Nauczyciel

Zawód czy powołanie?

Definicje zawodu nauczyciela

ang. teacher, fr. enseignant, professeur, niem.

Lehrer, ros. uczitiel

Osoba ucząca innych przez przekazywanie

wiadomości (treści), wprowadzająca w świat

wartości oraz kształtująca kompetencje i

umiejętności, w tym uczenia się przez całe

życie (Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku)

Nauczycielami są osoby, których profesjonalna

działalność obejmuje przekazywanie wiedzy,

kształtowanie postaw i umiejętności, które są

sprecyzowane w programach kształcenia dla

uczniów i studentów określonych instytucji

edukacyjnych (Pedagogika t.3, red. B. Śliwerski)

Nauczyciel współczesny

to profesjonalista, przygotowany

merytorycznie, pedagogicznie,

psychologicznie i metodycznie. Jest

źródłem wiedzy i etycznych wartości

oraz doświadczenia społecznego i

życiowego w zmieniającym się

świecie; wyzwala aktywność

uczących się i wspomaga ich rozwój.

(Encyklopedia pedagogiczna XXI

wieku, s. 548)

Zawód, misja, służba

Nauczycielstwo to zawód, a więc kwestia umiejętności

i wiedzy

Nauczycielstwo to powołanie, czego nie można się

nauczyć. To misja, posłannictwo, które w człowieku

jest lub nie.

P

osłannictwo nauczyciela, zgodnie z

wielowiekową tradycją, wyrasta z powołania. Wymaga ono

szczególnych dyspozycji osobowych, gruntownego

przygotowania do zawodu, ustawicznego pogłębiania swoich

kompetencji oraz uprawy (kultury) umysłu, woli i serca. Jest

bowiem służbą drugiemu człowiekowi i z tej racji łączy się ze

szczególną odpowiedzialnością. (ks. M. Rusiecki)

Nauczycielstwo to służba, z jednej strony Służba

Sprawie, ofiarność, z drugiej służba kojarząca się ze

słowem służbowy ( a więc nauczyciel jako urzędnik,

funkcjonariusz), a nawet służebny, czyli

dyspozycyjny, podlegający sformalizowanym

regulaminom, realizującym ich wytyczne.

Kim powinien być nauczyciel?

Funkcjonariuszem – czyli

reprezentantem instytucji,

czy misjonarzem – czyli

reprezentantem wartości?

Wobec kogo jest odpowiedzialny

nauczyciel?

Kto lub co jest jego suwerenem?

Jeśli nauczyciel jest
ekspertem…

…człowiekiem świadczącym fachowe

usługi, to jest tym ekspertem na

rzecz rodziców – rodzaj

guwernerstwa.

Rodzice, mający naturalne prawo

decydowania o kierunku

wychowania i kształcenia swych

dzieci są w tym wypadku kimś, kto

moralnie rozlicza nauczyciela.

Nauczyciel jako urzędnik

państwowy

..lub społeczny, a więc przedstawiciel

instytucji, norm publicznych,
przeciwstawionych temu, co
prywatne.

Szkoła reprezentuje państwo a więc

nauczyciel ma przeprowadzić
inicjację dziecka w życie społeczne i
państwowe (ideologia, system społ.)

Nauczyciel jako wzór i
przekaziciel wartości i tradycji
społecznych

to „posłannictwo pokorne”.
Nauczyciel jest niezależnym

reprezentantem wartości
uznawanych przez daną zbiorowość.

To rola najbardziej wymagająca, gdyż

odpowiedzialność wobec wartości
jest weryfikowana tylko przez jego
sumienie.

Natura działań nauczycielskich

1.

Bezpośrednie obcowanie z drugim

człowiekiem, stała sytuacja „spotkania”

(Buber);

2.

Nauczyciel obcuje z kimś słabszym (w sensie

intelektualnym), a także zależnym. Wymaga,

nakazuje, pilnuje, ocenia, ma w ręku karę i

nagrodę, jest zwierzchnikiem.

3.

Zasadniczym elementem jest przekazywanie,

nauczanie, a także przekazywanie pewnych

wartości.

4.

Praca nauczyciela jest twórcza, a więc

skazana na niepewność skutków.

Na pierwszym miejscu nauczyciele
powinni być profesjonalistami w
etycznie poprawnych oddziaływaniach
wychowawczych.



Muszą być ludźmi biorącymi pod uwagę własne
wybory, sposoby programowania swoich zadań.
Szczególnie w dobie liberalnego podchodzenia
do edukacji potrzeba dziś nauczycieli, którzy
swoją postawą będą przekonywać o
uniwersalnym charakterze podstawowych
wartości w każdej ludzkiej społeczności.
Nauczyciele nie mogą nigdy zapomnieć o
tym, że ich praca jest działalnością
publiczną, pracą o szczególnej wadze dla
całego   społeczeństwa.

Nauczyciel jest tym, kto daje
świadectwo

a w takiej jego roli tkwią możliwości

działań:

-

manipulacyjnych (przewaga

intelektualna),

-

konformizujących (zależność

służbowa ucznia od nauczyciela),

-

pozorno-fasadowych, kiedy obie

strony muszą udawać że odgrywają

swe role zgodnie ze scenariuszem.

Nauczyciel uczy sobą

co nie powinno oznaczać, że ma uczyć

siebie.

Nauczyciel to człowiek spotkania i dialogu, a

równocześnie zwierzchnik, sędzia,

egzekutor; człowiek, który ma być

fachowcem w dziedzinie, w której nie ma

fachowców.

Nauczyciel to zwykły człowiek, stojący

wobec dramatycznych wyborów

dokonywanych w sytuacjach o niejasnych

granicach antynomii i paradoksów.

Chcemy…

… wpływać na innych ludzi, co jest istotą nauczania,

ale jednocześnie chcemy szanować ich autonomię;

-

być tolerancyjni, ale jesteśmy obciążeni

odpowiedzialnością;

-

być prawdziwi wewnętrznie, ale powinniśmy

troszczyć się o skuteczność naszego oddziaływania a

nie tylko własną autentyczność;

-

być tymi, którzy szukają i tymi, którzy znaleźli, mają

odpowiedź;

-

uczyć przystosowania, funkcjonowania w tym, co

jest, ale też ostrzegać przed niebezpieczeństwem

konformizmu i namawiać do buntu;

-

rozbudzać krytycyzm i myślenie twórcze, ale i

kształtować postawę wierności wobec rzeczywistości;

-

być obiektywni i sprawiedliwi w ocenianiu, ale też

powinniśmy patrzeć indywidualnie, nieschematycznie.

Jakie cechy są konieczne?

Dobry nauczyciel to ktoś, kto w

sposób naturalny lubi innych, ale i

samego siebie.

Naturalna ciekawość innych ludzi.
Ufność wobec innych, dawać kredyt

zaufania i nie bać się ludzi.

J.W.Dawid „wychowanie to proces

sprzymierzania się z dobrem, które

tkwi w drugim człowieku”.

Kolejne cechy dobrego
nauczyciela

Umiejętność zachowania dystansu wobec

samego siebie i swej roli. A więc poczucie

humoru i nieprzecenianie wagi własnych

działań, a także roztropność czyli

umiejętność znajdowania mądrego

kompromisu.

Umiejętność odczuwania wstydu, a więc nie

tylko próba ukrycia swych ułomności ale

także chęć poprawy. Zgodność z samym

sobą, ale dążenie do wierności wartościom

bardziej niż wierności sobie.

Nauczyciel animator czy
wychowawca?

Psychologia humanistyczna (C. Rogers, A.

Maslow) zakłada, że rozwój wychowanka
jest przede wszystkim uwarunkowany
wewnętrznie – naturalną skłonnością do
aktualizowania samego siebie.

Rolą nauczyciela jest wspomaganie

wychowanków w ich rozwoju, zaś celem –
uświadomienie im własnej zdolności do
miłości, altruizmu, ekspresji twórczej i
związanych z tym przeżyć estetycznych.

Nauczyciel animator czy
wychowawca?

Wychowanie ma pomóc dziecku stać się

osobą w pełni funkcjonującą, czyli

otwartą na nowe doświadczenia,

wrażliwą, nie ukrywającą swych doznań,

w podejmowaniu decyzji kierującą się

emocjami (a nie tylko przesłankami

rozumowymi), a jednocześnie ciągle

zmieniająca się i korygującą.

Nauczyciel ma nie tyle wychowywać, co

wspierać swoich uczniów, czego

podstawą jest dobrowolność i

równoważna pozycja między osobami.

Jak wchodzić w relacje z dziećmi by
ich nie dyskryminować? (pyt.
Rogersa)

1.

Czy potrafię pozwolić sobie na wejście w

wewnętrzny świat rosnącej, poznającej jednostki?

Czy potrafię, nie stając się sędzią, krytykiem,

wejść, zobaczyć i docenić ten świat?

2.

Czy potrafię pozwolić sobie na całkowitą

szczerość z tymi młodymi ludźmi i podjąć ryzyko

otwartych, ekspresywnych wzajemnych

stosunków, w których obie strony mogą się

czegoś nauczyć?

3.

Czy potrafię odkryć zainteresowania każdej

jednostki i pozwolić jej podążać za nimi

dokądkolwiek one prowadzą?

4.

Czy potrafię pomóc młodszym osobom w

zachowaniu jednej z najcenniejszych ich

właściwości – szerokiej, upartej, pobudzającej

fascynacji sobą i światem?

c.d. pytań Rogersa

5. Czy potrafię być twórczy w ułatwianiu im

poznawania ludzi, doświadczeń, książek i innego

rodzaju źródeł?

6. Czy potrafię zaakceptować i ożywić dziwne,

niejasne, niedoskonałe myśli i dzikie impulsy oraz

wrażenia, które zapowiadają twórcze uczenie się i

działalność twórczą?

7. Czy potrafię pomóc młodym uczniom, by stali się

jedną całością – zintegrowanymi z uczuciami

przenikającymi ich idee oraz ideami przenikającymi

ich uczucia i ich ekspresję obejmującą całą osobę?

Rolą współczesnego nauczyciela jest stworzenie

warunków sprzyjających samorealizacji ich

wychowanków. Nauczyciele są animatorami

procesu wychowawczego.

W

edukacji powinny przenikać się dwa

nurty

„Jeden to szkoła, która rekonstruuje kulturę i

historię, daje możliwość opanowania

instrumentów rozumienia świata i

komunikowania się z innymi, zdolność bycia w

aktualnym społeczeństwie.

Drugi to wyposażenie w kompetencje

poznawcze, w zdolności do emancypacji

osobistej i społecznej.

Idzie o to, by ta pierwsza funkcja edukacji nie

eliminowała drugiej, aby człowiek wraz z

przekraczaniem kolejnych klas i progów

szkolnych nie tracił tożsamości i zdolności do

samorealizacji towarzyszącej jego aktywnemu

udziałowi w przekształcaniu świata.” (Z.

Kwieciński)

Ethos nauczyciela czy ethos
szkoły?

Nadrzędnym celem pracy szkoły, a więc i

nauczyciela, jest sprzyjanie i

wspomaganie rozwoju osoby, rozwoju

intelektualnego i osobowo-moralnego.

Wychowanek kształtuje swoją

osobowość, a nauczyciel mu tylko

pomaga.

Starać się postępować tak, jakby się

chciało, żeby postępowali

wychowankowie.

Trzeba lubić szkołę – niech to będzie

nasza szkoła, dla nas i dla uczniów.

Założenia kompetentnego
nauczania



w obecnej rzeczywistości zostały przedstawione

bardzo wyraźnie w Raporcie Międzynarodowej

Komisji UNESCO: Edukacja - jest w niej ukryty

skarb, który to dokument podkreśla, iż

nauczyciele odgrywają decydującą rolę w

kształtowaniu zachowań, pozytywnych i

negatywnych, w odniesieniu do samego procesu

uczenia się. Właśnie oni powinni pobudzać

ciekawość, rozwijać autonomię oraz tworzyć

konieczne warunki dla sukcesu

edukacyjnego, tak w aspekcie formalnym, jak i

permanentnym. W związku z tym trzeba w

dzisiejszej edukacji zwrócić większą uwagę na

specyficzne kompetencje nauczyciela, które

można połączyć z konkretnymi przemianami

społecznymi.

Ponieważ praca nauczyciela ma
charakter społeczny



, a jego działalność uzależniona jest od

różnych grup ludzi i instytucji, które

uczestniczą w procesie kształcenia dzieci

i młodzieży, nauczyciel musi być

przygotowany do współpracy z nimi.

Wzajemne oddziaływanie mające na celu

dobro wychowanków, powinno być oparte

na dialogu, tolerancji, niezależności i te

zasady powinno wpoić się przyszłym

nauczycielom, wprowadzając treści

psychologiczne z zakresu prowadzenia

negocjacji i rozwiązywania konfliktów.

Odpowiedz więc proszę…



Czy nauczyciel, to dla Ciebie zawód,
misja, służba, powołanie czy może
coś jeszcze?



Jakim człowiekiem powinien być
Twoim zdaniem nauczyciel? Czy
takiego spotkałeś na swojej drodze?



Jakim nauczycielem chciałbyś być?

Teorie indywidualne



Teorie indywidualne - element

tworzonej przez człowieka

„funkcjonalnej mapy świata",

pozwalającej mu działać w tym

świecie



- czynniki o charakterze

poznawczym



- wartościującym



- emocjonalnym

ODMIANY MYŚLENIA O EDUKACJI



Pedagog jednej drogi, który oddaje się pod

opiekę określonego autorytetu zyskuje

pewien komfort psychiczny, ponieważ

sądzi, iż zna odpowiedź na pytania

zasadnicze i kwestie pochodne, jest

członkiem wspólnoty podobnie myślących.



Problematyczność takiego nastawienia

tkwi w tym, że obecnie nawet najlepsi

znawcy zagadnień czują się coraz bardziej

bezradni wobec „kwestii dobra”.

ODMIANY MYŚLENIA O EDUKACJI



Wędrowcowi posuwającemu się utartym

szlakiem nie jest potrzebna mapa, gdyż

nie dostrzega on doświadczenia innego

niż własne. Potrzebuje jej dopiero ten, kto

widzi wielość możliwości.



Wielość kontrpropozycji obliguje

wędrowca do potrójnego krytycyzmu: w

zakresie wybierania mapy, w kwestii

czytania jej oraz odnośnie wyboru

własnej drogi, którą mapa tylko pomaga

określać.

Teorie indywidualne
nauczyciela



to osobisty (subiektywny) zbiór

poglądów na temat

prawidłowości uczenia się i

nauczania, roli ucznia i nauczyciela

we wzajemnym współdziałaniu,

poglądów będących rezultatem

dotychczasowych doświadczeń

edukacyjnych nauczyciela i sposobu,

w jaki ulegają one integracji w jego

świadomości.

Ideologie edukacyjne



- system pojęć odzwierciedlających te
pożądane cele, treść i metody
wychowania, które ludzie czynią
przedmiotem świadomego działania,
zarówno w wymiarze indywidualnym, jak
instytucjonalnym.



- ideologiom tym odpowiadają wyraźnie
wyodrębniające się rodzaje teorii
indywidualnych

Teorie romantyczne



Źródła: prace Jana Jakuba Rousseau: koncepcja wychowania

naturalnego



Krytyka kultury: obcowanie z cywilizacją prowadzi do

zniewolenia umysłu;



Człowiek: jest z natury dobry, należy mu stworzyć warunki

nieskrępowanego rozwoju; Każdy z nas jest niepowtarzalną,

świadomą siebie strukturą „ja”, zdobywającego tą świadomość

na drodze wewnętrznego doświadczenia.



Działania wychowawcze: wychowanie polega na udzielaniu

wsparcia, nie może jednak niczego narzucać wychowankowi.



Nauczyciel: pomaga wychowankowi w odkrywaniu i

uświadamianiu wewnętrznych emocji i myśli, gdyż one stanowią

o prawdziwej istocie człowieka i jego autentycznej tożsamości;



Konsekwencje: dążenie do zniesienia autorytetów, podkreślanie

potrzeby bycia sobą; rezygnacja z „pouczania” i „sterowania”.

Hasła „deskolaryzacji”, ruch tworzenia szkół alternatywnych;

upowszechnienie idei podmiotowości wychowanków w

procesach edukacyjnych, poszanowania ich praw i wolności

Teorie transmisji
kulturowej



Źródła : wielowiekowa praktyka wychowania pojmowanego

jako przekazywanie wiedzy, norm i wartości z pokolenia na

pokolenie.



Pochwała kultury: stanowi ona silny instrument integracji

społeczeństwa, pozwala zachować ciągłość tradycji, buduje

poczucie tożsamości;



Człowiek: w miarę jak jednostka uwewnętrznia zasoby kultury,

przybierają one formę osobistych standardów.



Działania wychowawcze: mają wychowankom przybliżyć świat

kultury, niekiedy nawet wymuszając takie zachowania

wychowanków, które, choć sprzeczne z ich osobistymi

potrzebami czy wartościami, mają na celu dobro wspólne.



Nauczyciel: miarą skuteczności wychowania jest szybkość i

głębokość wrastania w kulturę. Procesowi przyswajania tych

wartości towarzyszy kontrola zachowań wychowanków.



Konsekwencje: kategorie: „indywidualnego sukcesu”,

„umiejętności działania”, „pomiaru osiągnięć; uniwersalne i

standardowe instrumenty badania osiągnięć i orzekania o

nich.

Teorie progresywne



Źródła: John Dewey: uczenie się przez działanie. Aktywne poznawanie

świata zgodne z zasadą użyteczności



Kultura: Treści i metody wychowania muszą odpowiadać naturze

wychowanka; z drugiej strony wychowanie ma wprowadzać

wychowanka w poszczególne sfery życia społecznego



Człowiek: przekonanie o ważnej roli dynamicznych, dialogowych relacji

człowieka ze światem, w toku których następuje jego rozwój

poznawczy i społeczny.



Działania wychowawcze: proces wychowania to przechodzenie przez

kolejne etapy, z których każdy następny jest jakościowo lepszy od

poprzednich. Organizowanie takiego środowiska wychowawczego,

które stawia wychowanków w sytuacjach problemowych,

wymagających wysiłku praktycznego lub poznawczego, nierzadko w

sytuacjach niepewnych czy konfliktowych



Nauczyciel stawia uczniów wobec problemów poznawczych i

dylematów moralnych: struktury poznawcze.



Konsekwencje: nauczyciel dba o to, aby uczniowskie związki ze

światem były bogate i urozmaicone, by sprzyjały rozwojowi

zainteresowań, stymulowały do wciąż nowych poszukiwań.

Zastanów się…

… jakie teorie prowadzą

współczesnych, znanych Ci
nauczycieli?

Czy z ich działań i zachowań oraz

wyznawanego systemu wartości
wynika, że mają jakąś teorię
edukacyjną?

Jaka jest Twoja teoria edukacji?