Podejście
poznawcze

Założenia teoretyczne: Bandura, Beck i Ellis
Terapia: Beck i Ellis

Powstawanie niedostosowanych emocji i
zachowania

■ Myślenie wpływa na emocje i zachowanie.
■ Zniekształcenia w zakresie przekonań i przetwarzania informacji lub

deficyty w umiejętnościach poznawczych wpływają na powstawanie

zaburzeń emocjonalnych i zachowania (Bandura 1986).

Mechanizm powstawania zaburzeń emocjonalnych - Ellis
(A) wydarzenie o charakterze negatywnym stresujące (mogą być także myśli)

→ (B) jest interpretowane z punktu widzenia systemu przekonań → (C)

Konsekwencje emocjonalne i w zachowaniu.

1. Wyjaśnienie zdarzenia negatywnego na podstawie racjonalnych przekonań
powoduje adekwatne emocjonalne konsekwencje, jak smutek, żal, przykrość,

oraz determinację, aby zmienić to, co można zmienić w celu zapobieżenia

pojawieniu się znowu podobnego zdarzenia.

2. Wyjaśnienie zdarzenia na podstawie nieracjonalnych przekonań
powoduje nieadekwatne emocjonalne konsekwencje, jak depresja, wrogość, lęk,

poczucie daremności w podejmowaniu wysiłku, poczucie bezwartościowości.

Przekonania związane z depresją i lękiem

■Depresja
1. Przekonanie o sobie: „Jestem bezwartościowy”; o

ludziach: „Swiat jest niesprawiedliwy”; o przyszłości:

„Jest beznadziejna”.

2. Ocena wydarzenia negatywnego: „Ja je spowodowałem”;

„Ma ono wpływ na wiele dziedzin mojego życia”; „Jego

złe skutki będą trwały do końca życia”

■ lęk
Lęk: uogólniony = wyolbrzymiona ocena zagrożeń i

zaniżona ocena własnych możliwości.

Fobia społeczna = „Mam defekt lub jestem

nieprzystosowany, gdy to się ujawni w sytuacji

społecznej, doprowadzi do ośmieszenia lub negatywnej

oceny”.

Struktura przekonań

1. Dysfunkcyjne założenia dotyczące własnej osoby oraz innych ludzi.

(Są ukształtowane w dzieciństwie i pozostające na granicy świadomości).

2. Pochodnymi od tych założeń są myśli automatyczne, których treść

zależy od kontekstu sytuacji.

Np. (1) Przekonanie: ”Jestem głupi”. (2) Zadanie do wykonania wywołuje myśl

automatyczną „Nie poradzę sobie” lub „I tak wszystko popsuję”. (3) Wraz z

nią lęk przed wykonaniem zadania i (4) Zachowanie - odłożenie wykonania

zadania.

Przekonania osób z zaburzeniami osobowości

Osoby prezentujące podobny typ osobowości uznają podobne przekonania o sobie i

ludziach i stosują podobną strategię radzenia sobie z ludźmi (Forgus i

Shulman 1979; Beck i in. 1990).

(1) Osobowość paranoidalna: „Jestem nie lubiany przez innych. Życie polega na

konkurencyjnej walce z zewnętrznymi wrogami. Pozbędę się więc poczucia winy i

porażki, przypisując je innym”.

(2) Osobowość schizoidalna: „Jestem nieprzystosowany. Życie jest trudne, a relacje

międzyludzkie wiążą się z kłopotami. Lepiej więc będzie dla mnie, gdy utrzymam

dystans i nie będę zwracał na siebie uwagi”.

(3) Osobowość antyspołeczna: „Mam prawo mieć to, co chcę mieć. Życie to dżungla, w

której ludzie zjadają się nawzajem. Zjem więc zanim mnie zjedzą i nie dam się

poskromić”.

(4) Osobowość obsesyjno- kompulsyjna: „Jestem odpowiedzialny za to, co się nie udaje.

Życie jest nieprzewidywalne. Muszę więc być czujny i zapobiec, aby nic złego się nie

stało”.

Z perspektywy tych przekonań człowiek interpretuje wydarzenia w życiu bieżącym i

zgodnie z tą interpretacją funkcjonuje.

Zaburzenia osobowości z pogranicza - Problemem jest tu niska samoocena i myślenie

typu „wszystko albo nic”. Nie stwierdzono wspólnych przekonań o określonej treści.

Schematy myślenia u osób z zaburzeniami osobowości
(Young 1990)

1 Kwestionowanie zdolności do niezależnego przetrwania i

funkcjonowania

2 Kwestionowanie możliwości zaspokojenia potrzeby stałych,

opartych na zaufaniu i zrozumieniu związków społecznych i

intymnych

3 zakładanie, że jest się niepożądanym społecznie z powodu

braku fizycznej atrakcyjności, umiejętności społecznych,

wartości wewnętrznej, spójnej moralności, interesującej

osobowości, osiągnięć zawodowych, itd.,

4 kwestionowanie potrzeby wyrażania własnych emocji,

impulsów, naturalnych skłonności i codziennych preferencji w

zamian za szacunek innych i uniknięcie poczucia winy,

(5) wyolbrzymianie pragnień, co prowadzi do trudności spełnienia

oczekiwań innych ludzi i własnych celów osobistych.

Zniekształcenia w procesie przetwarzania informacji

(1) Myślenie typu „wszystko albo nic” „Jeśli nie mam wszystkiego, to nie mam

nic”

(2) Generalizowanie negatywnych wydarzeń: „jedno negatywne wydarzenie

nieuchronnie zwiastuje nadejście innych negatywnych zdarzeń”

(3) Skupianie się na negatywnych aspektach sytuacji, a pomijanie

pozytywnych

(4) Wyolbrzymianie minusów a pomniejszanie plusów
(5) Negatywne emocje dowodem, że się coś złego zrobiło” „Czuję się winny,

więc musiałem zrobić coś złego”.

(6) Stosowanie negatywnych nazw: wywołuje reakcję emocjonalną

negatywną.

(7) Potwierdzanie negatywnego myślenia o sobie na podstawie nieistotnych

faktów, na przykład: „Wszyscy na mnie patrzyli, bo miałam wzdęty

brzuch”.

(8) Myślenie zdominowane przez powinności i nakazy: „powinienem” i

„muszę”

(Burns 1980):

Mechanizm działania przekonań na emocje
Myślenie „muszę” i „powinienem”

■Myślenie w kategoriach „muszę” i „powinienem” sprawia, że

pragnienia i preferencje uzyskują status konieczności.

■ Wtedy to, co człowiek „chce” osiągnąć, zamienia się w to, co

„musi” osiągnąć. Dotyczy to różnych dziedzin: „Muszę odnieść

sukces”, „Muszę być doceniony”, „Muszę być dobrze traktowany”,

„Życie musi być dobre i łatwe”.

■ Pochodną tego sposobu myślenia jest wyolbrzymiona ocena

negatywnych wydarzeń i niska odporność na frustrację. (Nie

zniosę)

Jeśli ktoś jest przekonany, że musi coś osiągnąć i tak się nie dzieje, to

myśli: ”Nie zniosę tego, że nie mam tego, co muszę mieć”.

■ Pochodną jest także ocenianie wartości własnej i innych ludzi na

podstawie tego, czy osiąga się to, co „musi” się osiągnąć.

Jeśli się tego nie osiąga, wtedy reakcją jest deprecjonowanie wartości

własnej lub innych i potępianie za to.

Modyfikacja dysfunkcyjnych przekonań lub
uzupełnienie deficytów poznawczych

■ Aby wyeliminować problemy emocjonalne i zachowania, trzeba oddziaływać

na myślenie i wprowadzić zmianę w myśleniu. Zmiana w myśleniu wywołuje

zmianę w emocjach i zachowaniu.

■Terapia poznawcza dotyczy procesów umysłowych.
Modyfikacja poznawczo- behawioralna = Zmiana przekonań → zmiana emocji +

zachowań

1. Modyfikowanie nieracjonalnych przekonań
Eliminowanie przekonań nieracjonalnych i uczenie racjonalnych = nie powodują

negatywnych emocji i zachowania.

Zmieniane są dysfunkcyjne przekonania dotyczące własnej osoby i pochodne myśli

automatyczne.

(Beck przyjmuje, że pod wpływem zmiany myśli automatycznych może nastąpić zmiana

przekonania o sobie na głębszym poziomie).

2. Uzupełnianie deficytów w umiejętnościach poznawczych
Deficyty w zakresie myślenia i zachowania = brak umiejętności poznawczych =

doświadczania stresu w sytuacjach społecznych

Na przykład gdy brak asertywności u pacjenta z depresją wynika z przekonania, że nie

powinien wyrażać potrzeb.

Techniki psychoterapeutyczne

1. Kwestionowanie w dyskusji słuszności przekonań

dysfunkcyjnych z punktu widzenia

■logiki
■ postępowania większości ludzi
■ zdrowotnych konsekwencji;
2. Testowanie dysfunkcyjnych przekonań w rzeczywistości;
3. Uzupełnienie braków poznawczych – np. szkolenie w

rozwiązywaniu problemów.

4. Zapobieganie nawrotom nieracjonalnego myślenia = celowe
powtarzanie nowych przekonań w sytuacjach, które prowokują do
wystąpienia przekonań nieracjonalnych.

Ujawnianie nieracjonalnych przekonań

Ujawnienie interpretacji wydarzenia, które budzi negatywne

emocje

■Spytać, jak interpretuje sytuację, która budzi negatywne emocje
■ Poprosić o wyobrażenie sobie lub odegranie sytuacji, sytuacji, która

budzi negatywne emocje i zwracanie uwagi, jakie myśli się

pojawią

■ Poprosić o zaobserwowanie, jakie myśli towarzyszą sytuacjom

budzącym negatywne emocje w życiu codziennym

Modyfikowanie nieracjonalnych przekonań przez
zakwestionowanie ich wartości w dyskusji

1.

Badanie wartości przekonania pod względem jego zgodności z

rzeczywistością społeczną:

„Jakie są dowody na to, że zawsze musisz dobrze sobie radzić w pracy i

zawsze zadowalać szefa?”.

2. Odwoływanie się do logiki w przypadku przekonań, które nie wynikają z

przesłanek, na których się opierają:

„Jaki jest związek między dwoma częściami tego stwierdzenia: «Muszę zawsze

sobie dobrze radzić w pracy i zawsze zadowalać szefa, ponieważ wtedy

zasługuję na szczęście»?”.

3. Odwoływanie się do złych skutków utrzymywania przekonania: „Jakie są

skutki myślenia, że musisz zawsze dobrze sobie radzić w pracy i

zawsze zadowalać szefa?”.

4. Prośba o obronę zasadności nieracjonalnego przekonania:
„Jaki dowód masz na to, że musisz odnieść sukces, aby mieć poczucie własnej

wartości” lub „Udowodnij, że musisz być popularny, aby czuć się

szczęśliwy”.

Modyfikowanie nieracjonalnych przekonań
przez testowanie ich prawdziwości w rzeczywistości

Sprawdzanie słuszności przekonań przez testowania ich w

rzeczywistości.

Prośba, aby potraktować dane przekonanie jako hipotezę i

przeprowadzić eksperyment w celu sprawdzenia jej.

■Jeśli ktoś z fobią społeczną stwierdza, że nie jest w stanie znieść

odrzucenia przez płeć przeciwną, ma poprosić trzy osoby płci

przeciwnej o spotkanie i sprawdzić hipotezę, że nie jest w stanie

znieść odrzucenia.

■ Jeśli perfekcjonista twierdzi, że nie jest w stanie znieść sytuacji,

gdy coś jest nie w porządku z jego wyglądem, ma na przykład,

nosić dwie skarpetki w różnym kolorze.

■ Jeśli ktoś z depresją twierdzi, że nic mu nie sprawia przyjemności,

ma za zadanie pójść do teatru i stwierdzić empirycznie, czy nie

sprawi mu to przyjemności.

Uzupełnianie deficytów w zakresie myślenia i zachowania
Trening radzenia sobie ze stresem –
„trening uodporniania się stres” lub „zaszczepianie stresu”

Gdy ktoś źle sobie radzi w stresujących, interpersonalnych sytuacjach
Uzupełnienie deficytów w zakresie myślenia i zachowania
1. Modyfikacja przekonań
kontrolowanie własnych myśli i zapobieganie rozwijaniu się negatywnego

myślenia.

(Zatrzymywanie myśli pochodnych od dysfunkcyjnych przekonań o sobie).
Np. Gdy myślę „Nie poradzę sobie” Odpowiadam: „Poradzę sobie lepiej lub gorzej”
2. Behawioralna technika: trening samoinstruowania: kierowanie własnym

zachowaniem przez dawanie sobie instrukcji.

■ Modelowanie zachowania przez granie ról. Pacjent obserwuje, jak terapeuta radzi sobie

w sytuacji społecznej, w której on sobie nie radzi

■ Gdy się znajdzie w sytuacji stresującej wypowiada w myślach instrukcję, na przykład:

„Mam prawo wyrażać swoje potrzeby” i zachowuje się adekwatnie do niej. Np przykład

prosi zwierzchnika o takie godziny pracy, które najlepiej odpowiadają jego potrzebom.

3. Behawioralna technika relaksacyjna (Meichenbaum, 1977).
Dodatkowo
4. Wyobrażanie sobie siebie w stresujących sytuacjach i werbalizowanie uczuć

oraz odgrywanie konstruktywnych zachowań w sytuacjach symulowanych

(To powoduje obniżenie lęku i ułatwia wprowadzenie zmiany zachowania).

ZASZCZEPIANIE STRESU –
AGRESJA

1.Edukacja - związek agresywności ze stresem, alkoholem, pozytywne i negatywne aspekty
agresywności
2. Uczenie zauważania, co wywołuje agresję i stworzenie hierarchii sytuacji wywołujących złość
3. Uczenie stawiania pytań: (1) Co sprawiło, że wpadłem w złość; (2) czego chciałem i czego nie
dostałem? Co dostałem, czego nie chciałem? Czy mogłem dostać to, co chciałem lub uniknąć

tego,

czego nie chciałem, bez budowania złości?
3. Uczenie technik samokontroli – relaksacji - zmniejsza pobudzenie
4. Uczenie asertywności i rozwiązywania problemów
5. Wybrać, stworzyć, zmienić otoczenie społeczne, które wspiera zachowania nie-agresywne
6. Podczas sesji praktykować w wyobraźni , jak się zachować w sytuacji wywołującej agresję i
praktykować zachowanie przez odgrywanie ról
7. Eksperymenty w rzeczywistości: (1) jak doświadczyć złości bez odreagowania,
Jak tolerować doświadczanie złości bez natychmiastowego odwetu; (3) jak się nie bać odczuwania
złości
8. Upewnić się, ze pacjent przypisuje sobie zmianę.
9. Zapobiec nawrotowi -przewidzieć sytuacje, które spowodują nawrót i opracować sposób
reagowania
10. Generalizowanie umiejętności z jednej sytuacji na inne

Uzupełnianie deficytów w zakresie myślenia i zachowania
Trening rozwiązywania problemów –

Jest uważany za metodę poznawczą, ponieważ dotyczy umiejętności
podejmowania decyzji.

Uczenie, jak rozwiązywać problemy interpersonalne i intrapsychiczne.
Opiera się na założeniu, że głównym źródłem problemów zarówno natury

intrapsychicznej, jak i interpersonalnej są deficyty poznawcze, które

prowadzą do braku umiejętności ich rozwiązywania (Nezu i in. 1989).

Obejmuje następujące kroki:
1. precyzyjne definiowanie problemu,
2.generowanie jak największej liczby alternatywnych rozwiązań,
3. wybór najlepszego rozwiązania,
4.planowanie wprowadzenia rozwiązania w życie,
5. ocena skutków, jakie dała realizacja tego rozwiązania.
W przypadku, gdy wybrane rozwiązanie nie wyeliminowało problemu lub

ograniczyło go tylko, należy wybrać inny sposób, zastosować i ocenić

skuteczność.

Wykorzystuje behawioralne techniki odgrywanie ról, gdy istnieje

potrzeba wypróbowania nowego zachowania.

Interwencje stosowane w praktyce -
indywidualnie, grupowo, w parze małżeńskiej
Potwierdzenie skuteczności w badaniach (Rakowska 2005)

■modyfikowanie przekonań w połączeniu z przewarunkowaniem u osób dorosłych z

zaburzeniami lekowymi

Fobia społeczna – negatywne postrzeganie własnej osoby i konsekwencji

negatywnej oceny ze strony ludzi (+ ekspozycja)

► Lęk uogólniony - nierealistyczne postrzeganie zagrożenia i percepcja własnych

możliwości poradzenia sobie (+ ekspozycja)

► Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne - nierealistyczne przekonania związane z

występowaniem lęku obsesyjnego (+ ekspozycja)

► Panika - interpretacja fizjologicznych doznań wywołujących atak jako

niezagrażające (Rakowska 2005, 2006).

► Zespół stresu pourazowego – przekonania dotyczące konsekwencji wydarzenia

traumatycznego i własnej roli w wydarzeniu (+ ekspozycja w wyobraźni)

Młodzież: lęk i depresja – modyfikowanie przekonań dotyczących braku

możliwości poradzenia sobie z sytuacja lub negatywnej oceny siebie i

negatywnego stosunku ze strony ludzi + uczenie brakujących umiejętności np.

społecznych lub regulacji emocji + ekspozycja.

Próby samobójcze dorośli, młodzież, i osoby stare. Modyfikacja przekonań=

bezradność, brak akceptacji, niemożność znoszenia cierpienia + uczenie

rozwiązywania problemów.

Dorośli i młodzież indywidualnie lub w grupie – potwierdzenie
skuteczności w badaniach (Rakowska 2005)

► Depresja – u ludzi dorosłych i starych (nierealistyczne przekonania

dotyczące własnej osoby, przyszłości i braku możliwości

poradzenia sobie z ludźmi (+ ekspozycja na wzmocnienia

pozytywne + trening rozwiązywania problemów)

►Bulimia - modyfikowanie przekonań dotyczących wagi i sylwetki, +

trening rozwiązywania problemów + zapobieganie nawrotom przez

przygotowanie do konfrontacji z trudnościami + behawioralne

techniki zmiany nawyków jedzenia

► Uzależnienie od nikotyny - nierealistyczne przekonania

dotyczące palenia papierosów

► Syndrom jelita drażliwego – przekonania związane z

występowaniem objawów

Pary małżeńskie – potwierdzenie skuteczności w badaniach
(Rakowska 2005)

► Niezadowolenie z małżeństwa lub konflikt - nierealistyczne

przekonania dotyczące roli małżeństwa i wzajemnych oczekiwań

Przekonania determinują odnoszenie się wzajemne a co za tym idzie zadowolenie z małżeństwa.

Przekonania determinują odnoszenie się wzajemne a co za tym idzie zadowolenie z małżeństwa.

Przekonania wpływają na: sposób interpretowania zachowanie małżonka i na oczekiwania wobec

Przekonania wpływają na: sposób interpretowania zachowanie małżonka i na oczekiwania wobec

niego.

niego.



„

„

Jeśli nie zgadzamy się ze sobą, związek się rozpada”,

Jeśli nie zgadzamy się ze sobą, związek się rozpada”,



„

„

Osoby w bliskim związku powinny odgadywać potrzeby partnera”,

Osoby w bliskim związku powinny odgadywać potrzeby partnera”,



„

„

Kryzys związku jest nie do naprawienia”,

Kryzys związku jest nie do naprawienia”,



„

„

Muszę zawsze zadawalać seksualnie partnera”,

Muszę zawsze zadawalać seksualnie partnera”,



„

„

Partner nie zrozumie mnie z powodu wrodzonych różnic między płciami”

Partner nie zrozumie mnie z powodu wrodzonych różnic między płciami”

Modyfikacja nieracjonalnych przekonań polega na analizie interpretacji przez małżonków:

Modyfikacja nieracjonalnych przekonań polega na analizie interpretacji przez małżonków:

■

■

przyczyn zachowania partnera,

przyczyn zachowania partnera,

■

■

przekonań dotyczących własnej osoby i partnera

przekonań dotyczących własnej osoby i partnera

■

■

oczekiwań wobec małżeństwa.

oczekiwań wobec małżeństwa.