Zespół

metaboliczny

definicja

Zespół metaboliczny (ZM) jest zbiorem

Zespół metaboliczny (ZM) jest zbiorem

wzajemnie powiązanych czynników

wzajemnie powiązanych czynników

zwiększających istotnie ryzyko rozwoju

zwiększających istotnie ryzyko rozwoju

miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz ich

miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz ich

powikłań naczyniowych (Wyrzykowski).

powikłań naczyniowych (Wyrzykowski).

badania

Liczba pacjentów z zespołem

Liczba pacjentów z zespołem

metabolicznym wzrasta wraz z

metabolicznym wzrasta wraz z

wiekiem.

wiekiem.

W Polsce według badań Pol-Monica

W Polsce według badań Pol-Monica

zespół metaboliczny stwierdza się

zespół metaboliczny stwierdza się

wśród 20,6% mężczyzn i 17,4%

wśród 20,6% mężczyzn i 17,4%

kobiet w populacji w wieku 20–74

kobiet w populacji w wieku 20–74

lat.

lat.

badania

Badania NATPOL PLUS przeprowadzone

Badania NATPOL PLUS przeprowadzone

w 2002 roku w Gdańsku wykazały, że

w 2002 roku w Gdańsku wykazały, że

zespół metaboliczny według kryteriów

zespół metaboliczny według kryteriów

IDF - Międzynarodowego Towarzystwa

IDF - Międzynarodowego Towarzystwa

Diabetologicznego (International

Diabetologicznego (International

Diabetes Federation) można

Diabetes Federation) można

rozpoznać u 26,2%

rozpoznać u 26,2%

(8 mln) Polaków.

(8 mln) Polaków.

ryzyko

Zespół metaboliczny (nawet bez

Zespół metaboliczny (nawet bez

współistniejącej cukrzycy typu 2) w

współistniejącej cukrzycy typu 2) w

znacznym stopniu zwiększa ryzyko

znacznym stopniu zwiększa ryzyko

wystąpienia choroby niedokrwiennej

wystąpienia choroby niedokrwiennej

serca. Czynnik ryzyka wzrasta

serca. Czynnik ryzyka wzrasta

półtorakrotnie w stosunku do ryzyka

półtorakrotnie w stosunku do ryzyka

osób bez zespołu metabolicznego.

osób bez zespołu metabolicznego.

Ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-

Ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-

naczyniowych w naszym społeczeństwie

naczyniowych w naszym społeczeństwie

wzrasta o 3,1% u mężczyzn oraz 5,7%

wzrasta o 3,1% u mężczyzn oraz 5,7%

wraz z każdym kilogramem masy ciała.

wraz z każdym kilogramem masy ciała.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Zespół metaboliczny (nawet bez

Zespół metaboliczny (nawet bez

współistniejącej cukrzycy typu 2) w

współistniejącej cukrzycy typu 2) w

znacznym stopniu zwiększa ryzyko

znacznym stopniu zwiększa ryzyko

wystąpienia choroby niedokrwiennej

wystąpienia choroby niedokrwiennej

serca. Czynnik ryzyka wzrasta

serca. Czynnik ryzyka wzrasta

półtorakrotnie w stosunku do ryzyka osób

półtorakrotnie w stosunku do ryzyka osób

bez zespołu metabolicznego. Ryzyko

bez zespołu metabolicznego. Ryzyko

zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych

zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych

w naszym społeczeństwie wzrasta o 3,1%

w naszym społeczeństwie wzrasta o 3,1%

u mężczyzn oraz 5,7% wraz z każdym

u mężczyzn oraz 5,7% wraz z każdym

kilogramem masy ciała.

kilogramem masy ciała.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Wspólną cechą zespołu metabolicznego jest

Wspólną cechą zespołu metabolicznego jest

otyłość, szczególnie centralna, ponieważ 3-

otyłość, szczególnie centralna, ponieważ 3-

krotnie zwiększa ryzyko wystąpienia

krotnie zwiększa ryzyko wystąpienia

insulinooporności.

insulinooporności.

Istotne znaczenie odgrywa nie ogólna zawartość

Istotne znaczenie odgrywa nie ogólna zawartość

tłuszczu w organizmie, ale jego ilość w

tłuszczu w organizmie, ale jego ilość w

trzewnej i ektopowej tkance tłuszczowej.

trzewnej i ektopowej tkance tłuszczowej.

Rozwijająca się otyłość brzuszna może

Rozwijająca się otyłość brzuszna może

prowadzić do: nieprawidłowego metabolizmu

prowadzić do: nieprawidłowego metabolizmu

glukozy, podwyższonego ciśnienia tętniczego,

glukozy, podwyższonego ciśnienia tętniczego,

oporności na insulinę i zaburzeń lipidowych.

oporności na insulinę i zaburzeń lipidowych.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

W roku 1998 Światowa Organizacja

W roku 1998 Światowa Organizacja

Zdrowia - WHO (World Health

Zdrowia - WHO (World Health

Organization) określiła zespól

Organization) określiła zespól

metaboliczny jako kompleks zaburzeń

metaboliczny jako kompleks zaburzeń

gospodarki węglowodanowej i/lub

gospodarki węglowodanowej i/lub

insulinooporności razem z

insulinooporności razem z

towarzyszącymi im: otyłością, która jest

towarzyszącymi im: otyłością, która jest

oceniania na podstawie wskaźnika masy

oceniania na podstawie wskaźnika masy

ciała – BMI oraz stosunku obwodu talii do

ciała – BMI oraz stosunku obwodu talii do

obwodu bioder – WHR.

obwodu bioder – WHR.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Rozpoznanie zespołu metabolicznego

Rozpoznanie zespołu metabolicznego

wymaga stwierdzenia nietolerancji

wymaga stwierdzenia nietolerancji

glukozy, hiperglikemii na czczo, cukrzycy

glukozy, hiperglikemii na czczo, cukrzycy

i/lub oporności na insulinę i dodatkowo

i/lub oporności na insulinę i dodatkowo

co najmniej dwóch z czterech

co najmniej dwóch z czterech

wymienionych w tabeli nieprawidłowości.

wymienionych w tabeli nieprawidłowości.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

W roku 2001 eksperci amerykańscy

W roku 2001 eksperci amerykańscy

opublikowali raport NCEP-ATP III, w

opublikowali raport NCEP-ATP III, w

którym określili zespół metaboliczny jako

którym określili zespół metaboliczny jako

zbiór lipidowych i pozalipidowych

zbiór lipidowych i pozalipidowych

czynników ryzyka o podłożu

czynników ryzyka o podłożu

metabolicznym. Przyjęli, że zespół

metabolicznym. Przyjęli, że zespół

metaboliczny można rozpoznać, gdy

metaboliczny można rozpoznać, gdy

jednocześnie występują przynajmniej trzy

jednocześnie występują przynajmniej trzy

z jego pięciu składowych elementów15

z jego pięciu składowych elementów15

przy zachowaniu podstawowej składowej

przy zachowaniu podstawowej składowej

- glikemii na czczo ≥ 110 mg/dl.

- glikemii na czczo ≥ 110 mg/dl.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

W 2005 roku kryteria NCEP-ATP III zostały

W 2005 roku kryteria NCEP-ATP III zostały

zmodyfikowane przez Amerykańskie

zmodyfikowane przez Amerykańskie

Towarzystwo Kardiologiczne wraz z

Towarzystwo Kardiologiczne wraz z

Narodowym Instytutem Kardiologii,

Narodowym Instytutem Kardiologii,

Pulmonologii i Hematologii przyjęto, że

Pulmonologii i Hematologii przyjęto, że

osoby przyjmujące leki z powodu

osoby przyjmujące leki z powodu

dyslipidemii, nadciśnienia tętniczego,

dyslipidemii, nadciśnienia tętniczego,

hiperglikemii należy włączyć do grupy

hiperglikemii należy włączyć do grupy

pacjentów z zespołem metabolicznym16.

pacjentów z zespołem metabolicznym16.

Rozpoznanie zespołu metabolicznego

Rozpoznanie zespołu metabolicznego

wymaga stwierdzenia występowania co

wymaga stwierdzenia występowania co

najmniej trzech z pięciu nieprawidłowości

najmniej trzech z pięciu nieprawidłowości

wymienionych w tabeli.

wymienionych w tabeli.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Najważniejszymi czynnikami etologicznymi

Najważniejszymi czynnikami etologicznymi

zespołu metabolicznego są: predyspozycja

zespołu metabolicznego są: predyspozycja

genetyczna oraz niewłaściwy styl życia

genetyczna oraz niewłaściwy styl życia

polegający na wysokokalorycznej i

polegający na wysokokalorycznej i

aterogennej diecie oraz małej aktywności

aterogennej diecie oraz małej aktywności

fizycznej. Centralnym ogniwem zespołu

fizycznej. Centralnym ogniwem zespołu

metabolicznego jest otyłość brzuszna i

metabolicznego jest otyłość brzuszna i

oporność na działanie insuliny.

oporność na działanie insuliny.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Prewencja i terapia zespołu metabolicznego

Prewencja i terapia zespołu metabolicznego

wymagają radykalnej modyfikacji stylu

wymagają radykalnej modyfikacji stylu

życia, polegającej na zwiększeniu

życia, polegającej na zwiększeniu

aktywności fizycznej i zmianie diety, czyli

aktywności fizycznej i zmianie diety, czyli

ograniczeniu podaży kalorii, tłuszczów i

ograniczeniu podaży kalorii, tłuszczów i

węglowodanów, co spowoduje redukcję

węglowodanów, co spowoduje redukcję

masy ciała. Otyłość brzuszna koreluje

masy ciała. Otyłość brzuszna koreluje

dodatnio ze składowymi zespołu

dodatnio ze składowymi zespołu

metabolicznego, natomiast zmniejszenie

metabolicznego, natomiast zmniejszenie

masy ciała odpowiedni je koryguje.

masy ciała odpowiedni je koryguje.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Zmiana struktury diety polega na zmniejszeniu

Zmiana struktury diety polega na zmniejszeniu

jej wartości energetycznej o 500 do 1000 kcal

jej wartości energetycznej o 500 do 1000 kcal

na dobę oraz zwiększeniu zużycia energii

na dobę oraz zwiększeniu zużycia energii

poprzez indywidualny trening fizyczny

poprzez indywidualny trening fizyczny

uwzględniający wiek, płeć, masę ciała, stan

uwzględniający wiek, płeć, masę ciała, stan

zdrowia oraz wydolność fizyczną pacjenta.

zdrowia oraz wydolność fizyczną pacjenta.

Zakłada się, że te skojarzone działania

Zakłada się, że te skojarzone działania

powinny redukować masę ciała o 0,5 do 1 kg

powinny redukować masę ciała o 0,5 do 1 kg

na tydzień. Zaleca się zmniejszenie masy

na tydzień. Zaleca się zmniejszenie masy

ciała o 7 do 10% w czasie od 6 miesięcy do

ciała o 7 do 10% w czasie od 6 miesięcy do

roku.

roku.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Zmniejszenie masy ciała prowadzi do istotnych

Zmniejszenie masy ciała prowadzi do istotnych

korzyści klinicznych, takich jak obniżenie ciśnienia

korzyści klinicznych, takich jak obniżenie ciśnienia

tętniczego krwi, poprawy profilu lipidowego, kontroli

tętniczego krwi, poprawy profilu lipidowego, kontroli

glikemii oraz zmniejszenia skłonności do zakrzepicy.

glikemii oraz zmniejszenia skłonności do zakrzepicy.

Modyfikacja diety ma na celu zapobiec i leczyć otyłość

Modyfikacja diety ma na celu zapobiec i leczyć otyłość

oraz insulinooporność. Zmiany w diecie powinny

oraz insulinooporność. Zmiany w diecie powinny

polegać na obniżeniu podaży kalorii, tłuszczów

polegać na obniżeniu podaży kalorii, tłuszczów

nasyconych, cholesterolu i węglowodanów w celu

nasyconych, cholesterolu i węglowodanów w celu

obniżenia dodatniego bilansu energetycznego -

obniżenia dodatniego bilansu energetycznego -

efekt nadmiernej podaży tłuszczów i węglowodanów.

efekt nadmiernej podaży tłuszczów i węglowodanów.

Całkowite spożycie tłuszczu powinno pokrywać 25-

Całkowite spożycie tłuszczu powinno pokrywać 25-

30% zapotrzebowania energetycznego organizmu z

30% zapotrzebowania energetycznego organizmu z

zachowaniem zasady, że tłuszcze nasycone winny

zachowaniem zasady, że tłuszcze nasycone winny

dostarczać < 7% kalorii.

dostarczać < 7% kalorii.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Ograniczenie spożycia prostych

Ograniczenie spożycia prostych

węglowodanów: cukru i glukozy, powinno

węglowodanów: cukru i glukozy, powinno

korelować ze zwiększoną podażą

korelować ze zwiększoną podażą

węglowodanów złożonych w postaci

węglowodanów złożonych w postaci

produktów skrobiowych: chleb razowy, kasze,

produktów skrobiowych: chleb razowy, kasze,

ryż, fasola pokrywających 50-60% wydatków

ryż, fasola pokrywających 50-60% wydatków

energetycznych oraz zwiększeniu spożycia

energetycznych oraz zwiększeniu spożycia

owoców, warzyw i ryb. Produkty skrobiowe

owoców, warzyw i ryb. Produkty skrobiowe

oraz owoce i warzywa zawierają błonnik

oraz owoce i warzywa zawierają błonnik

pokarmowy (włókna roślinne) – niezbędnym

pokarmowy (włókna roślinne) – niezbędnym

składnikiem zalecanych obecnie diet.

składnikiem zalecanych obecnie diet.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Mechanizm działania kwasów omega-3:

Mechanizm działania kwasów omega-3:

zmniejszają podatność na komorowe zaburzenia

zmniejszają podatność na komorowe zaburzenia

rytmu poprzez wpływ na błonowe kanały

rytmu poprzez wpływ na błonowe kanały

jonowe i stabilizację elektryczną środowiska

jonowe i stabilizację elektryczną środowiska

mięśnia serca; poprawiają funkcję komórek

mięśnia serca; poprawiają funkcję komórek

śródbłonka naczyniowego, zwiększając

śródbłonka naczyniowego, zwiększając

dostępność tlenku azotu, co ma pośredni wpływ

dostępność tlenku azotu, co ma pośredni wpływ

na obniżenie ciśnienia krwi; hamują agregację

na obniżenie ciśnienia krwi; hamują agregację

płytek krwi i zmniejszają lepkość osocza,

płytek krwi i zmniejszają lepkość osocza,

redukując ryzyko zakrzepicy; zmniejszają

redukując ryzyko zakrzepicy; zmniejszają

wydzielanie cytokin prozapalnych przez

wydzielanie cytokin prozapalnych przez

monocyty i makrofagi. Oddziałują na profil

monocyty i makrofagi. Oddziałują na profil

lipidowy hamując syntezę trójglicerydów i

lipidowy hamując syntezę trójglicerydów i

lipoprotein VLDL w wątrobie i w efekcie

lipoprotein VLDL w wątrobie i w efekcie

obniżając poziom trójglicerydów.

obniżając poziom trójglicerydów.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

Terapia farmakologiczna powinna zapobiegać

Terapia farmakologiczna powinna zapobiegać

powstaniu zespołu metabolicznego i

powstaniu zespołu metabolicznego i

niwelować zaburzenia towarzyszące już

niwelować zaburzenia towarzyszące już

rozwiniętym zmianom patologicznym.

rozwiniętym zmianom patologicznym.

Poszczególne składowe ZM wyznaczają

Poszczególne składowe ZM wyznaczają

kierunki postępowania farmakologicznego

kierunki postępowania farmakologicznego

polegającego na zastosowaniu leków:

polegającego na zastosowaniu leków:

- hipotensyjnych,

- hipotensyjnych,

- hipolipemizujących,

- hipolipemizujących,

- zmniejszających insulinooporność,

- zmniejszających insulinooporność,

- poprawiających regulację glikemii,

- poprawiających regulację glikemii,

- redukujących masę ciała.

- redukujących masę ciała.

charakterystyka jednostki

chorobowej i zasady leczenia

U chorych z ZM dąży się do osiągnięcia wartości

U chorych z ZM dąży się do osiągnięcia wartości

ciśnienia tętniczego, która uważana jest obecnie

ciśnienia tętniczego, która uważana jest obecnie

za kryterium wyrównania cukrzycy według

za kryterium wyrównania cukrzycy według

American Diabetes Association (ADA), czyli

American Diabetes Association (ADA), czyli

poniżej 130/80 mm Hg.

poniżej 130/80 mm Hg.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Pojęcie aktywności fizycznej jest zamiennie

Pojęcie aktywności fizycznej jest zamiennie

używane z aktywnością ruchową. Według

używane z aktywnością ruchową. Według

Caspersena i wsp. (1985) aktywnością

Caspersena i wsp. (1985) aktywnością

fizyczną można nazwać każdą pracę

fizyczną można nazwać każdą pracę

wykonywaną przez mięśnie szkieletowe, która

wykonywaną przez mięśnie szkieletowe, która

prowadzi do wydatku energetycznego

prowadzi do wydatku energetycznego

powyżej poziomu spoczynkowego lub powyżej

powyżej poziomu spoczynkowego lub powyżej

poziomu potrzebnego do podtrzymania życia,

poziomu potrzebnego do podtrzymania życia,

lub inaczej obciążenie fizyczne, któremu

lub inaczej obciążenie fizyczne, któremu

poddawana jest osoba podczas codziennej

poddawana jest osoba podczas codziennej

pracy, w czasie wolnym lub też łącznie.

pracy, w czasie wolnym lub też łącznie.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Zindywidualizowany trening fizyczny

Zindywidualizowany trening fizyczny

pozwala zwiększyć wydatek

pozwala zwiększyć wydatek

energetyczny oraz podstawową

energetyczny oraz podstawową

przemianę materii, zahamować apetyt

przemianę materii, zahamować apetyt

(szczególnie u osób otyłych oraz

(szczególnie u osób otyłych oraz

mężczyzn podczas powolnego wysiłku

mężczyzn podczas powolnego wysiłku

fizycznego) i odkładanie się tłuszczu

fizycznego) i odkładanie się tłuszczu

wisceralnego i zwiększyć stosunek masy

wisceralnego i zwiększyć stosunek masy

beztłuszczowej do tłuszczowej.

beztłuszczowej do tłuszczowej.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Podjęcie przez osobę cierpiącą na zespół

Podjęcie przez osobę cierpiącą na zespół

metaboliczny regularnego treningu fizycznego

metaboliczny regularnego treningu fizycznego

czy zwiększonej aktywności fizycznej, z uwagi

czy zwiększonej aktywności fizycznej, z uwagi

na złożoność tego zaburzenia wymaga

na złożoność tego zaburzenia wymaga

konsultacji z lekarzem, który wykluczy

konsultacji z lekarzem, który wykluczy

ewentualne przeciwwskazania do wysiłku

ewentualne przeciwwskazania do wysiłku

fizycznego pacjenta (np. niekontrolowane

fizycznego pacjenta (np. niekontrolowane

farmakologicznie nadciśnienie tętnicze krwi)

farmakologicznie nadciśnienie tętnicze krwi)

oraz określi jego możliwości wysiłkowe, na

oraz określi jego możliwości wysiłkowe, na

przykład poprzez wykonanie próby wysiłkowej.

przykład poprzez wykonanie próby wysiłkowej.

Przy planowaniu treningu fizycznego

Przy planowaniu treningu fizycznego

uwzględnia się składowe: częstotliwość

uwzględnia się składowe: częstotliwość

treningu, czas jego trwania, intensywność

treningu, czas jego trwania, intensywność

wysiłku oraz rodzaj aktywności.

wysiłku oraz rodzaj aktywności.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Umiarkowany wysiłek charakteryzuje się
intensywnością 50-70% maksymalnego
(docelowego) tętna treningowego (target
heart rate) lub marsz z prędkością 4,8 km/h.
Dla pacjenta łatwym sposobem na określenie
poziomu intensywności wysiłku jest
umiejętność prowadzenia podczas
wykonywanych ćwiczeń rozmowy (tak zwana
zasada walk and talk), gdy jest to możliwe
wtedy wykonywany wysiłek zalicza się do
umiarkowanego.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Umiarkowany wysiłek charakteryzuje się
intensywnością 50-70% maksymalnego
(docelowego) tętna treningowego (target
heart rate) lub marsz z prędkością 4,8 km/h.
Dla pacjenta łatwym sposobem na określenie
poziomu intensywności wysiłku jest
umiejętność prowadzenia podczas
wykonywanych ćwiczeń rozmowy (tak zwana
zasada walk and talk), gdy jest to możliwe
wtedy wykonywany wysiłek zalicza się do
umiarkowanego.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Korzystny potreningowy wzrost wrażliwości

insulinowej jest obserwowany po ćwiczeniach
wytrzymałościowych oraz oporowych i
szybkościowych, co pozwala u osób z cukrzycą
zredukować dawkę leków poprawiających
tolerancję glukozy lub obniżyć ilość
podawanych jednostek insuliny. Dodatkowymi
środkami ostrożności podejmowanymi u osób z
cukrzycą typu 2 przy wykonywaniu wysiłków
fizycznych są:

- Pielęgnacja stóp poprzez dobór prawidłowego

obuwia wygodnego i zabezpieczającego stopy
przed uszkodzeniami, unikanie ciasnych i
wykonanych z nieprzewiewnych materiałów
skarpet.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

- Konieczność nawadniania organizmu podczas

wysiłku.

- Wykonywanie wysiłków o intensywności

nieprzekraczającej 60-80% maksymalnej
częstotliwości skurczów serca dla danego
wieku, ponieważ przy wysiłkach bliskich
wartości maksymalnych dochodzi do
zwiększonego wydzielania hormonów o
działaniu przeciwnym do insuliny, co może
wywołać u cukrzyka przedłużoną
hiperglikemię.

- Nie podejmowanie wysiłku fizycznego przez

osoby z niewyrównaną glikemią.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

- Nie podejmowanie wysiłku przy znacznej

hiperglikemii, gdy stężenie glukozy
przekracza 300 mg/dl bądź w przypadku
stężenia 250 mg/dl, któremu towarzyszy
ketonuria.

- Przygotowanie pacjenta prowadzącego

dotychczas siedzący tryb życia do wysiłku
fizycznego.

- Zabezpieczenie pacjenta w bransoletkę lub

identyfikator zawierający informację o jego
chorobie oraz porcję łatwo przyswajalnych
węglowodanów.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Aktywność fizyczna dostosowana do

indywidualnych możliwości pacjenta jest
składową niefarmakologicznego leczenia
nadciśnienia tętniczego u chorych z ZM.
Regularny wysiłek w zależności od wieku
pacjenta oraz chorób współistniejących
powinien mieć małe lub umiarkowane
natężenie. Wskazana jest aktywność ruchowa
o charakterze dynamicznym, oparta na
przemianach tlenowych: spacery, pływanie,
jazda na rowerze. Nie zalecane są ćwiczenia o
charakterze statycznym, ćwiczenia
izometryczne, które zwiększają opór
obwodowy i mogą mieć niekorzystny wpływ
na organizm.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Zalecanymi środkami ostrożności u osób z

nadciśnieniem tętniczym jest:

- Podejmowanie wysiłków o umiarkowanej

intensywności od 40-60% możliwości
wysiłkowych organizmu. Zwiększenie
intensywności ćwiczeń fizycznych nie daje
większych efektów hipotensyjnych, a nasila
częstość powikłań sercowo-naczyniowych i
przyspiesza zmiany przeciążeniowe organizmu.

- Nie stosowanie podczas gry zasad

współzawodnictwa, ponieważ wprowadzane są
wtedy elementy szybkich startów i gwałtownych
hamowań. Zaangażowanie w te czynności dużych
grup mięśniowych powoduje wzrost ciśnienia
krwi.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

- Wykonywanie ćwiczeń w terenie o miękkim

podłożu.

- Unikanie uprawiania dyscyplin związanych z

wyziębieniem organizmu, ponieważ może
dojść do skurczu naczyń np. mózgowych lub
wieńcowych a w następstwie do groźnych
powikłań.

- Unikanie gwałtownego rozpoczynania ćwiczeń

fizycznych.

- Kontrolowanie ciśnienia tętniczego w czasie

ćwiczeń.

- Nie stosowanie krótkotrwałych wysiłków o

dużej intensywności.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

- Przeprowadzenie przed rozpoczęciem

treningu próby wysiłkowej, w celu określenia
zachowania się ciśnienia podczas wysiłku
wydolności organizmu oraz wykluczenia
zmian niedokrwiennych czy groźnych
zaburzeń rytmu.

- Nie prowadzenie wysiłku fizycznego

bezpośrednio po posiłku

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Ćwiczenia należy bezwzględnie przerwać, gdy

pojawi się którykolwiek z objawów: ból w
klatce piersiowej, znaczna duszność,
omdlenie, zawroty głowy, nudności,
wymioty, utrzymujące się zblednięcie,
mroczki przed oczami, zaburzenia
równowagi (zataczanie się), pobudzenie
psychoruchowe (nadmierna nerwowość),
nadmierne zaczerwienienie skóry.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Najpopularniejszą i najdostępniejszą formą

aktywności fizycznej zalecaną dla osób z ZM
jest trening marszowy, polecany osobom
lubiącym maszerować i nie mającym
przeciwwskazań do tego rodzaju wysiłku
(zaawansowanych zmian zwyrodnieniowo-
wytwórczych w obrębie kończyn dolnych
oraz kręgosłupa i bólu uniemożliwiającego
podjęcie tego rodzaju aktywności fizycznej).

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Jazda na rowerze jako trening aerobowy zalecana jest

zarówno w środowisku naturalnym lub w domu w
formie stacjonarnej oraz jako modyfikacja w formie
spinningu. Ten wydolnościowy trening odbywający
się pod nadzorem instruktora nie wymaga
specjalnych umiejętności ruchowych i jest dostępny
niezależnie od pory roku. Rower, na którym
odbywają się ćwiczenia można odpowiednio
dopasować. Istnieje możliwość regulacji wysokości
siodełka w pionie oraz w poziomie, a także pionowej
regulacji kierownicy. Dla osób po urazach
kręgosłupa bądź różnego rodzaju skrzywieniach
(skolioza, lordoza, kyfoza) siodełko można ustawić
blisko kierownicy: wtedy kierownicę podnosi się jak
najwyżej, po to by zachować pionową pozycję.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Rytmiczna jazda na rowerze podczas muzyki

rozpoczyna się rozgrzewką a kończy
strechingiem, zarówno część wstępną,
właściwą jak i końcową prowadzi
wykwalifikowany instruktor, który wybiera
tresę. Teren płaski - ćwiczący pedałują z
częstotliwością 80-110 obrotów na minutę
oraz górzysty z częstotliwością 60-80
obrotów na minutę. Dzięki spinningowi
następuje poprawa wydolności krążenia,
ogólnej kondycji i wydolności organizmu oraz
wzmocniony zostaje układ kostny.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Rytmiczna jazda na rowerze podczas muzyki

rozpoczyna się rozgrzewką a kończy
strechingiem, zarówno część wstępną,
właściwą jak i końcową prowadzi
wykwalifikowany instruktor, który wybiera
tresę. Teren płaski - ćwiczący pedałują z
częstotliwością 80-110 obrotów na minutę
oraz górzysty z częstotliwością 60-80
obrotów na minutę. Dzięki spinningowi
następuje poprawa wydolności krążenia,
ogólnej kondycji i wydolności organizmu oraz
wzmocniony zostaje układ kostny.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Nową formą aktywności fizycznej w wodzie jest

hydrospinnig – połączenie treningu w wodzie
oraz jazdy na rowerze - który jest formą
zajęć o charakterze wytrzymałościowym. Do
dna płytkiego baseny przytwierdzone są
specjalnie skonstruowane dla potrzeb tego
sportu rowery stacjonarne. Na sesji
treningowej prowadzonej przez
wykwalifikowanego instruktora intensywność
ćwiczeń zostaje dobrana do potrzeb i
kondycji danej osoby. Podczas sesji jadąc w
takt rytmicznej i dynamicznej muzyki można
spalić od 600-1200 kalorii.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Kolejną formą treningu w wodzie jest aqua

step, czyli aerobic w wodzie z
wykorzystaniem małych platform
umieszczonych na dnie basenu. Jest on
przeznaczony dla osób o słabszej koordynacji
ruchowej, którym odpowiada spokojne
tempo muzyki. Trening jest bardzo
urozmaicony, a aqua step można uprawiać
przez cały rok. Na platformie wykonuje się
pojedyncze kroki i układy choreograficzne, a
wchodzenie i schodzenie ze stopnia to
doskonały trening wydolnościowy.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Inną formą treningu z wykorzystaniem środowiska

wodnego jest aqua body pump, gdzie charakter
treningu jest siłowo-wytrzymałościowy z
wykorzystaniem specjalnych sztang lub ciężarków
w rytm dynamicznej muzyki. Jest to trening
obejmujący wszystkie partie ciała, intensywny, ze
względu na dużą ilość powtórzeń danego
ćwiczenia oraz stosowanie przyborów. Do ćwiczeń
wykorzystywane są ciężarki lub sztangi o
zróżnicowanym ciężarze w zależności od
wzmacnianej grupy mięśniowej. Choreografia
wykorzystywana w danej sesji treningowej ma na
celu określenie ilości powtórzeń, zakresu ruchu i
intensywności

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Oceny intensywności wysiłku fizycznego

bezpośrednio dokonać można poprzez
określenie progu wentylacyjnego, odsetka
maksymalnego poboru tlenu, czyli VO2max, lub
progu mleczanowego. Najczęściej stosowaną
metodą w praktyce jest wyznaczanie
intensywności ćwiczeń za pomocą częstości
tętna (heart rate – HR). W celu wyznaczenia
maksymalnej częstości skurczów serca stosuje
się wzór:

HRmax = 220 – wiek

60-70% HRmax to tak zwane tętno treningowe.

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

HRR = HRpeak - HRrest

W celu wyznaczenia intensywności ćwiczeń

wykorzystuje się 49-70% HRR, samo tętno
treningowe wyznacza się ze wzoru:

40-70% x [HRpeak – HRreast] + HRreast

HRmax – tętno maksymalne
HRR – rezerwa tętna
HRpeak – maksymalne tętno osiągnięte podczas

próby wysiłkowej

HRrest – tętno spoczynkowe

Aktywność fizyczna – terapia

niefarmakologiczna

Przy braku przeciwwskazań intensywność

wysiłku można określić w myśl zasady
„walk and talk”.
Dopuszczalna częstość tętna powinna być
obliczana według wzoru:

tętno podstawowe + 0,75 (tętno max –

podstawowe)

U pacjentów z cukrzycą w czasie wysiłku

fizycznego tętno nie powinno przekraczać
140 uderzeń na minutę, a ciśnienie krwi
nie powinno się wzrosnąć więcej niż do
poziomu

180/95 mmHg.

podsumowanie

Istotnym elementem w prewencji
zespołu metabolicznego i jego powikłań
jest odpowiedni wysiłek fizyczny.
Ryzyko otyłości maleje o 10% z każdą
godziną spędzoną na umiarkowanym
wysiłku fizycznym, a wzrasta o 12% z
każdą godziną spędzoną na oglądaniu
telewizji.

podsumowanie

Systematyczny wysiłek fizyczny o odpowiednim

wydatku energetycznym i czasie trwania
zapobiega występowaniu zespołu
metabolicznego i niesie ze sobą następujące
korzyści:

- przyczynienie się do redukcji masy ciała,
- zmniejszenie ryzyko wystąpienia efektu jo-jo,
- zwiększa podstawową przemianę materii,
- poprawia profil lipidowy krwi,
- polepsza wrażliwości tkanek na działanie

insuliny,

- reguluje/obniża ciśnienie tętnicze krwi,
- zwiększa wydolność organizmu.

podsumowanie

Osoby szczupłe szczególnie narażone są na

zjawisko zjawisko otyłości metabolicznej
spowodowane przekonaniem, że mogą one jeść
wszystko na co mają ochotę w nieograniczonych
ilościach. Nie kontrolują więc ilości spożywanego
tłuszczu i cukrów prostych, bo skoro nie tyją, to
wszystko jest w porządku. Stronią również od
wysiłku fizycznego, z jednej strony dlatego, że
nie muszą ćwiczyć żeby schudnąć, z drugiej
zwiększona męczliwość skutecznie odstrasza je
od sportu.

podsumowanie

Organizm wielu takich szczupłych – otyłych osób

jest niejednokrotnie w gorszym stanie niż tych z
faktyczną nadwagą, dlatego należy regularnie
wykonywać badania biochemiczne określające
poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi,
mierzyć ciśnienie tętnicze krwi oraz zawartość
tłuszczu w organizmie. Jeśli fałd skóry na
brzuchu złapany pomiędzy palce wskazujące, a
kciuki jest grubszy niż dwa centymetry, warto
pomyśleć o zmianie diety.