coraz większych nakładów na 1 mieszkańca.

37. Jaki jest wpływ miasta na rolnictwo?

  1. Dostarcza dóbr i usług potrzebnych dla produkcji rolnej

  2. Zmiana użytkowania ziemi, gdy miasto rozwija się ziemia idzie na cele poza rolnicze

  3. Zmiana użytkowania ziemi rolnych, tradycyjne uprawy zastępowane takimi, które mogą być zbywane w mieście

  4. Rolnictwo jest zmuszone intensyfikować się, gdyż inne odmiany produkcji mogą wykupić tę ziemię.

Które funkcje wpływają szczególnie na rozwój miast

Funkcje wew – endogeniczna: jest utożsamiana z działalnością, która skierowana jest do wewnątrz punktu osadniczego. Są to dobra i usługi świadczone przez miasto na rzecz mieszkańców, np. sklepy osiedlowe, piekarnie, mleczarnie, komunikacje wew, przedszkola, usługi komunalne, administracja miejska, infrastruktura komunikacji. Ich wzrost jest odpowiedzialny ze względu na liczbę mieszkańców, dlatego nie wpływają one szczególnie na rozwój miast.

Funkcja zew.- egzogeniczne =miastotwórcze= eksportowe= baza ekonomiczna-to dobra i usługi, które miasto świadczy na rzecz mieszkańców z innych punktów osadniczych, np. fabryki, komunikacja zew, sąd wojewódzki, przemysł, rzemiosło, handel i ubezpieczenia, służba publiczna, placówki kulturowe, służba zdrowia o zasięgu pozamiejskim. F zew posiada różny zasięg: lokalna, regionalna, kontynentalna, ogólnoświatowa. Stanowią one szczególny czynnik rozwoju miast. Wśród funkcji zew najważ rolę w rozwoju miast odgrywają zwłaszcza te które są oryginalne i rzadkie tj. przemysł precyzyjny, komputerowy, czyli takie które nie wykształciły się w innych punktach osadniczych. Punkty, które taki przemysł posiadają uzależniają tym samym od siebie inne punkty osadnicze, które tego nie mają. Ponadto f zew ze względu na nieograniczony rynek zbytu czyli na nieograniczony popyt (przepływ kapitału) stanowią najważniejsze źródło dochodów miasta, które te dochody mogą być przeznaczone na rozwój f wew, wplywających na jakość i komfort życia w danym mieście(regionie). Podstawą pomiaru funkcji jest zatrudnienie. F wew stanowi podstawę do określenia funkcji pomiaru w całym systemie osadniczym.

Dla działalności zaspakajającej potrzeby ludności danego miasta przyjęto nazwę funkcji endogenicznej. Działalność endogen jest niezmiennie istotna dla funkcjonowania organizmu miejskiego. F. endogen są związane z działalnością danego miasta.

Funkcje wew stanowią podstawę rozwoju fun zew. Jeżeli będzie niedorozwój f. wew to będzie również niedorozwój funkcji zew. F zew dostarcza środków finansowych na rzecz f wew(aby rozwijać). Istnieje pewna współzależność tych funkcji. Podstawą pomiaru funkcji jest zatrudnienie (badanie w dłuższy okresie czasu). Proporcje między f zew(40%) a f wew (60%). Popyt na f wew jest ograniczony – jeżeli miasto liczy 5 tyś mieszkańców to popyt stwarzany jest przez 5 tyś jeżeli 50tyś to przez 50 tyś. Odpowiednie finanse, ze względu na ograniczenie popytu – gdy ograniczona liczba ludności to ograniczone możliwości. F wew nie wpływa specjalnie na rozwój danego życia. F zew dostarcza środków bo popyt jest nieograniczony. Występują współzależności jeśli chodzi o zatrudnienie. Im większy region (1-500tyś) tym większy % zatrudnionych w f wew, a spada % zatrudnionych w f zew.

I II III
A 10 20 70
B 10 40 50
C 30 38 32

I- sektor –rolnictwo; II-przemysł, budownictwo ,III-usługi.

W ramach systemu osadniczego badamy funkcje.

A-to miasto pełni funkcje usługową w całym systemie.

B- miasto o funkcji złożonej przemysłowo -usługowej.

C- miasto o f złożonej przemysł- usługowo-rolniczej.

Badanie funkcji z pkt widzenia miejsc pracy i zasobów pracy

Miasta Liczba mieszkań Zasoby pracy Miejsca pracy Nadwyżka zas pr Nadw miejsc pracy
Szczecin 320 160 160 - -
Bielsko Biała 160 15 120 - 45
Legionowo 50 22 5 17 -

-------------------------------------------------------------

38. Jaka jest rola rolnictwa w życiu społeczno - ekonomicznym?

  1. Zasadnicza rola w reprodukcji siły roboczej

  2. Dodatkowe finansowanie osób mieszkających w mieście przez wieś

  3. Ogniwo w łańcuchu ekologicznym (odbiór zanieczyszczeń, produkcja tlenu)

Rolnictwo poza tym dostarcza

Rolę rolnictwa można rozpatrzyć w następujący sposób: z punktu zatrudnienia w rolnictwie- udziału rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego. W krajach wysoko rozwiniętych udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego jest taki sam jak udział zatrudnienia w rolnictwie. W krajach słabo i średnio rozwiniętych udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego jest mniejszy niż udział zatrudnienia w rolnictwie. Oznacza to, że wydajność pracy jest niższa niż w innych dziedzinach. Udział rolnictwa w dochodzie narodowym spada. Oznacza to, że rola rolnictwa spada. Część produkcji rolniczej przejmuje przemysł spożywczy. Im kraj jest bardziej rozwinięty tym mniejszy jest wpływ warunków naturalnych na rolnictwo.

39. Podaj przykłady państw w których udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego jest taki sam jak w zatrudnieniu w rolnictwie i przykłady państw gdzie te różnice są znaczne. Wyjaśnij dlaczego?

Udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego (udział zatrudnienia w rolnictwie) w krajach wysoko rozwiniętych (np. USA) jest taki sam jak udział rolnictwa w krajach słabo rozwiniętych. W USA poziom zatrudnienia jak i udział w tworzeniu dochodu wynosi 3%. Wynika to z dużej wydajności rolnictwa i swobodnego przepływu kapitału. W krajach słabo rozwiniętych różnice te są znaczące (np. Indie) 65% ludności pracuje w rolnictwie, zaś dostarczają oni zaledwie 40% dochodu narodowego. W Polsce pracuje 25% w rolnictwie a dostarczają 9%-18% dochodu. Sytuacja ta spowodowana jest niską wydajnością pracy (zła struktura gospodarcza).

W krajach słabo rozwiniętych udział rolnictwa w tworzeniu dochodu jest mniejszy niż zatrudnienie co powiązane jest z niższą wydajnością pracy w innych dziedzinach..

Istnieje ogólna prawidłowość polegająca na tym, że w krajach o wysokim dochodzie narodowym na 1 mieszkańca udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego jest niski. Jeżeli np. w krajach europejskich, USA, Kanadzie, Australii, Japonii 100 lat temu udział rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego wynosił 50% a w niektórych przekraczał 70 % ( Irlandia, Portugalia, Włochy, Polska) to obecnie udział ten wynosi 15,5%. Natomiast w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo udział ten wynosi 50-80% (Bangladesz, Czad). Tylko w krajach eksportujących ropę naftową udział ten wynosi 20%. Równolegle ze względnym spadkiem użytków rolnych w rolnictwie na świecie następuje proces zmniejszania się zasobów pracy w rolnictwie. W przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych zatrudnienie w rolnictwie jest wysokie.

40/42. Omów presję demograficzną wywieraną na użytki rolne i jej konsekwencje?

Wzrastająca presja demograficzna wywierana na przestrzeń geograficzną i jej konsekwencje:

a) bezpośrednia- zwiększająca się liczba ludności

b) pośrednia

Presja demograficzna wywierana na użytki rolne powoduje zmniejszanie się ich powierzchni. Na świecie istnieje 4,5-5 mld. ha użytków rolnych. Potencjał ludności się zwiększa , zaś zmniejsza się potencjał użytków rolnych. Rocznie wypada ok. 0,25% użytków rolnych, zaś dochodzi poprzez wylesienie.

1900 – 3 ha użytków rolnych na 1 mieszkańca

1950 – 1,8 ha użytków rolnych na 1 mieszkańca

1988 – 1 ha użytków rolnych na 1 mieszkańca

1995 – 0,85 ha użytków rolnych na 1 mieszkańca

Obecnie powierzchnia użytków rolnych wynosi 4,5-5 mld ha co stanowi 33% powierzchni kuli ziemskiej z tego 22% to łąki, pastwiska a zaledwie11% to grunty orne. Na 1 mieszkańca kuli ziemskiej wypada ok. 0,9 ha użytków rolnych. W wyniku zwiększenia się liczby ludzi stopniowo zmniejsza się ta powierzchnia na 1 mieszkańca, co powoduje powstawanie konfliktów przestrzennych. Układ przestrzenny: Australia - 36 ha / osobę, Argentyna 7 ha, USA 2ha -2,5 ha, Polska 0,49 ha, Niemcy 0,22 ha, Egipt 0,07 ha, Japonia 0,03 ha. W krajach wysoko rozwiniętych przeciętnie co 5 lat ubywa 1% użytków rolnych. W USA ubytek w latach 1960-80 wynosił tyle, co powierzchnia Polski. W Polsce w tym okresie ubyło tyle gruntów ile wynosi powierzchnia woj. Olsztyńskiego. W krajach rozwijających się spadek użytków rolnych jest większy. Przyczynami presji demograficznej są zwiększająca się powierzchnia terenów przemysłowych, urbanizacja, powstawanie wielkich aglomeracji a także systematyczny wzrost liczby ludności na świecie. W wyniku uprzemysłowienia pewna część użytków rolnych co roku przeznaczona jest na budowę infrastruktury społecznej i technicznej. Następuje zmiana jakości użytków rolnych, tracimy gleby lepszej jakości a pozostają gorsze. Obecnie tylko 10% użytków stanowią gleby I i II klasy.

Presja bezpośrednia wynika z następujących przyczyn:

1. zanieczyszczenie przestrzeni rolniczej; zanieczyszczenie wód, powietrza, gleby; zanieczyszczenie płodów rolnych

2. stosowanie środków pochodzących z przemysłu chemicznego ( nawozy chem., nawożenie ziemi).

3. Z użytkowania wypadają gleby żyzne, a pozostają w użytkowaniu gleby mniej żyzne., gdyż większość dużych miast, czy aglomeracji powstała na terenach , gdzie są bardzo żyzne ziemie. Rolnikom należy się renta ekologiczna bo zatruwane są gleby i zabierane ziemie. Samo rolnictwo niszczy swoją przestrzeń stosując ciężki sprzęt (niszczą strukturę gleby)

Konsekwencją presji demograficznej wywieranej na użytki rolne to wzrastająca energochłonność produkcji żywności.

Nakład energii w kaloriach kulturowych potrzebny do wytworzenia 1 kalorii zawartej w żywności jest liczone metodą ciągnioną.

Konsekwencją jest również malejąca efektywność nakładów przeznaczonych na rolnictwo.

Renta żyzności-polega na tym, że pewne gleby są żyzne inne mniej żyzne. Zatem nie jest obojętne jakie gleby uprawiamy.

Renta żyzności klasy gleb

Nakłady w cal I II II IV V VI
10 100 90 80 60 40 20
20 400 340 240 110 70 30
30 700 580 360 180 90 35
40 1000 780 600 200 120 35

Australia 33 ha na 1 mieszkańca

Argentyna 7 ha na 1 mieszkańca

USA, Kanada 2,5 ha na 1 mieszkańca

Francja, Polska 0,47 ha na 1 mieszkańca

Holandia 0,14 ha na 1 mieszkańca

Japonia 0,03 ha na 1 mieszkańca

Egipt 0,02 ha na 1 mieszkańca

41. Jakie czynniki wpływają na zmniejszanie się powierzchni użytków rolnych na świecie i jakie są tego konsekwencje?

Czynniki wpływające na zmniejszanie się użytków rolnych.

  1. Zapotrzebowanie na ziemie nierolnicze pod różne sfery działalności ludzkiej.

  2. Nieprawidłowa agrotechnika, dążność do uzyskania doraźnych korzyści, stosowanie ciężkiego sprzętu mechanicznego, nieprawidłowe nawożenie, zanieczyszczanie środowiska przez przemysł, komunikację prowadzącą do pogorszenia żyzności użytków rolnych.

Presja demograficzna wywierana na użytki rolne.

Konsekwencją tego jest wprowadzanie nowych metod produkcji w nowych warunkach.

43. Dlaczego następuje proces pogarszania się użytków rolnych na świecie?

Proces ten występuje w wyniku prowadzenia intensywnej gospodarki w rolnictwie. Są to straty wynikające z uprzemysłowienia i urbanizacji. Przy tym traci się na cele nierolnicze najbardziej żyzne ziemie. W przeszłości w użytkach rolnych więcej było gleb żyznych. Obecnie użytki rolne są niższej jakości niż dawniej. Człowiek wywiera też presję na lasy, przeznacza je na użytki. Proces ten powoduje degradację środowiska naturalnego. Pewne zaburzenia wywołane działalnością człowieka prowadzą do przekształcenia znacznych obszarów kuli ziemskiej.

44. Wyjaśnij na przykładzie odpowiednio dobranych państw czy następuje zwiększenie czy zmniejszenie energochłonności żywności i dlaczego.

Energochłonność jest to ilość kalorii kulturowych (nienaturalne, nie są to kalorie słońca-siły natury, siły roboczej, zwierzęcej; liczy się wszystkie inne nakłady) potrzebna do wyprodukowania jednej kalorii zawartej w żywności (podejście ekologiczne).

Od 1960 do 1990 roku energochłonność produkcji żywności wzrosła z 1 kal do 16, a więc 16 razy. Energochłonność wyraża sumę wszystkich kosztów produkcji poniesionych na każdym etapie produkcji żywności do sprzedaży- jest to koszt ciągły.

W miarę bezwzględnego i względnego zmniejszania się użytków rolnych musi następować wzrost nakładów środków na pozyskanie żywności. Nakłady te w I etapie dają większe przyrosty produkcji niż następne nakłady. Ewidentnym potwierdzeniem powyższego twierdzenia jest właśnie rosnący koszt wytworzenia żywności w USA w latach 1910-1970 kiedy w rolnictwie zatrudniono dużo osób, stosowano bardzo mało środków materialnych pochodzących z przemysłu i innych działów, kiedy rolnictwo było niskotowarowe i wykorzystywało głównie naturalne walory środowiska, koszt wytworzenia żywności wyrażony w kaloriach był bardzo niski. W miarę zmian struktury produkcji rolniczej, eliminacji siły ludzkiej i zwierzęcej z rolnictwa, stosowanie coraz większej ilości środków obrotowych i trwałych oraz w miarę wzrostu towarowości rolnictwa i powiązanie z rynkiem zewnętrznym, koncentracji ludności, koszt produkcji żywności jest coraz droższy, ale jest zbyt dużo ogniw pośrednich łączących producentów żywności z konsumentami. Z badań wynika iż aby uzyskać jedną kalorię żywności zawartą w ryżu, w USA trzeba zużyć 5 kalorii energii, zaś w Chinach na każdą zużytą kalorię energii przy produkcji ryżu otrzymuje się aż 50 kalorii.

Można więc stwierdzić, że w krajach słabo rozwiniętych rolnictwo pod względem efektywności nakładów jest bardziej wydajne (efektywne).

Energochłonność zależy również od poziomu rozwoju gospodarczego, typu i sposobu produkcji w gospodarstwie. Również struktura wpływa na energochłonność. Produkcja zwierzęca jest 6-krotnie bardziej energochłonna niż produkcja rolnicza (5roślinna) co oznacza, że do wyprodukowania 1 kalorii żywności zwierzęcej potrzeba 6 razy więcej kalorii sztucznych niż do wyprodukowania 1 kalorii żywności roślinnej.

20 kalorii nakładu : 1 kaloria żywności

6 : 1

4 : 1

1 : 1,43

1 : 1,66

1 : 50

E = 0,02- produkcja ekstensywna- produkcja ryżu w Chinach i Indiach

E = 0,6 – produkcja ekstensywna

E = 0,8 – produkcja ekstensywna- wieprzowina

E = 4,0 – produkcja intensywna

E = 6,0 - produkcja intensywna

E = 20 - produkcja intensywna

Także typ gospodarstw- intensywne- jest bardziej energochłonny od ekstensywnego, ponieważ jets on oparty na dużych nakładach przemysłowych.

W miarę jednak rozwoju trzeba ponosić coraz większe (koszty) nakłady energii na wyprodukowanie następnych kalorii żywności.

Zatem rolnictwo ze społecznego punktu widzenia staje się coraz bardziej energochłonne, przyczynia się do pogłębienia ogólnego kryzysu energetycznego

Dla Polski 1960 1977

prod. roślinna 19 7

prod. zwierzęca 134 259

W 1900r. aby wyprodukować 1 kalorię zawartą w żywności trzeba było zużyć 16 kalorii kulturowych.

W Chinach przeważa produkcja roślinna a w Holandii zwierzęca co powoduje większą energochłonność prawie o 6 razy.

Na pełną energochłonność art. spoż. składają się następujące elementy:

  1. zużycie pierwotnych materiałów energetycznych (węgiel, drewno, ropa naftowa)

  2. zużycie surowców i materiałów (nawozy, środki ochrony roślin)

  3. budowa urządzeń, obiektów i ich eksploatacja

  4. przetwarzanie surowców rolniczych i transport gotowych produktów

  5. opakowanie

  6. przechowalnictwo w gospodarstwach domowych

  7. energia ludzka i zwierzęca

Przyczyny wzrostu energochłonności:

  1. Ogniwa pośrednie- w przepływie żywności od producenta do konsumenta związane z daleko posuniętą specjalizacją rolnictwa na etapy: wytwarzanie, przetwarzanie, opakowanie, magazynowanie, transport, sprzedaż i w rezultacie producent żywności nie produkuje jej tylko dla siebie jest to produkt na sprzedaż (towarowość).

  2. Przestrzenna koncentracja ludności.

  3. Nowe technologie produkcji i przetwórstwa.

  4. Zmiana modelu konsumpcji- wzrost spożycia produktów zwierzęcych- bardzo energochłonne w porównaniu z produkcją roślinną.

  5. Intensyfikacja rolnictwa- wzrost energochłonności, spowodowane zmniejszającą się powierzchnią użytków rolnych przypadających na 1 mieszkańca

  6. Pogarszająca się jakość przestrzeni wpływa na wzrost energochłonności dlatego twierdzi się, że żniwa w krajach wysoko rozwiniętych to żniwa ropy naftowej.

45. W których z niżej podanych państw energochłonność produkcji żywności jest najwyższa, a w których najniższa (USA, Holandia, Argentyna, Polska, Indie, Chiny) ?

Najwyższa energochłonność produkcji żywności jest w Holandii, najniższa zaś w Chinach i Indiach.

46.Jaki jest wpływ żyzności gleb na energochłonność żywności

Z punktu widzenia globalnego nie jest rzeczą obojętną gdzie stosujemy nakłady kapitału. Nie jest obojętne na którą glebę przeznaczyne są nakład, którą przeznaczamy na cele poza rolnicze. Wydawałoby się, że jeżeli zasoby ziemi są ograniczone, liczba ludności rośnie, rośnie więc popyt na żywność co powoduje wzrost cen na żywność i wzrost produkcji. W ujęciu całościowym zaś, mimo, że zwiększamy nakłady, efektywność maleje m.in. dlatego, że zbyt duża ilość towarów niszczy drobnoustroje w ziemi, pojawiają się grzyby, które zakwaszają glebę, zmienia się struktura gleby co powoduje, że ograniczone są również możliwości przetwórstwa kapitału (np. nawozu) przez glebę ; odżywki dla brojlerów powodują przyrost mięsa, lecz zbyt duża ilość zmienia smak i zatruwa mięso. Tak więc wydajność przyrody jest ograniczona.

Stosunek przyrostu zbóż na świecie.

Stosunek przyrostu nawozów sztucznych.

1948 – 1952 1q nawozu – 14,8 q zbóż

1959 – 1961 1q nawozu – 11,5 q zbóż

1969 – 1971 1q nawozu – 8,3 q zbóż

1979 – 1981 1q nawozu – 5,8 q zbóż

Na pewnych różnych obszarach ta sama ilość kapitału powoduje różny przyrost produkcji i różny efekt. Na terenach gdzie jest wysokie nasycenie kapitałem, słaba gleba, przyrost produkcji będzie niewielki.

W Polsce i na świecie są tereny o wysokiej i niskiej jakości gleb.

Tereny górskie – Kurpie, okolice Ostrołęki - niska jakość gleb.

Żuławy, okolice Hrubieszowa – najlepsza jakość gleb.

Reszta różniczkowa – różna jakość gleby daje różne możliwości osiągnięcia wartości produkcji. Każda przestrzeń ma różną wartość w zależności od warunków.

Klasy gleb

Nakład energii I II III IV V VI

1. - 1000 800 550 400 150 100

2. 100 cal 2000 1600 900 700 250 160

3. + 100 3000 2400 1400 1000 450 260

4. + 100 4000 3200 2200 1400 540 270

5. + 100 5000 4000 2700 1900 590 260

6. + 100 6000 4800 3000 2300 59 -

7. + 100 7000 5300 3300 2400 - -

8. + 100 - - - - -

Nakłady na ziemię klasy VI nie opłacają się.

Po przekroczeniu pewnego nakładu stosowanie kapitału będzie nieopłacalne również na glebach I klasy. Zarówno bez zużycia kapitału jak i przy nakładach kapitału, wydajność gleby jest zróżnicowana. W miarę wzrostu potrzeb zaczyna zagospodarowywać się również tereny słabsze.

47. Wyjaśnij pojęcie ,,malejącej efektywności” nakładów przeznaczonych na rolnictwo.

Ziemie, gleby posiadają swój potencjał naturalny( surowce mineralne, wody)

Człowiek od dawna wykorzystuje ten potencjał poprzez rozwój rolnictwa .Wraz ze wzrostem ludności na świecie nastąpił wzrost zapotrzebowania na żywność , a więc na wzrost intensywności i wydajności rolnictwa. Potencjał naturalny zaczął nie wystarczać. Człowiek od pewnego czasu zaczął wprowadzać więc do gleb potencjał wprowadzony ( środki chemiczne, nawozy sztuczne).W celu zwiększenia wydajności gleb.

Jednak obserwuje się zjawisko, że gdy człowiek wprowadzi zbyt dużo tego potencjału to wydajność gleb zaczyna spadać . Istota tego zjawiska została nazwana prawem malejącej efektywności nakładów na rolnictwo.

Najlepsze efekty daje wprowadzenie potencjału do gleb I klasy – najdłuższe i największe efekty.

Powyższy wykres najlepiej obrazuje to zjawisko.

Do pewnego momentu wprowadzenie potencjału (energii) przez człowieka daje korzyści w postaci wzrostu wydajności gleb. Jednak przekroczenie pewnej granicy powoduje spadek wydajności gleb.

W klasach I i II gleb nakłady nie muszą być wysokie aby osiągnąć wysoka produkcję, ponosi się mniejsze koszty. W klasach IV iV nakłady te muszą być znacznie większe co i tak jest nie opłacalne, gdyż po pewnym czasie gleba zostaje wyjałowiona i nie przynosi żadnych korzyści.

Duże znaczenie ma energochłonność produktów żywnościowych. Żywność pochodzenia zwierzęcego jest 6 razy bardziej energochłonna niż pochodzenia roślinnego.

Zmiana struktury produkcji rolniczej (państwa bogate spożywają więcej produktów zwierzęcych), zmiana struktury użytków rolnych (spadek jakości gleby) ma następstwa ekonomiczne: braki muszą być zastąpione kapitałem.

W miarę bezwzględnego i względnego zmniejszania się użytków rolnych musi nastąpić wzrost nakładów przeznaczonych na pozyskanie żywności. Nakłady te w 1 etapie mają większe przyrosty produkcji co nakłady następne co można zauważyć na wykresie.

Gdy zwiększamy nakłady energii uzyskujemy przyrost produkcji tylko do pewnego momentu, przyrost ten zaczyna maleć, później jest jego zahamowanie a następnie spadek.

Ziemia jest organizmem żywym i ma prawa wydajności, jest ona w stanie dostarczyć tylko pewną liczbę wyników w stosunku jakie my dostarczamy np. pestycydy.

48.Jaka istnieje współzależność pomiędzy strukturą produkcji rolniczej, a energochłonnością?

Struktura produkcji a energochłonność

20 połowy dalekomorskie

10 opas bydła z zastosowaniem produktów białkowych, brojlery, opas bydła z zastosowaniem kapitału,

mleko-intens. tereny

5 trzoda chlewna, połowy przybrzeżne

2 produkcja mleka-ekstens. łąki, pastwiska, opas bydła-łąki tradycyjny chów

1 trzoda chlewna, tradycyjny chów, ziemniaki metoda intens. (nawozy)

0,5 kukurydza, zboża-gosp. ekst.

0,2 łowiectwo, ryż prod.intens.-USA

0,1 ziemniaki-gosp.ekst. Tajlandia

0,05 ryż na bagnach: Chiny, Indonezja

0,02 gospodarka zerowa

nakłady energii potrzebne na wyprodukowanie 1cal. żywności

W miarę intensyfikacji wzrasta energochłonność poszczególnych produktów

np. w Indonezji energochłonność jest 50 razy mniejsza niż w USA.

Rolnictwo ekstensywne-jest mało energochłonne bo występuje tu substytut pracy.

Rolnictwo intensywne-jest energochłonne gdyż trzeba braki zastąpić kapitałem. Występujące produkty charakteryzują się wysoką sprawnością energetyczną

( stosunek kalorii otrzymanych do kalorii ponoszonych ) i niską sprawnością energetyczną.

1 cal. nakładu - wysoka sprawność produkcji ryżu metodą ekstensywną

50 cal. ryżu w Chinach i Indonezji

4 cal. nakładu – USA metoda intensywna

1 cal. ryżu

5 cal. nakładu

1 cal. brojlery

8-10 cal. nakładu 25 cal. nakładu

1 cal. mięsa wołowego 1 cal. pomidory (metoda szklarniowa)

20 cal. nakładu

1 cal. połowy dalekomorskie

Produkcja roślinna jest 6 razy mniej energochłonna niż zwierzęca.

49. Jakie znaczenie odgrywa współcześnie położenie gospodarstw rolnych względem rynku zbytu i zaopatrzenia ?

Położenie odgrywa obecnie bardzo dużą rolę. Związane jest to z:

  1. wzrostem kosztów transportu, gdyż transport wiąże się z załadunkiem i rozładunkiem

  2. wzrostem kosztów budowy i utrzymania

  3. czas (poświęcony na dojazdy)

  4. przechowywanie produktów rolnych

  5. rynek zbytu.

50. W jaki sposób można zmniejszyć lub wyeliminować znaczenie renty na położenia na kształtowanie się kosztów produkcji .

  1. Jakość użytków rolnych ( lepsza i tańsza produkcja )

  2. Jakość produktów rolnych

  3. Doskonalenie kosztów ( środków ) transportu ( chłodnie )

  4. Powstawanie nowych rynków ( lokalnych , polityka państwa, zasady rolno-spożywcze, półprzetwarzanie ).

52. W jakich państwach nawet użytki rolne najgorszej jakości muszą być użytkowane rolniczo? Dlaczego?

Do państw, w których nawet użytki rolne najgorszej jakości muszą być użytkowane rolniczo zaliczamy te państwa, w których:

Do takich państw należą: Indie, Etiopia, Bangladesz, Chiny, Egipt.

Użytki najgorszej jakości są brane pod uwagę, ponieważ:

To, że ludność musi pracować na glebach o niskiej użyteczności spowodowane jest również niedorozwojem przemysłu w tych wyżej wymienionych państwach oraz słabym rozwojem stosunków kapitalistycznych.

53. Na przykładzie USA wyjaśnij substytucję czynników (pracy, ziemi, kapitału) w rolnictwie (z uwzględnieniem czasu).

Mechanizacja, praca w rolnictwie pozwalała na stopniowe zmniejszenie zatrudnienia. Między tymi dwoma czynnikami produkcji zachodzi substytucja.

Wzrost majątku trwałego w rolnictwie w większości przypadków jest substytucją siły roboczej i prowadzi, jak już wspomniałam do wzrostu wydajności pracy.

Do odpowiedzi na to pytanie posłuży mi wykres przedstawiający substytucję czynników pracy ziemi i kapitału na przestrzeni 120 lat w USA.

Jak widać substytucja czynników kapitału i pracy zaszła bardzo wyraźnie. Czynnik ziemi wykazuje słabą tendencję wzrostową.

W roku 1870 czynnik kapitału stanowił jedynie kilkanaście procent ogólnego udziału w rolnictwie, natomiast czynnik pracy przekraczał 70 %.

Na skutek rozwoju stosunków kapitalistycznych w USA koncentracji własności, (co obrazuje państwu tabela).

Lata Obszar przeciętnego gospodarstwa
1910 55 h
1930 62 h
1950 95 h
1990 190 h

Następowało stopniowe zastępowanie czynnika pracy czynnikiem kapitału. Obecnie czynnik kapitału jest dominujący w rolnictwie USA. Dochodzi on do 75 %. Spowodowane jest to dużymi rozmiarami gospodarstw, bardzo wysokim stopniem mechanizacji, zaś czynnik pracy kształtuje się w granicach 3%.

54. Jakie zachodzą zmiany w rolnictwie w zakresie czynnika pracy i jakie są tego konsekwencje?

Czynnik pracy jest to wielkość zatrudnienia w rolnictwie przypadająca na dany obszar upraw. Zmiany zachodzące w zakresie czynnika pracy w rolnictwie zależą od wielu elementów:

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego determinuje w sposób istotny wielkość zatrudnienia w rolnictwie. Po pierwsze – tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem powoduje odpływ ludności z rolnictwa, po drugie – uprzemysłowienie pozwala na mechanizację procesów produkcyjnych w rolnictwie i zmniejszenie zatrudnienia.

Im wyższa intensyfikacja produkcji rolniczej, tym większe zapotrzebowanie na czynnik pracy. Na przykład w państwach, gdzie uprawia się dużo zbóż, zwłaszcza w sposób ekstensywny, zapotrzebowanie na ręce do pracy jest o wiele mniejsze niż tam gdzie uprawia się więcej roślin okopowych czy przemysłowych. Zasoby pracy są na ogół wyższe w tych rejonach czy państwach, gdzie są mniejsze gospodarstwa rolne. Istotny wpływ na kształtowanie się czynnika pracy wywiera również państwo ustalając ogólne proporcje rozwoju społeczno-ekonomicznego. Wszystkie te czynniki składają się na jeden proces, który następuje w rolnictwie. Obrazuje go poniższa tabela;

Ewolucja zmian liczby zatrudnionych w rolnictwie na 100 ha.

1950 1980 1990
USA 2 1 Mniej niż 1
Niemcy 16 14 10
Polska 45 28 25
Indie 90 - 100

Jak widać z tabeli w państwach wysoko i średnio rozwiniętych zatrudnienie na 100 ha spada. Spowodowane jest to zmechanizowaniem prac, rozwojem agrotechniki, komasacją gruntów rolnych.

Fakt ten potwierdza kolejny wykres obrazujący malejący udział czynnika pracy wraz ze wzrostem rozmiarów gospodarstwa.

Z wykresu można odczytać, że wraz ze wzrostem gospodarstw maleje udział czynnika pracy. Natomiast w krajach słabo rozwiniętych jak Indie nastąpił proces odwrotny, wzrost czynnika pracy. Spowodowane jest to przeludnieniem, brakiem rozwiniętego przemysłu, rozdrobnieniem gospodarstw.

55. Jakie istnieje opóźnienie polskiego rolnictwa pod względem technicznym względem rolnictwa niemieckiego, USA ?

Pod względem rolnictwa Polska należy do krajów średnio rozwiniętych. Posiadamy o wiele gorzej rozwinięte technologie niż np. USA czy Niemcy. Rolnictwo polskie nie jest w pełni zmodernizowane technicznie, dlatego w porównaniu z USA czy Niemcami uprawa roli daje o wiele mniejsze plony, jest mniej efektywna. W krajach wysokorozwiniętych udział rolnictwa w dochodzie narodowym = liczbie zatrudnionych w rolnictwie, np. w USA udział w dochodzie narodowym i liczba zatrudnionych w rolnictwie = 3%. Wydajność pracy jest taka sama w rolnictwie jak i w pozostałych działach gospodarki. Dzieje się tak dzięki użyciu nowoczesnej technologii, nowoczesnych, zmodernizowanych maszyn do upraw roli, które w dużym stopniu zastępuję siłę roboczą, w Polsce liczba zatrudnionych w rolnictwie- 25% przewyższa udział rolnictwa w dochodzie narodowym- 12%. Dzieje się to dlatego, gdyż dochód rolnictwa przychwytuje przemysł i handel. Rolnictwo jest o wiele mniej rozwinięte pod względem technicznym w porównaniu z krajami wysokorozwiniętymi. W Polsce nie rolnicy ale odbiorcy ustalają ceny dla produktów. Rolnicy są słabi i niezorganizowani. Posiadamy gorsze gleby, bardziej zatrute środowiska dlatego musimy ponosić większe koszty związane z produkcją rolniczą. Użycie przestarzałych , ciężkich maszyn powoduje pogarszanie się struktury gleby. Polska traci żyzne gleby na cele nierolnicze, w użytkowanie pozostają gleby o gorszej jakości, przynoszące o wiele mniejsze plony. Dlatego, iż w Polsce w porównaniu z USA czy Niemcami jest duży nakład siły roboczej w rolnictwie, nie przynosi nam ono tak dużych zysków jak krajom wosokorozwiniętym.

57. Wyjaśnij pojęcie rolnictwa.

Zarówno rolnictwo ekstensywne jak i intensywne należą do rolnictwa tradycyjnego, którego główną cechą jest to, że cel produkcji rolnej stanowi w zasadzie zaspokojenie własnych potrzeb producentów, gdyż na sprzedaż przeznacza się tylko jej nadwyżki

Typy rolnictwa z pkt widzenia pracy i nakładów:

  1. Intensywne:

  1. ekstensywne:

  1. pośrednie(pośrednie)(między inten. prymit, a inten. nowocz, a eksten. zmech): średni stopień specjalizacji i towarowości, produkcja roś-zwierz, lub zwierz-roś, rol niskotowarowe.(Fr, Normandia, Ukraina, Rumunia, Węgry, Polska)

  2. plantacyjne- roln intens nowoczesne jako enklawy w krajach słabo rozw, plantacje kawy

58. Dlaczego twierdzi się, że żniwa w rolnictwie w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo to żniwa „ropy naftowej”?

W ciągu XX wieku wzrosła towarowość rolnictwa, (konsument oderwał się od producenta) co pociąga za sobą wzrost energochłonności produkcji rolniczej - zbyt produktów rolniczych wymaga przetwórstwa - opakowanie, przechowalnictwo, transport.

Najwyższa energochłonność jest w krajach wysokorozwiniętych gospodarczo (np. kraje Europy Zachodniej), niższa w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo (Indie, Chiny). Produkty rolnicze w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo są przetwórstwem ropy naftowej, każdy prodkut rolniczy wymaga olbrzymich nakładów energii - dlatego mówi się, że żniwa w rolnictwie w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo to żniwa „ropy naftowej”.

Obecnie pracuje się nad obniżeniem energochłonności - poszukiwaniem nowych technologii, wykorzystaniem innych źródeł energii, obniżeniem zużycia ropy naftowej.

Kraje wysoko rozwinięte gospodarczo mają mały udział zatrudnionych w rolnictwie. USA 3%- udział rolników w tworzeniu dochodu narodowego; 3%- udział zatrudnionych w rolnictwie, w ogóle zatrudnionych.

Kraje te przy rozwoju i produkcji rolniczej zużywają duże ilości energii. W ostatnich latach nastąpił wzrost energochłonności produkcji rolniczej. Wydajność w rolnictwie w krajach wys.rozw taka jak w innych działach gospodarki.

Oś y- nakład energii w cal kulturowych potrzebne do wyprodukowania 1 cal zawartej w żywności liczony metodą ciągnioną.

Obecnie by wytworzyć1 cal zawartej w żywności STZjed muszą zużyć 16 cal energii. Rolnictwo w krajach wys rozw jest wysoko towarowe. Na wzrost energochłonności wpłynęło:

Renta żyzności klasy gleb

Nakłady w cal I II II IV V VI
10 100 90 80 60 40 20
20 400 340 240 110 70 30
30 700 580 360 180 90 35
40 1000 780 600 200 120 35

Kraje wys rozw zastępują siłę roboczą i ziemię kapitałem(substytucja)- duże nasycenie. Produkcja opiera się na produkcji zwierzęcej(6 krotnie wyższe nakłady energii niż w rolnictwie).

Kraje wys rozwinięte w czasie żniw w rolnictwie pochłaniają olbrzymie ilości energii potrzebnej do produkcji, dlatego są to żniwa ropy naftowej, a jest ona dużym źródłem energii.

Wzrost energochłonności produkcji żywności(skutek presji demogr). Energochłonność- ilość kalorii kulturowych potrzebnych do wyprodukowania 1 kalorii zawartej w żywności. Kaloria kulturowa- nie obejmuje kalorii słońca, nakładów siły roboczej(zwierzęcej i ludzkiej). Nakłady kalorii liczy się metodą ciągnioną.

W krajach rozw gospodarczo gdzie jest duży nakład siły roboczej nie potrzeba dużej energochłonności. W krajach słabo rozw konsument żywności jest producentem, w krajach wys rozw producent i konsument są oderwani. W USA rolnictwo silnie nasycone kapitałem – wysoki rozwój rolnictwa, w Polsce niższy stan mechanizacji dlatego wyższe zatrudnienie.

59. Jaka istnieje zasadnicza różnica w strukturze produkcji rolniczej pomiędzy krajami wysoko i słabo rozwiniętymi gospodarczo?

W krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo następuje koncentracja ziemi, powiększenie się dużych gospodarstw rolnych, wypadanie małych (gdyż wymagają bardzo dużych kosztów produkcji, nie są konkurencyjne w stosunku do dużych). W krajach słabo rozwniętych gospodarczo, proces jest odwrotny - rozdrobnienie gospodarstw (ze względu na dużą presję - dużo ludzi mieszka na wsi, brak pracy poza ronictwem). W krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo spada zatrudnienie w rolnictwie (kapitał zastępuje pracę np. USA), kraje słabo rozwinięte gospodarczo - wzrasta zatrudnienie w rolnictwie (np. Indie).

Im większe gospodarwstwa tym bardziej zmechanizowane (zatrudnienie w rolnictwie maleje wraz ze wzrostem wielkości gospodarstw). Wynika to mianowicie ze struktury produkcji rolniczej (- duże gospodarstwa ekstensywne, kierowane pod produkcję zboża, hodowlę owiec, gospodarstwa małe - kierowane pracochłonnie.

Następuje proces zmian produkcji rolniczej; w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo następuje wzrost produkcji zwierzęcej w stosunku do roślinnej, zwiększa się udział produkcji zwierzęcej w ogólnej produkcji rolniczej. W produkcji roślinnej - zwiększa się udział produkcji warzywniczej i sadowniczej. Następuje specjalizacja gospodarstw. Gospodarstwa rolne przyjmują przemysł przetwórstwa rolnego. W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo - przewaga produkcji roślinnej (o niskiej wydajności pracy, - duże zatrudnienie w rolnictwie).

60. Jaka istnieje współzależność między poziomem rozwoju przemysłu w rolnictwie?

Rozwój przemysłu wpływa na rozwój rolnictwa. Przemysł, gdy osiągnie pwien stopień rozwoju, to przeznacza część kapitału na rozwój rolnictwa, dostarcza środków do produkcji rolniczej (- im wyższy poziom rozwoju przemysłu, tym lepiej rozwija się rolnictwo).

Trzeba uwzględnić jednak czynniki negatywne przemysłu, wpływjące na rolnictwo: prowadzi on do degradacji środowiska, zatrucia gleb, a tym samym wpływa na produkcję rolniczą - trzeba zachować pewien reżim przy lokalizacji zakładów przemysłowych.

Rolnictwu należy się renta ekologiczna- jest to rodzaj odszkodowania rolnictwu za to, że w wyniku ciągle rozwijającego się przemysłu, pogarsza się jakość użytków i płodów rolnych.

61. Dlaczego twierdzi się, że przemysł a nie rolnictwo jest w stanie przyspieszyć rozwój państw (regionów) ?

Przemysł jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na poziom i tempo rozwoju całej gospodarki każdego kraju oraz na poziom stopy życiowej jego mieszkańców:

Mówimy, że dany kraj jest wysoko rozwinięty, mamy na myśli wysoki rozwój przemysłu. To prawda, że kraj wysoko rozwinięty jest zarazem wysoko stawiany. Ale kraje wysoko rozwinięte mają także dobrze rozwiniętą produkcję żywności. Rolnictwo stanowi podstawową egzystencję wszystkich narodów. Obecnie rola rolnictwa z ekonomicznego punktu widzenia maleje. Udział rolnictwa w rozwoju państw maleje. Znaczenie rolnictwa jest mniejsze niż jesteśmy to sobie wyobrazić – udział wyrażony za pomocą pieniądza, a pieniądz to ceny.

Rolnictwo jest związane z przyrodą, a przyrody nie da się zmienić w krótkim czasie. Ceny na produkty przemysłowe rosną szybciej niż ceny na produkty rolnicze. Ponadto dochody rolnicze są przetrzymywane przez przemysł rolniczo – spożywczy. Przez długi okres czasu rolnictwo finansowało rozwój przemysłu ( poprzez odpływ siły roboczej w krajach wysoko rozwiniętych sytuacja się odwróciła – przemysł finansuje rolnictwo ). Najważniejszym czynnikiem jest ziemia i praca, a w krajach wysoko rozwiniętych – kapitał. Rośnie rola przemysłu. Tempo wzrostu przemysłu jest większe niż rolnictwo. Wzrost produkcji rolniczej wynosi 1,5 – 2 % ( rzadko 4-6% ), natomiast przemysłu w słabo uprzemysłowionych wynosi 10 % średnio uprzemysłowionych. Przemysł w niektórych krajach wzrasta od 10 – 20 % rocznie. Wynika to z tego, że przemysł wyciąga kraj z zacofania. Jednak rolnictwo dostarcza produktów pierwszej potrzeby, a przemysł jest bardzo innowacyjny.

62. JAKA JEST ROLA BAZY SUROWCOWEJ, SIŁY ROBOCZEJ, TRANSPORTU W LOKALIZACJI ZAKŁADÓW PRZEMYSŁOWYCH? (WYMIEŃ OKRĘGI, KTÓRE SIĘ W OPARCIU O TĘ BAZĘ WYKSZTAŁCIŁY).

Baza surowcowa, siła robocza i transport są podstawowymi czynnikami lokalizacji zakładów przemysłowych. Rola poszczególnych czynników lokalizacji jest znacznie zróżnicowana w zależności od rodzaju produkcji wytwarzanej przez zakłady, a także w zależności od zastosowanej technologii produkcji. Ponadto rola poszczególnych czynników ulega zmianom pod wpływem postępu technicznego.

Bazę surowcową stanowią surowce naturalne, a także otrzymywane z nich materiały i półprodukty. Zakłady przemysłu przetwórczego dzielimy na zakłady o lokalizacji związanej z miejscem pozyskiwania surowców oraz o lokalizacji swobodnej a wiec nie wykazującej zależności od bazy surowcowej. Wszystkie zakłady wydobywcze maja natomiast lokalizacja przymusowa, mogą być bowiem budowane tylko w miejscu występowania danych kopalin.

Usytuowanie zakładów surowcochłonnych przy bazie surowcowej ma na celu minimalizacją kosztów transportu. Jest to szczególnie istotne dla tych spośród nich, w których odlegle przewozy surowców wpływają na wzrost całkowitych kosztów produkowanych przez nie wyrobów gotowych.

Okręgi, które wykształciły się w oparciu o te bazę, to: Okręg Doniecki, Zagłębie Ruhry, Okręg Górnośląski, Północny we Francji, Uralski.

Nieodzownym czynnikiem produkcji jest praca ludzka, stąd też czynnik siły roboczej wywiera wpływ na wybór lokalizacji zakładów przemysłowych. Do korzystnych nalezą lokalizacje w ośrodkach i rejonach dysponującymi nadwyżkami siły roboczej. W przypadku jej niedoborów skompletowanie załóg nie jest możliwe bez dopływu ludności z innych rejonów, co jednak łączy się z odpowiednimi kosztami, zwłaszcza na rozwój budownictwa mieszkaniowego, komunalnego i zaplecza usługowego.

Okręgi, które wykształciły się w oparciu o te bazę, to: Okręg Paryski, Londyński, Warszawski, Centralny (Moskiewski), Okręg Mediolanu czy Turynu.

Również transport należy do jednych z najważniejszych czynników lokalizacji zakładów przemysłowych. Koncentracje przestrzenne przemysłu kształtują się bowiem w ośrodkach portowych i bezpośrednim ich sąsiedztwie.

Odgrywa on rolę we wszystkich niemal gałęziach przemysłu. Na lokalizację wpływają koszty, czas i techniczne warunki transportu. W krajach słabo rozwiniętych udział kosztów transportu w produkcji jest większy, większe też jest jego znaczenie jako czynnika lokalizacyjnego. Czas transportu odgrywa istotną rolę w lokalizacji zakładów przemysłowych przerabiających szybko psujący się surowiec (głównie art. Spożywcze). Wreszcie, transport posiada duże znaczenie jako czynnik lokalizacyjny zakładów przemysłowych produkujących towary masowego spożycia, dla rozwiezienia których trzeba znacznej ilości wagonów, samochodów, cystern. Zakłady te są lokalizowane więc przy węzłach komunikacyjnych, portach, itp.

Do okręgów wykształconych na tej bazie należą wszystkie większe miasta portowe i ich okolice np.: Rotterdam, Marsylia, Bombaj, wielkie miasta portowe w Japonii, USA, Ameryce.

63. JAKIE ISTNIEJĄ WSPÓLCZESNE TENDENCJE LOKALIZACJI ZAKLADÓW PRZEMYSŁOWYCH.

Zakłady przemysłowe zlokalizowane są na obszarach o dogodnych dla danego przemysłu warunkach rozwoju, np. obszary o dużych ilościach surowców mineralnych będą idealnym miejscem lokalizacji przemysłu wydobywczego, hutniczego, górnictwa, np. Zagłębie Donieckie, Zagłębie Ruhry, Zagłębie Górnośląskie. Tak więc przemysł stoczniowy nie będzie skoncentrowany w górach.

Obecnie zakłady przemysłowe koncentrują się na obszarach, które są bogate w infrastrukturę techniczną, a koszty je budowy są wysokie. Powoduje to oszczędności, które zakład może przeznaczyć na inne cele.

Przemysł koncentruje się także na obszarach, gdzie istnieje duża koncentracja ludności. Powoduje to możliwość wybierania wykwalifikowanego personelu. Obszar taki wytwarza także dobre warunki zbytu wielu dóbr w tym dóbr luksusowych. Poza tym centra o dużym skupisku ludności ułatwiają reklamę wyrobów i kształtowanie gustów konsumenta nawet poza granicami kraju. Miejscowy rynek zbytu to także obniżenie kosztów transportu i ilości zapasów, co sprzyja rytmiczności dostaw.

Tendencje wyżej wymienione powodują powstawanie obszarów o dużej koncentracji przemysłu zwn. Aglomeracjami przemysłowymi.

Obejmują one jedno miasto o dużej koncentracji zakładów przemysłowych, bądź kilka zakładów przemysłowych znajdujących się w ośrodkach niedaleko od siebie rozmieszczonych.

Warto też wspomnieć, iż niektóre gałęzie przemysłu są zmuszone do współpracy z instytutami badawczymi ze względu na innowacje techniczne (np. przem. Elektrotechniczny). Bardzo często lokują się one z tego powodu w pobliżu instytutów, uniwersytetów.

64. Zależność między dobrobytem a środowiskiem nat.

Dobrobyt materialny to wysoki stan zaspokojenia naszych potrzeb. To potrzeby: życia, zdrowia, wiedzy, działania, miłowania itd. Gdy zostaną zaspokojone nasze potrzeby, gdy wystąpi proces samozadowolenia z tego co zrobimy, możemy powiedzieć, że jesteśmy szczęśliwy. Potrzeba to uczucie jakiegoś braku i dążenia do jego zaspokojenia, w ujęciu ekonomicznym, możemy powiedzieć, że dobrobyt = kapitał. Jeżeli posiadamy kapitał, możemy sobie zapewnić dobra materialne, mieszkać w lepszym środowisku przedłużać życie (niekoniecznie zdrowie). Jednak kapitał nie zawsze zapewnia zaspokajanie potrzeb. Z punktu widzenia ekologii kapitał jest energią ponieważ wszystkie rzeczy materialne są podtrzymywaną w pewien sposób energią. Środowisko jest przetwarzane w produkcji, następuje konsumpcja, w wyniku której powstaje dobrobyt. W produkcji i konsumpcji powstają odpady, które powracają do środowiska powodując jego niszczenie, co rzutuje niekorzystnie na nasz dobrobyt. Gdy żyjemy w zanieczyszczonym środowisku nie może powiedzieć że żyjemy w dobrobycie, gdyż pogarszają się warunki życia m i możliwość zaspokajania potrzeb. Potrzeby zaspokajane przez konsumpcję: bezpośrednio ze środowiska nat, (turystyka, rekreacja, produkcja). Dobrobyt w dużej mierze zależy od efektywności wydajności społ. Efektywność gospodarcza = F[ (zasoby naturalne/ ludność) + (kapitał wiedza, zarządzanie, organizacja, etos pracy) + (otoczenie zewnętrzne)]. Społeczeństwo jest wydajne gdy jego członkowie są gotowi do pracy i chcą pracować, gdy praca daje im satysfakcję.

65. Lokalizacja zakładów przemysłowych a koszty produkcji i konkurencyjność na rynku.

Lokalizacja zakładu to umiejscowienie zakładu w miejscu zapewniającym określone warunki do produkcji i zbytu, na lokalizację zakładu przemysłowego składa się szereg czynników ekonomicznych i poza ekonomicznych. Wybór miejsca lokalizacji powinien zostać dokonany w uwzględnieniem tych czynników aby maksymalnie zminimalizować koszty produkcji a tym samym powiększyć konkurencyjność towarów na rynku. Jednym z ważniejszych czynników jest baza surowcowa oraz rynek zbytu. Należy tak usytuować zakład produkcyjny (zależności od rodzaju produkcji) aby transport surowca lub transport gotowego produktu i koszty z nim związane były najmniejsze, przyczyny istnieją gałęzie przemysłu gdzie lokalizacja surowca jest konieczna. Np. hutnictwo miedzi, gdzie na 1kg miedzi potrzeba 97 kg rudy, musi zostać zlokalizowana w pobliżu bazy surowcowej w przeciwnym razie koszty jednego transportu będą tak wysokie, że całkowite koszty spowodują brak konkurencyjności cenowej na rynku. Z kolei zakład obuwniczy najlepiej zlokalizować w pobliżu rynku zbytu, gdzie będziemy mogli sprzedać towary. Nie bez znaczenia pozostaje także czynnik siły roboczej. W zależności od wysokości płac zmienia się cena gotowego wyrobu. Stąd tendencje do sytuowania zakładów w rejonach gdzie występuje tania siła robocza (charakter produkcji wymaga jej dużych nakładów – przemysł włókienniczy, elektroniczny, zabawkarski). Jednym z takich krajów jest Korea Płd. (3$/h) gdzie Japonia lokalizuje swoje zakłady (15$/h), stąd tak wysoka konkurencyjność towarów z Korei Płd na rynkach światowych. Nie bez znaczenia pozostają inne czynniki lokalizacji jak rozwój gospodarczy, saldo handlu zagranicznego itd. W ogólnym rozrachunku połączenie faktycznego wyboru lokalizacji zakładu przynosi duże korzyści w postaci wysokiej konkurencyjności.

66. Podaj czynniki pierwotne i wtórne, które wpłynęly na wykształcenie okręgów przemysłowych (przykłady okręgów)

1) Węgiel kamienny – Górny Śląsk GOP

a)kopalnictwo

b)hutnictwo żelaza

c)koksochemia

d)energetyka

e)przem. Maszynowy

f)przem. Elektroniczny

g)przem. Odzieżowy

h)przem. Spożywczy

2) woda (przemysł włókienniczy oparty w dużym stpniu o wodę) Łódź

a)przem. Włókienniczy

b)przem. Chemiczny(barwniki i włókna syntetyczne)

c)przem. Maszynowy

d)przem. Energetyczny

e)przem. Elektroniczny

f)przem. Spożywczy

3) wysoko kwalifikowana siła robocza (Dolina Krzemowa – Kalifornia)

a)przem. Precyzyjny, optyczny

b)przem. Maszyn chirurgicznych i aparatury pomiarowej

c)przem. Poligraficzny

d)przem. Papierniczy

e)przem. Farmaceutyczny

f)przem. Środków transportu, samochodowy, maszynowy

g)przem. Odzieżowy

h)przem. Elektroniczny

i)przem. Spożywczy

4) Porty – styk lądu i morza (Norfolk – USA, Rotterdam)

a)stoczniowy

b)hutnictwa żelaza

c)maszynowy

d)precyzyjny

e)nawozów fosforowych

f)tłuszczowych

g)farb i lakierów

h)elektroniczny

i)chemiczny

j)odzieżowy

k)spożywczy


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Geografia Wyklad 2
Geografia Wyklad 1
geografia wyklad 8 14 56
Geografia WYKŁADY
Podstawy geografii - wykłady, studia geografia turystyka, wykłady
Geografia wykłady I zjazd, Finanse i Rachunkowość 2011-16, notatki, geografia
geografia wyklady 06 12 2011
geografia wyklady 12 2011
geografia wykład 28.03.08, notatki, zarządzanie
Geografia Wyklad 2
Socjologia - wykład 11, geografia UJ, socjologia, wykłady 2010
Ceny usług turystycznych wyk3, Geografia 2 rok, Ekonomiczne podstawy turystyki, Wykłady
GEOGRAFIA EKONOMICZNA WYKŁAD 22.01.2011, SZKOŁA, szkola 2011
Socjologia - wykład 10, geografia UJ, socjologia, wykłady 2010
Konspekt wykładu Geografia fizyczna Europy 08
Wyklady ekologia, TURYSTYKA, Geografia turystyczna

więcej podobnych podstron