Postępowanie z chorymi
Postępowanie z chorymi
na raka jelita grubego
na raka jelita grubego
Andrzej Deptała
Andrzej Deptała
Oddział Kliniczny Onkologii
Oddział Kliniczny Onkologii
Katedra i Klinika Hematologii,
Katedra i Klinika Hematologii,
Onkologii i Chorób Wewnętrznych
Onkologii i Chorób Wewnętrznych
Akademia Medyczna w
Akademia Medyczna w
Warszawie
Warszawie
Popularnie uważa się, że rak jelita grubego jest
Popularnie uważa się, że rak jelita grubego jest
synonimem raka okrężnicy
synonimem raka okrężnicy
to błąd!
to błąd!
W rzeczywistości określenie rak jelita grubego
W rzeczywistości określenie rak jelita grubego
może oznaczać raka zlokalizowanego w
może oznaczać raka zlokalizowanego w
okrężnicy lub w odbytnicy lub w kanale odbytu.
okrężnicy lub w odbytnicy lub w kanale odbytu.
Z punktu widzenia biologii nowotworów i
Z punktu widzenia biologii nowotworów i
onkologii raki zlokalizowane w okrężnicy lub w
onkologii raki zlokalizowane w okrężnicy lub w
odbytnicy są tym samym rodzajem nowotworu
odbytnicy są tym samym rodzajem nowotworu
– w literaturze anglosaskiej –
– w literaturze anglosaskiej – colorectal cancer
colorectal cancer
(CRC)
(CRC)
.
.
Ustawa o „czystości” języka polskiego uznaje
Ustawa o „czystości” języka polskiego uznaje
określenie rak kolorektalny za niepoprawne i
określenie rak kolorektalny za niepoprawne i
„nakazuje” nazywać CRC
„nakazuje” nazywać CRC rakiem jelita grubego
rakiem jelita grubego
.
.
Rak jelita grubego/CRC –
Rak jelita grubego/CRC –
definicja
definicja
STRONA PRAWA STRONA
STRONA PRAWA STRONA
LEWA
LEWA
WSTĘPNICA
WSTĘPNICA
(3,4%)
(3,4%)
ZSTĘPNICA
ZSTĘPNICA
(3,5%)
(3,5%)
ZAGIĘCIE
ZAGIĘCIE
WĄTROBOWE
WĄTROBOWE
(2,4%)
(2,4%)
POPRZECZNIC
POPRZECZNIC
A (4,5%)
A (4,5%)
ZAGIĘCIE
ZAGIĘCIE
ŚLEDZIONOW
ŚLEDZIONOW
E (2,6%)
E (2,6%)
ESICA
ESICA
(17,3%)
(17,3%)
KĄTNIC
A (7,2%)
tętnica i
żyła
odbytnicza
górna
tęt
nic
e
es
icz
e
T.
kr
ęt
ni
cz
o-
ok
rę
żn
ic
za
tętnica
okrężnicza
prawa
tętnica
okrężnicz
a
środkowa
krezkowa
górna żyła i
tętnica
żyła
krezkowa
dolna
tętnica
okrężnicz
a lewa
tętnica
krezkowa
dolna
Aort
a
Jelito
Cienkie
T. sromowa wewnętrzna
T. odbytnicza środkowa
O
D
B
Y
T
N
IC
O
D
B
Y
T
N
IC
A
(
5
9
,1
%
)
A
(
5
9
,1
%
)
T. odbytnicza dolna
Anatomia okrężnicy i odbytnicy
Anatomia okrężnicy i odbytnicy
Lewa górna zastawka
Houstona
Prawa środkowa
zastawka Houstona
Otrzewna
Otrzewna
Lewa dolna
zastawka
Houstona
Brzeg
Brzeg
odbytu
odbytu
Bańka
Bańka
odbytnicy
odbytnicy
2
(1,9%)
7
11
15
górna
górna
1/3
1/3
(23,2%)
(23,2%)
środkowa
środkowa
1/3
1/3
+
+
dolna
dolna
1/3
1/3
(74,9%)
(74,9%)
cm od brzegu
odbytu
Kanał
Kanał
odbytu
odbytu
FAŁDY POPRZECZNE
FAŁDY POPRZECZNE
(PLICAE TRANSVERSALES)
(PLICAE TRANSVERSALES)
Anatomia odbytnicy i odbytu
Anatomia odbytnicy i odbytu
CRC – zachorowalność i
CRC – zachorowalność i
umieralność w Polsce w 2000 r.
umieralność w Polsce w 2000 r.
W 2000 r. zarejestrowano
11128 nowych zachorowań
(M-5837;
K-5291)
Struktura zachorowań: M-10,4% (
2 miejsce
); K-10,3% (
2
miejsce
)
Standaryzowane współczynniki zachorowalności wynoszą:
Rak okrężnicy: M-12,4; K-8,7
Rak odbytnicy: M-9,6; K-5,3
W 2000 zarejestrowano
8517 nowych zgonów
(M-4373; K-4144)
Standaryzowane współczynniki umieralności wynoszą:
Rak okrężnicy: M-11,1; K-7,0
Rak odbytnicy: M-4,7; K-2,7
Przeżycia 5-letnie
Rak okrężnicy:
30,8-32,4%
Rak odbytnicy:
24-33,2%
–
Wiek
Wiek
40
40
r.ż.
r.ż.
–
Nowotwór w rodzinie (także piersi, jajnika,
Nowotwór w rodzinie (także piersi, jajnika,
prostaty i być może trzonu macicy)
prostaty i być może trzonu macicy)
–
Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego
Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego
(
(HNPCC
HNPCC
)
)
•
Zespół
Zespół
Lynch I
Lynch I
•
Zespół
Zespół
Lynch II
Lynch II
–
Rodzinny zespół polipowatości gruczołowej
Rodzinny zespół polipowatości gruczołowej
(
(FAP
FAP
–
–
mutacje genu APC
mutacje genu APC
)
)
–
Polipowatość młodzieńcza (
Polipowatość młodzieńcza (
mutacje genu SMAD 4
mutacje genu SMAD 4
)
)
–
Zespół
Zespół
Peutz-Jeghers
Peutz-Jeghers
a (
a (
mutacje genu STK11/LKB1
mutacje genu STK11/LKB1
)
)
–
Dziedziczny rak okrężnicy i odbytnicy u Żydów
Dziedziczny rak okrężnicy i odbytnicy u Żydów
Aszkenazyjskich (
Aszkenazyjskich (
mutacje genu APC
mutacje genu APC
)
)
–
Zapalne nieswoiste choroby jelit
Zapalne nieswoiste choroby jelit
–
Rak jelita grubego
Rak jelita grubego
–
Nowotworowy polip w jelicie grubym
Nowotworowy polip w jelicie grubym
–
Napromienianie miednicy
Napromienianie miednicy
–
Ziarniniakowe zapalenie jelita grubego
Ziarniniakowe zapalenie jelita grubego
Ogólne
Ogólne
:
:
Genetyczne
Genetyczne
:
:
Nabyte
Nabyte
:
:
CRC – czynniki ryzyka
CRC – czynniki ryzyka
Mutacje:
Mutacje:
h
h
MSH2,
MSH2,
h
h
MLH1 oraz
MLH1 oraz
h
h
MSH6, PMS1, PMS2
MSH6, PMS1, PMS2
Mutacje genów MMR (mismatch repair
Mutacje genów MMR (mismatch repair
genes):
genes):
h
h
MSH2,
MSH2,
h
h
MLH1,
MLH1,
h
h
MSH6, PMS1,
MSH6, PMS1,
PMS2
PMS2
Rak
Rak
Mutacje MMR dają charakterystyczny obraz kliniczno-patomorfologiczny:
Mutacje MMR dają charakterystyczny obraz kliniczno-patomorfologiczny:
Krótki przebieg karcinogenezy (< 3 lat)
Krótki przebieg karcinogenezy (< 3 lat)
Zwykle młody wiek (< 50 r.ż.)
Zwykle młody wiek (< 50 r.ż.)
Częste występowanie rodzinne
Częste występowanie rodzinne
Częściej lokalizacja prawostronna i wieloogniskowa
Częściej lokalizacja prawostronna i wieloogniskowa
Szybki, miejscowy wzrost guza, z reguły o charakterze egzofitycznym
Szybki, miejscowy wzrost guza, z reguły o charakterze egzofitycznym
Mniejsza skłonność do przerzutów
Mniejsza skłonność do przerzutów
Niski G, obfite nacieki limfocytarne
Niski G, obfite nacieki limfocytarne
Oporność na leki alkilujące
Oporność na leki alkilujące
Diploidalna zawartość DNA i brak zazwyczaj aberracji strukturalnych
Diploidalna zawartość DNA i brak zazwyczaj aberracji strukturalnych
W
W
~
~
90% przypadków niestabilność mikrosatelitarna
90% przypadków niestabilność mikrosatelitarna
U krewnych ryzyko rozwoju raka żołądka, jelita cienkiego,
U krewnych ryzyko rozwoju raka żołądka, jelita cienkiego,
endometrium, jajnika i górnych dróg moczowych (zespół Lynch II).
endometrium, jajnika i górnych dróg moczowych (zespół Lynch II).
Patogeneza HNPCC – teoria
Patogeneza HNPCC – teoria
jednoczasowa
jednoczasowa
Normalny nabłonek
Normalny nabłonek
jelitowy
jelitowy
Dysplazja/Gruczolak
Dysplazja/Gruczolak
klasy I
klasy I
Gruczolak klasy II
Gruczolak klasy II
Gruczolak klasy
Gruczolak klasy
III
III
Rak
Rak
APC (5q)
APC (5q)
K-Ras
K-Ras
(12p)
(12p)
DCC
DCC
(18q)
(18q)
TP53
TP53
(17p)
(17p)
Patogeneza FAP – teoria
Patogeneza FAP – teoria
sekwencyjna
sekwencyjna
CRC – Polip gruczołowy
CRC – Polip gruczołowy
uszypułowany
uszypułowany
Gruczolakorak
Gruczolakorak
Nabłonek
Nabłonek
gruczołowy
gruczołowy
Prawidłowa
Prawidłowa
śluzowka jelita
śluzowka jelita
Błona
Błona
mięśniowa
mięśniowa
śluzówki
śluzówki
Błona podśluzowa
Błona podśluzowa
Błona mięśniowa właściwa
Błona mięśniowa właściwa
Podsurowicówka
Podsurowicówka
CRC – Polip gruczołowy
CRC – Polip gruczołowy
„siedzący”
„siedzący”
Gruczolakorak
Gruczolakorak
Nabłonek
Nabłonek
gruczołowy
gruczołowy
Prawidłowa
Prawidłowa
śluzowka jelita
śluzowka jelita
Błona mięśniowa
Błona mięśniowa
śluzówki
śluzówki
Błona podśluzowa
Błona podśluzowa
Błona mięśniowa
Błona mięśniowa
właściwa
właściwa
Podsurowicówka
Podsurowicówka
CRC – Czynniki p
CRC – Czynniki p
red
red
ykcyjne
ykcyjne
transformacji gruczolaka
transformacji gruczolaka
Histologia
Histologia
:
:
Morfologia
Morfologia
:
:
Rozmiar
Rozmiar
:
:
Liczba:
Liczba:
Stopień
Stopień
dysplazji:
dysplazji:
Kosmkowy
Kosmkowy
:
:
+++
+++
Cewkowo-kosmkowy
Cewkowo-kosmkowy
:
:
++
++
Cewkowy
Cewkowy
:
:
+
+
„
„
Siedzący”
Siedzący”
>
>
Uszypułowany
Uszypułowany
< 1 cm:
< 1 cm:
ryzyko
ryzyko
= 1%
= 1%
1 –
1 –
2 cm:
2 cm:
ryzyko
ryzyko
= 5–10%
= 5–10%
> 2 cm:
> 2 cm:
ryzyko
ryzyko
= 20–50%
= 20–50%
R
R
yzyko
yzyko
wzrasta z liczbą polipów
wzrasta z liczbą polipów
gruczołowych
gruczołowych
Mały stopień
Mały stopień
: 6%
: 6%
;
;
Duży stopień
Duży stopień
: 35%
: 35%
CRC -Symptomatologia
CRC -Symptomatologia
Wczesny
Wczesny
Bez objawów
Bez objawów
Pobolewania brzucha
Pobolewania brzucha
Nadmierne oddawanie
Nadmierne oddawanie
gazów
gazów
Zaburzenia rytmu
Zaburzenia rytmu
wypróżnień
wypróżnień
Krwawienie utajone/jawne
Krwawienie utajone/jawne
Niedokrwistość
Niedokrwistość
Niespecyficzne bóle
Niespecyficzne bóle
brzucha
brzucha
Niedokrwistość
Niedokrwistość
mikrocytarna
mikrocytarna
Osłabienie, utrata wagi
Osłabienie, utrata wagi
ciała
ciała
Wyczuwalny guz
Wyczuwalny guz
Późny – Lewa
Późny – Lewa
strona
strona
Zaparcia lub biegunka
Zaparcia lub biegunka
Kolkowy ból brzucha
Kolkowy ból brzucha
Podniedrożność/niedrożność
Podniedrożność/niedrożność
(
(
nudności/wymioty/bóle/brak
nudności/wymioty/bóle/brak
stolca
stolca
)
)
Zaburzenia rytmu wypróżnień
Zaburzenia rytmu wypróżnień
Uczucie pełności w odbytnicy
Uczucie pełności w odbytnicy
Konieczność wypróżnienia
Konieczność wypróżnienia
Krwawienie jawne
Krwawienie jawne
Bolesne parcie na stolec
Bolesne parcie na stolec
Ból w miednicy małej
Ból w miednicy małej
Późny – Prawa strona
Późny – Prawa strona
Późny – Odbytnica
Późny – Odbytnica
Symptomatologia raka
Symptomatologia raka
kanału odbytu
kanału odbytu
Krwawienie (najczęściej klinicznie jawne)
Krwawienie (najczęściej klinicznie jawne)
Świąd odbytu, wydzielina śluzowopodobna,
Świąd odbytu, wydzielina śluzowopodobna,
brudzenie bielizny
brudzenie bielizny
Ból lub bolesne parcie
Ból lub bolesne parcie
Uczucie przeszkody bądź ciała obcego
Uczucie przeszkody bądź ciała obcego
Nietrzymanie gazów i/lub stolca
Nietrzymanie gazów i/lub stolca
Wyczuwalny lub nawet widoczny guz
Wyczuwalny lub nawet widoczny guz
Powiększenie węzłów chłonnych
Powiększenie węzłów chłonnych
pachwinowych
pachwinowych
Jak dotąd w prospektywnych, randomizowanych
Jak dotąd w prospektywnych, randomizowanych
badaniach nie udowodniono, aby jakikolwiek
badaniach nie udowodniono, aby jakikolwiek
składnik diety był skuteczny w zapobieganiu tego
składnik diety był skuteczny w zapobieganiu tego
raka, jednak istnieją dane świadczące, że
raka, jednak istnieją dane świadczące, że
następujące czynniki mogą być pomocne w
następujące czynniki mogą być pomocne w
prewencji
prewencji
:
:
Niskie spożycie tłuszczu i
Niskie spożycie tłuszczu i
dieta bogata we
dieta bogata we
włóknik
włóknik
Suplementacja preparatami wapnia
Suplementacja preparatami wapnia
Zażywanie kwasu acetylosalicylowego lub
Zażywanie kwasu acetylosalicylowego lub
innych
innych
N
N
LPZ
LPZ
(blokada COX-2 i przekazywanie
(blokada COX-2 i przekazywanie
sygnałów przez EGFR)
sygnałów przez EGFR)
Celekoksyb – dopuszczony przez FDA tylko w FAP
Celekoksyb – dopuszczony przez FDA tylko w FAP
CRC – prewencja pierwotna
CRC – prewencja pierwotna
Wg American Cancer Society każdy
Wg American Cancer Society każdy
dorosły
dorosły
50
50
r.ż. bez innych dodatkowych
r.ż. bez innych dodatkowych
i
i
znanych czynników ryzyka
znanych czynników ryzyka
powinien
powinien
poddać się następującym badaniom
poddać się następującym badaniom
:
:
Kał na krew utajoną 1 raz na rok
Kał na krew utajoną 1 raz na rok
sigmoidos
sigmoidos
k
k
op
op
ia
ia
co
co
5
5
lat
lat
lub
lub
S
S
igmoidos
igmoidos
k
k
op
op
ia
ia
co
co
5
5
lat
lat
lub
lub
K
K
olonos
olonos
k
k
op
op
ia co
ia co
10
10
lat
lat
lub
lub
Wlew doodbytniczy metodą podwójnego
Wlew doodbytniczy metodą podwójnego
kontrastu co
kontrastu co
5
5
lat
lat
Badania przesiewowe w CRC
Badania przesiewowe w CRC
– przeciętne ryzyko
– przeciętne ryzyko
Krewny pierwszego stopnia miał rozpoznany CRC
Krewny pierwszego stopnia miał rozpoznany CRC
lub
lub
polip gruczołowy
polip gruczołowy
Taka sama procedura jak w przeciętnym ryzyku ale
Taka sama procedura jak w przeciętnym ryzyku ale
40
40
r.ż.
r.ż.
FAP
FAP
w wywiadach
w wywiadach
Testy genetyczne
Testy genetyczne
S
S
igmoidos
igmoidos
k
k
op
op
ia co 1 rok począwszy od okresu pokwitania
ia co 1 rok począwszy od okresu pokwitania
HNPCC
HNPCC
w wywiadach
w wywiadach
Testy genetyczne
Testy genetyczne
Kolonoskopia co
Kolonoskopia co
1
1
-
-
2
2
lata
lata
,
,
zaczynając między
zaczynając między
20
20
-
-
39
39
r.ż.
r.ż.
,
,
i co 1
i co 1
rok od
rok od
40
40
r.ż.
r.ż.
Od 30 r.ż. gastroskopia co 2 lata
Od 30 r.ż. gastroskopia co 2 lata
U kobiet > 25 r.ż. USG przezpochwowe co 1 rok
U kobiet > 25 r.ż. USG przezpochwowe co 1 rok
Badania przesiewowe w CRC
Badania przesiewowe w CRC
– wysokie ryzyko
– wysokie ryzyko
Przebycie jednego z następujących
Przebycie jednego z następujących
:
:
P
P
ol
ol
i
i
p
p
gruczołowy
gruczołowy
K
K
olon
olon
oskopia
oskopia
3
3
lata po wykryciu polipa, jeżeli
lata po wykryciu polipa, jeżeli
prawidłowa to następne badania co 5 lat
prawidłowa to następne badania co 5 lat
Przewlekłe zapalne choroby jelit
Przewlekłe zapalne choroby jelit
K
K
olonos
olonos
k
k
op
op
ia
ia
co
co
1–2
1–2
lata
lata
U
U
pa
pa
cj
cj
ent
ent
ów
ów
z
z
pancolitis
pancolitis
– począwszy od
– począwszy od
8
8
roku od
roku od
wykrycia choroby zapalnej
wykrycia choroby zapalnej
U pacjentów ze zmianami tylko po lewej stronie –
U pacjentów ze zmianami tylko po lewej stronie –
począwszy od 15 roku od wykrycia choroby zapalnej
począwszy od 15 roku od wykrycia choroby zapalnej
Badania przesiewowe w CRC
Badania przesiewowe w CRC
– wysokie ryzyko – cd
– wysokie ryzyko – cd
Wywiady
Wywiady
Koniecznie wywiady rodzinne dotyczące C
Koniecznie wywiady rodzinne dotyczące C
RC
RC
, polipów i innych nowotworów
, polipów i innych nowotworów
(zwłaszcza jajnika, piersi, prostaty, endometrium, żołądka, dróg moczowych)
(zwłaszcza jajnika, piersi, prostaty, endometrium, żołądka, dróg moczowych)
Bada
Bada
n
n
ie przedmiotowe
ie przedmiotowe
Obowiązkowo badanie per rectum
Obowiązkowo badanie per rectum !
!
Szczególna uwaga na powiększenie wątroby, węzłów chłonnych, puchlinę
Szczególna uwaga na powiększenie wątroby, węzłów chłonnych, puchlinę
brzuszną, guz w jamie brzusznej
brzuszną, guz w jamie brzusznej
U kobiet konieczne badanie piersi i badanie ginekologiczne
U kobiet konieczne badanie piersi i badanie ginekologiczne
Badania l
Badania l
aboratory
aboratory
jne
jne
o szczególnym znaczeniu
o szczególnym znaczeniu
Markery:
Markery:
CEA
CEA !
!
(
(
±
±
CA19.9), morfologia krwi
CA19.9), morfologia krwi
,
,
próby czynnościowe wątroby
próby czynnościowe wątroby
Badania służące rozpoznaniu
Badania służące rozpoznaniu
Endoskopia z pobraniem wycinków
Endoskopia z pobraniem wycinków
Badania oceniające stopień klinicznego zaawansowania
Badania oceniające stopień klinicznego zaawansowania
CT
CT
spiralna z kontrastem jamy brzusznej i miednicy małej
spiralna z kontrastem jamy brzusznej i miednicy małej
USG endoskopowe (EUS) lub USG wewnątrzodbytnicze klasyczne
USG endoskopowe (EUS) lub USG wewnątrzodbytnicze klasyczne
RTG KLP
RTG KLP
Kolonoskopia – obowiązkowo zawsze
Kolonoskopia – obowiązkowo zawsze !
!
CRC – rozpoznanie
CRC – rozpoznanie
Nowotwory złośliwe nabłonkowe
Nowotwory złośliwe nabłonkowe
Gruczolakorak (
Gruczolakorak (
90-95%
90-95%
)
)
Śluzotwórczy
Śluzotwórczy
Z komórek sygnetowatych
Z komórek sygnetowatych
Płaskonabłonkowy
Płaskonabłonkowy
Gruczołowopłaskonabłonkowy
Gruczołowopłaskonabłonkowy
Rdzeniasty
Rdzeniasty
Drobnokomórkowy
Drobnokomórkowy
Niezróżnicowany
Niezróżnicowany
Niesklasyfikowany
Niesklasyfikowany
CRC – klasyfikacja WHO
CRC – klasyfikacja WHO
Tis
Tis
T
T
1
1
T
T
2
2
T
T
3
3
T
T
4
4
Błona śluzowa
Błona śluzowa
Muscularis
Muscularis
mucosae
mucosae
Blona podśluzowa
Blona podśluzowa
Błona mięśniowa
Błona mięśniowa
właściwa
właściwa
Pods
Pods
u
u
rowicówka
rowicówka
Błona surowicza
Błona surowicza
Rozprzestrzenienie
na przyległe narządy
CRC – cecha T wg TNM
CRC – cecha T wg TNM
Węzły chłonne regionalne (N)
Węzły chłonne regionalne (N)
NX
NX – regionalne węzły chłonne nie mogą być określone
N0
N0
– nie ma przerzutów w regionalnych węzłach chłonnych
N1
N1 – przerzuty w 1-3 regionalnych węzłach chłonnych
N2
N2 – przerzuty w 4 regionalnych węzłach chłonnych
Przerzuty odległe (M)
MX – obecność przerzutów odległych nie może być
określona
M0 – przerzuty odległe nieobecne
M1 – przerzuty odległe obecne
CRC – cechy N i M wg TNM
CRC – cechy N i M wg TNM
Tis: ?
Tis: ? (> 90% przeżyć 5-letnich
(> 90% przeżyć 5-letnich
)
)
T1-T2 i N0 i M0: 10%-1
T1-T2 i N0 i M0: 10%-1
5%
5%
(
(85-90% przeżyć 5-
85-90% przeżyć 5-
letnich
letnich
)
)
T3-T4 i N0 i M0:
T3-T4 i N0 i M0:
20%
20%
-
-
30%
30%
(
(70-75% przeżyć 5-letnich
70-75% przeżyć 5-letnich
)
)
Każde T i N1-N2 i M0:
Każde T i N1-N2 i M0:
30%
30%
-
-
40%
40%
N1:
N1: ~60 przeżyć 5-letnich
~60 przeżyć 5-letnich
N2:
N2: ~30% przeżyć 5-letnich
~30% przeżyć 5-letnich
M1:
M1:
20%
20%
-
-
25%
25%
(
(< 5% przeżyć 5-letnich, ale mediana
< 5% przeżyć 5-letnich, ale mediana
PFS około 16 m-cy
PFS około 16 m-cy
)
)
CRC w momencie
CRC w momencie
rozpoznania
rozpoznania
CRC – drogi rozprzestrzeniania
CRC – drogi rozprzestrzeniania
Miejscowe naciekanie
Miejscowe naciekanie
Rak odbytnicy:
Rak odbytnicy:
w kierunku pęcherza
w kierunku pęcherza
moczowego i kości krzyżowej
moczowego i kości krzyżowej
Rak okrężnicy: perforacja żołądka, jelita
Rak okrężnicy: perforacja żołądka, jelita
cienkiego lub sąsiedniego odcinka jelita
cienkiego lub sąsiedniego odcinka jelita
grubego
grubego
(np. rak esicy wywołuje perforację kątnicy)
(np. rak esicy wywołuje perforację kątnicy)
Przerzuty drogą limfatyczną
Przerzuty drogą limfatyczną
Rozsiew po otrzewnej
Rozsiew po otrzewnej
Przerzuty drogą krwionośną, głównie
Przerzuty drogą krwionośną, głównie
przez naczynia układu wrotnego
przez naczynia układu wrotnego
Wątroba
Wątroba
38-60%
Węzły chłonne jamy brzusznej
Węzły chłonne jamy brzusznej 39%
Płuca
Płuca
38%
Otrzewna
Otrzewna
28%
Jajnik
Jajnik
18%
Nadnercza
Nadnercza
14%
Opłucna
Opłucna
11%
Kości
Kości
10%
Mózg
Mózg
8%
CRC – najczęstsze przerzuty
CRC – najczęstsze przerzuty
CRC – czynniki
CRC – czynniki
prognostycznie niekorzystne
prognostycznie niekorzystne
Obecność przerzutów w regionalnych węzłach chłonnych i
Obecność przerzutów w regionalnych węzłach chłonnych i
liczba zmienionych przerzutowo węzłów
liczba zmienionych przerzutowo węzłów
Zajęcie naczyń chłonnych/krwionośnych przez komórki
Zajęcie naczyń chłonnych/krwionośnych przez komórki
raka
raka
Mikro-inwazja raka wzdłuż nerwów
Mikro-inwazja raka wzdłuż nerwów
Naciek guza przez całą ścianę jelita lub na tkanki
Naciek guza przez całą ścianę jelita lub na tkanki
otaczające
otaczające
Stopień histologicznej złośliwości G3 lub G4
Stopień histologicznej złośliwości G3 lub G4
Typ z komórek sygnetowatych lub drobnokomórkowy
Typ z komórek sygnetowatych lub drobnokomórkowy
Operacja z powodu niedrożności lub perforacji
Operacja z powodu niedrożności lub perforacji
Podwyższone stężenie CEA przed- i po operacji
Podwyższone stężenie CEA przed- i po operacji
CRC – zasady ogólne terapii
CRC – zasady ogólne terapii
Leczeniem zasadniczym jest
Leczeniem zasadniczym jest radykalne wycięcie jelita
radykalne wycięcie jelita
z guzem z limfadenektomią
z guzem z limfadenektomią
– operacja musi być
– operacja musi być
makroskopowo doszczętna
makroskopowo doszczętna
Leczenie
Leczenie adiuwantowe
adiuwantowe
należy zastosować nie później
należy zastosować nie później
niż po 6-8 tygodniach od operacji
niż po 6-8 tygodniach od operacji
Leczenie
Leczenie adiuwantowe
adiuwantowe
jest zawsze wskazane, jeżeli
jest zawsze wskazane, jeżeli
obecne są niekorzystne czynniki prognostyczne
obecne są niekorzystne czynniki prognostyczne
Rodzaj
Rodzaj
terapii adiuwantowej zależy od lokalizacji guza
terapii adiuwantowej zależy od lokalizacji guza
Okrężnica lub odbytnica powyżej załamka otrzewnej
Okrężnica lub odbytnica powyżej załamka otrzewnej
W adiuwancie tylko CTH
W adiuwancie tylko CTH
Odbytnica poniżej załamka otrzewnej
Odbytnica poniżej załamka otrzewnej
RTH przed operacją
RTH przed operacją
w adiuwancie tylko CTH
w adiuwancie tylko CTH
Bez RTH przed operacją
Bez RTH przed operacją
w adiuwancie RTH/CTH
w adiuwancie RTH/CTH
Rodzaje resekcji guza (R – residual tumor)
Rodzaje resekcji guza (R – residual tumor)
R0 – zabieg doszczętny makroskopowo i mikroskopowo –
R0 – zabieg doszczętny makroskopowo i mikroskopowo – CEL
CEL
R1 – zabieg niedoszczętny mikroskopowo
R1 – zabieg niedoszczętny mikroskopowo
R2 – zabieg niedoszczętny makroskopowo (
R2 – zabieg niedoszczętny makroskopowo (leczenie paliatywne
leczenie paliatywne
)
)
Minimum 12 węzłów chłonnych powinno być zbadanych hist. pat.
Minimum 12 węzłów chłonnych powinno być zbadanych hist. pat.
Lokalizacja guza
Lokalizacja guza
Typ operacji
Typ operacji
Zakres limfadenektomii
Zakres limfadenektomii
Kątnica / wstępnica
Kątnica / wstępnica
Hemikolektomia
Hemikolektomia
prawostonna
prawostonna
Wzdłuż tt. krętniczo-okrężniczej
Wzdłuż tt. krętniczo-okrężniczej
+ okrężniczej prawej
+ okrężniczej prawej
Zagięcie wątrobowe /
Zagięcie wątrobowe /
prawa część
prawa część
poprzecznicy
poprzecznicy
Hemikolektomia
Hemikolektomia
prawostronna
prawostronna
rozszerzona
rozszerzona
j.w. + t. okrężniczej środkowej;
j.w. + t. okrężniczej środkowej;
węzły żołądkowo-sieciowe prawe
węzły żołądkowo-sieciowe prawe
Lewa część
Lewa część
poprzecznicy / zagięcie
poprzecznicy / zagięcie
śledzionowe
śledzionowe
Hemikolektomia
Hemikolektomia
lewostronna
lewostronna
rozszerzona
rozszerzona
Wzdłuż tt. okrężniczej środkowej
Wzdłuż tt. okrężniczej środkowej
+ okrężniczej lewej
+ okrężniczej lewej
Zstępnica / górna 1/3
Zstępnica / górna 1/3
esicy
esicy
Hemikolektomia
Hemikolektomia
lewostronna
lewostronna
Wzdłuż t. krezkowej dolnej
Wzdłuż t. krezkowej dolnej
Środkowa i dolna część
Środkowa i dolna część
esicy
esicy
Resekcja esicy
Resekcja esicy
Wzdłuż t. okrężniczej lewej
Wzdłuż t. okrężniczej lewej
CRC – chirurgia raka
CRC – chirurgia raka
okrężnicy
okrężnicy
CRC – chirurgia raka
CRC – chirurgia raka
odbytnicy
odbytnicy
Minimum 12 węzłów chłonnych powinno
Minimum 12 węzłów chłonnych powinno
być zbadanych histopatologicznie
być zbadanych histopatologicznie
Rodzaje operacji:
Rodzaje operacji:
Wycięcie miejscowe (np. endoskopowe):
Wycięcie miejscowe (np. endoskopowe):
najlepiej w Tis
najlepiej w Tis
Resekcja przednia (AR): możliwa, jeżeli rak
Resekcja przednia (AR): możliwa, jeżeli rak
3 cm od zwieracza wewnętrznego odbytu
3 cm od zwieracza wewnętrznego odbytu
Koniecznym uzupełnieniem AR jest wycięcie
Koniecznym uzupełnieniem AR jest wycięcie
całkowite mezorektum (TME)
całkowite mezorektum (TME)
Amputacja brzuszno-kroczowa odbytnicy i
Amputacja brzuszno-kroczowa odbytnicy i
odbytu (APR): nie powinna być wykonywana
odbytu (APR): nie powinna być wykonywana
częściej niż w 20% przypadków
częściej niż w 20% przypadków
Ustalony stopień klinicznego zaawansowania raka
poniżej załamka otrzewnej (EUS + CT/MRI)
T4
N0
T1 N0
OPERACJA:
AR+TME lub
APR+Stomia
T3
N0
Krótka RTH
(5 x 5 Gy)
N1-2
T2 N0
konwencjonalna
RTH (25 x 2 Gy)
CTH/RTH (25 x 2
Gy)
CRC – leczenie raka
CRC – leczenie raka
odbytnicy
odbytnicy
HNPCC z mutacjami genów MMR
Subtotalna kolektomia + IRA
Resekcja guza jak w standardowych operacjach
(Niemcy)
U kobiet z zespołem Lynch II poszerzenie zabiegu
o usunięcie macicy z przydatkami
FAP z mutacjami genu APC
Proktokolektomia z rekonstrukcją krętniczo-analną
z wytworzeniem kieszonki (pouch) typu S, J, W, H
w drugiej dekadzie życia
Pankolektomia + IRA w drugiej dekadzie życia –
tylko w mutacjach genu APC przed kodonem 1250
CRC o podłożu dziedzicznym
CRC o podłożu dziedzicznym
CRC – leczenie adiuwantowe
CRC – leczenie adiuwantowe
Chemioterapia systemowa (PS
Chemioterapia systemowa (PS
2):
2):
Zawsze jeżeli są przerzuty w regionalnych węzłach chłonnych
Zawsze jeżeli są przerzuty w regionalnych węzłach chłonnych
Zalecana przy współistnieniu pozostałych niekorzystnych
Zalecana przy współistnieniu pozostałych niekorzystnych
czynników prognostycznych, bo 1-5% poprawa w przeżyciu
czynników prognostycznych, bo 1-5% poprawa w przeżyciu
„
„
Złoty standard”: dożylne podawanie 5-fluorouracylu z
Złoty standard”: dożylne podawanie 5-fluorouracylu z
leukoworyną
leukoworyną (5-FU/FA)
(5-FU/FA)
przez 6 miesięcy
przez 6 miesięcy
Obecnie w
Obecnie w raku okrężnicy
raku okrężnicy
udowodniono wyższość nad
udowodniono wyższość nad
„złotym standardem” w terapii adiuwantowej w
„złotym standardem” w terapii adiuwantowej w
zakresie dłuższego przeżycia:
zakresie dłuższego przeżycia:
Kapecytabiny
Kapecytabiny
– doustna pochodna 5-FU
– doustna pochodna 5-FU
Schematu
Schematu FOLFOX
FOLFOX
(Oxaliplatyna + 5-FU/FA)
(Oxaliplatyna + 5-FU/FA)
W
W raku odbytnicy
raku odbytnicy
może być dodatkowo konieczna RTH
może być dodatkowo konieczna RTH
Kliniczne skale oceny stanu
Kliniczne skale oceny stanu
sprawności (PS-Performance
sprawności (PS-Performance
Status)
Status)
Skala
Skala WHO
WHO
=
= ECOG
ECOG
=
= Zubroda
Zubroda
(i
(i Skala Karnofsky’ego
Skala Karnofsky’ego
)
)
0
0
:
:
brak objawów i normalna aktywność życiowa; pełna
brak objawów i normalna aktywność życiowa; pełna
sprawność (
sprawność (100%
100%
)
)
1
1
: niewielkie objawy i pacjent ambulatoryjny, i nie ma przeszkód
: niewielkie objawy i pacjent ambulatoryjny, i nie ma przeszkód
w zwykłej codziennej aktywności życiowej (
w zwykłej codziennej aktywności życiowej (90-80%
90-80%
)
)
2
2
: obecne objawy i pacjent spędza w łóżku < 50% dnia, i
: obecne objawy i pacjent spędza w łóżku < 50% dnia, i
czasami wymaga opieki pielęgniarskiej; może zadbać o
czasami wymaga opieki pielęgniarskiej; może zadbać o
większość swoich potrzeb osobistych (
większość swoich potrzeb osobistych (70-60%
70-60%
)
)
3
3
: obecne znaczne objawy i pacjent spędza w łóżku > 50% dnia,
: obecne znaczne objawy i pacjent spędza w łóżku > 50% dnia,
i wymaga opieki pielęgniarskiej; niepełnosprawny (
i wymaga opieki pielęgniarskiej; niepełnosprawny (50-40%
50-40%
)
)
4
4
: obecne znaczne objawy i pacjent leżący cały czas w łóżku; w
: obecne znaczne objawy i pacjent leżący cały czas w łóżku; w
znaczącym stopniu niepełnosprawny i może wymagać szybkiej
znaczącym stopniu niepełnosprawny i może wymagać szybkiej
hospitalizacji (
hospitalizacji (30-10%
30-10%
)
)
Śmierć (
Śmierć (0
0
)
)
Chemioterapia systemowa jest
Chemioterapia systemowa jest
podstawą terapii (PS
podstawą terapii (PS
2 wg WHO)
2 wg WHO)
Na podstawie badań III fazy za
Na podstawie badań III fazy za
standard w leczeniu
standard w leczeniu I rzutu
I rzutu
można
można
uznać stosowanie schematów
uznać stosowanie schematów
trójlekowych:
trójlekowych:
Irinotekan + 5-FU/FA (np.
Irinotekan + 5-FU/FA (np. FOLFIRI
FOLFIRI
)
)
lub
lub
Oxaliplatyna + 5-FU/FA (np.
Oxaliplatyna + 5-FU/FA (np. FOLFOX
FOLFOX
)
)
CRC – choroba rozsiana
CRC – choroba rozsiana
Nie
Nie
Potwierdzone przerzuty poza wątrobą (CT lub
Potwierdzone przerzuty poza wątrobą (CT lub
MRI)
MRI)
Tak
Tak
Nieresekcyj
Nieresekcyj
ny
ny
„
„
Dobre
Dobre
ryzyko”
ryzyko”
CTH
CTH
±
±
Chirurgia
Chirurgia
Resekcyjn
Resekcyjn
y
y
CHT
CHT
±
±
TACE/HAI/TRA
TACE/HAI/TRA
Resekcja
Resekcja
Liczne przerzuty w obu
Liczne przerzuty w obu
płatach lub zajęcie
płatach lub zajęcie
dużych naczyń
dużych naczyń
wątrobowych
wątrobowych
CTH
CTH
„
„
Dobre ryzyko”:
Dobre ryzyko”:
•
Pierwotny rak: T1 lub T2 i N0
Pierwotny rak: T1 lub T2 i N0
•
Liczba przerzutów 1-4
Liczba przerzutów 1-4
•
Największy przerzut < 5 cm
Największy przerzut < 5 cm
•
Margines resekcji > 1 cm
Margines resekcji > 1 cm
•
Czas od pierwotnej operacji > 2
Czas od pierwotnej operacji > 2
lat
lat
•
Wiek < 60 r.ż.
Wiek < 60 r.ż.
CTH
CTH
CRC – leczenie przerzutów
CRC – leczenie przerzutów
CRC – Hamowanie EGFR
CRC – Hamowanie EGFR
Zewnątrzkomórko
Zewnątrzkomórko
wa domena
wa domena
Przezbłonowa
Przezbłonowa
domena
domena
Wewnątrzkomórkow
Wewnątrzkomórkow
a domena
a domena
Domena kinazy
Domena kinazy
t
t
yro
yro
zynowej
zynowej
EGF
EGF
TGF-alpha
TGF-alpha
Epi- and amphiregulin
Epi- and amphiregulin
Betacellulin
Betacellulin
HB-EGF-like growth factor
HB-EGF-like growth factor
N-terminus
N-terminus
Wewnątrzkomórkowy sygnał
Wewnątrzkomórkowy sygnał
proliferacyjny
proliferacyjny
(MAPK, ras, c-myc)
(MAPK, ras, c-myc)
P
P
Ligand
Ligand
GEFITINIB
GEFITINIB
,
,
ERLOTINIB
ERLOTINIB
CETUXIMA
CETUXIMA
B
B
CRC – Cetuximab+Irinotekan
CRC – Cetuximab+Irinotekan
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
0
2
4
6
8
10
12
MONTHS
P
R
O
P
O
R
T
IO
N
Mono
Mono
Combo
Combo
N
N
111
111
218
218
No. events
No. events
92
92
152
152
Median
Median
1.5
1.5
4.1
4.1
HR (95% CI): 0.54 (0.42;
HR (95% CI): 0.54 (0.42;
0.71)
0.71)
log rank p-value < 0.0001
log rank p-value < 0.0001
Time To Progression
Time To Progression
Cunningham D, et al. Proc Am Soc Clin Oncol 2003;22:1012
Cunningham D, et al. Proc Am Soc Clin Oncol 2003;22:1012
CRC – Hamowanie VEGF
CRC – Hamowanie VEGF
Ak
Ak
t
t
yw
yw
ator
ator
y
y
syntezy
syntezy
VEGF
VEGF
Wewnątrzkomórko
Wewnątrzkomórko
wy sygnał
wy sygnał
proliferacyjny
proliferacyjny
Hypoxia
Hypoxia
COX-2
COX-2
NO
NO
Onkogeny
Onkogeny
bFGF
bFGF
H
H
2
2
O
O
2
2
PDGF
PDGF
IGF-1
IGF-1
EGF
EGF
IL-6
IL-6
BEVA
BEVA
C
C
IZ
IZ
UMA
UMA
B
B
CRC –
CRC –
Bevacizumab+Irinotekan
Bevacizumab+Irinotekan
P
r
P
r
a
w
d
o
p
o
d
o
b
ie
ń
st
w
o
p
rz
e
ży
ci
a
a
w
d
o
p
o
d
o
b
ie
ń
st
w
o
p
rz
e
ży
ci
a
1.
1.
0
0
0.
0.
8
8
0.
0.
6
6
0.
0.
4
4
0.
0.
2
2
0
0
0
0
10
10
20
20
30
30
40
40
Przeżycie
Przeżycie
(m
(m
-ce
-ce
)
)
IFL + placebo
IFL + placebo
IFL + bevacizumab
IFL + bevacizumab
Hazard ratio = 0.66, p=0.00003
Hazard ratio = 0.66, p=0.00003
Średnie
Średnie
przeżycie
przeżycie
15.6 (IFL + placebo)
15.6 (IFL + placebo)
vs
vs
20.3 m
20.3 m
-cy
-cy
(IFL + bevacizumab)
(IFL + bevacizumab)
Hurwitz H, et al. Proc Am Soc Clin Oncol 2003;22:3646
Hurwitz H, et al. Proc Am Soc Clin Oncol 2003;22:3646
CRC – poprawa skuteczności
CRC – poprawa skuteczności
leczenia na przestrzeni lat
leczenia na przestrzeni lat
0
10
20
30
40
50
60
70
5FU
5FU/FA
I /5FU/FA
B+I
C+I /5FU/FA
C+O/5FU/FA
B+O/5FU/FA
Badania III fazy –
Badania III fazy –
RR
RR
(%)
(%)
?
?
?
?
?
?
?
?
Nowotwory podścieliskowe
Nowotwory podścieliskowe
GIST – GastroIntestinal Stromal
GIST – GastroIntestinal Stromal
Tumor
Tumor
GIST wywodzi się z
GIST wywodzi się z mezenchymalnych komórek
mezenchymalnych komórek
rozrusznikowych nerwów
rozrusznikowych nerwów
zwojowych przewodu pokarmowego – komórek Cajala
zwojowych przewodu pokarmowego – komórek Cajala
Rozwój jest następstwem
Rozwój jest następstwem mutacji genu c-KIT
mutacji genu c-KIT
(4q12), co prowadzi do
(4q12), co prowadzi do
syntezy i nadekspresji receptorowego białka
syntezy i nadekspresji receptorowego białka CD117
CD117
, wykazującego
, wykazującego
aktywność kinazy tyrozynowej (
aktywność kinazy tyrozynowej (KT
KT
)
)
60-70% GIST występuje w
60-70% GIST występuje w ścianie żołądka
ścianie żołądka
, 20-30%
, 20-30% jelita cienkiego
jelita cienkiego
, < 10%
, < 10%
przełyku
przełyku
lub
lub jelita grubego
jelita grubego
, sporadycznie w sieci lub krezce
, sporadycznie w sieci lub krezce
Objawy:
Objawy:
Zwykle przypadkowo wykrywane, bez objawów lub niespecyficzne objawy
Zwykle przypadkowo wykrywane, bez objawów lub niespecyficzne objawy
Przy naciekaniu śluzówki i/lub surowicówki pp objawy krwawienia, perforacji,
Przy naciekaniu śluzówki i/lub surowicówki pp objawy krwawienia, perforacji,
niedrożności
niedrożności
Zwykle wyczuwalny guz, przerzuty do otrzewnej, wątroby lub płuc, kości
Zwykle wyczuwalny guz, przerzuty do otrzewnej, wątroby lub płuc, kości
Leczenie:
Leczenie:
Operacja (jeżeli nie ma przeciwwskazań)
Operacja (jeżeli nie ma przeciwwskazań)
50-60% przeżyć 5-letnich
50-60% przeżyć 5-letnich
W chorobie rozsianej, w nawrocie po operacji, przy przeciwwskazaniach do
W chorobie rozsianej, w nawrocie po operacji, przy przeciwwskazaniach do
operacji lub w leczeniu indukcyjnym
operacji lub w leczeniu indukcyjnym
IMATINIB
IMATINIB
(Glivec) –
(Glivec) – bloker
bloker
KT
KT
, dawka 400-
, dawka 400-
800 mg/d p.o. i kontynuować do czasu wystąpienia progresji
800 mg/d p.o. i kontynuować do czasu wystąpienia progresji
ponad 80%
ponad 80%
odpowiedzi klinicznych w ciągu 12 miesięcy
odpowiedzi klinicznych w ciągu 12 miesięcy