Lokalność – regionalność

– uczestnictwo w kulturze

Lokalność – regionalność

– uczestnictwo w kulturze

Adamczyk Karolina

Karwik Natalia

Winietka internetowego Słownika kaszubskiego

Kolędowanie na Żywiecczyźnie

Region i jego dziedzictwo

Każdy z nas uczestniczy jednocześnie w rozmaitych

typach kultury:

jesteśmy mieszkańcami świata (i za swoje uważamy

to, co ludzkie), utożsamiamy się z kulturą europejską

i jej wartościami, współtworzymy kulturę określonego

narodu, na co dzień budujemy nasze rodzinne

tradycje,

mikrofolklor grupy rówieśników, należymy do organizacji

czy stowarzyszeń, tworząc w ten sposób kulturę

w mikroskali. Rozpoznajemy świat wokół siebie – własne

miasto czy wieś, najbliższą okolicę, wraz z jej lokalną

historią, kulturową pamięcią – czyli to wszystko,

co składa się na kulturę regionalną

i określa jej charakter.

Kultura regionalna

na początku XXI

wieku stała się jednak zjawiskiem, które

wymaga objaśnień. Doświadczenie

wykorzenienia, konieczność

opuszczenia zamieszkiwanego dotąd

miejsca było i jest powszechne, ale w

XX wieku stało się udziałem

i doświadczeniem ludzkości i w

niespotykanej wcześniej skali.

Przyczyniły się do tego wojny i

wysiedlenia, emigracja polityczna

i ekonomiczna.

Poczucie wykorzenienia ma też swoje

przyczyny w innym zjawisku

współczesnej kultury – globalizacji.

Prawie wszystkie granice stały się

łatwiejsze do pokonania niż

kiedykolwiek, zatarła się tożsamość

miejsca, w którym przebywamy, oraz

wyróżników, które nas określają.

Role społeczne, miejsca pochodzenia,

przynależność religijna nie są już tak

oczywiste i jednoznaczne jak przed stu

laty. Współczesność pełna jest pytań

o tożsamość.

W jaki sposób w takim razie mamy

traktować takie zjawisko, jak kultura

regionalna?

Co to jest kultura

regionalna?

Co to jest kultura

regionalna?

Związana jest z określonym, na ogół

niewielkim terytorium i obejmuje

wszystkie, charakterystyczne dla

niego formy kultury (architekturę,

rzemiosło, kulturę symboliczną,

literaturę i folklor, zwyczaje, język lub

dialekt, kuchnię itd.), występujące

zarówno we współczesności, jak i

składające się na

historycznokulturowe dziedzictwo

regionu. Częstą cechą kultury

regionalnej jest duża różnorodność

tworzących ją elementów.

Związana jest z określonym, na ogół

niewielkim terytorium i obejmuje

wszystkie, charakterystyczne dla

niego formy kultury (architekturę,

rzemiosło, kulturę symboliczną,

literaturę i folklor, zwyczaje, język lub

dialekt, kuchnię itd.), występujące

zarówno we współczesności, jak i

składające się na

historycznokulturowe dziedzictwo

regionu. Częstą cechą kultury

regionalnej jest duża różnorodność

tworzących ją elementów.

Ruch

regionalistyczny

Pojęcie regionu ma charakter przestrzenny,

geograficzny. Zamieszkująca go społeczność,

powiązana różnymi związkami – wspólnotą

losów historycznych, więziami sąsiedzkimi,

udziałem w lokalnej wymianie ekonomicznej,

zależnościami administracyjnymi – sprawia, że

nabiera

on szczególnego kolorytu. Przez długi czas pojęcie

kultury regionalnej było bliskie pojęciu kultury

ludowej. Strój krakowski, wycinanki łowickie czy

styl podhalański były rozpoznawalnymi

materializacjami regionalizmu.

Obecnie w całej Europie mamy do czynienia

z ruchem regionalistycznym o szerokim

zasięgu, samo zaś pojęcie raczej zyskuje

niż traci na popularności.

Jednym z ciekawych przykładów takiego

działania jest ruch Slow Ford, którego

celem jest nie tylko ochranianie unikalnych,

typowych dla określonych regionów

sposobów wytwarzania żywności, ale także

upowszechnianie pewnego sposobu życia

i myślenia o świecie, np. lokalnego

zakorzenienia, ucieczki

od standaryzacji i unifikacji.

Pogranicze kulturowe

Obszarem, w którym pojęcia takie, jak

„regionalizm”, „lokalność” czy „mała

ojczyzna” nabierają szczególnego

znaczenia, jest obszar pogranicza

kulturowego. Rzeczywistość kulturowa

pogranicza ma charakter dynamiczny,

stykają się tam różne identyfikacje

narodowe, grupy etniczne, wspólnoty

religijne, nierzadko towarzyszy temu

językowa różnorodność. Nieprzypadkowo

tereny pogranicza nazywa się często

„tyglem kultur”.

Meczet w Bohonikach (woj.

podlaskie)

Stadion Dziesięciolecia w

Warszawie

- największy jarmark Europy.

Najczęściej pogranicze jest rozumiane

przestrzennie – jako obszar znajdujący się przy

granicy kraju, daleko

od centrum (np. Suwalszczyzna, Dolny Śląsk).

Kategoria pogranicza może dotyczyć także

kontaktów społeczno-kulturowych między

różnymi narodami

lub grupami etnicznymi mieszkającymi na tym

samym terenie.

W tym sensie z pograniczem możemy mieć

do czynienia także w dużym mieście – Warszawie

czy Krakowie – lub w metropolii: Londynie, Paryżu

czy Stambule, wszędzie tam, gdzie stykają się

kultury

i wyznania, rozbrzmiewają różne języki, krzyżują

się różne identyfikacje narodowe

czy etniczne.

Sąsiedztwo to może mieć charakter integrujący,

zespalający – uczestnicy różnych kultur etnicznych

mogą mieć poczucie uczestnictwa w jakiejś większej

wspólnocie (np. narodowej – przykładem jest tutaj

społeczeństwo Stanów Zjednoczonych).

Możliwa i nierzadka jest jednak sytuacja, w której

różnorodność pogranicza ma charakter

dezintegrujący i antagonizujący.

Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy jedna z grup

rości sobie prawo do bycia kulturą dominującą,

narzucania własnych wzorów kultury społecznościom

o innej identyfikacji (kulturowej czy religijnej).

Dziejąca się na naszych oczach wojna w byłej

Jugosławii

była tragicznym tego przykładem.

Współcześnie, w warunkach

polskich,

z rzeczywistością pogranicza

związana

jest kategoria mniejszości

narodowej.

Określenie to zwykle jest

nadawane tym grupom, które mają

swoją większość poza granicami

kraju – państwo, tradycję

państwową

lub znaczącą diasporę

(czyli społeczność żyjącą w

rozproszeniu,

na terenach różnych państw).

Co to jest mniejszość

narodowa?

Społeczność trwale zamieszkująca na pewnym

terytorium (np. państwa), różniąca się od większości

jego mieszkańców (lub od społeczności panującej politycznie)

cechą (lub cechami), która powoduje uznawanie

jej w świadomości społecznej za odmienną,

a w stosunkach społecznych wywołuje nieraz dyskryminację.

Cechą taką bywa religia, język, świadomość narodowa,

przynależność kulturowa

(mówimy wtedy o mniejszościach religijnych, językowych,

narodowych, kulturowych).

Współcześnie pojęcie mniejszości jest rozumiane

coraz szerzej, np. mniejszości seksualne.

Co to jest mniejszość

narodowa?

Społeczność trwale zamieszkująca na pewnym

terytorium (np. państwa), różniąca się od większości

jego mieszkańców (lub od społeczności panującej politycznie)

cechą (lub cechami), która powoduje uznawanie

jej w świadomości społecznej za odmienną,

a w stosunkach społecznych wywołuje nieraz dyskryminację.

Cechą taką bywa religia, język, świadomość narodowa,

przynależność kulturowa

(mówimy wtedy o mniejszościach religijnych, językowych,

narodowych, kulturowych).

Współcześnie pojęcie mniejszości jest rozumiane

coraz szerzej, np. mniejszości seksualne.

Kultura regionalna

i działanie w kulturze

Kultura lokalna i regionalna czy kultury pogranicza są

często źródłem prawdziwej

inspiracji, ale i prawdziwych kłopotów.

Sąsiedzkie relacje nie zawsze układają się dobrze.

Pamięć wojennych czy powojennych konfliktów

i krzywd, zwłaszcza na terenach kulturowego pogranicza, jest często

bardzo żywa i bolesna.

Współczesne stosunki bywają pasmem

kłótni, a tożsamość – doświadczona

jeszcze przez lata PRL-u – zachwiana.

Kultura regionalna nie jest danym

nam bogactwem, trzeba nad nią pracować,

poddawać ją refleksji, ale i zmieniać

– przez własne działanie.

Działania odwołujące się do kultury lokalnej

czy regionalnej rozumianej jako zadanie, spełniają

podwójną funkcję:

sprawiają, że kultura lokalna i jej bogactwo stają

się znane także poza granicami

regionu, ale przede wszystkim są znakiem

tego, że sprawy własnej, najbliższej kultury można

wziąć we własne ręce. Są dowodem na to, że

można być nie tylko konsumentem

dóbr kultury, ale też czynnie w niej uczestniczyć,

budować twórczą relację z miejscem swojego

zamieszkania, jego przeszłością i teraźniejszością.

Kroniki sejneńskie

Dzieci z Ośrodka „Pogranicze sztuk-kultur-narodów”,

Przygotowując projekt Kroniki sejneńskie, spotykały

się z mieszkańcami, zbierały opowieści polskie,

żydowskie, litewskie i historie starowierów.

Powstał z tego spektakl i książka.

Podobne działania są organizowane

w wielu miejscach w Polsce.

Uczestnictwo w

kulturze

Działanie w kulturze i kreatywna postawa wobec

rzeczywistości

nie oznacza wcale, że musimy zostać

zawodowymi twórcami kultury.

Mamy powody, by przyzwyczaić

się do rozróżnienia na artystów

i widzów, twórców i odbiorców.

Ten podział nie jest jednak nieodwołalny.

Wielka Orkiestra Świątecznej

Pomocy

Przystanek Olecko

Animacja - aktywacja

Projekty realizowane przez lokalnych liderów w różnych

zakątkach Polski są bardzo zróżnicowane

– nie zawsze idealne, gdyż plany często weryfikują

rzeczywistość. Dotyczą różnych tematów – od ekologii do

dziedzictwa kulturowego, od małej przedsiębiorczości do

działań teatralnych czy muzycznych. Są realizowane za

pomocą najrozmaitszych środków – od kredy i chodnika do

najnowszych multimediów. Mają jednak ważną wspólną

cechę – są realizacją

hasła „czyńcie kulturę sami”.

Przełamują schemat, w jakim to instytucja kultury

(ośrodek, muzeum czy teatr) odpowiada za przygotowanie

programu, który my skonsumujemy mniej lub bardziej

chętnie.

Kultura i struktura

Działanie w kulturze ma swoje ramy

instytucjonalne. Możemy wskazać
tutaj trzy najważniejsze obszary:

a) narodowe instytucje kultury,

czyli te, które pozostają w
bezpośredniej zależności od
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodowego

b)

instytucje podlegające lokalnym samorządom

- należy do nich większość galerii, muzeów, domów

kultury, teatrów, które mogą mieć status instytucji

wojewódzkich, miejskich, powiatowych czy gminnych

c) organizacje pozarządowe ( zwane też „trzecim

sektorem” ponieważ nie należą ani do sektora

państwowego, ani prywatno-biznesowego czy „ngo”

– od ang. non-government organisations). Działanie

tego typu organizacji nie jest nastawione na zysk, a

wszelki dochód, jaki osiągają, przeznaczony jest na

działanie zgodne z ich misją. Określenie

pozarządowe podkreśla, że są one niezależne od

administracji i władz państwowych, dzięki czemu

niektóre z nich mogą spełniać w państwie funkcje

kontrolne i monitorujące.

Myśl globalnie – działaj

lokalnie

Kim jest animator kultury?

Nie jest artystą, choć potrafi nakręcić film

czy zrobić wystawę fotograficzną;

nie jest menadżerem, choć potrafi

koordynować pracę zespołu ludzi,

przygotować budżet

i rozliczyć dotację; nie jest nauczycielem,

choć często prowadzi działania edukacyjne.

Jaki jest cel jego pracy?

Nie spektakl czy koncert, nie „podnoszenie

poziomu kultury”, lecz powodowanie, by

ludzie angażowali się w działanie na rzecz

własnej społeczności, na rzecz spraw, które

żywotnie

ich interesują, na rzecz poczucia, że naprawdę

uczestniczą we własnym życiu i to oni mają

wpływ na to, jak wygląda świat wokół.

Często mówi się o lokalnym wymiarze

działań administracyjnych.

Wspólnota czy społeczność lokalna

nie musi być rozumiana dosłownie.

Nie zawsze jest to przecież wieś czy

niewielkie miasteczko.

Poczucie lokalności i szanse na

kulturalną aktywność są równie

pożądane i rzadkie w wielkim

mieście.

Oto kilka pomysłów działań już

realizowanych przez grupy

młodzieżowe:

• warsztaty pantomimy dla gimnazjalistów i

licealistów

• warsztaty fotograficzne z otwartą wystawą na

miejskich murach

• warsztaty filozoficzne
• warsztaty druku płaskiego
• festiwal filmów amatorskich
• warsztaty dziennikarskie

Co łączy te działania?

Nie tylko to, że zostały zrealizowane, a ich

pomysłodawcom udało się uzyskać pieniądze na

realizację.

Podstawą jest to, że wszystkie projekty wyrastają

z rzeczywistych pasji autorów, ich zaangażowania

w sprawę, która musi się udać, choćby wiatry wiały

w przeciwną stronę.

Zajrzyj na stronę programu

„Młodzi Menadżerowie Kultury”

(www.mmk.v8.pl).