Biologiczne skutki przewlekłego 

stresu

Joanna Pulkowska

Stres jako reakcja 

biologiczna

• Odpowiedź organizmu na 

zmieniające się nieprzewidywalne 
czynniki środowiska 

• Reakcja o charakterze 

ogólnoustrojowym; niespecyficzna

• Celem reakcji jest poprawienie 

zdolności adaptacyjnych organizmu.

Dystres 

• Stres przewlekły, który może być 

przyczyną zaburzeń 
psychofizjologicznych, chorób 
psychosomatycznych, somatycznych, 
zaburzeń psychicznych, uzależnień.

Fazy stresu

• I- faza alarmowa
• II- faza adaptacji (plateau, coping)
• III- faza wyczerpania

Faza I

• Aktywacja układu współczulnego
• Wyrzut katecholamin
• Zwężenie naczyń krwionośnych
• Zwiększenie ciśnienia tętniczego
• Przyspieszenie pracy serca
• Przejściowa wzmożona aktywność 

OUN

Faza II

• Aktywacja części przywspółczulnej 

układu autonomicznego,

• Zwiększenie wydzielania kortyzolu

Faza III

• Wyczerpanie organizmu
• Utrwalenie zmian degeneracyjnych, 

które wystąpiły podczas fazy ostrej 
stresu

OŚ LPPN A MODEL 

PREDYSPOZYCJA- STRES

• ↑ aktywności LPPN => ↑ kortyzolu 

=> uruchomienie białek regulujących 
DNA, co wpływa na układy 
neuroprzekaźnikowe => multiplikacja 
istniejącej skazy genetycznej

• Niespecyficzne aktywizacje 

specyficznych dla danego zaburzenia 
układów 

HIPERKORTYZOLEMIA

• WPŁYW NA STRUKTURY UKŁADU LIMBICZNEGO 

(HIPOKAMP)- degeneracja komórek CA3, osłabienie 
zdolności adaptacyjnych oraz funkcji poznawczych; 
zaburzenia w obrębie osi sprzężeń zwrotnych LPPN

• Wpływ na układ odpornościowy- IMMUNOSUPRESJA

• Podwyższony poziom cukru
• Zwiększenie wydzielania cholesterolu 
• Wzrost ciśnienia tętniczego 
• Osłabienie procesów pamięciowych 
• Inhibicja syntezy hormonów płciowych
• Uszkodzenie śródbłonka naczyniowego
• Upośledzenie gojenia ran naczyniowych

Badania Leviego i wsp.

• Bodźce psychospołeczne trwające względnie 

krótko wywołują stres przejawiający się 
wzrostem wydzielania katecholamin, wolnych 
kwasów tłuszczowych i trójglicerydów- zwykle 
zmiany te cofają się bez istotnych następstw. 

• Bodźce psychospołeczne trwające wiele dni 

wyzwalają wzrost poziomu cholesterolu, 
związków jodowo-proteinowych, spadek 
fibrynolizy, zmiany w EKG oraz zmiany w 
układzie immunologicznym

Stres przewlekły

• Przyspieszenie akcji serca

• Podwyższony poziom cukru

• Zwiększenie wydzielania cholesterolu 

• Wzrost ciśnienia tętniczego 

• Osłabienie procesów pamięciowych 

• Immunosupresja

• Zaburzenia snu, stany lękowe (katecholaminy)

• Inhibicja syntezy hormonów płciowych

• Zwężenie naczyń krwionośnych skóry i błon 

śluzowych

• Zwiększenie reakcji na bodźce bólowe

• Choroby alergiczne 

• Zwiększona agregacja płytek krwi (katecholaminy)

• Niestabilność elektryczna serca (katecholaminy)

• Uszkodzenie śródbłonka naczyniowego

• Upośledzenie gojenia ran naczyniowych

Porównanie stresu ostrego i 

chronicznego

STRES OSTRY (ADAPTACJA)

• Wzrost immunoprotekcji

• Mobilizacja zasobów 

energetycznych

• Poprawa funkcji 

poznawczych

• Wzrost ciśnienia 

tętniczego krwi i 

przyspieszenie akcji 

serca

STRES PRZEWLEKŁY 

(DEZADAPTACJA)

• Immunosupresja

• Oporność insulinowa 

(wzrost poziomu lipidów, 

otyłość)

• Neurodegeneracja, 

zaburzenia psychiczne, 

dysfunkcje poznawcze

• Nadciśnienie tętnicze, 

zaburzenia układu 

krążenia

• Wzrost podatności na 

owrzodzenia żołądka i 

dwunastnicy

• Zaburzenia 

miesiączkowania, 

bezpłodność

• Dysfunkcje seksualne

STRES A UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

WYDARZENIA

NIEKORZYSTNE

OBNIŻENIE 

NASTROJU

OBNIŻENIE

WYDZIELANIA

IgA

PODWYŻSZENIE

RYZYKA INFEKCJI

WIRUSOWEJ

WPŁYW STRESU NA UKŁAD 

IMMUNOLOGICZNY

• STRES POWODUJE ZMIANY ODPOWIEDZI 

IMMUNOLOGICZNEJ, WZROST GUZÓW ORAZ 

RZUTUJE NA ODPOWIEDŹ NA INFEKCJE

• ZMIANY ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ MOGĄ 

PODLEGAĆ UCZENIU (WARUNKOWANIU 

KLASYCZNEMU)

• AKTYWACJA UI WIĄŻE SIĘ ZE ZMIANAMI 

FIZJOLOGICZNYMI, NEUROCHEMICZNYMI I 

NEUROENDOKRYNNYMI W MÓZGU

• ODPOWIEDZI NA STRESORY I ANTYGENY 

POWODUJĄ PODOBNE ZMIANY W UKŁADZIE 

ODPORNOŚCIOWYM

Efekty przeciwzapalne i 

immunosupresyjne glikortykosterydów

• ↓ transkrypcja genetyczna
• ↓ aktywność neutrofilów i 

makrofagów

• ↓ proliferacji komórek T
• Zahamowanie gojenia ran
• Zahamowanie procesów 

naprawczych

Choroby psychosomatyczne

• Zespół insulinooporności
• Zespół jelita drażliwego
• Choroba wrzodowa
• Atopowe zapalenie skóry
• Choroba niedokrwienna serca

Wpływ stresu na zaburzenia 

nastroju i funkcje poznawcze

• Bezpośredni, kumulujący, toksyczny 

wpływ ciężkich bodźców stresowych 

na OUN, zwłaszcza hipokamp, który 

jest włączony zarówno w regulację 

nastroju jak i funkcje poznawcze

• Hipokamp pełni szczególną rolę w 

ośrodkowej kontroli osi PPN, 

stanowiąc ogniwo łączące funkcje 

poznawcze i behawioralne.