MIĘDZYNARODOWE

STOSUNKI

GOSPODARCZE

WYKŁAD 1 - 2

Najważniejsze teorie



Korzyści absolutnych



Korzyści komparatywnych



Obfitości zasobów



Współczesne teorie

Zaczynamy!

Starożytność



Brak intensywnego handlu mnar.



Brak bezpiecznych i tanich środków

transportu



Rozproszone ośrodki handlu



Handel na dużych odległościach tylko

dobrami luksusowymi



Stabilność struktury towarowej

praktycznie do okresu podbojów

kolonialnych

III-IVw

Szlak Jedwabny

III-IVw

Szlak Bursztynowy

III-IVw

Średniowiecze

XIII-XIVw



Mało intensywny handel

międzynarodowy



Tomasz z Akwinu



Podróże Marco Polo (XIII w.)



Handel głównie towarami potrzebnymi

do żeglugi (płótno, drewno, sól,

smoła), także przyprawami



Handel hanzeatycki

Marco Polo na

dworze chana

Kubilaja, ok. 1280

Handel hanzeatycki

XIII-XIVw

Era odkryć geograficznych



Udoskonalenia w nawigacji



Bartolomeo Diaz – Przylądek Dobrej Nadziei
(1487)



Vasco da Gama – nowa droga do Indii (1498)



Krzysztof Kolumb – „odkrycie” Ameryki (1492)



Ferdinand Magellan – wyprawa dookoła świata
(1519-21)

XV-XVIw

Zobacz:

http://www.bbc.co.uk/history/discovery/exploration/

oraz:

http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/eurvoya/

Merkantylizm



Podstawa – podbój kolonialny



Bardziej zbiór zaleceń politycznych
niż formalna teoria



Dodatni bilans handlowy



Celem rządu gromadzenie kruszców



Wysoki stopień protekcjonizmu

XV-XVIw

Rewolucja przemysłowa



Znaczący przyrost produkcji



Istotna zmiana struktury towarowej
i wolumenu światowego handlu



Pierwsze trwałe schematy handlu:

XVII-XVIIIw

(Europa)

Towary

przemysłowe

(Kolonie)

Towary tropikalne

Teoria kosztów absolutnych



Adam Smith, The Wealth of Nations”
1776



Pierwsza teoria klasyczna



Prosta analiza przyczyn handlu



Założenia: dwa kraje, dwa towary,
brak dodatkowych kosztów handlu,
praca jedynym czynnikiem produkcji

XVIIIw

Przykład:

Koszt

jedn.

(h)

KRAJ

ZAGRANICA

             

2

4

             

4

1

W jaki sposób Kraj może

pozyskać ropę?

Teoria kosztów absolutnych

XVIIIw

Przykład (cd.):

Koszt

jedn.

(h)

KRAJ

ZAGRANICA

 

Produkcja

Import

Produkcja

Import

             

2

4

4

1

             

4

2

1

4

Kraje produkują i eksportują te towary, których

koszty produkcji są u nich niższe!

Teoria kosztów absolutnych

XVIIIw

Teoria kosztów

komparatywnych



David Ricardo, 1817



Najbardziej znana teoria klasyczna



Założenia: dwa kraje, dwa towary,
brak dodatkowych kosztów handlu,
praca jedynym czynnikiem produkcji

Pytanie:

A co się stanie, jeśli Kraj wszystko produkuje

taniej?

XIXw

Przykład:

Koszt

jedn.

(h)

KRAJ

ZAGRANICA

             

1

4

             

2

3

Co teraz?

Teoria kosztów

komparatywnych

XIXw

Dlaczego to działa?

Porównaj koszty

alternatywne!

Koszt

jedn.

(h)

KRAJ

ZAGRANICA

 

Produkcja

Import

Produkcja

Import

             

1

2

4

3

             

2

1

3

4

Przykład (cd.):

Teoria kosztów

komparatywnych

XIXw

Przykład (cd.):

Koszt

jedn.

(h)

KRAJ

ZAGRANICA

             

1

(0,5)

4

(1,33)

             

2

(2)

3

(0,75)

Niższy koszt utraconych

możliwości prowadzi do przewagi

komparatywnej

Teoria kosztów

komparatywnych

XIXw

Terms of trade

Terms of trade - stosunek ceny dobra pierwszego do ceny

dobra drugiego, nazywane warunkami wymiany. Terms of

Trade może być cenowy lub nominalny. Wskaźnik ten

pokazuje zmiany siły nabywczej eksportu w stosunku do

importu poszczególnych krajów. Zmiany w czasie tego

wskaźnika wskazują jak zmieniają się korzyści krajów

prowadzących wymianę. Poprawa terms of trade

następuje gdy ceny dóbr eksportowanych w okresie 1

roku rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych. Za

eksport będzie można kupić więcej dóbr importowanych,

rośnie siła nabywcza eksportu a więc zapłacimy mniej za

import. Jeżeli sytuacja jest odwrotna - relacja jest

odwrotna - za eksport można kupić mniej. Na

kształtowanie się wskaźnika terms of trade decydujący

wpływ mają ceny na rynkach światowych.

Rewolucja transportowa



Rozwój transportu lądowego i
morskiego o napędzie parowym (kolej,
parowiec)



Handel towarami na dużą skalę



Zmniejszające się koszty transportu i
komunikacji napędzają rozwój handlu



Nowy schemat przepływu towarów
(Zachód – kraje rozwijające się)

XIXw

Teoria obfitości zasobów



E. Hecksher, B. Ohlin, lata 30te



Dwa kraje – dwa towary



Dwa czynniki produkcji: praca i
kapitał



Ta sama technologia produkcji



Brak kosztów transportu

XXw

Przykład:

Czynnik

produkcji

KRAJ

ZAGRANIC

A

Technologia

             

800

400

4

1

             

100

600

2

6

Porównajmy obfitość w czynniki produkcji i

czynnikochłonność

Teoria obfitości zasobów

XXw

Przykład (cd.):

Kraj jest obfity w pracę

Zagranica jest obfita w kapitał

Pomarańcze są towarem pracochłonnym

Samochody są towarem kapitałochłonnym

Kraj będzie eksportował pomarańcze a Zagranica -

samochody.

Teoria obfitości zasobów

XXw

Wojny i kryzys gospodarczy



Załamanie gospodarki światowej
wskutek działań wojennych i
Wielkiego Kryzysu (1929 – lata 30te)



Wzrost protekcjonizmu w gospodarce



Struktura handlu odpowiadająca
doraźnym potrzebom militarnym

XXw – I poł

Odbudowa gospodarki

światowej



1944 – konferencja w Bretton Woods



utworzenie Międzynarodowego
Funduszu Walutowego



utworzenie Międzynarodowego Banku
Odbudowy i Rozwoju



1947 – w trakcie negocjacji nad umową
o utworzeniu ITO 23 kraje podpisują
GATT

XXw – I poł

Paradoks Leontiefa



Leontief weryfikował poprawność teorii H-O na
podstawie danych empirycznych na temat
gospodarki amerykańskiej



Nieoczekiwanie stwierdził, że USA – kraj obfity w
kapitał – eksportuje towary pracochłonne



Możliwe wyjaśnienie paradoksu: założenia teorii H-
O przestały odpowiadać zmieniającej się sytuacji w
światowej gospodarce



Badanie te zainspirowały ekonomistów do
poszukiwania nowych teorii wymiany mnar.

XXw –
50te

Nowe trendy w światowej

gospodarce



Rozpad imperiów kolonialnych –
wzrost liczby niezależnych państw

1935

II poł.
XXw

2005

Źródło:
WTO

Nowe trendy w światowej

gospodarce



Różnorodność podmiotów
gospodarki światowej

II poł.
XXw

RZĄDY KRAJÓW

Kształtują zagraniczną

politykę ekonomiczną kraju

oraz prawo gospodarcze

kraju.

FIRMY KRAJOWE

Prowadzące transakcje

gospodarcze z podmiotami

zagranicznymi (eksport,

import, inwestycje zagr.)

OSOBY FIZYCZNE

GOSPODARSTWA

DOMOWE

Np. turyści , prywatni

inwestorzy, osoby

pracujące za granicą

ORGANIZACJE

MIĘDZYNARODOWE

Skupiające rządy krajów

(rządowe) lub inne podmioty

(pozarządowe)

KORPORACJE

MIĘDZYNARODOWE

Prowadzą operacje w skali

globalnej poprzez

zagraniczne filie

UGRUPOWANIA

INTEGRACYJNE

Regionalne grupy krajów

znoszących wzajemnie

bariery wymiany

gospodarczej.

Poziom krajowy Poziom międzynarodowy



Nowi aktorzy – organizacje mnar.

Nowe trendy w światowej

gospodarce

II poł.
XXw

Źródło:
WTO

Źródło:
WTO



Nowi aktorzy – organizacje mnar.

Nowe trendy w światowej

gospodarce

II poł.
XXw

Poz.

Firma

Kraj

Watość

rynkowa

(mld USD) -

2004

1

ExxonMobil

USA

405,2

2

General

Electric

USA

372,1

3

Microsoft

USA

273,7

4

Citigroup

USA

247,7

5

BP

UK

231,9

6

Royal

Dutch/Shell

Group

NED /

UK

221,5

7

Wal-Mart

Stores

USA

218,6

8

Pfizer

USA

198,0

9

Johnson&Johns

on

USA

194,7

10

Bank of

America

USA

188,8

Żródło: Forbes



Nowi aktorzy – korporacje wielonarodowe

Nowe trendy w światowej

gospodarce

II poł.
XXw



Handel wewnątrzgałęziowy – wymiana w

ramach tej samej grupy towarowej

Nowe trendy w światowej

gospodarce

II poł.
XXw

IIT =

| Eksport

branża

- Import

branża

|

Eksport

branża

+ Import

branża

Nowe trendy w światowej

gospodarce



Struktura handlu 2004

II poł.
XXw

Wartosc

2004

(mld USD)

TOWARY

8907

Produkty rolne

783

Paliwa i minerały

1281

Artykuły przemysłowe

6570

USŁUGI

2125

Transport

500

Turystyka

625

Pozostałe

1000

Źródło:
WTO



Zmiana struktury handlu - towary

Nowe trendy w światowej

gospodarce

II poł.
XXw

II poł.
XXw

II poł.
XXw

II poł.
XXw

%

II poł.
XXw

%

Globalizacja



Powstanie globalnego rynku

finansowego



Rozwój instytucji zajmujących się

handlem międzynarodowym



Globalna ujednolicenie preferencji

konsumentów w stosunków do

niektórych towarów i usług (tzw.

„makdonaldyzacja” )



Wzrost wartości bezpośrednich

inwestycji zagranicznych



Dominacja korporacji

transnarodowych

II poł.
XXw

Globalizacja



Geograficzne rozciągnięcie kanałów

dystrybucji towarów i dostaw

komponentów (tzw. łańcucha wartości

dodanej) w skali globalnej



Powstanie ekonomii opartej na wiedzy



Powstanie czwartego sektora

gospodarki – obok rolniczego,

przemysłowego i usługowego można

mówić o sektorze „zarządzania

wiedzą”



Osłabienie znaczenia instytucji

państwa

II poł.
XXw

„Nowe” teorie



Teorie opóźnienia naśladowczego (Posner, 1961):

Luka technologiczna pomiędzy

Liderem

oraz

Resztą Świata

XXw, 60te

Opóźnienie

popytu

Opóźnienie

reakcji

Lider

rozpoczyna

produkcję

W Reszcie

Świata

pojawia się

popyt

HANDEL

Reszta Świata

rozpoczyna

produkcję



Teoria nakładających się popytów (Linder,
1961)

Wyjaśnienie handlu wewnątrz-

gałęziowego

Kraj A
wysokie PKB

Kraj B
średni PKB

Kraj C
niski GDP

„Nowe” teorie

XXw, 60te

„Nowe” teorie



Teoria międzynarodowego cyklu życia produktu

(Vernon, 1966)



Wykorzystuje marketingowe pojęcie cyklu

życia produktu



Obejmuje takie zjawiska jak: handel m-nar.,

inwestycje bezpośrednie (FDI) , handel

wewnątrzgałęziowy (IIT).



Trzy podmioty:



Lider



Kraje Rozwinięte (KR)



Reszta Świata (RŚ)



Dane empiryczne potwierdzają, że teoria ta

dobrze obrazuje ewolucję międzynarodowego

handlu sprzętem RTV

XXw, 60te

Czas: T0

Lider rozpoczyna produkcję

samochodów. Na razie

handel międzynarodowy

nie występuje.

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Eksport
netto

Czas: T1

Rynek krajowy Lidera nasyca

się. Pojawia się popyt na

samochody w KR.

Rozpoczyna się handel.

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Czas: po T1

Lider jest jedynym

eksporterem samochodów.

Rosnący popyt w KR

powoduje wzrost handlu.

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Czas: T2

Lider nadal jest jedynym

producentem samochodów.

W RŚ pojawia się popyt

na samochody. RŚ zaczyna

je importować

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Czas: T2

Rozwój technologiczny KR

oraz FDI Lidera sprawiają, że

KR mogą rozpocząć

produkcję samochodów.

Lider zaczyna importować

tańsze auta z KR (IIT)

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Produk
cja

Czas: po T2

Zmniejsza się eksport Lidera

do KR, a zwiększa do RŚ,

która rozpoczyna też

import aut z KR.

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Produk
cja

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Czas: T3

Głównym producentem aut

stają się KR. Udział Lidera
zmniejsza się ze względu

na wysokie ceny aut.

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Produk
cja

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Czas: T4

Lider zaprzestaje produkcji

aut i w poszukiwaniu

obniżki kosztów zaczyna

przenosić ją do RŚ

poprzez FDI.

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Produk
cja

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Czas: T4

Wkrótce po rozpoczęciu

produkcji RŚ rozpoczyna

eksport aut zarówno

do Lidera, jak i do KR.

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Produk
cja

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Czas: T4 – T5

Stopniowo KR także

przenoszą produkcję do RŚ.

RŚ staje się głównym

producentem i eksporterem

samochodów.

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Produk
cja

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Czas: T5 – T6

RŚ staje się jedynym

producentem i eksporterem

samochodów.

Symulacja międzynarodowego cyklu życia produktu

XXw, 60te

RESZTA
ŚWIATA

LIDER

KRAJE

ROZWINIĘTE

Produk
cja

Eksport
netto

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

T
1

T
2

T
3

T
4

T
5

T
6

Nowsze Teorie



Ekonomia skali/Krzywa doświadczenia



Teoria nakładających się popytów (Lindler)



Teoria przewagi konkurencyjnej narodów
(Porter)

Teoria nakładających się popytów

(Lindler)



Koncentruje się na dobrach wytworzonych



Handel odbywa się pomiędzy krajami o
zbliżonym poziomie PKB per capita (tzn. w
przeliczeniu na 1 obywatela)



Podobieństwo struktur popytu (nakładanie
się wzorców popytu)

Teoria przewagi konkurencyjnej

narodów (Porter)



Cztery czynniki przewagi konkurencyjnej



struktura popytu



zasoby czynników produkcji



gałęzie przemysłu



strategie firm, struktura rynku,

konkurencja na rynku

INSTRUMENTY POLITYKI
HANDLOWEJ

TARYFOWE (CŁA),

• PARATARYFOWE: OPŁATY
WYRÓWNAWCZE, PODATKI
IMPORTOWE, SUBWENCJE (SUBSYDIA),

• POZATARYFOWE: OGRANICZENIA
ILOŚCIOWE, OGRANICZENIA
DEWIZOWE, BARIERY TECHNICZNE.

Cło (dawniej myto) jest specyficzną opłatą pobieraną przez
państwo przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego
kraju. Jest to najstarszy i najczęściej stosowany instrument
(środek) polityki handlowej o charakterze działania podobnym
do podatków (dla przedsiębiorstw i konsumentów jest kosztem;
zaś dla państwa to źródło wpływów budżetowych i narzędzie
polityki).

We współczesnej gospodarce światowej dominują cła
importowe, podczas gdy bardzo rzadko nakłada się cła
eksportowe (tylko w niektórych krajach słabo rozwiniętych) i cła
tranzytowe.
Wg kryterium celu wyodrębnia się cła fiskalne (zapewniają
głównie wpływy budżetowe) obok ceł ochronnych (chroniących
producentów krajowych przed zagranicznymi konkurentami).

Zależnie od sposobu obliczania wysokości opłat celnych można
wyróżnić cła ad valorem (% wartości celnej towaru),
specyficzne (stawka od ilości towaru) i mieszane (np. opłata
za 1 kg plus % od wartości).

Taryfa celna zawiera wykaz towarów (klasyfikacja wg grup i
pozycji) oraz obowiązujących stawek celnych;

Pozataryfowe instrumenty polityki handlowej (zwane też

barierami pozataryfowymi, czyli - pozacelnymi) to wszystkie

inne środki tej polityki poza cłami.

Zazwyczaj dzieli się je na 3 poniższe grupy:

Pierwszą ich grupę stanowią bariery parataryfowe, tj.środki
o mechanizmie działania podobnym do ceł. Są to podatki
importowe na towary luksusowe, opłaty za czynności celno-
administracyjne, depozyty importowe oraz opłaty wyrównawcze
(choć te ostatnie zostały już zakazane przez WTO).
Do drugiej grupy barier pozataryfowych trzeba zaliczyć zakaz
importu lub eksportu, ograniczenia dewizowe (przy braku lub
niepełnej wymienialności waluty krajowej) oraz utrzymywanie
państwowego monopolu handlu zagranicznego.
Do trzeciej, najważniejszej grupy barier pozataryfowych
należą ograniczenia ilościowe importu, tzw. dobrowolne
ograniczenia eksportu, normy techniczne i sanitarne, zakupy
rządowe, wymóg składnika krajowego, jak też subsydia produkcji
krajowej i eksportowej oraz dumping i postępowanie
antydumpingowe.