Zagrożenia próchnicy u
dzieci w wieku szkolnym

Joanna Wicha

• Badania dowiodły, że u nowo poznanej osoby właśnie

uśmiech zauważany jest jako pierwszy. Zdrowy uśmiech

w znaczący sposób wpływa na poczucie własnej

wartości - cechę tak cenioną we współczesnym świecie,

a zdrowy uśmiech to zdrowe zęby.

• Początek roku szkolnego to dobry moment by wpoić

dzieciom właściwe nawyki higieny jamy ustnej i

żywieniowe. Wiadomym jest, że choroby zębów

wpływają na apetyt, mowę, sen i koncentrację dziecka.

Ich wczesne wykrycie pozwala na szybkie i bezbolesne

leczenie. Warto więc udać się na wizytę kontrolną do

lekarza

stomatologa

nawet, jeśli pozornie nie ma

problemu.

Dbaj o uśmiech dziecka...

Polskie dzieci mają najbardziej

zaniedbane zęby w Europie!

• Leczy się ją tylko u 15% maluchów. Zaś w innych krajach

Europy leczonych jest 80% dzieci - informuje "Dziennik

Polski".

• Statystycznie polskie dziecko ma aż 5 zębów zaatakowanych

tą chorobą, podczas gdy jego rówieśnik w innych krajach

europejskich - zaledwie 1 ząb.

• Po 99 r., gdy ze szkół zniknęły gabinety dentystyczne a wraz

z nimi obowiązkowe przeglądy zębów. Liczba gabinetów

oferujących bezpłatne usługi spada z roku na rok: dziś

posiadamy zaledwie sześciu "publicznych" dentystów na 100

tys. mieszkańców. Natomiast odpłatne usługi

stomatologiczne oferuje aż 5 lekarzy na 10 tys. mieszkańców.

• Brakuje pedodontów, czyli specjalistów stomatologii

dziecięcej. NFZ za ich pracę płaci tyle samo, ile dentystom

bez specjalizacji za leczenie podstawowe dorosłych.

Tymczasem, zdaniem specjalistów świadczeń

pedodontycznych nie można zrównać ze świadczeniami

podstawowymi.

U polskich dzieci ponad cztery

zęby stałe są z próchnicą, mają

wypełnienie lub są usunięte z

powodu próchnicy!

• Próchnica jest jedną z najbardziej

rozprzestrzenionych chorób na świecie, to choroba
zmineralizowanych cząstek zęba, spowodowana
działaniem na powierzchnię zęba kwasów
wytwarzanych przez bakterie obecne w płytce
nazębnej. Istotnym elementem tego procesu jest
zaburzenie równowagi pomiędzy mineralizacją – czyli
uwapnieniem zęba, a jego demineralizacją – czyli utratą
struktur zęba. Do czynników, które biorą udział w tym
procesie zaliczamy:

PRÓCHNICA ZĘBÓW

MLECZNYCH I STAŁYCH

· bakterie kwasotwórcze, które
znajdują się na zębach tworząc
tzw. płytkę nazębną czyli płytkę
bakteryjną,
· dostarczane z pożywieniem
węglowodany (cukry) stanowiące
pożywkę dla bakterii, które tworzą
z nich kwasy,
· czynniki gospodarza (np. mała
ilość wydzielanej śliny,
nieużywanie past do zębów
z fluorem)
· współdziałanie wymienionych
trzech czynników przez
odpowiednio długi okres czasu.

Proces próchnicy zaczyna się od zmętnienia
szkliwa zęba. Jest to tak zwana biała plama
próchnicowa, która nie wymaga jeszcze
leczenia stomatologicznego i może wycofać się
po zastosowaniu preparatów wapnia i fluoru.
Jeśli w tym momencie nie zastosuje się
odpowiedniej profilaktyki fluorowej, dochodzi do
progresji zmian i pojawienia się próchnicy
powierzchownej, a następnie po objęciu
głębszych tkanek zęba (szkliwa, zębiny)
próchnicy średniej i głębokiej. Przejście
procesu zapalnego do komory zęba może
prowadzić do powikłań w postaci zapalenie
miazgi i tkanek otaczających ząb.

Jakie są rodzaje próchnicy?

Ze względu na szybkość rozwoju, próchnicę zęba

można podzielić na:

• Próchnicę ostrą;
• Próchnicę przewlekłą;
• Próchnicę zatrzymaną;
• Próchnicę kwitnącą.

EPIDEMIOLOGIA

• Próchnica może wystąpić już w pierwszym

wyrzynającym się ząbku, w pierwszym roku
życia dziecka. Częstość próchnicy w Polsce
wzrasta nawet do 90-100% w populacji dzieci
6-7 letnich. Za wysokie ryzyko postępu
choroby uznaje się powstawanie 4 lub więcej
ubytków w ciągu roku.

• Próchnica u kilkulatka może rozwinąć się

błyskawicznie i zaatakować wszystkie zęby.

Słyszy się, że mleczaków nie trzeba leczyć, bo

i tak wypadną, albo że takiemu maluchowi nie

powinno się czyścić zębów pastą z fluorem,

ponieważ ten składnik może być

niebezpieczny. Nie wierz w takie bzdury! Aby

dziecko miało zdrowe ząbki, trzeba o nie dbać

systematycznie, szczotkować dobrą pastą z

odpowiednią zawartością fluoru, chodzić na

przeglądy stomatologiczne i - jeśli zajdzie taka

konieczność - leczyć.

Gdzie może być zlokalizowana

próchnica?

• Próchnica najczęściej występuje na koronach

zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Ubytki

koronowe są najczęściej zlokalizowane na

powierzchniach żujących lub pomiędzy

zębami.

Jeżeli doszło do cofnięcia się dziąseł i

odsłonięcia korzeni zębów może dojść do

powstania ubytków korzeniowych, które nie są

pokryte szkliwem i przez to szczególnie

narażone na próchnicę.

Próchnica może rozwijać się również wokół

istniejących wypełnień i koron. Są to miejsca

ze szczególną tendencją do akumulacji płytki

nazębnej i w efekcie rozwoju próchnicy.

Próchnicy w zębach mlecznych

sprzyja:

• słaba mineralizacja szkliwa i zębiny
• kształt anatomiczny utrudniający prawidłowe

oczyszczanie z resztek pokarmowych

• częste podjadanie szczególnie produktów

węglowodanowych

• długotrwałe zaleganie resztek pokarmu
• zbyt rzadkie czyszczenie zębów

Zwiększona częstość występowania próchnicy
dziecięcej dotyczy nie tylko rodzin, które nie
przestrzegają w sposób dostateczny higieny jamy
ustnej, ale również dzieci mieszkających na
terenie, na którym stwierdza się
niedostateczne stężenie fluoru w wodzie
pitnej. Próchnica częściej dotyczy również dzieci,
które w okresie wczesnodziecięcym były zbyt
długo karmione sztucznie butelką lub mają
zaburzone wydzielanie śliny. Wczesna próchnica
atakuje kolejne wyrzynające się ząbki i w
konsekwencji doprowadza do ich utraty i zaburzeń
zgryzu, co następuje najczęściej pomiędzy 3 a 5
rokiem życia dziecka.

METODY ZAPOBIEGANIA

PRÓCHNICY

PRAWIDŁOWA HIGIENA JAMY USTNEJ
• zęby należy myć przynajmniej dwa razy dziennie,

najlepiej po każdym posiłku szczoteczką i pastą
z fluorem. Dzieciom zaleca się szczoteczki
miękkie, a młodzieży średniomiękkie. Ważne jest
także używanie nitki dentystycznej, za pomocą
której oczyszcza się przestrzenie międzyzębowe, a
tym samym zapobiega próchnicy na
powierzchniach stycznych zęba.

• Ponadto należy sprawdzać skuteczność

oczyszczania zębów u dzieci do 10 roku życia.
Do tego celu można posłużyć się tabletkami do
wybarwiania płytki nazębnej (zawierającymi
erytrozynę lub fuksynę). Przed
szczotkowaniem podaje się dziecku taką
tabletkę do ssania. Pod wpływem jej działania
płytka nazębna zabarwia się na kolor
czerwono-fioletowy. Tą zabarwioną płytkę
dziecko usuwa aż do uzyskania naturalnej
barwy zębów. Tabletki te są dostępne w aptece
bez recepty.

• Dodatkowo powinno wprowadzić się

następujące zasady:

- szczoteczka i pasta do zębów znajduje się w plecaku
dziecka wraz z drugim śniadaniem,
- w razie braku szczoteczki dziecko powinno po każdym
jedzeniu wypłukać jamę ustną wodą,
- po wieczornym umyciu zębów nie podawać dziecku
żadnego posiłku czy słodzonego płynu (ponieważ w nocy
wydzielanie śliny jest bardzo niskie ochrona przed
próchnicą jest niewielka),
- Rodzice powinni przestrzegać zasad higieny jamy ustnej
(bowiem to najczęściej właśnie oni zakażają swoje dzieci
bakteriami wywołującymi próchnicę, np. podczas
pocałunków, czy oblizywania łyżeczki); ich dobre nawyki
na pewno zostaną zauważone i naśladowane przez
pociechy.

ODŻYWIANIE A ROZWÓJ PRÓCHNICY

U DZIECI

Obok właściwej higieny ważne jest odpowiednie żywienie

dziecka. Wszystkie produkty zawierające dużą ilość
węglowodanów są „pożywieniem” dla bakterii
wywołujących próchnicę. Węglowodany zawierają
przede wszystkim: słodycze (toffi, lizaki, krówki), ciasta,
kruche ciastka, słodkie pieczywo, masło orzechowe,
krakersy, chrupki ziemniaczane, chipsy, suszone owoce
(rodzynki) oraz niektóre surowe owoce i soki owocowe w
kartonach.

• Powinno się promować „bezcukrowe” słodycze.

Należą do nich pokarmy twarde i włókniste
takie jak: twardy żółty ser, surowe warzywa,
pieczywo gruboziarniste. Natomiast unikać
powinno się potraw papkowatych i kleistych tj.
pieczywa białego, chipsów, krakersów, a także
słodyczy oblepiających zęby, np. krówek, toffi i
lizaków. Mniej lepkimi a zarazem mniej
groźnymi słodyczami są cukierki oparte na
karmelu i mleczna czekolada. Dla zwiększenia
wydzielania śliny zaleca się także żucie gumy
bez cukru, lecz trzeba ją dozować, gdyż może
wpłynąć negatywnie na zgryz.

Słodzone, kwaśne napoje owocowe i
smakowe
gazowane i niegazowane

• Napoje gazowane natomiast powinny być

wręcz wyeliminowane z diety dziecka. Oprócz
erozyjnego działania na szkliwo wpływają one
na jego przyszłe zdrowie. Uważa się, że mają
związek z wystąpieniem takich chorób jak
cukrzyca i osteoporoza. Najlepszym
rozwiązaniem byłoby więc, aby nasze dziecko
zamiast napoi gazowanych piło wodę,
niesłodzoną herbatę, herbaty ziołowe czy kawę
zbożową.

• Odwapniająco na szkliwo zębów działają

również wszystkie produkty zawierające kwasy.
Produktami takimi są: owoce cytrusowe
(zwłaszcza cytryna), napoje gazowane, soki
w kartonach (zwłaszcza cytrusowe). Dlatego
spożywanie soków i owoców cytrusowych
powinno być przez nas nadzorowane.
Wskazane jest, aby były pite w małych
ilościach, podczas posiłku, przez rurkę lub
rozcieńczone wodą.

• Nie tyle ilość, co częstotliwość spożywania

produktów próchnicotwórczych wpływa na

powstanie ubytków próchnicowych. Lepiej więc

dać dziecku pół czekolady na raz, aniżeli

kawałek co godzinę. Podobnie jest z napojem

gazowanym, lepiej by wypiło go w całości, niż

sączyło całe popołudnie. Najbardziej wskazane

zaś byłoby łączenie spożywania słodyczy,

ciast, owoców i soków z głównymi daniami.

Oprócz głównych posiłków zaleca się od 2 do 4

przekąsek dziennie. Nie powinny to być jednak

słodycze, a pokarmy zawierające małą ilość

węglowodanów, np. twardy żółty ser,

gotowane i surowe jarzyny (marchewka,

kalarepa), owoce i orzechy.

• Pamiętajmy też o przygotowaniu śniadania w domu

i drugiego do szkoły. Dziecko głodne poddaje się

bowiem z większą łatwością pokusom kolorowych

reklam i ogólnie przyjętym obyczajom. Należy

tłumaczyć dzieciom czym grozi objadanie się

słodyczami, ciastami, lodami, chipsami, chrupkami

oraz picie zimnych napojów gazowanych.

Ich częste spożywanie wiąże się nie tylko z

zagrożeniem powstawania próchnicy, ale także

pojawienia się alergii, anemii i częstych

przeziębień. Poza tym w domu na dziecko powinien

zawsze czekać ciepły obiad. Aby skrócić czas

odwapniania szkliwa na koniec posiłku należy

podawać żywność zwiększającą wydzielanie śliny

(żółty ser, jarzyny, guma do żucia) lub niesłodzony

płyn.

Z wczesną próchnicą trzeba walczyć
(może pojawić się już w pierwszym
wyrzynającym się ząbku), ponieważ
atakuje ona kolejne wyrzynające się
ząbki i może prowadzić do ich utraty i
zaburzeń zgryzu.

Jak leczy się próchnicę?

• Przywracanie prawidłowej czynności i kształtu

zęba uszkodzonego przez próchnicę uzyskuje
się wypełnieniami. Przed wypełnieniem ubytku
konieczne jest usunięcie próchnicowo
zmienionych tkanek i oczyszczenie ubytku.

Leczenie

• Zniszczona struktura zęba nie regeneruje się, jednak

leczenie może powstrzymać postępującą próchnicę. Celem

leczenia jest zachowanie zęba i zapobieganie powikłaniom.

• Wypełnianie zębów polega na usunięciu uszkodzonych

tkanek zęba i umieszczenie w ich miejsce materiału

przeznaczonego do odbudowy zębów. W przypadkach

bardzo zaawansowanego procesu próchnicowego dochodzi

do zakażenia tkanek miękkich znajdujących się w zębie.

Wówczas zachodzi konieczność

leczenia kanałowego

.

• Dostępna jest już nowoczesna metoda leczenia próchnicy

ozonem

. Polegająca na bezpośrednim kontakcie

zaatakowanego zęba z ozonem. Dzięki czemu tkanka zęba

regeneruje się, niestety działa na niewielkie ubytki.

Jak często należy zgłaszać się z

dzieckiem do stomatologa?

2 razy w ciągu roku celem oceny stanu
uzębienia i leczenia ubytków oraz
wdrażania stosowanie do potrzeb
modyfikowanych działań
zapobiegawczych,
początkowa zmiana próchnicowa na
zębie w postaci białej lub brązowej plamy
może być zatrzymana lub odwrócona pod
warunkiem dokładnego usuwania
płytki bakteryjnej, ograniczenia spożycia
węglowodanów i miejscowego
stosowania preparatów fluoru.

Nowa szczepionka przeciwko

próchnicy zębów!

Jak donosi czasopismo Nature Medicine, Brytyjscy naukowcy

opracowali skuteczną szczepionkę przeciwko próchnicy zębów
pochodzącą z genetycznie zmodyfikowanego tytoniu. Wyniki
czteromiesięcznych prób klinicznych wypadły bardzo
zachęcająco, co rodzi nadzieje, że ten sposób postępowania
może stać się ogólnie dostępny w ciągu kilku najbliższych lat.

REASUMUJĄC

Próchnica - choroba zmineralizowanych cząstek

zęba

Przyczyny

Osad nazębny - szorstka, lepka warstwa pokrywająca zęby,

która składa się z resztek jedzenia, bakterii i śliny. Jeśli zęby
nie są dość często szczotkowane i czyszczone nitką, osad
narasta na zębach, zwłaszcza wzdłuż krawędzi dziąseł. Kwasy,
wytwarzane przez bakterie rozkładające słodkie produkty,
niszczą szkliwo - jest to początek próchnicy. Jeśli osad nie jest
usuwany, kwasy rozpuszczają szkliwo do zębiny, następnie do
miazgi lub komory nerwu. W końcu poważnie zniszczony ząb
musi zostać usunięty lub uratowany leczeniem kanałowym,
pod warunkiem że podtrzymujące tkanki mocujące ząb są
zdrowe i mocne.

Objawy

Wrażliwość na skrajne temperatury oraz słodki i kwaśny smak.
Tkliwość przy żuciu lub szczotkowaniu.
Ubytki w zębach.
Przykry zapach z ust.
Ból zębów, gdy choroba dosięga miazgi zębowej.

Powikłania

Owrzodzenie dziąsła lub ropień dziąsła.
Zniszczenie i utrata zęba.
Zapalenie i zniszczenie tkanek okołozębowych.
W przypadku długo nie leczonych powikłań może dojść do

rozwoju zakażenia krwi i choroby reumatycznej.

Co możesz zrobić

Zasięgnij porady dentysty.
Regularnie czyść zęby szczoteczką i nitką.
W razie bólu zęba przyjmuj leki przeciwbólowe,
dostępne bez recepty
Jedz rzadko słodkie i lepkie produkty. Po ich
zjedzeniu natychmiast wyszczotkuj zęby lub
energicznie wypłucz usta wodą.
Do mycia zębów używaj pasty z fluorem

Co zrobi lekarz

Zlikwiduje kamień nazębny

Usunie (za pomocą borowania) zniszczonej części
i wypełnienie ubytku (plomba).
Przeprowadzi leczenie kanałowe.
Usunie ząb, jeśli próchnica jest zbyt
zaawansowana.
Zastosuje środek uszczelniający zęby w celu
przeciwdziałania dalszej próchnicy.
Nauczy cię, jak prawidłowo dbać o zęby.

Trzeba pamiętać, że:

Należy jak najwcześniej nauczyć dziecko używania nici
dentystycznej.
Nie wolno dopuścić do strachu przed dentystą.
Trzeba kontrolować stan uzębienia dziecka (kontrola u
stomatologa co 6 miesięcy).
Dobrą zachętą mycia ząbków jest pozwolenie maluchowi na
wybór szczoteczki do zębów.

DZIĘKUJĘ