1

PSYCHOLOGIOA RÓŻNIC

INDYWIDUALNYCH

(

6) Transakcyjny model

temperamentu – koncepcja A.

Eliasza

Lucyna Golińska

2

TREŚCI

1.

TEMPERAMENT- ZBÓR MECHANIZMÓW REGULACJI

STYMULACJI

2. DYNAMIKA TEMPERAMENTU I RELACJE Z

OSOBOWOŚCIĄ

3. DWA WYMIARY MECHANIZMÓW REGULACJI

– aktywna
– bierna

4. DWIE FORMY REGULACJI AKTYWACJI
5. ROLA REAKTYWNOŚCI W REGULACJI STYMULACJI

 -Specyfika osób niskoreaktywnych
 Specyfika osób wysokoreaktywnych

6. ZMIANY TEMPERAMENTU
7. PODSUMOWANIE- I ZESTAWIENIE

3

Temperament- zbór mechanizmów

regulacji stymulacji

TEMPERAMENT – ZBIÓR MECHANIZMÓW REGULACJI STYMULACJI, które w

obrębie klas sytuacji
we względnie stały sposób wyznaczają dynamikę zachowania

DYNAMIKA ZACHOWANIA = ASPEKT FORMALNY

(głównie intensywność, ale także wielkość, szybkość elastyczność).
Trudno odróżnić PEZ i CCZ –

DYNAMIKA zmienia się dla różnych klas sytuacji, ale w danej klasie

sytuacji jest względnie stała w czasie (stały profil) – STAŁOŚC

KOHERENTNA

Sytuacje społeczne, poznawcze fizyczne

T. AKTYWNIE uczestniczy w regulacji stymulacji i w rezultacie ZMIENIA SIĘ
T. wchodzi w złożone relacje z osobowością

–

nie tylko wpływa na kształtowanie osobowości, ale O zwrotnie może

modyfikować T (poziom aspiracji, poziom samooceny)

4

Dwa wymiary mechanizmów regulacji

REAKTYWNOŚĆ

– ZBIÓR MECHANIZMÓW REGULACJI

STYMULACJI, KTÓRE W OBRĘBIE KLAS SYTUACJI WE

WZGLĘDNIE STAŁY SPOSÓB WYZNACZAJĄ DYNAMIKĘ

ZACHOWAŃ

REAKTYWNYCH, DYNAMIKĘ REAKCJI

AKTYWNOŚĆ

– ZBIÓR MECHANIZMÓW REGULACJI

STYMULACJI, KTÓRE W OBRĘBIE KLAS SYTUACJI WE

WZGLĘDNIE STAŁY SPOSÓB WYZNACZAJĄ DYNAMIKĘ

ZACHOWAŃ

CELOWYCH, CZYNNOŚCI

• REAKTYWNOŚĆ uwarunkowana BARDZIEJ

BIOLOGICZNIE

• AKTYWNOŚĆ uwarunkowana BARDZIEJ

ŚRODOWISKOWO

5

Dlaczego Transakcyjny Model

Temperamentu (TMT)

Temperament – SYSTEM I OGNIWO szerszego

SYSTEMU REGULACJI STYMULACJI

ZWIĄZKI TRANSAKCYJNE

 KAŻDY ELEMENT wpływa na INNE i podlega zwrotnie ich

wpływom

 ELEMENTY wpływają na stan CAŁOŚCI, A STAN CAŁOŚCI

wpływa na stan elementów

podobnie jak w RTT
cel (standard regulacji) - uzyskanie i utrzymanie OPA i OPS

Reagowanie zgodne ze znaczeniem bodźców.

OPS - OPTYMALNY POZIOM STYMULACJI

, poziom stymulacji,

który towarzyszy lub prowadzi do

OPTYMALNEGO

POZIOMU AKTYWACJI

6

Dwie formy regulacji aktywacji

(FA) AKTYWNA – WG SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO (-) jak

homeostat

(FB) BIERNA – WG SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO (+) skutki

odwrotne!

Forma regulacji zależy od wielkości rozbieżności i czasu jej

trwania (ΔR x t)

W jaki sposób bierna forma jest formą regulacji?

–

wymusza włączanie w proces regulacji innych mechanizmów, z

innych poziomów regulacji

POZIOM ZACHOWANIA - PODEJMOWANIE ZACHOWAŃ

CELOWYCH/CZYNNOŚCI (style działania i strategie,

preferencje sytuacji, działalności zawodowej)

POZIOM MECHANIZMÓW FIZJOLOGICZNYCH (zmiany w

mechanizmach fizjologicznych, których skutkiem jest wzrost

lub stępienie wrażliwości)

POZIOM OSOBOWOŚCI (zmiany w hierarchii wartości, celów)
(np., hospitalizacja, konflikt)

7

ROLA REAKTYWNOŚCI W REGULACJI

STYMULACJI

REAKTYWNOŚĆ WYZNACZA

 A)

POTRZEBĘ STYMULACJI

–

POZIOM I ZAKRES OPS

(WR<NR)

 B)

POTRZEBĘ REGULACJI STYMULACJI,

MOTYWACJĘ DO

REGULACJI (WR>NR)

Ze względu: na węższe pasmo – częściej, na większą wrażliwość

– silniej odczuwają negatywne skutki rozbieżności

dopływającej stymulacji od pożądanego poziomu, od OPS

 C/ REAKTYWNOŚĆ

WPŁYWA NA NABYWANIE UMIEJĘTNOŚCI

REGULACJI STYMULACJI

.

Warunki efektywnej regulacji:
ROZPOZNAWANIE ODCHYLEŃ OD OPS
PRZYSWAJANIE CZYNNOŚCI PROWADZĄCYCH DO OPS
Ograniczenia w regulacji stymulacji związane z wiekiem: Dzieci

– Bierna forma, młodzież – Aktywna forma, Starsi – częściej

Bierna

8

ROLA REAKTYWNOŚCI W

REGULACJI STYMULACJI

NR - MAŁA WRAŻLIWOŚĆ

trudności w rozpoznawaniu odchyleń i duża tolerancja na

odchylenia („głód stymulacji”)

niebezpieczeństwo FB (jeśli poza OPS) i
„zewnątrzsterowności” w regulacji stymulacji -

dostosowywanie czynności do siły stymulacji fizycznej –

orientacja na rzeczy = na fizyczne aspekty środowiska

(Eskalona, Matczak, Little, Eliasz)

WR – DUŻA WRAŻLIWOŚĆ,

łatwe rozpoznawanie odchyleń, silna motywacja do

precyzyjnej regulacji stymulacji („wie, że jest głodny”),

ale duża wrażliwość na kary społeczne (najsilniejsze) i

dążenie do unikania kar: dostosowywanie zachowania do

oczekiwań i wymagań społecznych – orientacja na ludzi =

na społeczne aspekty Ś (zewnątrzsterowność –O)

Środowisko społeczne utrudnia przyswojenie czynności

prowadzących do OPS, jeśli jego wymagania niezgodne z

możliwościami WR.

9

ZMIANY TEMPEAMENTU

ZMIANY TEMPEAMENTU -

REZULTAT UDZIAŁU W

REGULACJI STYMULACJI

Środowisko

bądź jego wcześniejsze oddziaływania

utrwalone we

właściwościach osobowości

wpływają na

znaczenie sytuacji –

mogą intensyfikować lub hamować dynamikę

zachowania w tych sytuacjach.

Jeśli sytuacje powtarzalne, zmiany w dynamice

utrwalają się

– zwiększanie dynamiki w jednych

sytuacjach kosztem zmniejszania jej w innych –

tworzą się subdymensje R i A DLA KLAS SYTUACJI

- tworzy się zróżnicowany profil dynamiki zach.

nieefektywna regulacja stymulacji na jednym poziomie

może być kompensowana na innych

10

Zmiany temperamentu

• Sytuacyjne (chwilowe)
• Sytuacyjne utrwalone w czasie (stałość koherentna) –

chronią przed zmianami „cech”

.

Nieefektywna regulacja - Niespójność między możliwościami T

i wymaganiami Ś

Kształtowanie wymiarów O niezgodnych z T
Zmiany w czasie b. biologicznie uwarunkowanej składowej T

powoduje

 obniżenie efektów i wzrost kosztów psychofizjologicznych
• Zaburzenia rozwoju i zachowania, obniżanie jakości życia

11

ZESTAWIENIE

TEMPERAMENT
• Mechanizmy wyznaczające koherentnie stałą

dynamikę zachowania

• Wyznacza potrzebę stymulacji i potrzebę regulacji

stymulacji, ograniczenia w regulacji .

• Nie determinuje: skuteczności ani formy regulacji

(bierna-aktywna), rozwoju O.

ROZUMIENIE TEMPERAMENTU

• TMT: konstrukt hipotetyczny, analiza mechanizmów

( w tym Ś)

12

ZESTAWIENIE

STAŁOŚĆ TEMPERAMENTU

• RTT-M: stałość w czasie i międzysytuacyjna

• TMT: stałość koherentna (wpływ Ś, klas sytuacji: WR

– orientacja na ŚS, NR - orientacja na ŚF)

WYMIARY

• RTT-M: PEZ – WS, RE, WT, AK; CCZ – ŻW, PE

• TMT: R i A, subdymensje R i A (brak podziału na PEZ i

CCZ)

13

ZESTAWIENIE

MECHANIZMY FIZJOLOGICZNE

• RTT-M: PRÓBA SPECYFIKACJI (RE – UL i AUN; WS,

WT i AK – Kora-ARAS; ŻW i PE – szybkość, czas

trwania procesów)

• TMT: IN (CUN, AUN, OUN, UH)

CEL REGULACJI

• RTT-M: OPA/MOŻLIWOŚCI PRZETWARZANIA

• TMT: OPA/OPS=POTRZEBA STYMULACJI

KONSEKWENCJE NIEEFEKTYWNEJ REGULACJI

• RTT-M: TCR- STRES, ZABURZENIA

• TMT: O niezgodna z T, zmiany T, TCR-STRES,

ZABURZENIA

14

ZESTAWIENIE

ROLA TEMPERAMENTU W REGULACJI STYMULACJI

RTT-M: T – „ODPOWIADA ZA REGULACJĘ”

• WT i RE – wyznaczają możliwości /najmniejsze-M, S-

największe/

• AK – główny regulator // WS – zwiększa dopływ, wskaźnik

skutecz

• ŻW i PE – regulacja czasowa, wpływają na możliwości i

wspomagają regulację (ŻW – zwiększa dopływ, PE -

rozładowuje)

TMT: T – TYLKO OGNIWO W SYSTEMIE REGULACJI

• R 1/ wyznacza OPS (WR – mniejszy zakres i niższy poziom

niż NR), 2/ wyznacza potrzebę regulacji stymulacji, 3/

wpływa na ograniczenia w regulacji, 4/ uczestniczy w

regulacji

• A- uczestniczy w regulacji stymulacji