JOHN

KRUMBOLTZ

Teoria społecznego

uczenia się

(1979)

Pytania badawcze

• Dlaczego ludzie wybierają określoną

drogę edukacyjną i zawodową?

• Dlaczego ją zmieniają?
• Dlaczego preferencje zawodowe

zmieniają się wraz z fazami życia
człowieka?

Czteroczynnikowa Koncepcja

Społecznego Uczenia się

• Czynniki genetyczne

• Uczenie się i zdobywanie

doświadczeń

• Czynniki środowiskowe

• Umiejętności zadaniowe

Czynniki genetyczne

• Rasa
• Płeć
• Wygląd i defekty fizyczne
• Inteligencja
• Zdolności muzyczne i artystyczne
• Koordynacja ruchowa

Uczenie się i

zdobywanie

doświadczeń

• Instrumentalne – kiedy

jednostka wpływa na otoczenie
i to powoduje określone
konsekwencje

• Skojarzeniowe – kiedy

jednostka dostrzega związki
między bodźcami z otoczenia

Czynniki środowiskowe

(1) - społeczne,

kulturowe, polityczne i

ekonomiczne

• Liczba i rodzaj możliwości zatrudnienia
• System edukacyjny
• Liczba i rodzaj możliwości szkoleniowych
• Polityka społeczna i procedury kierowania na

szkolenia

• Stosunek kosztów kształcenia do jego efektów
• Prawo pracy, prawo związkowe i uprawnienia

socjalne

• Rozwój technologiczny
• Rodzina i jej zasoby
• Sąsiedztwo i społeczność lokalna

Czynniki środowiskowe

(2) - naturalne

• Klęski żywiołowe - trzęsienia

ziemi, susze, powodzie,
huragany

• Dostępność lub brak

naturalnych zasobów

Umiejętności zadaniowe

- definicja

Są to zdolności poznawcze i wykonawcze
oraz predyspozycje emocjonalne, które
pozwalają jednostce na radzenie sobie
z wpływem środowiska, na
interpretowanie jego oddziaływań na
podstawie uogólnionych obserwacji.
Zdolności te pomagają jednostce trafnie
przewidywać i planować przyszłość.

Umiejętności zadaniowe -

rodzaje

• Klasyfikacja wartości
• Stawianie celów
• Przewidywanie
• Generowanie alternatyw
• Poszukiwanie informacji
• Ocenianie
• Planowanie
• Uogólnianie

Generalizacja

samoobserwacji

Jest to wynik interakcji między
czterema czynnikami. Jednostka
formułuje opinię na własny temat
oceniając własne działania w
stosunku do wyuczonych
standardów

Rodzaje niewłaściwych

generalizacji

• Błędne generalizacje – „Tylko ja tego nie umiem”
• Porównywanie się z nieosiągalnym standardem
• Przesada w ocenie emocjonalnych efektów

zdarzenia – „Nie wytrzymam tego”

• Fałszywe związki przyczynowe
• Nieznajomość faktów
• Przywiązywanie nadmiernej wagi do wydarzeń o

niskim prawdopodobieństwie zaistnienia

Problemy wynikające

z niewłaściwych

generalizacji

• Nie zauważanie oczywistych

rozwiązań problemu

• Trudności z podejmowaniem decyzji
• Eliminowanie dobrych alternatyw
• Generowanie złych alternatyw
• Generowanie rozwiązań

wewnętrznie sprzecznych

Przykład zdobywania doświadczeń

związanych z uczeniem się

instrumentalnym

Czynnik

Zachow
a-nie

Konsekwencje

Czynnik

Zachowa-
nie

Konsekwencj
e

Czynniki
genetyczne
Zdolności
specjalne
i umiejętności

Bezpośrednie,
obserwowalne
rezultaty działań

Roger, 17 lat,
słaba koordynacja
ruchowa,
wyjątkowe
zdolności
literackie

Nauczyciel,
stawia wysoka
notę, dodając
komentarz:
„Świetna robota”

Planowane
i nieplanowane
zdarzenia
i warunki
środowiska

Działania
jawne
i ukryte

Ukryte reakcje
w odpowiedzi na
konsekwencje
(poznawcze i
emocjonalne)

Państwowa szkoła
w USA, w której
wysoko ceni się
sprawność
fizyczną

Roger
odwiedza
muzeum
poświęcone
Thomasowi
Jeffersonowi,
pisze
wypracowani
e i oddaje je
w terminie

Myśli Rogera:
„Jestem
zadowolony,
rzeczywiście
napracowałem
się, ale mógłbym
to napisać
jeszcze lepiej”

Problem lub
zadanie

Wpływ na osoby
znaczące

Wypracowanie na
temat „Słynny
polityk w historii
Stanów
Zjednoczonych”

Reakcja kolegów
klasowych
„Roger to lizus i
pupilek
nauczyciela”

Przykład zdobywania doświadczeń

związanych z uczeniem się

skojarzeniowym

Roger

przyjmuje

zaproszenie

kolegów do

kina

Roger ogląda
film, którego
bohaterem jest
prawnik, który

z sukcesem
broni
niesprawiedliwie
oskarżonego
klienta

Warunki ekspozycji

bodźców

Pozytywny
lub
negatywny
bodziec lub
jego
konsekwencje

Neutralny
bodziec lub
model

MODEL OGÓLNY

PRZYKŁAD

„ROGER”

Przykład przedstawiający

uogólnienie samoobserwacji

Zwerbalizowane

i niezwerbalizowane

samooceny

własnego działania w

porównaniu do

wyuczonych

standardów

Nigdy nie będę

tak wielkim

człowiekiem

jak Thomas

Jefferson

pomimo, że

piszę lepsze

wypracowania

niż moi koledzy

MODEL OGÓLNY

PRZYKŁAD „ROGER”

Czynniki wpływające

pozytywnie na

preferencje zawodowe

• Jednostka pozytywne wzmacniana w

danym obszarze

• Model pozytywnie wzmacniany za swoją

aktywność

• Jednostka pozytywnie wzmacniana przez

osobę modela (znaczącą)

• Jednostka otrzymuje informację zawodową

o pozytywnym ładunku emocjonalnym

Czynniki wpływające

negatywnie na

preferencje zawodowe

• Jednostka karana lub nie wzmacniana w

danym obszarze

• Model karany za swoją aktywność
• Jednostka negatywnie wzmacniana

przez osobę modela (znaczącą)

• Jednostka otrzymuje informację

zawodową o negatywnym ładunku

emocjonalnym

Czynniki wpływające

pozytywnie na

podejmowanie decyzji

odnośnie kierunku kariery

• Jednostka posiada właściwe

umiejętności zadaniowe

• Jednostka obserwuje osoby

znaczące posiadające umiejętności
zadaniowe

• Jednostka ma dostęp do źródeł

informacji

Czynniki wpływające

negatywnie na

podejmowanie decyzji

odnośnie kierunku kariery

• Jednostka jest karana za posiadanie

określonych umiejętności zadaniowych

• Jednostka obserwuje osoby znaczące,

które są karane za posiadanie

umiejętności zadaniowych

• Jednostka nie ma dostępu do źródeł

informacji

Czynniki wpływające

pozytywnie na

inicjowanie nauki i pracy

• Jednostka lubi daną aktywność
• Jednostka miała okazje

wypróbować dana aktywność

• Jednostka ma podstawowe

umiejętności chodzące w zakres
danej aktywności (zawodu)

Czynniki wpływające

negatywnie na inicjowanie

nauki i pracy

• Koszta przygotowania do zawodu lub

nauki przewyższają oczekiwane korzyści

• Jednostka nie miała okazji wypróbować

danej aktywności

• Jednostka nie ma podstawowych

umiejętności wchodzących w zakres danej

aktywności (zawodu) i nie ma możliwości

ich rozwijania w ramach szkoleń

Umiejętności doradcze

odpowiadające

czterem

czynnikom (1)

Czynniki genetyczne :

• Testy psychometryczne - badanie uzdolnień

Uczenie się i zdobywanie

doświadczeń:

• Różnice indywidualne, aspekty środowiskowe,

zdobywanie informacji

• Psychologia poznawcza – procesy rozumowania

i podejmowania decyzji

• Procesy komunikacyjne – prowadzenie wywiadu,

praca z grupami, umiejętność prezentacji

Czynniki środowiskowe:

• Psychologia wychowawcza – rodzina, szkoła,

sąsiedzi, przyjaciele

• Psychologia społeczna – postawy, przekonania,

wartości, stereotypy

Umiejętności zadaniowe

:

• Psychologia komunikacji, rozmowa psychologiczna
• Psychologia podejmowania decyzji – identyfikacja

alternatyw, zdobywanie informacji, ocena

wyborów

Umiejętności

doradcze

odpowiadające

czterem czynnikom

(2)

Rozmowa

psychologiczna

jest

elementem integrującym cztery czynniki

wpływające na ludzkie zachowanie w

procesie

podejmowania

decyzji

zawodowych

Umiejętności doradcze

odpowiadające

czterem czynnikom -

wniosek

Zastosowanie teorii w

procesie podejmowania

decyzji zawodowych

• Wyjaśnia efekt motywacyjny zewnętrznych i wewnętrznych

źródeł wzmocnień jednostki;

• Tworzy podstawy dla procesu podejmowania decyzji na

przestrzeni całego życia, gdzie uwzględnione są przemiany

samej osoby oraz jej otoczenia zewnętrznego;

• Otwiera pole do zewnętrznej interwencji skierowanej na pomoc

doradczą w procesie podejmowania decyzji, dając możliwość

dostarczania jednostce nowych doświadczeń uczenia się;

• Sięgając do przyczyn i skutków zachowania łatwo poddaje się

studiom empirycznym i jest otwarta na modyfikacje

• Pomaga osobom, chcącym zdobyć zatrudnienie w

zmodyfikowaniu niewłaściwych lub niesprzyjających

przystosowaniu struktur poznawczych, dotyczących obrazu

własnej osoby, innych ludzi oraz wydarzeń życiowych

• Pomaga osobom poszukującym pracy w przeprowadzeniu

analizy irracjonalnych przekonań na temat swoich zdolności,

wartości, możliwości zawodowych oraz pomoc w

przeformułowaniu problemów dotyczących planowania własnej

kariery

Cechy dobrej teorii

• Dokładna – musi dokładnie opisywać zachowania

zawodowe

• Odpowiedzialna – musi zachęcać ludzi, żeby brali

odpowiedzialność za swoje życie

• Wyczerpująca – musi wyjaśniać większość czynników

wpływających na satysfakcję związaną z realizacją
kariery

• Integrująca – musi mieć związek z innymi teoriami

psychologicznymi

• Adaptacyjna – musi się zmieniać i ewoluować wraz

z nowymi odkryciami

Literatura

• Krumboltz, J. D. (1979). A social Learning Theory of Career

Decision Making. W: Mitchell A.M., Jones G.B., Krumboltz J.D.

(red.), Social Learning and Career Decision Making (s. 19-49).

Cranston: The Caroll Press.

• Krumboltz, J. D. (1994). Improving Career Development Theory

from a Social Learning Perspective. W: M. L. Savickas, R. W. Lent

(red.), Convergence in Career Development Theories (s. 9 – 31).

Palo Alto, California: CPP Books.

• Krumboltz, J. D., Coon, D. W. (1995). Current Professional Issues

in Vocational Psychology. W: W. B. Walsh, S. H. Osipow (red.),

Handbook of Vocational Psychology. Theory, Research, and

Pracice (s. 391-426). Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum

Associate, Publishers.

• Krumboltz, J. D., Mitchell, L. K. (1984). Social Learning Approach

to Career Decision Making: Krumboltz’s Theory. W: D. Brown, L.

Brooks, (red.), Career Choice and Development (s. 61-93). San

Francisco, Washington, London: Jossey-Bass Publishers.

• Krumboltz, J. D. (1996). A Learning Theory of Career Counseling.

W: M. L. Savickas, W. B. Walsh (red.), Handbook of Career

Counseling Theory and Practice (s. 55- 80). Palo Alto, California:

Davies-Black Publishing.