Koncepcje rozwoju

człowieka

Co różnicuje poszczególne

koncepcje?

•Natura zjawiska,

•Mechanizm powstawania
zmiany rozwojowej.

Natura zjawiska

Jeżeli mówimy o naturze zjawiska rozwoju,

to odnosimy się do następujących kwestii:

• Zmiany ilościowe (nieukierunkowane), czy

zmiany jakościowe (ukierunkowane)?

• Zmiany zachodzą w sposób ciągły (brak

stadiów), czy skokowy (stadialny)?

Natura rozwoju psychicznego

według Helen Bee – pięć typów

teorii

• Teorie typu A – stadia rozwoju, zmiana

ukierunkowana;

• Teorie typu B – stadia rozwoju, zmiana

nieukierunkowana;

• Teorie typu C – brak stadiów, zmiana

ukierunkowana;

• Teorie typu D – brak stadiów, zmiana

nieukierunkowana;

• Teorie typu E – mieszane.

Teorie typu A – modele

fazowe

• Zakładają, że rozwój jest

długotrwałym procesem
kierunkowych zmian struktury i jej
funkcji, zmierzającym ku określonym
stanom końcowym lub celom, które z
reguły są wartościowane pozytywnie.

Teoria psychoanalityczna

Sigmunda Freuda

• Zachowanie ludzkie wyznaczane jest

przez nieuświadamiane procesy;

• Rozwój psychiczny człowieka składa

się z rozwoju osobowości i rozwoju
psychoseksualnego.

Teoria psychoanalityczna

Sigmunda Freuda

• ID – konstrukt psychiczny będący

źródłem pierwotnych pragnień
(libido) i związanych z nimi napięć,
które są rozładowywane poprzez
maksymalizację przyjemności –
obecny w ludzkiej psychice od
momentu narodzin.

Teoria psychoanalityczna

Sigmunda Freuda

• Ego – czerpie energię z ID, będąc

jednocześnie na jego usługach,
zaspokaja pierwotne pragnienia ID w
sposób świadomy, zależny od
zastanej rzeczywistości – pojawia się
około 2 roku życia.

Teoria psychoanalityczna

Sigmunda Freuda

• Superego – jest zbiorem

przyswojonych przez człowieka reguł
moralnych, rozumiane może być jako
sumienie lub obraz „ja” idealnego –
pojawia się w wieku przedszkolnym
(4-6 lat)

Teoria psychoanalityczna

Sigmunda Freuda

Stadia (fazy) rozwoju osobowości:
• Faza oralna,
• Faza analna,
• Faza falliczna,
• Faza latencji,
• Faza genitalna.

Teoria psychoanalityczna Erika

Eriksona

Teoria ta odwołuje się do zasady

epigenezy, która zakłada, że
wszystko to, co wzrasta, wzrasta
zgodnie z podstawowym planem
powstawania części, z których każda
wykształca się w specyficznym dla
siebie czasie i dominuje tak długo,
dopóki nie powstaną pozostałe części,
aby utworzyć funkcjonalną całość.

Teoria psychoanalityczna Erika

Eriksona

Erikson wyodrębnił osiem stadiów

życia człowieka. Każdy z nich
charakteryzuje się tym, że wywołuje
u jednostki inny, specyficzny dla
siebie konflikt.

Teoria psychoanalityczna Erika

Eriksona

Okresy (stadia) życia wg Eriksona:
• Niemowlęctwo – od 0 do 1 r.ż. –

konflikt: ufność-nieufność, osiągnięcie
zaufania do matki lub innego
opiekuna,

• Wczesne dzieciństwo – od 2 do 3 r.ż.

– konflikt: autonomia-wstyd i
zwątpienie, osiągnięcie samokontroli i
poczucia własnej odrębności,

Teoria psychoanalityczna Erika

Eriksona

• Wiek zabaw – od 4 do 5 r.ż. –

konflikt: inicjatywa-poczucie winy,
ukształtowanie orientacji na cele i
inicjatywność w działaniu,

• Wiek szkolny – od 6 do 12 r.ż. –

konflikt: pracowitość-poczucie
niższości, osiągnięcie poczucia
własnych kompetencji,

Teoria psychoanalityczna Erika

Eriksona

• Adolescencja – od 13 do 18 r.ż. –

konflikt: tożsamość-rozproszenie

tożsamości, osiągnięcie odpowiedzi

na pytanie „kim jestem?” i „kim

mogę być?” oraz wierność sobie,

• Wczesna dorosłość – od 19 do 25

r.ż. – konflikt: intymność-izolacja,

osiągnięcie zdolności do miłości bez

utraty poczucia własnej tożsamości

Teoria psychoanalityczna Erika

Eriksona

• Dorosłość – od 26 do 40 r.ż. –

konflikt: generatywność-stagnacja,
potrzeba opiekowania się młodymi
ludźmi i troska o los młodszej
generacji,

• Dojrzałość – powyżej 41 r.ż. –

konflikt: integralność ego-rozpacz,
osiągnięcie mądrości życiowej w
wyniku pozytywnego bilansu życia.

Teoria poznawczo-rozwojowa

Jeana Piageta

Według tej teorii, istotą rozwoju

psychicznego jest rekonstrukcja i
reintegracja struktur poznawczych.
Mechanizmem tak rozumianego
rozwoju jest dążenie systemu
poznawczego do zrównoważenia, u
którego podstaw leżą dwa,
powiązane ze sobą, procesy –
asymilacja i akomodacja.

Teoria poznawczo-rozwojowa

Jeana Piageta

• Asymilacja – włączanie struktur

zewnętrznych do już ukształtowanych
struktur poznawczych.

• Akomodacja – proces polegający na

dostosowaniu struktur wewnętrznych
do struktur asymilowanych, w wyniku
czego dochodzi do ich przekształceń.

Teoria poznawczo-rozwojowa

Jeana Piageta

• Równowaga między asymilacją a

akomodacją oznacza adaptację, czyli
stan równowagi.

Teoria poznawczo-rozwojowa

Jeana Piageta

Stadia rozwoju poznawczego:
• Inteligencja sensomotoryczna –

od 0 do 2 r.ż. – ćwiczenie ruchów i
manipulacji podtrzymujących lub
powtarzających interesujące dziecko
doznania (główne osiągnięcie –
stałość przedmiotu),

Teoria poznawczo-rozwojowa

Jeana Piageta

• Inteligencja przedoperacyjna – od 2

do 6 r.ż. – celowe eksperymentowanie na
przedmiotach, coraz bardziej świadome
planowanie działań oparte na
reprezentacjach przedmiotów (główne
osiągnięcia – czynności symboliczne
wraz z mową, zdolność do zachowywania
stałości cech takich jak barwa, kształt a
także rozumowanie transdukcyjne),

Teoria poznawczo-rozwojowa

Jeana Piageta

• Operacje konkretne – od 6 do 12 r.ż. –

coraz bardziej odwracalne manipulacje

na reprezentacjach konkretnych

przedmiotów, decentracja umożliwiająca

uwzględnienie w rozważaniach wielu

własności przedmiotu w tym samym

czasie (główne osiągnięcia – zdolność do

zachowania ilości, np.. Masy, czy

objętości, a także rozumowanie

sylogistyczne),

Teoria poznawczo-rozwojowa

Jeana Piageta

• Operacje formalne – od 12 do 15

r.ż. – w pełni odwracalne operacje
umysłowe (główne osiągnięcia –
myślenie abstrakcyjne i
hipotetyczno-dedukcyjne,
rozumowanie logiczne, logika zdań).

Teorie typu B – modele

cykliczne

• Brak ukierunkowania na osiąganie

coraz bardziej złożonych stanów
umysłu,

• Rozwój jako cykl zmian stadialnych,

wyznaczanych zmianami
fizjologicznymi (dojrzewanie płciowe,
menopauza).

Teorie typu B – modele

cykliczne

Proces rozwoju rozumiany jest jako

cykl równowartościowych zmian
stadialnych: pojawienie się
określonej zmiany, specyficznej dla
danego odcinka cyklu, jest tak samo
konieczne lub ważne jak inna zmiana,
specyficzna dla innego stadium.

Stadia rozwoju moralnego –

teoria L. Kohlberga

I Poziom moralności przedkonwencjonalnej

• Moralność unikania kary – podmiot

uzasadnia sądy z punktu widzenia
irracjonalnego strachu przed karą.

• Moralność własnego interesu –

podmiot uzasadnia sądy z punktu
widzenia nagród i przewidywanych
korzyści osobistych.

Stadia rozwoju moralnego –

teoria L. Kohlberga

II Poziom moralności konwencjonalnej

• Moralność harmonii

interpersonalnej – podmiot uzasadnia

sądy z punktu widzenia

przewidywanego braku aprobaty ze

strony osób pozostających w

bezpośrednich relacjach oraz na

podstawie wyobrażeń o „znaczących” i

„grzecznych” osobach.

Stadia rozwoju moralnego –

teoria L. Kohlberga

• Morlaność prawa i porządku –

podmiot uzasadnia sądy z punktu
widzenia uznanych autorytetów,
obowiązujących norm i pełnionych ról
społecznych.

Stadia rozwoju moralnego –

teoria L. Kohlberga

III Poziom moralności

pokonwencjonalnej

• Moralność umowy społecznej –

podmiot uzasadnia sądy z punktu

widzenia ogólnych norm, które są

uznane i zweryfikowane przez ogół

członków społeczeństwa przy

uwzględnieniu relatywnej wartości

osobistych opinii jednostki.

Stadia rozwoju moralnego –

teoria L. Kohlberga

• Moralność uniwersalnych zasad

etycznych – podmiot uzasadnia
sądy z punktu widzenia ustalonych i
uogólnionych przez siebie zasad
etycznych.

Teorie typu C – modele

sekwencyjne

• Odrzucenie pojęcia stadiów

rozwojowych,

• Przyjęcie koncepcji rozwoju jako

ukierunkowanych zmian
strukturalnych (jakościowych).

Teorie typu C – modele

sekwencyjne

Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle

sekwencję stadiów związanych z

wiekiem, ile sekwencję stopniowych

przekształceń związanych głównie z

doświadczeniem człowieka.

Rozwój traktowany jest w tych teoriach

jako zależna od doświadczenia

indywidualnego sekwencja

stopniowych przekształceń

jakościowych struktury psychicznej.

Humanistyczna teoria

Abrahama Maslowa

Maslow przyjmuje, że człowiek rodzi

się z wrodzonym planem kształcenia
się i motywacji, czy też potrzeb
tworzących hierarchię. Zaspokojenie
potrzeb podstawowych pozwala na
próby zaspokojenia potrzeb
wyższych.

Humanistyczna teoria

Abrahama Maslowa

Maslow wyróżnia dwa typy motywacji:
• Motywacja niedoboru – wynika z

niedoboru trzech pierwszych
kategorii potrzeb,

• Motywacja wzrostu – obecna na

poziomie dwóch ostatnich potrzeb.

Humanistyczna teoria

Abrahama Maslowa

Potrzeby:
• Fizjologiczne (głód, pragnienie,

potrzeba snu, oddychanie),

• Bezpieczeństwa (pewność jutra,

stabilność, wolność od strachu),

• Przynależności i miłości (czułość,

bycie z innymi),

Humanistyczna teoria

Abrahama Maslowa

• Szacunku (osiągnięć, uznania,

szacunku do siebie),

• Samoaktualizacji (realizowanie

swoich możliwości, samorozwój).

Teorie typu D – modele

liniowe

• Odrzucenie koncepcji zmian

stadialnych i jakościowych w rozwoju
człowieka,

• Zmiany mają charakter ciągłych

zmian ilościowych.

Teorie typu D – modele

liniowe

Rozwój rozpatrywany jest liniowo jako

ciągły proces
nabywania/kumulowania
doświadczeń i/lub radzenia sobie z
nimi, podporządkowany stale tym
samym prawom uczenia się lub
regułom przystosowania się do
otoczenia, niezależnie od wieku i
treści doświadczeń.