MSG Wykłady

13/10/2006

e-mail : [e-mail]

[e-mail]

Konsultacje: Środa, 11.00 do 12.00

20/10/2006

Temat 1: Międzynarodowy Podział Pracy (M.P.P)

Międzynarodowy podział pracy jest podstawową kategorią ekonomiczną Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych. Wykształcił się w następstwie społecznego podziału pracy (czyli wyspecjalizowania się w ramach społeczności).

Międzynarodowy podział pracy wykształcił się od pierwszej rewolucji przemysłowej.

Różnice pomiędzy społecznym a międzynarodowym podziałem pracy:

- różnicowanie produkcji odbywa się w skali krajów, a nie społeczności lokalnych

- przedmiotem wymiany międzynarodowej w MPP są dobra i usługi stanowiące specjalizację poszczególnych krajów, a nie nadwyżki produkcyjne poszczególnych gospodarek, tak jak to miało miejsce w społecznym podziale pracy, który zakładał sprzedaż tylko nadwyżek.

- MPP ma charakter strukturalny i polega na trwałych powiązaniach międzynarodowych gospodarek wynikających z ich zróżnicowania w strukturach gospodarczych.

- Państwo za pomocą zagranicznej polityki ekonomicznej zachęca lub zniechęca wytwórców do produkcji na potrzeby rynku światowego, będąc głównym podmiotem MPP

Od XIX wieku do 1914 (czyli do 1 wojny światowej) - Klasyczny MPP

Po 2 wojnie światowej - współczesny MPP, trwający do dziś.

Klasyczny MPP

polegał na układzie bipolarnym - 2 biegunowym - na jednym biegunie znajdowały się metropolie kolonialne, a na drugim biegunie kraje kolonialne.

Kolonie

Metropolie

Kolonie

Z metropolii do kolonii płynęły towary przetworzone, a z kolonii do metropolii płynęły surowce do produkcji przemysłowej oraz żywność, która nie była produkowana w industrializujących się metropoliach - co z kolei związane było z urbanizacją, zanikiem wsi i przenoszeniem się ludności ze wsi do miast.

Współczesny MPP

Wyróżniamy dwa rodzaje determinant MPP: czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne

Czynniki wewnętrzne wiążą się ze specyficznymi warunkami poszczególnych krajów, np. z klimatem, dostępnością bogactw naturalnych, potencjałem demograficznym, poziomem rozwoju cywilizacyjnego czy ustrojem politycznym

Czynniki zewnętrzne - są niezależne od poszczególnych państw i stanowią efekt rozwoju MPP oraz zmian w strukturze gospodarki światowej.

Wyróżniamy 4 rodzaje czynników

- strukturalne

- techniczne

- instytucjonalne

- koniunkturalne

Czynniki Strukturalne

Wiążą się one ze zróżnicowaniem w dostępności do podstawowych czynników produkcji (czyli pracy, ziemi i kapitału).

ZIEMIA - chodzi tu o różnice w zasobach bogactw naturalnych. Początkowo różnice te determinowały specjalizacje poszczególnych krajów. Obecnie znaczenie zasobów naturalnych maleje - nie jest już podstawową determinantą - np. to, że kraj ma dużo żywności nie czyni go super fajnym bo i tak już nikogo to nie podnieca.

Surowce naturalne poza ropą naftową i gazem również tracą na swoim znaczeniu, trend spadkowy zaobserwować można również jeśli chodzi o ceny - a to wszystko dlatego, iż stosowane są surowco-oszczędne technologie produkcji, stosuje się oraz ciągle poszukuje nowych substytutów dla poszczególnych surowców, itd…

Reasumując: Kraje specjalizujące się w produkcji surowcowej lub rolnictwie straciły w świecie swoją niegdyś dominującą pozycję.

PRACA - różnice w zasobach pracy były istotnym czynnikiem kształtującym MPP w warunkach braku masowej migracji siły roboczej.

Kraje mające dużo „rąk do pracy” specjalizowały się w produkcji pracochłonnej, natomiast kraje nie mające dużych zasobów siły roboczej specjalizowały się w produkcji kapitałochłonnej.

Sytuację tą zmieniły masowe migracje siły roboczej oraz wzrost wydajności pracy. Kraje posiadające bardziej wydajnych pracowników uzyskały przewagę nad krajami o dużych zasobach pracowników mało wydajnych. Wydajność pracy jest nadal bardzo ważnym czynnikiem.

KAPITAŁ - różnice w jego zasobach decydują o dynamice i strukturze wzrostu gospodarczego, kształtując zakres i efektywność realizowanych inwestycji.

Kraje ubogie w kapitał tworzą inwestycje kapitało-oszczędne, których efektem jest produkcja tradycyjna. Kraje zasobne w kapitał inwestują kapitałochłonnie czego efektem jest produkcja nowoczesna i bardziej efektywna.

Różnice w zasobach kapitału i wynikające z nich inwestycje dodatkowo pogłębiają zacofanie gospodarcze państw pierwszej grupy i specjalizację produkcyjną oraz wysoki poziom rozwoju państw grupy drugiej.

Czynniki techniczne

Mają one większy wpływ na kierunki rozwoju MPP niż czynniki strukturalne. Przyczyną tego jest rewolucja naukowo - techniczna, która:

- zwiększa wydajność pracy i kapitału

- zwiększa rolę państw aktywnie uczestniczących w postępie naukowym i technologicznym

- zwiększa koszty przeobrażeń naukowo technicznych

- wyznacza nowe kierunki rozwoju ekonomicznego

Postęp cywilizacyjny nie dotyczy wszystkich krajów, co powoduje jeszcze bardziej nierównomierny rozwój państw na świecie.

Wyróżniamy dwie grupy krajów

1. Kilkanaście krajów będących lokomotywami rozwoju

2. Reszta, kraje nie prowadzące zaawansowanych badań, korzystające z osiągnięć grupy pierwszej

3. Najbiedniejsi - którzy nawet nie starają się nadążać - około ¼ krajów świata

(co dociekliwsi pewnie zauważyli że, choć na górze pisze, iż wyróżniamy 2 grupy krajów, to wymieniłem 3 - tak podyktowane było na wykładzie)

Czynniki instytucjonalne

W odróżnieniu od poprzednich grup mają charakter krótkookresowy i wysoce subiektywny. Zaliczamy do nich:

- ustrój polityczny,

- politykę gospodarczą

- umowy i traktaty międzynarodowe

Ustrój polityczny - im bardziej demokratyczne, tym chętniej państwo uczestniczy w MPP.

Przy braku demokracji, państwo może dążyć do modelu autarkii - samowystarczalności i zamknięcia na zewnątrz, ograniczając swój udział w MPP do sprzedaży nadwyżek w celu pozyskania dewiz (dewizy są w takim wypadku potrzebne, aby kupić za granicą dobra, których nie da się wytworzyć w kraju).

Polityka gospodarcza - poprzez politykę gospodarczą rządy krajów zachęcają lub zniechęcają do wymiany na poziomie międzynarodowym.

Traktaty i umowy międzynarodowe mogą być:

1. dwustronne (bilateralne) zacieśniające współpracę komplementarnych gospodarek, lub kooperację dla gospodarek konkurencyjnych

2. wielostronne (multilateralne), mające na celu likwidację barier w międzynarodowym obrocie towarami, usługami i kapitałem.

Im dany kraj jest uczestnikiem większej liczby umów tym aktywniej uczestniczy w międzynarodowym podziale pracy.

27/10/2006

Dokończenie wykładu z 20 października.

Czynniki koniunkturalne

Mają charakter koniunkturalny, związane są z wachaniami podaży i popytu na rynku międzynarodowym.

Ruchy po krzywych podaży i/lub popytu skutkują zmianą ceny równowagi.

Przy dobrej koniunkturze pojawiają się tendencje do rozwoju wymiany międzynarodowej oraz zmniejszania barier w handlu międzynarodowym - kraje handlujące ze sobą dążą do coraz to większej liberalizacji.

Przy dekoniunkturze kraje dażą do ochrony własnego rynku przed zagraniczną konkurencją - i bariery są zwiększane.

Znaczenie czynników koniunkturalnych jest szczególnie istotne dla krajów malych i biednych.

Dla wysoko rozwiniętych gospodarek maja one znaczenie mniejsze, marginalne, gdyż w dużych gospodarkach ceny jednocześnie maleją i rosną, tak więc bilans może być w najgorszym wypadku zerowy.

Natomiast małe gospodarki - monoeksporterzy - np. Senegal ze swoimi orzeszkami ziemnymi - które są skazane na jeden produkt eksportowy - są bardzo wrażliwe (te kraje) na zmiany czynników koniunkturalnych.

Temat 2: Specjalizacja międzynarodowa

MPP zakłada specjalizowanie się krajów lub ich grup w produkcji i wymianie towarów.

W kolejności chronologicznej wyróżniamy następujące rodzaje specjalizacji:

1) Specjalizacja sektorowa

2) Specjalizacja międzygałęziowa

3) Specjalizacja wewnątrzgałęziowa

4) Międzynarodowa kooperacja produkcji.

Ad 1. Specjalizacja sektorowa

Już nie funkcjonuje w świecie. Polegała ona na specjalizacji krajów w produkcji żywności i surowców a innych krajów w produkcji artykułów przemysłowych.

Podstawowym czynnikiem wyznaczającym miejsce danego kraju w tej specjalizacji były uwarunkowania strukturalne, oraz przesłanki historyczne.

Wymiana towarów odbywała się pomiędzy krajami słabo a wysokorozwiniętymi.

Ad 2. Specjalizacja miedzy gałęziowa

Warunkiem udziału w takiej specjalizacji jest posiadanie przez dany kraj co najmniej jednej gałęzi przemysłu, która oferuje wyroby/produkty finalne.

Efektem tego jest wymiana międzynarodowa produktów finalnych z różnych gałęzi gospodarki. Np w zamian za lekarstwa otrzymuje się komputery i słonie, albo chleb za armaty

Ad 3. Specjalizacja wewnątrzgałęziowa

Jest ona najwyższą formą międzynarodowego podziału pracy. Rozwija się ona na bazie istniejących już wielogałęziowych struktur przemysłowych.

Najlepsze warunki do rozwoju posiada w przemysłach charakteryzujących się wieloetapowością i zróżnicowanym profilem produkcji; np. przemysły chemiczne produkujące i kwas i nawozy i perfumy i leki..

Specjalizacja wewnątrzgałęziowa może mieć charakter PIONOWY lub POZIOMY

Poziomy - następuje tu koncentracja produkcji poszczególnych krajów na odmiennych wyrobach w ramach tej samej gałęzi przemysłu.

Wymaga to istnienia względnie wyrównanego poziomu rozwoju ekonomiczno technologicznego kraju. Np.: jeden kraj produkuje promy, a drugi tankowce i się ścigają potem po zatoce na ćwierć mili

Pionowy

Odbywanie się procesu produkcyjnego w międzynarodowym podziale pracy, gdzie każdy z krajów uczestniczących produkuje określone komponenty, podzespoły, części, akcesoria a produkt finalny składany jest w jednym z tych krajów. Powoduje to, iż kraje te są od siebie w jakiś sposób zależne, np. Airbus

Gospodarka światowa

Oznacza zespół stałych powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w MPP.

Najważniejsze powiązania to

- powiązania handlowe

- powiązania technologiczne

- powiązania produkcyjne

- powiązania instytucjonalne

- powiązania walutowo - finansowe

Gospodarka światowa ukształtowała się na pewnym etapie rozwoju ekonomicznego świata, wówczas, gdy wymiana nadwyżek miedzy państwami zastąpiona została przez powiązania międzynarodowe o charakterze specjalizacyjnym

Gospodarka światowa ma charakter dynamiczny - oznacza to, że zmienia się zarówno charakter powiązań między podmiotami jak i zmieniają się same podmioty gospodarek światowych.

Od przełomu XVII i XIX wieku aż do 1914 funkcjonowała na świecie tradycyjna (klasyczna) gospodarka światowa.

Cechy klasycznej gospodarki światowej

1. monopodmiotowość - jedynymi podmiotami gospodarki światowej były wtedy gospodarki narodowe (państwowe)

2. grupowanie się krajów wysokorozwiniętych jako eksporterów artykułów przemysłowych i skazanie tym samym reszty świata na monoprodukcję i monoeksport artykułów spożywczych i surowcowych

3. obrót handlowy kształtował się w obrębie trójkąta USAEuropa ZachodniaKraje surowcowo rolne

4. krótkotrwałe, ewentualne zaburzenia równowagi niwelowane były fizycznym przepływem złota - kraje spłacały zobowiązania zlotem

5. podstawowym rodzajem specjalizacji była specjalizacja sektorowa a następnie w końcowej fazie międzygałęziowa

10/11/2006

Współczesna gospodarka światowa

Jej początki szacuje się na lata 50 XX, trwa do dziś i ma się nadspodziewanie dobrze

Cechy współczesnej gospodarki światowej

1. zróżnicowanie form pomiedzynarodowych - w gospodarce klasycznej jedynymi powiązaniami były powiązania handlowe. Obecnie mamy też powiązania technologiczne, współpracę produkcyjną i inwestycyjną, wymianę usług i czynników produkcji. Powiązania te maja więc charakter wielopłaszczyznowy.

2. Zróżnicowaniu ulegają podmioty współczesnej gospodarki światowej- wzrasta udział podmiotów międzynarodowych i transnarodowych.

3. Zmienia się charakter międzynarodowego podziału pracy - specjalizacja o charakterze międzygałęziowym (passe) ustępuje miejsca specjalizacji wewnątrzgałęziowej (trendy)

4. Zmieniają się kierunki handlu światowego - kraje wysokorozwinięte chętniej handlują między sobą a inne powiązania między nimi również wzrastają; dzieje się tak oczywiście kosztem krajów słabo rozwiniętych. Następstwem tego jest fakt iż krajom 3 Świata coraz trudniej jest się dostać do grupy krajów bogatych.

5. Zmienia się struktura handlu światowego - coraz większa rola w handlu światowym przypada dla towarów przemysłowych. Wzrasta rola podzespołów, akcesoriów i części zamiennych w całości obrotów w handlu światowym.

6. We współczesnej gospodarce światowej maleje znaczenie przemysłu (industrializacji). Wzrasta natomiast rola usług i postępu naukowo - technicznego. Kraje industrializujące się są zacofane, gdyż to usługi powodują bogacenie się społeczeństwa a nie przemysł. Dlatego też najlepiej rozwijającymi się gospodarkami są te oparte o sektor usługowy, ew przemysł hi - tech

7. Gospodarka światowa przestaje być sumą gospodarek narodowych a staje się gospodarką globalną.

Podmioty współczesnej gospodarki światowej grupują się w następujących strefach:

- przedsiębiorstwa krajowe uczestniczące w MPP

- korporacje transnarodowe

- gospodarstwa narodowe

- międzynarodowe organizacje gospodarcze i finansowe

- regionalne organizacje integracyjne (zwrócić uwagę na egzamin na latynoamerykańskie)

Przedsiębiorstwa krajowe stają się podmiotem gospodarki światowej gdy nawiązują stale połączenia z innymi podmiotami gospodarczymi innych krajów.

3 poziomy umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa krajowego

1. Gdy przedsiębiorstwo krajowe planuje ekspansje na rynki zagraniczne, zapoznając się z warunkami panującymi na tych rynkach i nawiązując kontakty handlowe z partnerami zagranicznymi.

2. Wiąże się z podjęciem przez przedsiębiorców działalności produkcyjnej za granicą w celu zwiększenia zysku skali produkcji i rynku zbytu.

3. Nazywany globalizacją przedsiębiorstwa - polega na wprowadzeniu globalnego systemu zarządzania firmą.

Korporacje transnarodowe - przedsiębiorstwa prowadzące działalność o szerokim zasięgu międzynarodowym, mające swoje filie w przynajmniej dwóch innych krajach niż przedsiębiorstwo macierzyste. Np: General Motors, Shell, Coca-cola. W Coca Cola przykładowo jest korporacją rozpoznawaną na całym świecie, przedsiębiorstwo macierzyste (headquater) znajduje się w Atlancie. Filie rozsiane po całym świecie posiadają swoje autonomie, dzięki czemu mogą realizować lokalne strategie, musząc mimo tego dopasowywać się do globalnej strategii firmy.

Korporacje transnarodowe dzielimy na:

- Właściwe - takie, których aktywa w całości lub w przeważającej większości należą do przedsiębiorstwa macierzystego.

- Wielonarodowe - przedsiębiorstwo macierzyste ma mniejszość aktywów korporacji, a reszta w formie joint-venture należy do przedsiębiorstw zagranicznych.

Korporacje transnarodowe tworzą około ¼ światowej produkcji, 1/3 globalnego PKB oraz kontrolują około 80% rynku technologii hi-tech.

Gospodarstwa narodowe - istotną rolę w tych podmiotach stanowi władza, utozsamiana z rządem. Za pomocą polityki gospodarczej rząd decyduje o intensywności danej gospodarki narodowej w gospodarce światowej.

55% globalnego PKB tworzą kraje wysoko rozwinięte. Mimo wszystko ich udział maleje, gdyż w latach 60 XX wytwarzały one 80% światowego PKB.

Kraje wysoko rozwinięte dokonują około ¾ wymiany międzynarodowej. Te około 30 krajów to mniej niż ¼ powierzchni i 1/6 powierzchni globu. .

Pozostałe 170 krajów generuje zaledwie ¼ wymiany międzynarodowej.

Międzynarodowe organizacje gospodarcze i finansowe - kształtują one mechanizmy międzynarodowej współpracy gospodarczej i spełniają 3 podstawowe funkcje:

1. funkcja regulacyjna: ustalają one normy i standardy międzynarodowej wymiany i współpracy

2. funkcja kontrolna: egzekwowanie norm i standardów za pomocą kar i sankcji - w ostateczności na dany kraj może nawet zostać nałożone embargo.

3. Funkcja pomocowa: każda organizacja międzynarodowa udziela pomocy swoim krajom członkowskim - pomocy humanitarnej, technologicznej, finansowej, np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy lub Bank Światowy

Regionalne organizacje integracyjne - istnieją od lat 50tych XX wieku. Ich efektem dla gospodarki światowej jest synergia - którą to osiąga się dzięki liberalizacji przepływu produktów i handlu.

Organizacje te mogą mieć charakter formalny lub nieformalny.

- formalny - są wówczas zinstytucjalizowane, z wspólnym zarządem itp.

- nieformalny niezorganizowany odgórnie grupy krajów silnie ze sobą powiązanych gospodarczo - integrując się w organizacjach kraje te formalizują po prostu istniejące już nieformalne związki.

17/11/2006

Dokończenie poprzedniego wykładu

Wnioski z podmiotowości w gospodarce światowej:

We współczesnej gospodarce światowej dominują kraje wysoko rozwinięte, to właśnie przez nie jest produkowane 55% globalnego PKB, mają 70% udziału w ogóle wymiany międzynarodowej a jednocześnie zajmują mniej niż ¼ powierzchni świata i są zamieszkiwane przez mniej niż1/6 jego ludności.

W grupie krajów wysoko rozwiniętych po II wojnie światowej nastąpiły zmiany w układzie sił. Hegemonistyczną pozycję Stanów Zjednoczonych zajęła Japonia wraz z Tygrysami Azjatyckimi, oraz Unia Europejska.

W obrębie tych trzech obszarów mamy teraz centrum globalizacji świata. Im dalej od tego obszaru - tym bardziej peryferyjny jest kraj wobec Centrum. Polska jest semi - peryferium.

Jako iż większość krajów bogatych i wysoko rozwiniętych znajduje się na półkuli północnej mówimy często o bogatej północy i biednym południu.

Wraz z upadkiem systemu komunistycznego Europy Środkowej i Wschodniej zmarginalizowany został udział krajów II świata w gospodarce światowej. Obecnie szacowany on jest na około 4%. Do czołówki krajów zalicza się jednak Rosję.

Wyraźnie zyskała na znaczeniu grupa krajów rozwijających się. W osiągnięciu spektakularnego sukcesu przeszkadza im jednak boom demograficzny (gdyż pomimo tego iż gospodarka się rozwija, wzrost dochodu musi być podzielony na coraz to większą liczbę mieszkańców, przez co nic się nie zmienia)

Wzrasta rozwarstwienie krajów III świata; lokomotywą rozwoju tych krajów są kraje Azji Południowo Wschodniej, na kraje te przypada ponad połowa PKB wyprodukowanego w III świecie oraz 2/3 obrotów handlowych III świata.

Temat 3: Ekonomika krajów III świata.

Pojęcie krajów III świata pojawiło się na początku lat 50 XX wieku w publicystyce francuskiej jako próba nazwania trzeciej drogi rozwoju tych panstw. Kraje te miały nie być ani kapitalistyczne, ani socjalistyczne (były to kraje niezaangażowane w wyścig żadnego z tych dwóch obozów - tzn nie popierające ani obozu kapitalistycznego na czele z Ameryka, ani socjalistycznego, któremu przewodziła Rosja).

Po upadku bloku komunistycznego kraje III świata były areną zmagań krajów kapitalistycznych i socjalistycznych o wpływy.

Obecnie II świat już prawie nie istnieje, w większości kraje II świata dołączyły do grup krajów I świata. Reszta (mniejszość) krajów należących niegdyś do świata II przeszła do grupy krajów III świata.

Oprócz podziału na kraje I i III świata wyróżniamy też podział na kraje rozwinięte i rozwijające się.

Kraje Trzeciego świata są krajami rozwijającymi się. Dzielą się one na trzy podgrupy:

1. kraje naftowe - należą do nich kraje kartelu OPEC, niektóre kraje Afryki oraz Wenezuela

2. Kraje nowouprzemysłowione (kraje NIC New Industry Countries), dzielace się z kolei na 2 generacje

Pierwszą: Hong Kong

Singapur

Tajwan

Korea Południowa

Drugą do której należą inne kraje - np. Malezja, Tajlandia, Indonezja, Turcja, Brazylia, Meksyk, Chile

((te nazwy tych dwóch generacji nie są podane na wykładzie, po prostu napisałem pierwszą drugą))

3. Pozostałe kraje nienaftowe, dzielące się na

- gospodarki latynoamerykańskie

- kraje zacofane, tzw 4 świat

Gospodarki latynoamerykańskie - mają dłuższy okres własnej państwowości niż ine kraje III świata.

Wzorują się na europejskim modelu zarządzania

Gospodarki te charakteryzują się wysokim stopniem penetracji przez kapitał północnoamerykański.

Gospodarki te pod względem wskaźników społecznych i gospodarczych należą do najlepiej rozwiniętych krajów III świata, choć charakteryzuje je duża dysproporcja dochodu narodowego.

Następuje tam polaryzacja - klasa średnia zanika, a bogaci coraz bardziej oddalają się od biednych - zanik środka.

Przez wiele lat gospodarki te prowadzone były przez junty (hunty) wojskowe.

Kraje zacofane - 4ty świat.

Na świecie jest około 50 takich krajów. Są to głównie kraje czarnej Afryki (z wyłączeniem krajów naftowych i RPA), kilka krajów azjatyckich (Butan, Nepal, Bangladesz, Afganistan, Korea Północna, Laos, Kambodża, kilka krajów Oceanii i republika Haiti na obszarze Ameryk.

W Afryce można zauważyć różnice pomiędzy krajami post brytyjskimi i post francuskimi. Kraje należące kiedyś do korony Brytyjskiej były po prostu eksploatowane, nie pozostawiano w nich nic w zamian, natomiast kraje będące koloniami Francuzów dostały od nich (w myśl zasad Równość - Wolność - Braterstwo) przynajmniej namiastkę infrastruktury - drogi, trochę szkół i szpitali.

10

---