Organizacja lecznictwa psychiatrycznego

• System psychiatrycznej opieki w naszym kraju oparty jest na założeniach warunkujących skuteczność działania:

• dobrej dostępności i ciągłości opieki

• kompleksowości działań w określonym rejonie obejmujących: świadczenia profilaktyczne, diagnostyczne, leczniczo-rehabilitacyjne i konsultacyjne

• powiązaniu funkcjonalnej i ścisłej koordynacji pracy wszystkich służb psychiatrycznych na danym obszarze objętym ich opieką

• integracji działalności psychiatrycznej opieki zdrowotnej z całym systemem służby zdrowia, a szczególnie z podstawową opieką zdrowotną oraz organizacjami, których działalność może mieć wpływ na stan zdrowia psychicznego populacji

• Podstawowe grupy form opieki nad pacjentem:

• ambulatoryjna

• formy pośrednie (główna funkcja to dostarczanie opieki intensywniejszej niż ambulatoryjna, ale mniej intensywnej niż szpitalna)

• stacjonarna

Opieka ambulatoryjna

• Podstawowe ogniwa opieki ambulatoryjnej :

• poradnie zdrowia psychicznego (PZP)

• dla dorosłych

• w zespołach opieki zdrowotnej (w rejonie)

• przykliniczne, przyszpitalne (grupy chorych, wypisanych z opieki całodobowej np. przyjmujących wymagające monitorowania)

• dla dzieci i młodzieży (do 19 r.ż.)

• poradnie odwykowe

• działalność w obrębie zespołów opieki zdrowotnej

• Poradnie zapewniają ciągłość opieki chorym wymagającym systematycznej i intensywnej farmakoterapii, psychoterapii lub socjoterapii. Dlatego wydzielono grupę opieki czynnej (ok. 30% leczonych). Poradnia zobowiązana jest wobec tych pacjentów do:

• opracowania planu leczenia i zapewnienia systematycznych kontaktów z członkami zespołu terapeutycznego. Wizyta - termin następnego spotkania jeśli się nie zgłasza - list, telefon, odwiedziny w domu

• organizowania czynnej pomocy w sprawach socjalnych i w rozwiązywaniu problemów środowiskowych

• PZP przyjmują osoby ze wszystkimi rodzajami zaburzeń psychicznych (bez skierowania od lekarza).

Formy pośrednie lecznictwa psychiatrycznego

• Oddziały dzienne - prowadzą program usług przez kilka godzin dziennie dla pacjentów dochodzących do oddziału. Wchodzą w skład:

• ZOZ (mieszczą się przy PZP lub oddziałach psychiatrycz. szpitali ogólnych)

• szpitali psychiatrycznych

• Metody leczenia: psychoterapia, farmakoterapia, socjoterapia

• Zalety:

• intensywnego leczenia bez odrywania od rodzinnego środowiska

• ułatwienie adaptacji do środowiska po leczeniu

• większa autonomia chorych niż w oddziałach całodobowych

• Wskazania:

• konieczność obserwacji u osób z podejrzeniem poważnych zaburzeń

• stosowanie metod leczniczych trudnych do przeprowadzenia w domu

• leczenie bez zrywania kontaktu ze środowiskiem domowym

• kontynuowanie intensywnego leczenia po wypisie ze szpitala

• Niewskazane:

• pacjenci niebezpieczni dla siebie i otoczenia

• pacjenci, którzy z innych przyczyn wymagają hospitalizacji

• chorzy, którym dojazd do oddziału zajmuje ponad godzinę

• Podstawa przyjęcia: skierowanie z PZP lub szpitala psychiatrycznego

Oddziały leczenia środowiskowego - samodzielne komórki organizacyjne wchodzące w skład ZOZ ogólnych lub szpitali psychiatrycznych.

• Zadania:

• sprawowanie opieki nad osobami, których stan zdrowia wymaga świadczeń udzielanych w środowisku domowym; są to pacjenci:

• nie wymagający opieki całodobowej, ale ze wskazaniami do stosowania metod leczniczych trudnych do przeprowadzenia ambulatoryjnie

• wymagający kontynuowania leczenia poszpitalnego i rehabilitacji

• nie korzystający dotychczas z pomocy psychiatrycznej wykazujący dolegliwości i objawy psychopatologiczne

• Prowadzą:

• interwencje kryzysowe

• hospitalizację domową

• trening podstaw umiejętności życiowych

• psychoterapię (indywidualna, rodzinna), socjoterapię

• Warunkiem leczenia jest zgoda pacjenta i zamieszkałych z nim osób!

• Przyjmują chorych kierowanych przez lekarzy, instytucje niemedyczne lub zgłaszających się z własnej inicjatywy

Mieszkanie chronione - różne formy okresowego lub stałego pobytu niewielkich grup chorych w przeznaczonych do tego celu mieszkaniach, z dużym zakresem samodzielności i ograniczonym nadzorem personelu.

• Hostele - przeznaczone na ściśle określony pobyt stosunkowo samodzielnych pracujących lub uczących się wymagających pomocy fachowej w warunkach separacji od dotychczasowego środowiska (opieka na ogół kilka godzin dziennie)

• Domy przejściowe - dla chronicznych pacjentów szpitali psychiatrycznych, którzy z powodu niepomyślnego przebiegu choroby utracili podstawowe umiejętności radzenia sobie w życiu (opieka całodobowa)

• Mieszkania grupowe - wynajęte w domach lub blokach, w których chorzy psychicznie na zasadzie dobrowolnego doboru próbują żyć samodzielnie wzajemnie się wspierając, przysposabiając do pracy zarobkowej

• Rodzina zastępcza - chorzy mieszkają na zasadzie współmieszkańców z rodzinami przeszkolonymi w zakresie opieki nad chorym psychicznie, którym pomagają w wykonywaniu czynności domowych lub prowadzeniu np. gospodarstwa. Rodzina otrzymuje wynagrodzenie a chorzy rehabilitują się w naturalnych warunkach społecznych, przejmując prawidłowe wzorce zachowań

Opieka stacjonarna

• W Polsce - ok. 19% ogółu łóżek szpitalnych zlokalizowanych w:

• szpitale psychiatryczne

• kliniki Akademii Medycznych

• Instytut Psychiatrii i Neurologii

• oddziały psychiatryczne przy ZOZ ogólnych

• sanatoria neuropsychiatrii dziecięcej

• oddziały i ośrodki leczenia odwykowego

• ośrodki rehabilitacyjne dla osób uzależnionych i placówki MONAR

• Placówki stacjonarne przyjmują chorych z określonego rejonu. W szpitalach psychiatrycznych rejony są podzielone na tzw. subrejony, obsługiwane przez przydzielone im oddziały subrejonowe. Oddziały specjalistyczne (dla chorych na nerwice, uzależnienie alkoholowe, psychiatrii sądowej itp.) nie są zsubrejonizowane

• Podstawą przyjęcia jest:

• skierowanie lekarskie

• orzeczenie sądu

• w przypadkach nagłych wg. uregulowań prawnych

• Pożądany kierunek rozwoju - zwiększanie liczby oddziałów psychiatrycznych w szpitalach ogólnych i stopniowe zmniejszanie liczby łóżek w szpitalach psychiatrycznych

Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o Ochronie Zdrowia Psychicznego

(Ogłoszona w Dz.U. z 20 października 1994 r. nr 111, poz. 535,
weszła w życie 21.01.1995 r.)

Podstawową przesłanką, na której opiera się Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, jest uznanie, że zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, a ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do obowiązków państwa

Ogólna charakterystyka ustawy

Przepisy ustawowe dzielą się na trzy grupy ujęte w kategorii celów:

• Celem przepisów pierwszej grupy jest:

• zapewnienie promocji zdrowia psychicznego

• zapobieganie zaburzeniom psychicznym

• kształtowanie właściwych postaw społecznych wobec osób z zaburzeniami psychicznymi

• Celem drugiej grupy postanowień ustawy jest:

• zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form pomocy niezbędnych dla życia w środowisku rodzinnym i społecznym.

• Oznacza to:

• określenie nowoczesnego modelu opieki w formie:

• pomocy doraźnej

• ambulatoryjnej

• dziennej

• środowiskowej

• szpitalnej

• w domach pomocy społecznej

• zobowiązanie wojewodów do:

• tworzenia i prowadzenia zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej

• organizowania usług i domów pomocy społecznej dostosowanych do potrzeb

• Minister Zdrowia zobowiązany do opracowania docelowej sieci zakładów opieki psychiatrycznej, a Minister Pracy i Polityki Socjalnej - sieci domów pomocy społecznej dla osób psychicznie chorych oraz środowiskowych domów samopomocy. Realizacja tych sieci ma nastąpić w ciągu 10 lat od wejścia w życie ustawy

• organizowanie nauczania i specjalnego postępowania rewalidacyjno - wychowawczego dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym

• organizowanie oparcia społecznego dla tych osób psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo, które mają poważne trudności w życiu codziennym

• udzielanie bezpłatnych świadczeń zdrowotnych przez publiczne zakłady psychiatryczne oraz zapewnienie im w szpitalu psychiatrycznym bezpłatnych leków, artykułów sanitarnych, pomieszczeń i wyżywienia

• Celem trzeciej grupy postanowień ustawy jest:

• ochrona praw obywatelskich osób z zaburzeniami psychicznymi przez:

• wzmocnienie przestrzegania praw określonych w obowiązujących ustawach

• o zawodzie lekarza

• o zakładach opieki zdrowotnej

• gwarancje praw obywatelskich pacjentów poddawanych przymusowemu postępowaniu

Zgoda na leczenie

• Leczenie zaburzeń psychicznych na podstawie Ustawy jest dobrowolne

• Ustawa w przypadkach nagłych lub szczególnie uzasadnionych określa zasady możliwości działania bez wymaganej zgody chorego - odbywa się to zawsze w jego dobrze pojmowanym interesie

• Zgoda - swobodnie wyrażona zgoda osoby z zaburzeniami psychicznymi, która niezależnie od stanu jej zdrowia psychicznego - jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia przekazywanej w dostępny sposób informacji o celu przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, jej stanie zdrowia, proponowanych czynnościach diagnostycznych i leczniczych oraz o dających się przewidzieć skutkach tych działań lub ich zaniechania

• Aby zgoda była ważna muszą być spełnione warunki:

• poprzedzona przystępnie podaną informacją na

temat sytuacji pacjenta

• osoba chora musi być zdolna do zrozumienia

przekazanej informacji

• musi posiadać zdolność do swobodnego wyrażenia

decyzji

• wyrażona zgoda musi określać w sposób niebudzący

wątpliwości, czego dotyczy

• Niezdolność do wyrażenia zgody występuje najczęściej w:

• nasilone zmiany otępienie

• głębokie upośledzenie

• jakościowe zaburzenia świadomości

• Świadczenia zdrowotne w psychiatrii wymagające odrębnej zgody pacjenta:

• punkcja podpotyliczna lub lędźwiowa

• leczenie metodami śpiączkowymi (śpiączki atropinowe i insulinowe)

• leczenie elektrowstrząsami

Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego; art.22

• za pisemną zgodą, jeśli lekarz po osobistym zbadaniu stwierdzi wskazania do przyjęcia

• w razie wątpliwości co do zdolności wyrażenia zgody przez osobę z zaburzeniami psychicznymi, po odnotowaniu w dokumentacji (do wglądu sędziego wizytującego szpital)

• za pisemną zgodą przedstawiciela ustawowego w przypadku osoby małoletniej lub całkowicie ubezwłasnowolnionej

• jeżeli przyjęcie dotyczy osoby małoletniej powyżej 16 r.ż. lub całkowicie ubezwłasnowolnionej, zdolnej do wyrażenia zgody, również za zgodą tej osoby. W razie sprzecznych oświadczeń, zgodę na przyjęcie do szpitala wyraża sąd opiekuńczy

• za pisemną zgodą przedstawiciela ustawowego w przypadku osoby niezdolnej do wyrażenia zgody

• przyjęcie bez wymaganej zgody w „trybie nagłym”; art.23

• przyjęcie bez wymaganej zgody w „trybie wnioskowym”; art.29

Przyjęcie bez wymaganej zgody w „trybie nagłym”

• Warunkiem koniecznym przymusowej hospitalizacji osoby chorej psychicznie jest stwierdzenie, iż jej dotychczasowe zachowanie zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób

• Jeżeli osoba stwarza tego typu zagrożenie, ale są wątpliwości, czy jest chora psychicznie, może zostać przyjęta bez jej zgody w celu wyjaśnienia tych wątpliwości (pobyt nie dłuższy niż 10 dni; art.24)

• O przyjęciu do szpitala postanawia lekarz po osobistym zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii innego lekarza lub psychologa (w przypadku rozbieżności zdań jego opinia jest decydująca)

• Lekarz jest obowiązany wyjaśnić przyczyny przyjęcia bez zgody i poinformować pacjenta o jego prawach

• Przyjęcie bez zgody wymaga zatwierdzenia przez ordynatora w ciągu 48 godzin. Kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godziny od chwili przyjęcia

• Fakt przyjęcia bez zgody odnotować w dokumentacji medycznej

• U osoby leczonej bez zgody nie można stosować punkcji, elektrowstrząsów, śpiączek (art.34 Ustawy o Zawodzie Lekarza)

• Pacjent przymusowo hospitalizowany nie może brać udziału w eksperymentach medycznych (Deklaracja Helsińska)

Przyjęcie bez zgody w „trybie wnioskowym”

• Dotyczy osób chorych psychicznie:

• których dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu ich zdrowia psychicznego

• które nie są zdolne do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przypuszczenie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym poprawę ich stanu zdrowia

• O potrzebie przyjęcia do szpitala osoby chorej bez zgody orzeka sąd opiekuńczy na wniosek małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej faktyczną opiekę

• Wobec osoby objętej oparciem społecznym (art.8) wniosek może zgłosić gmina lub właściwy organ administracji rządowej

• Wniosek musi być poparty aktualnym badaniem psychiatrycznym

Przymus bezpośredni (art.18)

• Wobec osób z zaburzeniami psychicznymi tylko wtedy, gdy osoby te:

• dopuszczają się zamachu przeciwko życiu lub zdrowiu własnemu, życiu lub zdrowiu innej osoby

• bezpieczeństwu powszechnemu

• w sposób gwałtowny niszczą, uszkadzają przedmioty w ich otoczeniu

• albo gdy przepis ustawy do tego upoważnia tzn. w przypadku:

• konieczności dokonania niezbędnych czynności leczniczych

• oraz w celu zapobieżenia samowolnemu opuszczenia szpitala psychiatrycznego przez osobę przyjętą bez zgody (art.34)

• w razie potrzeby przy przyjęciu do domu pomocy społecznej (art.40)

• Zastosowanie przymusu bezpośredniego polega na:

• przytrzymaniu

• przymusowym zastosowaniu leków

• unieruchomieniu

• izolacji

• Zasadność zastosowania przymusu bezpośredniego przez:

• lekarza zakładu opieki zdrowotnej ocenia w ciągu 3 dni kierownik tego zakładu

• innego lekarza - wyznaczony przez wojewodę specjalista psychiatra

• Sposób postępowania:

• o zastosowaniu przymusu bezpośredniego decyduje:

• lekarz; określa rodzaj i osobiście nadzoruje jego wykonanie

• pielęgniarka, jeśli uzyskanie decyzji lekarza nie jest możliwe (jest zobowiązana niezwłocznie zawiadomić lekarza)

• przed zastosowaniem przymusu bezpośredniego uprzedza się o tym osobę, wobec której środek ten ma być podjęty

• przed zastosowaniem unieruchomienia lub izolacji, należy odebrać przedmioty niebezpieczne dla zdrowia, życia (pasek, okulary, zapałki)

• wybór środka możliwie najmniej uciążliwy

• przy zastosowaniu przymusu - ostrożność, dbałość o dobro osoby

• do udzielenia pomocy lekarzowi na jego żądanie są zobowiązane - pogotowie ratunkowe, policja, straż pożarna

• przymus może trwać tylko do czasu ustania przyczyn jego zastosowania

• czas trwania stosowania przymusu wg. zalecenia lekarskiego nie może trwać dłużej niż 4 godziny. W razie potrzeby lekarz po osobistym badaniu może przedłużyć unieruchomienie na następne okresy 6-godzinne

• w DPS-ie przedłużenie unieruchomienia na następne okresy 6-godzinne może zlecić pielęgniarka

• przedłużenie przymusu na okres dłuższy niż 24 godziny dopuszczalne tylko w warunkach szpitalnych

• każdy wypadek zastosowania przymusu bezpośredniego podlega odnotowaniu w dokumentacji medycznej.

• Dokumentacja przy zastosowaniu przymusu bezpośredniego:

• zawiadomienie o zastosowaniu przymusu bezpośredniego na podstawie art.18 ust. 6 ustawy o OZP

• karta przebiegu unieruchomienia lub izolacji

• dane pacjenta

• powód zastosowania przymusu

• rodzaj unieruchomienia

• czas trwania (początek, przedłużeni, koniec, kto zleca)

• obserwacja co 15 min. wg. kodów (również w czasie snu)

Przymus bezpośredni (art.18)

• Pielęgniarka w czasie tej kontroli:

• ocenia prawidłowość unieruchomienia; pasy, kaftan

• zapewnia krótkotrwałe uwolnienie; nie rzadziej niż 4 godziny

• Wystąpienie zagrożenia życia, zdrowia - powiadomienie lekarza

• Informacja o zastosowaniu przymusu (dokładny opis stanu somatycznego oraz psychicznego) - w raporcie pielęgniarskim

Zadania pielęgniarek wynikające z Ustawy

• Prowadzenie dokumentacji medycznej w przypadku zastosowania przymusu bezpośredniego wobec chorego

• Ułatwianie kontaktu z rodziną (nieutrudnianie)

• Informowanie pacjenta o jego prawach (upoważniony lekarz, ale z ustawy o zawodzie pielęgniarki art.20 pkt.1;2)

• Zachowanie w tajemnicy wszystkich informacji uzyskanych w trakcie leczenia

• Przestrzeganie praw pacjenta

• Zapewnienie choremu najlepszej opieki i wszechstronnej pomocy

• Niekontrolowanie korespondencji

• Promocja zdrowia

• Kształtowanie właściwych postaw społecznych wobec chorych psychicznie

• Zapewnienie intymności

• Edukacja chorego i jego rodziny

• Informowanie pacjenta o sposobach i metodach leczenia (upoważniony lekarz, ale pielęgniarka w zakresie koniecznym do sprawowania opieki pielęgniarskiej)

• Terapia zajęciowa

• Informowanie o możliwościach korzystania z pomocy w zakładach opieki psychiatrycznej

• Prowadzenie pogadanek z oświaty zdrowotnej

• Umożliwienie pacjentowi korzystanie z telefonu

• Umożliwienie choremu dostępu do opieki duszpasterskiej

• Informowanie o sposobach i metodach pielęgnacji

• Informowanie o przewidywanych badaniach

Farmakologia zaburzeń psychicznych; Działania uboczne leków stosowanych w leczeniu zaburzeń psychicznych Leki psychotropowe - definicja, podział

Leki stosowane w terapii zaburzeń psychicznych, które działając na OUN wpływają na zmianę stanu psychicznego i zachowania pacjenta.

• podział na podstawie działania klinicznego:

• przeciwpsychotyczne (neuroleptyczne)

• przeciwdepresyjne (tymoleptyczne)

• przeciwlękowe (anksjolityczne)

• stabilizujące nastrój (normotymiczne)

• nasenne (hipnotyczne)

• pobudzające (psychostymulujące)

• nootropowe (geriatryczne)

• przeciwparkinsonowskie

• inne

• środki psychozotwórcze

Leki neuroleptyczne - zastosowanie, przykłady

• schizofrenia:

• leczenie objawów wytwórczych (omamy, urojenia)

• łagodzenie pobudzenia ruchowego

• profilaktyka nawrotów i zaostrzeń (mniejsze dawki w sposób długotrwały)

• leczenie objawów negatywnych schizofrenii

• inne zaburzenia psychiczne:

• mania

• depresja

• psychozy urojeniowe (parafrenia, paranoja)

• psychozy organiczne (wywołane uszkodzeniem struktury OUN)

• psychozy somatyczne (przyczyny pozamózgowe)

• Leki neuroleptyczne - podział

• podział:

• fenotiazyny: chloropromazyna, tiorydazyna, flufenazyna, perazyna

• butyrofenony: haloperidol

• tioksanteny: chloroprotiksen

• benzaminy: sulpiryd

• dibenzoazepiny: klozapina

Leki neuroleptyczne - objawy uboczne

Objawy uboczne nie wymagają odstawienia leku, mogą być korygowane przez optymalizację dawkowania, zachowanie środków ostrożności

• zespół parkinsonowski: hipokinetyczno-hipertoniczny; u około 20% chorych w okresie pierwszych 3 miesięcy leczenia (wzmożone napięcie mięśniowe, spowolnienie, drżenie spoczynkowe i zamiarowe, maskowatość twarzy)

• dyskinezy: występują po kilkunastu miesiącach leczenia (mimowolne, pląsawicze ruchy języka, szczęki lub kończyn)

• dystonie: występują w pierwszych dniach leczenia (nienormalne układanie lub skurcz mięśni głowy, szyi, kończyn lub tułowia)

• akatyzje: występują w ciągu pierwszych kilku miesięcy terapii (poczucie niepokoju, przebieranie nogami, niemożność usiedzenia w miejscu)

• nadmierna sedacja

• spadki ciśnienia krwi, tachykardia

• obwodowe działanie antycholinergiczne (suchość w ustach, zaburzenia akomodacji, zaparcia, zatrzymanie moczu)

• dysfunkcje seksualne, zaburzenia miesiączkowania

• zwiększenie masy ciała

Leki neuroleptyczne - powikłania

Powikłania mają charakter:

• zdarzeń gwałtownych, dramatycznych (wymagają intensyw. działań ratujących życie)

• objawów przewlekłych skłaniających do zaniechania leczenia neuroleptykami

• złośliwy zespół neuroleptyczny (sztywność mięśniowa, podwyższenie temperatury ciała, bladość, ślinotok, tachykardia, wahania RR, spowolnienie mogące przejść w osłupienie i śpiączkę)

• ośrodkowy zespół antycholinergiczny (pobudzenie, zaburzenia orientacji w czasie i co do własnej osoby, omamy, śpiączka

• zapaść w wyniku spadku ciśnienia krwi

• napady drgawkowe typu grand mal (rzadko)

Leki przeciwdepresyjne - zastosowanie, przykłady

Leczniczy wpływ na chorobowo obniżony nastrój, lęk, zaburzenia napędu psychoruchowego, zaburzenia rytmów biologicznych (inaczej leki tymoleptyczne)

• w leczeniu depresji:

• w chorobie afektywnej jednobiegunowej

• w chorobie afektywnej dwubiegunowej

• profilaktyka choroby afektywnej jednobiegunowej

• depresja w przebiegu schizofrenii

• dystymia

• depresja psychogenna, somatogenna, organiczna

• w leczeniu innych zaburzeń:

• zespól lęku napadowego

• zespół natręctw

• zaburzenia odżywiania

Leki przeciwdepresyjne - zastosowanie, przykłady

• podział:

• trójpierścieniowe: imipramina, amitryptylina, doksepina, klomipramina

• czteropierścieniowe: mianseryna, maprotylina, amoksapina

• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny: fluoksetyna, fluwoksamina, sertralina

• inhibitory monoaminooksydazy:

• nieselektywne: selegilina

• selektywne: moklobemid

• inne: nefazodon, tianeptyna, wenlafaksyna

Leki tymoleptyczne - objawy uboczne

• trójpierścieniowe:

• antycholinergiczne, sedacja, wegetatywne (hipotonia)

• kardiotoksyczne (arytmie, zmiany w EKG, tachykardia), zwiększenie masy ciała

• neurologiczne (drżenie języka, kończyn górnych, zablokowanie mowy)

• alergiczne (wysypka, zaczerwienie), zmiany w obrazie krwi (leukopenia)

• mogą wywoływać objawy manii u pacjentów z chorobą afekt. dwubiegunową

• SSRI

• nudności, niepokój, bezsenność

• inhibitory MAO

• niepokój, bóle głowy, bezsenność

Leki przeciwlękowe - przykłady

Hamują reakcje psychomotoryczne, emocjonalne i wegetatywne występujące w stanach lęku (inaczej leki anksjolityczne)

• zastosowanie:

• zespoły lękowe

• reakcje stresowe

• zaburzenia psychosomatyczne

• zaburzenia snu

• padaczka

• benzodiazepiny wykazują działanie:

• przeciwlękowe: oksazepam, lorazepam, alprazolam(Xanax)

• miorelaksacyjne: diazepam, medazepam(Rudotel)

• przeciwdrgawkowe: nitrazepam, klonazepam, chlorodiazepoksyd

• nasenne: estazolam, triazolam(Halcion)

• profil działania zrównoważony: temazepam(Signopam)

• inne: buspiron, meprobamat, hydroxyzyna, beta-blokery

Objawy uboczne:

• senność

• zaburzenia pamięci i koncentracji

• spadek łaknienia

• nudności, wymioty

• zamazanie ostrości widzenia

• wydłużony czas reakcji

• zawroty głowy

• depresja ośrodka oddechowego szczególnie u osób starszych

• prawdopodobnie działanie teratogenne

Powikłaniem jest uzależnienie, o którym świadczą następujące objawy:

• wzrost tolerancji, błogostan, euforia po zażyciu leku

• objawy abstynencyjne po odstawieniu leków: nasilenie lęku i niepokoju,bóle głowy, wzmożenie napięcia mięśni

Leki normotymiczne - zastosowanie

• W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej

• wpływają leczniczo na zaburzenia nastroju i aktywności

• zapobiegają nawrotom zespołów maniakalnych i depresyjnych

• Sole litu:

• Podaje się po zakończeniu fazy depresji przez rok w dawce dobowej 500 - 2000 mg.

• Steżenie terapeutyczne w surowicy krwi wynosi 0,7 - 1,0 mmol na litr.

• Przeciwwskazania do zastosowania litu (niewydolność nerek, uszkodzenie serca i układu krążenia, choroba Addisona, ciąża, zaburzenia gosp. sodu,

• Zachowanie ostrożności zalecane jest u chorych z uszkodzeniem wątroby, miażdżycą, nadciśnieniem. 

objawy uboczne

• Lit

• niedoczynność tarczycy; lit zaburza czynność gruczołu powodując zmniejszenie stężenia hormonów tarczycowych

• lekkie wole, odwracalny wytrzeszcz oczu

• poliuria, zwiększone pragnienie, drżenie rąk, ból głowy

• dolegliwości żołądkowo - jelitowe (nudności, biegunki), wzrost masy ciała

• uczucie zmęczenia, osłabienie mięśni

• objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego wywołane przez wypieranie wewnątrzkomórkowego potasu przez jony litu

• zmiany w EKG, arytmie, komorowe zaburzenia rytmu (rzadko)

• leukocytoza, działanie teratogenne

• Zatrucie litem może prowadzić do zgonu, wymaga natychmiastowej interwencji medycznej

• wymioty, biegunka, bóle brzucha, napady drgawkowe,splątanie, śpiączka

Leki normotymiczne - zastosowanie

• Karbamazepina (np. Tegretol) - jest pochodną dibenzodiazepiny, działa przeciwdrgawkowo, ma działanie przeciwbólowe, zmniejsza objawy lęku, depresji, drażliwość i agresywność, działa psychotropowo (poprawia funkcje poznawcze)

• Wskazaniem do stosowania jest m.in. słabe działanie lub nietolerancja litu

Leki normotymiczne - objawy uboczne

• Karbamazepina:

• zawroty, bóle głowy, senność, reakcje skórne (rumień, wysypka)

• nudności, wymioty, leukopenia, hiponatremia, uszkodzenie wątroby

• zaburzenia koordynacji ruchów

Leki normotymiczne - zastosowanie

• Walproiniany (leki przeciw padaczkowe)

• walproinian sodu + kwas walproinowy (Depakine)

• walproinian sodu (Orfinil)

• amid kwasu walproinowego (Depamide)

• walproinian magnezu (Dipromal)

• kwas walproinowy (Convulex)

• Są skuteczniejsze od litu w chorobie dwubiegunowej z częstszą zmianą faz oraz skuteczniejsze w manii niż stanach depresji

Leki normotymiczne - objawy uboczne

• Walproiniany:

• działają hepatotoksyczne

• wywołują trombocytopenię

• bóle głowy

• wypadanie włosów

• zaburzenia dyspeptyczne

• nadmierne uspokojenie

• drżenia mięśniowe

• przyrost masy ciała

Leki normotymiczne - inne

• Leki przeciwpadaczkowe (Lamotrygina, Topiramat)

• Atypowe leki neuroleptyczne (Klozapina, Olanzapina)

Leki nasenne - podział

• pochodne kwasu barbiturowego:

• krótko działające: triopental, metoheksytal (premedykacja w zabiegach elektrowstrząsowych)

• długo działające: cyklobarbital, luminal (leczenie bezsenności)

• pochodne benzodiazepiny

 Leki nasenne - podział

Powikłania

• uzależnienie fizyczne i psychiczne

• objawy kumulacji przy zwiększaniu dawki: apatia, zawężenie zainteresowań, zwolnienie toku myślenia

• odstawienie barbituranów powoduje objawy abstynencyjne: bezsenność, brak łaknienia, bóle brzucha, drżenie rąk, zamazanie mowy, obniżenie ciśnienia krwi

Leki pobudzające

Substancje, które pobudzają stan psychiczny, działając głównie na sferę napędu ruchowego

• zastosowanie ograniczone w:

• narkolepsji (stan po znieczuleniu, zniesienie odruchów)

• kataleksji (bezruch, zastyganie chorego w nienaturalnych pozycjach)

• przykłady:

• leki (kofeina)

• środki odurzające:

• kokaina (nie jest stosowana)

• amfetamina i pochodne (wg niektórych łagodzi działania uboczne neuroleptyków)

• objawy uboczne, powikłania

• bezsenność, niepokój psychoruchowy, lęk

• bóle i zawroty głowy

• wzmożona pobudliwość, drażliwość

• gonitwa myśli i słowotok

• uzależnienie

Leki prokognitywne

Środki farmakologiczne, które poprawiając ukrwienie i metabolizm mózgu wpływają na poprawę samopoczucia, pamięci, koncentracji, spostrzegawczości

• Zastosowanie: zespoły psychoorganiczne o etiologii naczyniowej, zwyrodnieniowej lub urazowej

• Działanie jakim cechują się leki prokognitywne:

• nootropowe

• poprawiające krążenie mózgowe i metabolizm

• poprawiające neuroprzekaźnictwo (np. cholinergiczne)

• hamujące działanie neurodegeneracyjne

• Przykłady:

• Piracetam (Nootropil) jest lekiem nootropowym i poprawiający krążenie i metabolizm

• Cholina (Gliatlin) jest lekiem nootropowym, uczestniczy w biosyntezieneuroprzekaźnika acetylocholiny

• Meklofonoksat (Centrophenoxin) poprawia metabolizm,

• Przykłady:

• Fizostygmina (inhibitor acetylocholinesterazy Ache-I) wzmacnia neuroprzekaźnictwo cholinergiczne

• Donepezil, riwastigmina, galantamina - leki o podobnym działaniu do fizostygminy (terapia otępienia typu alzheimerowskiego)

• Pirytynol (Enerbol) jest lekiem nootropowym, poprawia metabolizm

• Przykłady:

• Inne środki wywierające wpływ na neuroprzekźnictwo

• Aminokwasy pobudzające (Memantyna)

• Środki blokujące kanały wapniowe

• Środki hamujące procesy neurodegeneracyjne:

• Neurotrofiny (czynniki wzrostu nerwów) np. agonista czynnika CEP- 427

• Estrogeny

• Środki obniżające stężenie białka τ i amyloidu (inhibitory klipsyny, witamina E + selegilina)

• Objawy uboczne:

• niepokój, lęk, drażliwość

• stany pobudzenia psychoruchowego

• zaburzenia snu

Leki przeciwparkinsonowskie

Stosowane pomocniczo w leczeniu polekowego parkinsonizmu i wczesnych dyskinez po neuroleptykach

• Przykłady:

• amantadyna (Viregyt)

• triheksyfenidyl (Parkopan)

• benzatropina (Cogentin)

• metyksen (Tremaril)

• Objawy uboczne:

• działanie antycholinergiczne (suchość błon śluzowych, zaburzenia akomodacji, zaparcia, zatrzymanie moczu)

• Powikłania:

• ośrodkowy zespół antycholinergiczny (majaczenie)

• lekozależność (działanie euforyzujące)

Inne leki psychotropowe

• Klometiazol - syntetyczna pochodna tiazylowa stosowana w leczeniu majaczenia alkoholowego

• Disulfiram (Anticol) - służy do awersyjnego leczenia zespołu uzależnienia alkoholowego. Hamuje metabolizm alkoholu etylowego na poziomie aldehydu octowego, co wywołuje charakterystyczne objawy: nudności, wymioty, zawroty i bóle głowy, obniżenie ciśnienia krwi, tachykardię, wrażenie duszenia się, uczucie gorąca, zlewne poty. Na drodze odruchowo - warunkowej wykształca się negatywny stosunek do alkoholu: widok, smak, zapach alkoholu wywołuje ww. objawy. Obecnie metoda ta traci na znaczeniu.

• Cyproteron (Androcur), lek hormonalny, hamujący nadmierną pobudliwość. Ma zastosowanie w seksuologii.

Środki psychozotwórcze

Substancje halucynogenne mające właściwości wywoływania zaburzeń psychicznych (prowadzą do uzależnienia).

• w przeszłości służyły:

• do wywoływania tzw. psychoz doświadczalnych w celu tworzenia modelu eksperymentalnego, który miał przybliżyć poznanie mechanizmów patogenetycznych psychoz.

• w psychoterapii, ułatwiając eksplorację i dostęp do tłumionych przeżyć intrapsychicznych.

• w leczeniu alkoholizmu i lekozależności

• obecnie nie mają zastosowania w leczeniu zaburzeń psychicznych.

• przykłady: psylocybina, meskalina, marihuana, haszysz

Zadania pielęgniarki w farmakoterapii

• Wnikliwa obserwacja pacjenta

• Ocena reakcji pacjenta na lek i dawkę

• Informowanie pacjenta o objawach ubocznych stosowanych leków oraz o przebiegu farmakoterapii

• Edukowanie pacjenta jak przeciwdziałać objawom ubocznym, jak rozpoznawać objawy działania leków od objawów choroby

• Wspieranie pacjenta dla podtrzymania terapii mimo nikłej poprawy i występowania objawów negatywnych

• Obserwacja pacjenta pod kątem systematyczności zażywanych dawek leku oraz czy pacjent je przyjmuje, a nie gromadzi.

• Ogólna ocena stanu psychofizycznego pacjenta

• Pomiar ciśnienia tętniczego

• Przy kuracji neuroleptykami należy obserwować kończyny dolne pacjenta (bolesność, obrzęk, ból przy zginaniu grzbietowym, l temperatura)

• Obserwacja pod kątem żółtaczki zastoinowej

• Obserwacja pod kątem wystąpienia granulocytozy (ból gardła, l temperatura ciała)

• Zapobieganie zapalenia błony śluzowej jamy ustnej zwłaszcza u pacjentów przyjmujących neuroleptyki i TLPD

• Kontrola stanu higienicznego pacjentów

• Leki podawać bezpośrednio pacjentowi

• Wskazówki dla pacjentów:

• Przy zażywaniu neuroleptyków nie należy przebywać na słońcu

• Nie na leży spożywać alkoholu

• Nie należy prowadzić samochodu

• Przez dwa tygodnie intensywnego leczenia pacjent powinien na godzinę po zażyciu dawki położyć się do łóżka

• Należy powoli zmieniać pozycję ciała zwłaszcza wstając z łóżka, dla zapobiegania spadkowi ciśnienia ortostatycznego i zawrotom głowy

• Należy unikać potraw ciężkostrawnych, wzdymających

Zaburzenia psychoorganiczne (E. Bleuler)

• Zaburzenia na tle organicznym w wyniku zmian morfologicznych tkanki nerwowej (zanik, uszkodzenie) spowodowane czynnikami toksycznymi (alkohol, siarczek i tlenek węgla, leki psychotropowe, winkrystyna), infekcyjnymi (zapalenie mózgu i opon mózgowych), naczyniowymi (niedotlenienie i trwałe uszkodzenie tkanek), mechanicznymi (urazy mózgu).

• Dwie podstawowe postacie zaburzeń:

• otępienna z charakterystycznymi cechami: upośledzenie zdolności logicznego myślenia, zaburzenia zapamiętywania, obniżenie lub brak krytycyzmu związane z obniżeniem sprawności intelektualnej, bardziej lub mniej wyraźna chwiejność emocjonalna

• charakteropatyczna w której dominują zaburzenia procesów emocjonalno-popędowych (uczuć, woli) oraz zdolności ukierunkowania, integracji i kontroli działania. Obraz kliniczny podobny jak w psychopatii (zaburzenia charakteru uwarunkowane czynnikami dziedziczno-konstytucjonalnymi), różnica dotyczy etiopatogenezy

• Otępienie - zespół objawów z wyraźnym upośledzeniem funkcji poznawczych co jest przyczyną zaburzonego funkcjonowania społecznego.

• Schorzenia w przebiegu których występuje otępienne:

• choroby o.u.n. o etiologii zwyrodnieniowej: pierwotnej (objawy otępienia występują bez żadnego związku przyczynowego z innym procesem chorobowym): Alzheimera, Huntingtona, Picka oraz wtórnej (otępienie objawem innego procesu chorobowego): choroba Creutzfelda - Jakoba, encefalopatia wirusowa, kiła o.u.n., miażdżyca naczyń mózgowych, padaczka

• choroby metaboliczne: niedoczynność tarczycy, cukrzyca wieku dojrzałego, niedobór witaminy B₁₂, zaburzenia gospodarki elektrolitów, hyponatremia

• Choroba Alzheimera - postępujące otępienie w wyniku procesu zwyrodnieniowego OUN o niejasnej etiologii (duże znaczenie czynników genetycznych). Dwa typy:

• o wczesnym początku przed 65r.ż. - burzliwy przebieg, szybki postęp

• o późnym początku po 65r.ż. - przebieg łagodniejszy, bez krańcowego zniedołężnienia

W obu typach te same zmiany anatomopatologiczne: zmniejszenie masy i objętości mózgu (płatów czołowych, skroniowych i ciemieniowych); największe zmiany w okolicach kojarzeniowych (interpretacja bodźców) kory, jądrze Maynerta (źródło neuronów Ach) oraz miejscu sinawym (źródło NA); płytki starcze (sferyczne twory z amyloidowym jądrem, otoczone włóknami nerwowymi i komórkami glejowymi; zwłóknienia neurofibrylarne (skręcone włókna wewnątrz neuronów - neurofibrylle zawierające duże ilości glinu)

Hipotezy tłumaczące zmiany występujące w chorobie Alzheimera

zakaźna (czynnik zbliżony w charakterze do występującego w chorobie Creutzfelda - Jakoba)

toksyczna (udział glinu w patogenezie choroby)

Immunologiczna (występowanie w płytkach amylojdowych dużej ilości IgG)

niedoborowa (brak swoistego czynnika wzrostu dla komórek nerwowych)

Podczas choroby Alzheimera następuje stopniowe obumieranie komórek nerwowych w 3 etapach rozwoju:

• zaburzenia pamięci krótkotrwałej, zaburzenia orientacji przestrzennej, agnozja topograficzna, złe funkcjonowanie w nowych sytuacjach, zanikanie spontaniczności i inicjatywy

• zespół 4 A: amnezja (krótko i długoterminowa), afazja (czuciowa, globalna), agnozja, apraksja

• etap schyłkowy: całkowita dezorientacja pamięci, funkcji motorycznych, zmiany osobowości, prymitywne odruchy - ssanie, chwytanie; zanieczyszczanie się.

• Nie istnieje leczenie przyczynowe tego schorzenia

Pielęgnowanie w zaburzeniach psychoorganicznych

• Zapewnić obecność pielęgniarki w dzień i w nocy, uspokajać, tworzyć atmosferę bezpieczeństwa, pamiętać o przedstawianiu się, przypominaniu o swojej obecności

• Starać się uprzedzać chorego o zaplanowanych zabiegach tuż przed ich realizacją

• Dobrze jest utrzymywać niewerbalny kontakt z pacjentem, gdyż słowa nie zawsze docierają do pacjenta, czynności przy łóżku wykonywać cicho, bez pośpiechu

• Korygować błędną orientację w czasie i przestrzeni, zachować stały rozkład dnia

• Sprawować opiekę przy pomocy osób działających uspokajająco na chorego

• Zmianę łóżka czy sali ograniczyć tylko do sytuacji koniecznych

• Zapewnić dobre oświetlenie sali, w nocy łagodne, nie rzucające cieni przedmiotów

• Zabezpieczyć pacjenta pobudzonego przed urazami, wypadnięciem z łóżka

• Pielęgnować chorego leżącego zgodnie z zasadami profilaktyki odparzeń i odleżyn

• Zapobiegać wypełnieniu pęcherza, zaparciom, odwodnieniu, dbać o czystość bielizny

• Z otoczenia chorego usunąć zbędne przedmioty za jego wiedzą, utrzymywać porządek

• Okazywać cierpliwość, zrozumienie, w razie potrzeby wielokrotnie powtarzać polecenia

• W razie potrzeby pomagać w jedzeniu, utrzymaniu higieny jamy ustnej i skóry

• Chronić pacjenta przed nierozważnymi poczynaniami, przeciwdziałać zakażeniom, urazom

• Aktywizować chorego do udziału w zajęciach, zachęcać do samodzielności, podtrzymywać jego poczucie przydatności, poprzez powierzanie drobnych obowiązków

• Dbać o wygląd zewnętrzny pacjenta, zapewnić właściwe warunki odpoczynku

• Uczestniczyć w terapii farmakologicznej (leki nootropowe i poprawiające krążenie mózgowe)

Zaburzenia osobowości

• Określenie: głęboko utrwalone wzorce zachowania, które objawiają się w postaci niezmiennych, sztywnych reakcji na różne sytuacje osobiste i społeczne (chory reaguje niewielką liczbą stereotypowych zachowań na na różne sytuacje)

• Obraz kliniczny pacjenta:

• osoba z zaburzeniami uważa swój sposób przeżywania i zachowania za normalny, mimo, iż może doświadczać negatywnych skutków typowych dla siebie zachowań

• motywem leczenia jest często nacisk ze strony najbliższego otoczenia

Obraz kliniczny pacjenta:

• powodem dolegliwości (czasem nerwicowych) jest doświadczanie większej ilości sytuacji trudnych, ze względu na swoje cechy i zachowania oraz zmniejszoną tolerancję na frustrację i niedostateczną umiejętność radzenia sobie z sytuacjami stresowymi

• Obraz kliniczny pacjenta:

• styl zachowania może uniemożliwiać choremu podporządkowanie się zaleceniom, powoduje łatwe wchodzenie w konflikty z personelem, otoczeniem lub podporządkowują się nadmiernie, uzależniają, stają się nadmiernie wymagają, narzucający (tzw. „trudni pacjenci”)

• przeżywanie dużej ilości napięć, lęku, trudności wewnętrznych i zewnętrznych czyni ich podatnymi na szukanie pomocy w substancjach przynoszących chwilowe odprężenie (łatwość uzależniania się)

• Czynniki etiologiczne:

• genetyczne (badania bliźniąt - zbieżność cech występowania kilkunastokrotnie większa u jednojajowych)

• środowiskowe (zaburzone układy rodzinne lub demoralizacja, grupa rówieśnicza o charakterze półprzestępczym, niepowodzenia szkolne - niewielka możliwość prawidłowego kształtowania osobowości)

• Epidemiologia:

• częstość występowania szacuje się na kilkanaście % przeciętnej populacji

• osobowość dyssocjalna rozpoznawana częściej u mężczyzn, histrioniczna - u kobiet

Rodzaje zaburzeń osobowości

• Specyficzne zaburzenia osobowości

• dyssocjalna (aspołeczna) - chłód uczuciowy, wrogość albo co najmniej całkowita obojętność wobec innych, nierespektowanie norm społecznych, brak odpowiedzialności, niemożność utrzymywania stałych związków, niska tolerancja na frustracje i niski próg zachowań agresywnych, brak empatii, niezdolność przeżywania winy i uczenia się z doświadczeń

• schizoidalna - izolacja psychiczna, świat własnych przeżyć wewnętrznych, słabe reagowanie na pochwały czy krytykę, nieumiejętność wyrażania ciepłych emocji, słabe wyrażanie złości, niemożność nawiązywania bliskich kontaktów z innymi, małe zainteresowanie seksualne, tendencje do fantazjowania i samotnego działania

• paranoiczna - brak tolerancji na niepowodzenia i nieakceptację ze strony otoczenia, tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości, podejrzliwość i skłonność do zniekształconego postrzegania rzeczywistości, natarczywe nawet agresywne domaganie się swoich praw nie adekwatne do potrzeb, nadmierne poczucie własnej wartości, wytrwałe osiąganie wytkniętych celów bez względu na konsekwencje społeczne.

• lękliwa - uporczywe uczucie napięcia i niepewności, nadwrażliwość na odrzucenie i krytykę, stała potrzeba bycia lubianym i akceptowanym, poczucie zawstydzenia zagrożenia, niższości, skłonność do przeceniania potencjalnych niebezpieczeństw, ograniczony styl życia ze względu na potrzebę pewności o bezpieczeństwo

• histrioniczna (histeroidalna) - tendencje do dramatyzowania, teatralności, przesadnej ekspresji emocjonalnej, sugestywność, łatwość ulegania wpływom, płytka i chwiejna uczuciowość, stała potrzeba bycia docenianym i dostrzeganym, stosowanie manipulacji dla osiągnięcia własnych celów, brak poczucia winy, nieprzystosowanie wyrażające się ucieczką przed konfliktami: reakcje konwersyjne (w chorobę somatyczną poprzez spektakularne prezentowanie licznych objawów) i dysocjacyjne (w nieświadomość

• anankastyczna - nadmierna sumienność i skrupulatność, nadmierne skupianie się na produktywności z zaniedbywaniem przyjemności lub związków z ludźmi, potrzeba ciągłego sprawdzania, perfekcjonizm, potrzeba planowania wszystkiego zawczasu, sztywność i upór, z dążeniem do podporządkowania innych spraw swoim zwyczajom

• niestabilna emocjonalnie ( typ impulsywny i typ „z pogranicza”inaczej borderline personality) - tendencje do działania w sposób nieoczekiwany i nie liczący się z konsekwencjami, skłonność do sprzeczek, konfliktów, wybuchów złości i czynów gwałtownych, kapryśny nastrój, niezdolność do planowania prawdopodobnych wydarzeń i okoliczności, niepewny obraz samego siebie, swoich celów i preferencji]

• Typ impulsywny - cechuje się drażliwością i zachowania gwałtownymi w stosunku do otoczenia

• Typ z pogranicza - cechuje się autodestrukcją, wchodzeniem w nietrwałe intensywne związki z innymi ludźmi, zaburzeniami poczucia tożsamości i stałym uczuciem pustki emocjonalnej

• zależna (asteniczna, bierna) - pozwalanie innym na przejęcie odpowiedzialności za podstawowe problemy ich życia, podporządkowanie swoich potrzeb potrzebom innych, niechęć do stawiania wymagań wobec osób, od których jest się uzależnionym, złe samopoczucie w samotności, poczucie mniejszej wartości, brak pewności siebie, przeżywanie klęski po ustaniu zależnościowego związku

• Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu

• utrwalone zmiany po ciężkich przeżyciach (uwięzienie jako zakładnik, tortury itp.)

• trwałe zmiany po katastrofach lub ciężkiej chorobie psychicznej

• Zaburzenia nawyków i popędów

• hazard patologiczny, piromania, kleptomania, trichotillomania i inne

• Zaburzenia identyfikacji płciowej, preferencji seksualnych i inne

Postępowanie wobec pacjenta

• Pamiętać, iż podstawą działania zmierzającego do zmiany zachowania chorego jest nawiązanie współpracy i wzmacnianie motywacji do poprawy sytuacji

• Starać się poprawić samoocenę chorego oraz umiejętność rozwiązywania problemów

• Obserwować pod kątem występowania zaburzeń psychotycznych (ludzie z osobowością nieprawidłową znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka zachorowania),

• Nie zniechęcać się, jeśli nawiązanie kontaktu jest trudne

• Dążyć do określenia i uszeregowania listy problemów wg ich ważności oraz ustalenia wraz z pacjentem planu postępowania, unikać roli anioła lub tyrana

• Zachować uprzejmy, ale rzeczowy kontakt i zawodowy dystans

• Mieć świadomość, że chorzy przypisują osobie udzielającej pomocy skrajne role (idealny profesjonalista lub ktoś zupełnie bezużyteczny)

• Nie wzmacniać postawy unikania, zależności poprzez odebranie możliwości bycia odpowiedzialnym za swoje czyny, informować chorego o zamierzonych czynnościach

• Chronić innych pacjentów przed wykorzystywaniem przez chorych dyssocjalnych

• Starać się nie irytować zachowaniem pacjenta, zawsze wyglądać na osobę zrelaksowaną, niezależnie od uczuć, jakie w nas wzbudza

• Ustalić na czyją pomoc pacjent może liczyć (rodzina przyjaciele, opiekun społeczny)

• Mobilizować do przestrzegania regulaminu i uczestniczenia w zajęciach

• Zachęcać do kontaktu z psychoterapeutą (rola farmakoterapii ograniczona)

Elektrowstrząsy (EW)

Do lecznictwa psychiatrycznego wprowadzone przez Cerlettiego i Bini'ego w 1938r

Jest metodą terapeutyczną ratującą życie w leczeniu ostrej katatonii oraz zaburzeniach depresyjnych

Mechanizm działania jest podobny do działania leków przeciwdepresyjnych

• Sprzęt:

• Konwulsator

• Pulsoksymetr

• Maska tlenowa

• Worek do wentylacji płuc (Ambu) i inny sprzęt anestezjologiczny

• Przygotowanie pacjenta do EW:

• przed zabiegiem wykonuje się choremu EEG, EKG

• badanie dna oka

• badanie RTG głowy

• uzyskuje się zgodę na zabieg od pacjenta lub jego przedstawiciela

• informacje o zbiegu przekazuje się w odpowiednim czasie i we właściwy sposób

• Przygotowanie pacjenta do EW:

• w dniu zabiegu chory powinien być na czczo, nie podaje się leków

• przed zabiegiem chory powinien oddać mocz, zdjąć metalowe przedmioty, protezy, zmyć lakier z paznokci

• poinformować pacjenta, że po zabiegu może być senny i powinien leżeć w łóżku co najmniej dwie godziny

• Wskazania:

• Depresja z objawami psychotycznymi

• Depresja z silnymi myślami i tendencjami samobójczymi

• Osłupienie

• W przypadku leczenia wielolekowego w opanowaniu silnego pobudzenia psychoruchowego w przebiegu depresji

• W katatonii ostrej, w ostrej manii

• Depresjach lekoopornych

• Złośliwy zespół neuroleptyczny

• Kobiety w ciąży z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi

• Przeciwwskazania:

• Wzmożenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego

• Świeży zawał serca

• Świeży krwotok wewnątrzczaszkowy

• Duży tętniak mózgu i aorty

• Odklejanie siatkówki

• Guz chromochłonny nadnerczy

• Zakrzepowe zapalenie żył

• Jaskra z zamkniętym kątem przesączania

• Nieskuteczność w czasie poprzednich kuracji lub wystąpienie powikłań

• Przebieg leczenia:

• W skład zespołu wykonującego zabieg wchodzi psychiatra, anestezjolog, pielęgniarka.

• Pacjent musi wyrazić zgodę na zabieg chyba, że nie wykonanie zabiegu będzie zagrożeniem życia pacjenta.

• Przy zabiegach jednostronnych elektrodę umieszcza się po stronie półkuli mózgu niedominującej okolicy skroniowo-oczodołowej

• Zabieg przebiega w znieczuleniu dożylnym i zwiotczeniu

• Zastosowany jest oddech wspomagany i monitoring czynności życiowych

• Tlenoterapia

• Objawy niepożądane:

• Zaburzenia pamięci, bóle głowy, mięśni

• Zaburzenia rytmu serca

• Związane ze znieczuleniem

• Po zabiegu:

• obserwacja pacjenta

• pacjent powinien leżeć co najmniej dwie godziny w łóżku

• przeciwdziałanie ewentualnym objawom ubocznym zabiegu (zaburzenia pamięci, nudności, wymioty, bóle głowy) są to najczęstsze objawy niepożądane EW

Promocja zdrowia psychicznego

• Promocja zdrowia psychicznego - rozwijanie takich zdolności człowieka, które umożliwią mu optymalne funkcjonowanie w życiu osobistym, zawodowym, w relacjach z ludźmi

• Oddziaływania promocyjne dotyczą przede wszystkim kompetencji zdrowotnych w sferze psychiki, a więc:

• procesów poznawczych, wiedzy i świadomości zdrowotnej

• dyspozycji osobowościowych (np. silnego poczucia koherencji - orientacja życiowa, polegająca na spostrzeganiu świata jako zrozumiałego, sterowalnego oraz mającego sens i wobec tego wart podejmowania wysiłku)

• emocji i motywacji sprzyjających zdrowiu

• umiejętności psychologicznych, takich jak np. radzenie sobie ze stresem, porozumiewanie się, rozpoznawanie własnych potrzeb i aspiracji, asertywne odpieranie nacisków

• Dwie grupy działań promocji zdrowia psychicznego:

• tworzenie warunków do prawidłowego psychospołecznego rozwoju dzieci i młodzieży

• tworzenie warunków pozwalających człowiekowi na zaspokojenie potrzeb psychicznych w sposób dostosowany do jego indywidualnych możliwości w różnych etapach rozwojowych

Działania na rzecz psychospołecznego rozwoju dzieci i młodzieży

• Kształtowanie zdrowia psychicznego rozpoczyna się od tworzenia warunków sprzyjających prawidłowemu rozwojowi psychofizycznemu, podczas którego formują się właściwości psychiczne (intelektualne, emocjonalne i inne) niezbędne do optymalnego funkcjonowania człowieka

• Teorie definiujące „prawidłowy rozwój” zależne od:

• doświadczeń właściwych dla danego kręgu kulturowego

• przyjętych społecznie systemów wartości

• warunków społecznych, w jakich rozwija się człowiek

• Najsilniejszy wpływ na rozwój dziecka wywierają przekonania rodziców i oczekiwania otoczenia co do rodzicielskich sposobów wychowywania dziecka

• Ważne dla zdrowia psychicznego właściwości indywidualne człowieka kształtowane w procesie wychowania:

• osobowość, a zwłaszcza potrzeby i umiejętności ich zaspokajania

• wzorce reagowania emocjonalnego

• sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami stresowymi

• systemy wartości, wyznaczające cele życiowe człowieka i sposoby ich osiągania

• Kształtowanie właściwości w rodzinie, szkole i środowisku rówieśniczym

• Promocja zdrowia psychicznego polega na stworzeniu tym środowiskom możliwości formowania indywidualnych właściwości jednostki, sprzyjających zdrowiu psychicznemu

Promocja zdrowia psychicznego poprzez oddziaływanie na rodzinę

Pomoc rodzinie w kształtowaniu sprzyjających zdrowiu psychicznemu indywidualnych właściwości jej członków oznacza przede wszystkim:

• Dostarczanie potrzebnej wiedzy w wielu obszarach:

• wiedzy o zasadach pielęgnacji małego dziecka i jego potrzebach w różnych fazach życia

• znajomość prawidłowości charakteryzujących fazy rozwoju dziecka oraz typowych dla tych faz sposobów reagowania

• wiedzy o zachowaniach dziecka pozwalającej na przewidywanie jego reakcji (zmniejsza lęk rodziców)

• wiadomości o znaczeniu, jakie dla psychiki dziecka mogą mieć zachowania rodziców (nadmierna opiekuńczość czy surowość, ich wzajemne relacje emocjonalne, sposób wyrażania emocji itd.)

• wiedzy z zakresu psychologii rozwoju dziecka, psychologicznych koncepcji zdrowia psychicznego, modeli wpływu społecznego, zachowań wpływających na kształtowanie prozdrowotnych właściwości jednostki

• Dostarczanie umiejętności sprzyjających zdrowiu psychicznemu w rodzinie:

• skuteczne porozumiewanie się

• informowanie o swoich stanach emocjonalnych, potrzebach, pragnieniach

• negocjowanie wspólnych celów w rodzinie i wspólnych sposobów ich realizacji

• radzenie sobie z trudnymi sytuacjami rodzinnymi

• polityka prorodzinna: prawa i przysługujące rodzinie formy pomocy ze strony szkoły, władz społeczności lokalnych, służb społecznych, organizacji pozarządowych, określenie obowiązków rodziny wobec instytucji

• Instytucjonalne i społeczne wspieranie rodziny w realizacji jej zadań rozwojowych

• określona sytuacja prawna (prawa i obowiązki osób tworzących rodzinę, obowiązki instytucji wobec rodziny)

• zapewnienie rodzinie minimum socjalnego, pozwalającego na urodzenie i wychowywanie dzieci

• profesjonalna pomoc powinna być dostępna zawsze wtedy, gdy własne zasoby nie wystarczają, by poradzić sobie w sytuacjach nieoczekiwanych czy przerastających możliwości rodziny (kryzysy rozwojowe, małżeńskie, trudności wychowawcze, zdarzenia losowe: choroby, upośledzenie umysłowe, fizyczne...)

• pomoc opieki socjalnej, organizacji charytatywnych, grup samopomocy

Promocja zdrowia psychicznego w szkole

• Proces wychowywania i kształtowania indywidualnych właściwości dziecka:

• przekazywanie wiedzy, przekonań, systemów wartości

• kształtowanie umiejętności potrzebnych do zrozumienia otaczającego świata i siebie samego, do rozpoznawania własnych możliwości i ograniczeń, skutecznych i nieskutecznych sposobów rozwiązywania zadań życiowych

• Najważniejsze dla zdrowia psychicznego efekty edukacji szkolnej:

• umiejętność rozwiązywania życiowych problemów, które zmieniają się wraz z rozwojem człowieka. Ich rozwiązanie wymaga zawsze podobnych procedur:

• uzyskanie i zrozumienie informacji o naturze zadania

• przegląd możliwych sposobów jego rozwiązania

• wybór i wypróbowanie niektórych z rozwiązań

• ocena efektów i ewentualnej korekty swego zachowania

• proces modelowania: nauczyciele źródłem wzorów zachowań, korzystnych lub szkodliwych dla zdrowia - zgodność głoszonych przekonań ze sposobem postępowania, radzenie sobie z emocjami, sposób rozwiązywania sytuacji trudnych

• poza programami dla dzieci i młodzieży potrzebne programy edukacyjne dla nauczycieli umożliwiające im nabycie umiejętności radzenia sobie z problemami przeszkadzającymi w kształtowaniu prozdrowotnych wzorów zachowań u ich wychowanków

• Przykłady działań mających na celu poprawę zdrowia psychicznego w szkole:

• zapobieganie wystąpieniu zaburzeń: grupowe badania przesiewowe, konsultacje w poszczególnych przypadkach, szkolenie nauczycieli i edukacja rodziców pod kątem wczesnego rozpoznawania zagrożeń i zaburzeń

• rozwijanie kompetencji dzieci, aby lepiej radziły sobie ze stresorami życiowymi: stosowanie technik poznawczych, umiejętności rozwiązywania problemów interdyscyplinarnych

• pomaganie w radzeniu sobie ze zmianami związanymi z przechodzeniem do kolejnych faz cyklu rozwojowego: trening radzenia sobie ze stresem

Promocja zdrowia psychicznego w reformowanej szkole

• Nowe przedmioty nauczania: edukacja zdrowotna, obywatelska, filozoficzna

• Programy obejmujące nauczanie umiejętności ważnych dla promocji zdrowia psychicznego: prawidłowa komunikacja interpersonalna, asertywność, umiejętności obrony własnych praw z poszanowaniem praw innych ludzi, umiejętności potrzebne do kształtowania i utrzymywania poczucia własnej wartości, umiejętności potrzebne do opierania się naciskom zewnętrznym samoakceptacja i samorealizacja, dbanie o własną higienę i bezpieczeństwo, przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia,

• Nowe podejście do celów nauczania: wyposażenie ucznia w kompetencje, a nie tylko w wiedzę - wiedza materiałem potrzebnym do uzyskania kompetencji, nie celem samym sobie

• Zmiana relacji nauczyciel - uczeń. Zalecanie metod nauczania aktywizujących ucznia, który staje się współuczestnikiem procesu dydaktycznego wnosi swą dotychczasową wiedzę, doświadczenie, analizuje i wyciąga wnioski. Nauczyciel stosuje techniki twórczego myślenia: stawianie pytań, odgrywanie ról, techniki rozwiązywania problemów, praca w małych grupach. Uczniowie uczą się przez własne doświadczenia, przekonują jak potrzebna jest wiedza do rozwiązywania różnych zadań, sprawdzają użyteczność nabywanych umiejętności

• Zmiana roli nauczyciela; przewodnik, osoba wspierająca a nie ekspert (rozwijanie cech ważnych dla zdrowia psychicznego - samodzielności, polegania na sobie

• Intensyfikacja opieki nad dziećmi i młodzieżą z grup ryzyka, którym bardziej zagrażają zaburzenia nerwicowe czy zachowania (doskonalenie systemu pomocy psychologicznej)

• Szkoła środowiskiem sprzyjającym zdrowiu, w którym uczniowie i nauczyciele przez kilka godzin w ciągu dnia żyją: rozmawiają, jedzą, cieszą się i smucą, przeżywają sukcesy i porażki. Wszyscy troszczą się o wszystkich - liczenie się z partnerami, dostrzeganie i respektowanie ich potrzeb, nabywanie wzajemnego zaufania-cech ważnych dla zdrowia psychicznego

Warunki zaspokojenia potrzeb i realizacji zadań życiowych w różnych etapach rozwojowych

• Warunkiem utrzymania zdrowia psychicznego jest możliwość zaspokojenia prawidłowo ukształtowanych potrzeb człowieka (potrzeba akceptacji siebie i innych, potrzeba osiągnięć, wpływania na własne życie). Z brakiem zdrowia psychicznego kojarzy się najczęściej potrzebę zależności od otoczenia, poczucie mniejszej wartości, samoobwiniania się, obciążania odpowiedzialnością

• We wczesnych fazach rozwoju kształtują się nie tylko potrzeby, lecz także umiejętności potrzebne do ich zaspokajania oraz do realizacji wyznaczanych zadań rozwojowych

• W dużej mierze zależy to od warunków życia, a te zależą od polityki państwa, działalności społeczności lokalnych, władz samorządowych, organizacji społecznych

• polityka prorodzinna i prozdrowotna (odpowiednie prawodawstwo gwarantujące człowiekowi prawo do godności, poszanowania dóbr, bezpieczeństwa publicznego i socjalnego)

• polityka edukacyjna zapewniająca dostęp do różnorodnych ścieżek edukacyjnych - wolność wyboru i wsparcie w jego realizacji (przyzwolenie na tworzenie różnych placówek oświatowych, odpowiadających zapotrzebowaniu oraz ich wspomaganie finansowe na równi z szkołami państwowymi, po spełnieniu minimum programowego)

• Decydująca rola społeczności lokalnych i władz samorządowych w dostępności do systemów wsparcia w sytuacjach trudnych i zapewnieniu właściwych warunków życia osobom szczególnej troski (starsi, niepełnosprawni, przewlekle chorzy). Systemy wsparcia podstawowym warunkiem zapewnienia przyzwoitej jakości życia, będącej warunkiem utrzymania zdrowia psychicznego

• Przykłady promocji zdrowia psychicznego:

• w społeczności - zmiana paradygmatu działania systemów opieki zdrowotnej, przejście od ochrony zdrowia (świadczenia opieki zdrowotnej) do wytwarzania zdrowia, gdzie nakłady na służbę zdrowia powinny być w większym stopniu przeznaczone na stworzenie warunków niezbędnych dla zdrowia społeczności: odpowiednie warunki mieszkaniowe, wynagrodzenie, edukacja, dobre środowisko

• w miejscu pracy - praca zróżnicowana, wymagająca wysiłku i ustawicznego uczenia się, pracownik na pewnym obszarze podejmuje decyzje, obecne uznanie społeczne, związek z życiem społecznym, korzystne perspektywy

• ludzi starszych - zwiększenie pomocy ekonomicznej, nakładów na badania nad starzeniem się i podjęcie badań nad zapobieganiem zaburzeniom (np. przystosowanie się do przejścia na emeryturę w zdrowiu psychicznym)

Inne aspekty promocji zdrowia psychicznego

• Promocja zdrowia psychicznego w mediach

• media częścią systemu opieki zdrowotnej

• interakcyjne audycje radiowe dające słuchaczom oparcie społeczne

• kampanie informacyjne w zakresie zdrowia psychicznego i zmiany postaw społecznych wobec chorych psychicznie

• patogenny wpływ oglądanej w TV przemocy i agresji na dzieci i młodzież

• wskazówki praktyczne dla osób promujących zdrowie psychiczne w lokalnych mediach - różne formy komunikatów prasowych, wykorzystywanie innych środków przekazu (ulotki, broszury, lokalna sieć TV kablowej)

• Wczesna pomoc psychologiczna jako element promocji zdrowia psychicznego

• utrzymanie zdrowia psychicznego uwarunkowane możliwościami udzielenia wczesnej pomocy specjalistycznej ludziom zagrożonym utratą zdrowia:

• dzieci i młodzież ze środowisk patologicznych i przestępczych, rodzin narażonych na ubóstwo materialne i deprawację podstawowych potrzeb, rodzin alkoholowych

• niepełnosprawne dzieci i młodzież z różnymi deficytami ograniczającymi lub utrudniającymi zaspokajanie potrzeb i realizowanie zadań życiowych

• ludzie przeżywający różne kryzysy rozwojowe: okresu dorastania (zwłaszcza z tendencjami samobójczymi), wieku podeszłego, kryzysy małżeńskie

• osoby narażone na silne przeżycia wynikające z urazów i trudnych sytuacji życiowych (ofiary przemocy w rodzinie, katastrof, ludzie samotni i chorzy)

Inne aspekty promocji zdrowia psychicznego

• Specjalistyczna pomoc dla zachowania zdrowia psychicznego w formie:

• poradnictwa psychologicznego w celu uporania się z uczuciami przeżywanymi w związku z kryzysem rozwojowym, nowymi zadaniami, jakie przed nim stają, trudnościami przystosowania się do życia osób niepełnosprawnych czy ich rodzin

• interwencji kryzysowych - pomoc w poradzeniu sobie z reakcjami psychicznymi, jakie pojawiają się w sytuacjach traumatycznych

Promocja zdrowia psychicznego w świetle Rozporządzenia Rady Ministrów

• Do organizowania i prowadzenia działań w dziedzinie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym zobowiązane są:

• organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego

• publiczne zakłady opieki zdrowotnej i jednostki pomocy społecznej

• szkoły i uczelnie

• zakłady penitencjarne, placówki resocjalizacyjne i jednostki wojskowe

• z instytucjami oświatowymi, wychowawczymi, opiekuńczymi i leczniczymi

• Działania w zakresie promocji zdrowia psychicznego realizowane są przez:

• rozwijanie w społeczeństwie wiedzy i umiejętności potrzebnych człowiekowi do samorealizacji, radzenia sobie ze stresami, zwiększania kontroli nad swoim zdrowiem psychicznym

• kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, zapobieganie nadużywania alkoholu, palenia tytoniu, używania substancji psychoaktywnych

• uwzględnianie zagadnień promocji w programach: nauczania, ochrony zdrowia, w środkach masowego przekazu a także kształcenia podyplomowego osób zajmujących się nauczaniem

• tworzenie placówek zajmujących się poradnictwem psychologicznym i pomocą psychospołeczną oraz wczesnym rozpoznawaniem potrzeb dzieci z zaburzeniami psychicznymi

• organizowanie i wspieranie form oparcia społecznego; grupy samopomocy osób z zaburzeniami

• prowadzenie działalności naukowej, wydawniczej i popularyzacyjnej

• inicjowanie działań psychoedukacyjnych, rozwijanie umiejętności potrzebnych jednostce do kształtowania prawidłowych stosunków międzyludzkich w miejscu pracy

• Utworzenie Rady do Spraw Promocji Zdrowia Psychicznego z zadaniami: opracowywanie programów, ocena wykonania zadań, działalność badawczo-wdrożeniowa

• W celu realizacji zadań wojewodowie organizują wojewódzkie ośrodki poradnictwa i pomocy psychologicznej

Promocja zdrowia psychicznego jako zadania opieki pielęgniarskiej

• Promocja zdrowia psychicznego jako element zadań pielęgniarki ma na celu:

• przygotowanie pacjenta do samoopieki, samopielęgnacji, autodiagnozy stanu psychicznego,

• przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia przez społeczeństwo oraz stymulowanie procesu integracji ludzi zdrowych z chorymi i ich rodzinami.

• Działalność edukacyjna pielęgniarki w promowaniu zdrowia psychicznego powinna zawierać:

• Diagnozę indywidualną, środowiskową oraz plan działania

• Dobór informacji uwzględniający realia i zdolności poznawcze edukowanych oraz standardy zdrowotne

• Dobór metod i technik przekazu

• Respektowanie zasad etycznych i praw jednostki co do samostanowienia w sprawach stylu życia

• Ocena skuteczności metod edukacyjnych

---