CIEPŁOLECZNICTWO

Prof.dr hab. Irena

Ponikowska

Katedra i Zakład Balneologii i

Medycyny Fizykalnej Collegium

Medicum UMK

ISTOTA, ROLA I ZADANIA

LECZNICTWA

UZDROWISKOWEGO

TWÓRCY BALNEOLOGII

Marcin z Miechowa (1552):

rozprawa o wodolecznictwie

Józef Struś (1555) z Poznania:

praca o wpływie kąpieli na tętno

Wojciech Oczko (1578):

pierwsze dzieło w języku

polskim „Cieplice”

Ojciec Balneologii Polskiej

Erazm Sykst (1617):

drugie dzieło w języku polskim o

lecznictwie

uzdrowiskowym

Jakub Moneta (1776):

dzieło o leczeniu nieżytów górnych dróg

oddechowych zimną wodą

PROFESOROWIE

 E. Korczyński

 A. Sabatowski
 Zenon i Zbigniew

Orłowscy

 J. Żniniewicz
 J. Dietel
 J. Jankowiak

Współcześni

badacze

(okres

międzywojenny i

powojenny)

Prissnitz

Kneipp

Ks. Kneipp

HISTORYCZNE FORMY

BALNEOTERAPII

•

„

Świątynie zdrowia”: zabiegi

balneologiczne, masaże, dieta (zakon

Eskulapów w starożytnej Grecji)

•

Gimnazjony: zimne natryski i zmywanie

(starożytna Grecja)

•

Kąpieliska rzymskie: ciepłe kąpiele, miejsce

relaksu i spotkań towarzyskich

•

Łaźnie arabskie: zabiegi balneologiczne i

higieniczne, miejsce spotkań osób bogatych

•

Łaźnie niemieckie: kąpiele parowe, zimne

kąpiele hartujące

•

Sauny fińskie: sauna „sucha”

•

Banie rosyjskie: sauna parowa

UZDROWISKOWE ZAKŁADY

LECZNICZE

•

Szpital uzdrowiskowy

•

Sanatorium uzdrowiskowe

•

Poradnia zdrojowa

•

Zakład przyrodoleczniczy

Kamień Pomorski

KIERUNKI LECZNICZE

UZDROWISK POLSKICH

•

Choroby kardiologiczne i nadciśnienie

(kardiologia)

•

Choroby naczyń obwodowych

(angiologia)

•

Choroby górnych dróg oddechowych

(laryngologia)

•

Choroby dolnych dróg oddechowych

(pulmonologia)

•

Choroby układu trawiennego

(gastroenterologia, hepatologia)

•

Cukrzyca, otyłość

(diabetologia)

•

Choroby endokrynologiczne

(endokrynologia)

•

Choroby ortopedyczno-urazowe

(ortopedia)

•

Choroby układu nerwowego

(neurologia)

•

Choroby reumatologiczne

(reumatologia)

•

Osteoporoza

•

Choroby skóry

(dermatologia)

•

Choroby kobiece

(ginekologia)

•

Choroby nerek i dróg moczowych

(nefrologia, urologia)

•

Choroby krwi i układu krwiotwórczego

(hematologia)

•

Choroby oczu

(okulistyka)

•

Choroby zawodowe

KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI

LECZNICTWA

UZDROWISKOWEGO

1. Leczniczy

2. Rehabilitacyjny

3. Profilaktyczny

4. Edukacyjny

choroby przewlekłe

choroby układu ruchu

prewencja chorób

przewlekłych, głównie

cywilizacyjnych

kształtowanie

prozdrowotnego stylu

życia

PODSTAWOWE CZYNNIKI

LECZNICZE

WYKORZYSTYWANE PRZEZ

LECZNICTWO

UZDROWISKOWE

1. Naturalne surowce lecznicze

Wody mineralne

Peloidy

Gazy

Naturalne czynniki przyrodolecznicze

klimat, krajobraz, szata roślinna

3. Różne formy wysiłku fizycznego
4. Czynniki fizyczne

światło, dźwięk, prąd elektryczny, pole

magnetyczne i inne

LECZNICZE WODY MINERALNE

najczęściej występujące w

Polsce (1)

Rodzaje, skład

Występowanie

CHLORKOWO-SODOWE >1000mg% NaCl (solanki 1,5%)

Chlorkowo-potasowe, wapniowe,

magnezowe, jodkowe, bromkowe,

żelaziste, siarczkowe

Ciechocinek, Kołobrzeg, Połczyn, Kamień

Pom., Świnoujście, Goczałkowice, Rabka,

Busko, Solec, Iwonicz, Rymanów, Wieniec

WODOROWĘGLANOWE >1000 mg CO

Sodowe, potasowe, wapniowe,

magnezowe, chlorkowo-sodowe,

żelaziste

Krynica, Polanica, Połczyn, Kudowa,

Muszyna, Duszniki, Rymanów, Iwonicz,

Długopole, Czerniawa, Szczawno,

Szczawnica, Wysowa, Żegiestów,

Świeradów

SIARCZKOWO-SIARKOWODOROWE >1,0 mg s/l

Siarczkowe proste, siarczanowo-

sodowe, wapniowe, siarczanowo-

chlorkowe, sodowe, bromkowe,

jodkowe

Busko, Solec, Przerzeszyn, Wieniec,

Swoszowice, Horyniec, Wapienne oraz

Kudowa, Lądek, Duszniki, Ciechocinek-

źródło 14

LECZNICZE WODY MINERALNE

najczęściej występujące w

Polsce (2)

Rodzaje, skład

Występowanie

RADOCZYNNE >2N Ci Rn/l

Radonowo-siarczkowe, fluorkowe,

szczawy radoczynne

Świeradów, Czerniawa, Lądek (Długopole,

Szczawno)

TERMALNE >20

C (cieplice)

Chlorkowo-sodowe, radoczynne,

fluorkowe

Cieplice, Lądek, Ciechocinek

GAZY LECZNICZE

1. Dwutlenek węgla
2. Siarkowodór
3. Radon
4. Tlen,ozon

Duszniki, Krynica (źródła gazowe CO

)

ZASOBY ZŁÓŻ

BOROWINOWYCH I ICH

LOKALIZACJA

• Złoża udokumentowane –

14 (450 ha)

• Złoża nie w pełni udokumentowane-

16 (2940 ha)

LOKALIZACJA

• Region północny Polski- złoża typu wysokiego,

przejściowe

• Region środkowy- złoża niskie
• Region południowy- złoża wysokie, niskie (Bieszczady,

Podkarpacie, Sudety)

DZIAŁANIE BODŹCÓW

ŚRODOWISKA

PRZYRODNICZEGO NA

USTRÓJ

Receptory wzrokowe

Receptory słuchowe

Receptory węchowe

ZIELEŃ, KWIATY, LAS, RZEŹBA

TERENU, ARCHITEKTURA

PIĘKNO MUZYKI, ŚPIEW

PTAKÓW, SZUM DRZEW

ZAPACH KWIATÓW, OLEJKÓW

ETERYCZNYCH, DRZEW

TONIZUJĄCE DZIAŁANIE

NA UKŁAD NERWOWY

SKUTKI ZDROWOTNE

rozluźnienie mięśni

równowaga psychiczna, poprawa nastroju

zwiększenie aktywności fizycznej i

psychicznej

MECHANICZNE

ELEKTRYCZNE

CHEMICZN

KINETYCZN

TERMICZNE

PODSTAWOWE

BODŹCE

LECZNICZE W

FIZJOTERAPII

PSYCHICZN

KLIMATYCZNE

HYDROSTATYCZNE

HYDRODYNAMICZN

DŹWIĘKOW

ŚWIETLN

RODZAJE I CECHY

BODŹCÓW

BODZIEC - cechy :

siła działania, czas,

częstotliwość i szybkość

1. bodźce zmysłowe

działające na receptory

(np. światło i dźwięk)

2. bodźce działające na

cytoplazmę komórkową

poprzez: uwalnianie:

* termoreceptory * histaminy

* mechanoreceptory * adrenaliny

* chemoreceptory * prostaglandyny

* nocyceptory * bradykininy

* osmoreceptory * serotoniny

* acetylocholiny

MECHANIZM RECEPCJI

BODŹCA PRZEZ KOMÓRKĘ

bodziec

receptor

Zmiany jonowe

Komórka

depolaryzacja błony komórkowej

(potencjał receptorowy)

*bodziec fizyczny inicjuje lub uzupełnia proces leczniczy

MECHANIZM DZIAŁANIA

BODŹCA FIZYCZNEGO

KOMUNIKACJA MIĘDZYKOMÓRKOWA

bodziec

receptor

Zmiany aktywności

organizmu

Sterowanie układami

Wykonawczymi

(mięśnie, gruczoły)

W zakresie

biologicznym

W zakresie

informacyjnym

•

Kodowanie

•

Integracja

•

Przechowywanie

PRZEBIEG REAKCJI

ADAPTACYJNYCH WYWOŁANYCH

BODŹCAMI LECZNICZYMI

•

odbieranie informacji przez

receptory

•

przewodzenie impulsów

drogami

nerwowymi

do ośrodków

•

przetwarzanie informacji przez

ośrodki

w kierunku

pobudzenia

wybranych

narządów

(intensywność, czas działania)

•

przesyłanie informacji z ośrodków do

efektorów

(narządów wykonujących

czynności:mięśnie, naczynia, gruczoły,

metabolizm)

REAKTYWNOŚĆ NA

BODŹCE

zależy od:

• Cech bodźca

• Zdolności organizmu do

odpowiedzi

- rodzaj tkanki

- okolica

- wielkość powierzchni

- wrażliwość osobnicza (wiek, płeć,

rodzaj choroby, leki, inne)

- stanu aktywności narządu (stan

czynnościowy układu autonomicznego)

STAN AKTYWNOŚCI

NARZĄDU

A REAKTYWNOŚĆ NA

BODŹCE

Im bardziej nasilona jest

czynność

narządu

(pobudzenie układu autonomicznego)

tym mniejsza jest jego

pobudliwość

na bodźce pobudzające, a

większa

na hamujące

(reguła Wildera)

MECHANIZM DZIAŁANIA

BODŹCÓW

FIZJOTERAPEUTYCZNYC

B O D Ź C E L E C Z N I C Z E

TERMICZNE

MECHANICZNE

CHEMICZNE

KINETYCZNE

ELEKTRYTCZNE

R E C E PT O R Y

SKÓRY, BŁONY ŚLUZOWEJ, MIĘŚNI

UWALNIANIE HORMONÓW TKANKOWYCH

R E A K C J E O G Ó L N E

Poziom rdzeniowy

(połączenia między elementami somatycznymi i autonomiczntym

układem nerwowym w obrębie rdzenia)

Reakcje : * skórno-trzewne * trzewno-trzewne

* skórno-mięśniowe * trzewno-skórne

* mięśniowo-trzewne * trzewno-mięśniowe

R E A K C J E O G Ó L N E

Poziom podkorowy i korowy

, pobudzanie reakcji regulacyjnych :

* termoregulacji * łaknienia, głodu,

pragnienia

* naczynioruchowych * innych

* przemiany materii

R E A K C J E MIEJSCOWE

TRZY FAZY ZMIAN

AKTYWNOŚCI

W UKŁADZIE

AUTONOMICZNYM

PODCZAS TERAPII

BODŹCOWEJ

I FAZA

WSTĘPNA

chwiejność

układu,

reakcje alarmowe

II FAZA

ERGOTROPOW

faza walki,

wzmożonych

reakcji

III FAZA

TROFOTROPOW

odpoczynku,

zdrowienia,

adaptacji

TYPY REAKCJI NA BODŹCE

LECZNICZE

TYP A

TYP B

TYP C

SŁABY

POWOLNY

SZYBKI

SILNY

MIESZANY

CHARAKTER REAKCJI

ODPOWIEDŹ

LECZNICZA

WAGOTONICY

ASTENICY

SYMPATYKOTONICY

PYKNICY

WAGOTONICY +

CECHY SYMPAT.

PÓŹNA

(PO 3-4 TYG.)

WCZESNA

(PO 1 TYG.)

PO 2 TYG.

SKUTKI DZIAŁANIA

BODŹCÓW

BALNEOFIZYKALNYCH

• DZIAŁANIA OGÓLNE

• Trening zachowanych rezerw

zdrowotnych, mechanizmy

samoobrony

• Regulacja i uporządkowanie

działania układów fizjologicznych:

krążenia i oddychania

endokrynologicznego i metabolicznego

nerwowego układu autonomicznego i

innych

• Zwiększenie wydolności fizycznej i

usprawnienie ruchowe

• Zwiększenie odporności

nieswoistej

• Uzyskanie równowagi

psychicznej

• DZIAŁANIA MIEJSCOWE

• Przeciwbólowe

• Przeciwzapalne i

przeciwobrzękowe

• Przekrwienne

• Niedokrwienne
• Zwiększające lub zmniejszające

napięcie mięśniowe

• Inne

FAZOWY PRZEBIEG REAKCJI

ADAPTACYJNEJ CHORYCH

PODDANYCH FIZJOTERAPII

UZDROWISKOWEJ

III

okres równowagi

FAZA UJEMNA

FAZA DODATNIA

tygodnie

okres adaptacji

do środowiska

okres adaptacji do

fizykalnych bodźców

leczniczych

ODCZYN UZDROWISKOWY

WCZESNY

Od 9-14

dnia leczenia

PÓŹNY

Od 19-22

dnia leczenia

POCZĄTEK III

OKRESU

Od 18 dnia leczenia

POCZĄTEK III

OKRESU

Od 22-25

dnia leczenia

TYPY

OBJAWY KLINICZNE

ODCZYNU

UZDROWISKOWEGO (1)

Objawy subiektywne

niepokój, ból głowy, drażliwość, osłabienie, potliwość,

senność, bezsenność, brak łaknienia, wzmożone łaknienie

Nasilenie lub pojawienie się objawów ze

strony układu krążenia

- bóle serca

- zaburzenia rytmu

- tachykardia

- zmiany ciśnienia krwi

Pojawienie się lub zaostrzenie

dolegliwości mięśniowo– stawowych

- bóle stawów

- bóle mięśni

OBJAWY KLINICZNE

ODCZYNU

UZDROWISKOWEGO (2)

Zmiany skórne :

pokrzywka, rumień, świąd, nasilony dermografizm

Zmniejszanie odporności nieswoistej

- infekcje dróg oddechowych

- uaktywnienie ognisk zapalnych

Zwiększenie reaktywności organizmu na

różne bodźce

- psychiczne

- fizyczne, w tym na bodźce lecznicze

Zwiększenie

- temperatury ciała

- OB

- leukocytozy

- histaminy we krwi

Inne objawy indywidualne

ETIOPATOGENEZA ODCZYNU

UZDROWISKOWEGO (hipotezy)

Wzrost aktywności układu

podwzgórze-nadnercza

hnen)

Wzrost wydzielania

histaminy (K

hnen)

Fazowe zmiany

Wrażliwości tkanek

na bodźce (Guttenbruner)

Wzrost wrażliwości

tkanek na histaminę

(Jordan)

Wzrost sekrecji hormonów

kory nadnerczy

Wzrost sekrecji

katecholamin

Wzrost aktywności układu

sympatycznego

(Schmidt-Kessen)

NIESWOISTE WEGETATYWNE

PRZESTROJENIE ORGANIZMU

KSZTAŁTOWANIE SIĘ WYNIKÓW

ODLEGŁYCH W OKRESIE 14

MIESIĘCY OBSERWACJI

CHORYCH Z CH. Z. S.

LECZENIE

UZDRO-

WISKOWE

OKRES OBSERWACJI PO LECZENIU

UZDROWISKOWYM (6-24 m. Średnio 14m.)

tyg

miesiące

PORÓWNANIE

MECHANIZMÓW

DZIAŁANIA

LECZNICZEGO

Metody

balneologiczne

Metody

farmakologiczne

Pobudzenie mechanizmów

obronnych i adaptacyjnych

Tłumienie mechanizmów

samoobrony

Oddziaływanie na kilka

układów fizjologicznych

równocześnie

Działanie ukierunkowane

na objawy lub chorobę

Efekt leczniczy jest szybki

Wyniki leczenia pojawiają się

z opóźnieniem

Nie wywołują skutków

ubocznych

Prawie zawsze powstają

mniejsze lub większe

skutki uboczne

Document Outline