1

PSYCHOLOGIA RÓŻNIC

INDYWIDUALNYCH

(5)

REGULACYJNA TEORIA

TEMPERAMENTU (RTT) J. STRELAUA

Lucyna Golińska

2

TREŚCI

• Definicja temperamentu

– Charakterystyka czasowa zachowań (wersja pierwotna)
– Poziom energetyczny zachowań (wersja pierwotna)

• Rola reaktywności w wyznaczaniu poziomu

stymulacji

– CCZ i PEZ w wersji ostatecznej

• Relacje między zmiennymi

3

DEFINICJA TEMPERAMENTU

PODSTAWOWE, WZGLĘDNIE STAŁE CECHY

OSOBOWOŚCI, KTÓRE MANIFESTUJĄ SIĘ W

FORMALNEJ CHARAKTERYSTYCE ZACHOWANIA

(cechach ENERGETYCZNYCH I CZASOWYCH)

 WYSTĘPUJĄ WE WCZESNYM DZIECIŃSTWIE

 WYSTĘPUJĄ U LUDZI I ZWIERZĄT

 PIERWOTNIE ZDETERMINOWANE PRZEZ WRODZONE

MECHANIZMY FIZJOLOGICZNE

 PODLEGAJĄ ZMIANOM POD WPŁYWEM DOJRZEWANIA

ORAZ CZYNNIKÓW ŚRODOWISKOWYCH.

T ujawnia się WE WSZYSTKICH ZACHOWANIACH,

Emocjonalnych, Motorycznych, Poznawczych

• Wiąże się z pytaniem: JAK, W JAKI SPOSÓB?

• TEMPERAMENT jest względnie NIEZALEŻNY od TREŚCI

4

CHARAKTERYSTYKA CZASOWA

ZACHOWANIA

Cechy opisujące przebieg zachowania w czasie

ŻYWOŚĆ

(labilność pobudzenia) obejmuje: SZYBKOŚĆ – czas

powstawania reakcji (czas latencji) i TEMPO – częstość

występowania reakcji, liczba reakcji w jednostce czasu

PERSEWERATYWNOŚĆ

(labilność hamowania):

UTRZYMYWANIE I POWTARZANIE REAKCJI – jak długo

trwa, ile razy po zaprzestaniu bodźca występuje

RYTMICZNOŚĆ

(regularność)– Stałość odstępów między

reakcjami tego samego rodzaju (nie wiąże się z

labilnością, a słabo z ruchliwością procesów nerwowych)

RUCHLIWOŚĆ

• zdolność do szybkiego i adekwatnego reagowania na

zmiany w środowisku, łatwość zmiany zachowania w

odpowiedzi na zmiany Ś

• cecha wtórna (koreluje z innymi) – najogólniej opisuje

przebieg zachowania w czasie

5

POZIOM ENERGETYCZNY ZACHOWANIA -

PEZ

Cechy odpowiedzialne za gromadzenie i rozładowywanie

energii:

REAKTYWNOŚĆ I AKTYWNOŚĆ

REAKTYWNOŚĆ

(Określa wielkość pobudzenia

powstającego pod wpływem stymulacji) – cecha

determinująca względnie stałą i charakterystyczną dla

jednostki:

• INTENSYWNOŚĆ REAKCJI

• WRAŻLIWOŚĆ – próg wrażliwości

• WYDOLNOŚĆ – próg wydolności

MECHANIZM FIZJOLOGICZNY

REAKTYWNOŚCI

układ endokrynalny, AUN, OUN, CUN – kora, struktury

podkorowe ARAS, pień mózgu

Funkcja – energetyczne przetwarzanie bodźców,

WZMACNIANIE STYMULACJI (u WR) lub TŁUMIENIE

STYMULACJI

(u NR)

6

REAKTYWNOŚĆ WYZNACZA

OPTYMALNY POZIOM STYMULACJI (OPS)

Optymalny poziom aktywacji -OPA

(Hebb) –środkowa

część kontinuum aktywacji, której towarzyszy: dobre
samopoczucie, maksymalna efektywność,
reagowanie zgodne ze znaczeniem B

Optymalny poziom stymulacji

- OPS (Eliasz) – poziom

stymulacji, który prowadzi do OPA, towarzyszy OPA

OPS = potrzeba stymulacji

, zapotrzebowanie na

stymulację, możliwości przetwarzania stymulacji

Reaktywność wyznacza OPS - cel albo standard

regulacji stymulacji

7

AKTYWNOŚĆ JAKO ŹRÓDŁO

STYMULACJI

Cecha, która determinuje ilość i zakres działań (zachowań

celowych) o określonej wartości stymulacyjnej

• Pośrednio jest wyznaczana przez mechanizm fizjologiczny

reaktywności

• Wymaga uczenia się

• Pełni funkcję regulatora dopływu stymulacji – decyduje o tym,

ile stymulacji osobnik sobie dostarcza

AKTYWNOŚĆ JAKO ŹRÓDŁO STYMULACJI

POŚREDNIA

– podejmowanie działań, których celem jest dostarczenie

lub unikanie stymulacji z zewnątrz, poszukiwanie określonych

sytuacji

BEZPOŚREDNIA

– podejmowanie działań, które same w sobie są

źródłem stymulacji. 3 mechanizmy:

• AFERENTACJA ZWROTNA

(akt. motoryczna)

• ZABARWIENIE EMOCJONALNE

(ważność, ryzyko, zagrożenie)

• ZŁOŻONOŚĆ

,

TRUDNOŚĆ CZYNNOŚCI

(aktywność poznawcza)

8

REAKTYWNOŚĆ A AKTYWNOŚĆ

REAKTYWNOŚĆ

• bezpośrednio zależy od mechanizmów fizjologicznych
• odnosi się do reakcji (zachowań reaktywnych .
• wyznacza potrzebę stymulacji - cel regulacji

AKTYWNOŚĆ

• Wymaga uczenia się
• decyduje o intensywności zachowań celowych
• Jest regulatorem dopływu stymulacji

Jeśli osobnik nauczy się prawidłowej regulacji -ujemny

związek R i A (im wyższa R, tym mniejsza A: R = 1/A)

9

Cechy Poziomu Energetycznego

Zachowania

WS - WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA

– zdolność detekcji i

reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości

stymulacyjnej

RE – REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA

– tendencja do

intensywnego reagowania na bodźce emotogenne,

duża wrażliwość i mała odporność emocjonalna

WT – WYTRZYMAŁOŚĆ

– zdolność do adekwatnego

reagowania mimo długotrwałej lub intensywnej

aktywności i w warunkach silnej stymulacji

zewnętrznej

AK – AKTYWNOŚĆ

– tendencja do podejmowania

zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub

zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z

otoczenia)

10

CECHY CHARAKTERYSTYKI CZASOWEJ

ZACHOWANIA (CCZ)

ŻW = ŻWAWOŚĆ

– tendencja do szybkiego

reagowania, utrzymywania wysokiego
tempa reakcji i łatwej zmiany zachowania
(reakcji) odpowiednio do zmian otoczenia

PE – PERSEWERATYWNOŚĆ

– tendencja do

kontynuowania i powtarzania zachowań po
zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji),
który te zachowania wywołał

11

MECHANIZMY FIZJOLOGICZNE PEZ:

struktury regulujące

poziom aktywacji

–

Wrażliwość receptorów postsynaptycznych;
Ilość uwalnianych neuroprzekaźników (np.

dopaminy, serotoniny);

Reaktywność SN;

• RE

- wrażliwość układu limbicznego i AUN (N)

• WS, WT, AK

– fizjologia i biochemia struktur

korowo-siatkowatych (KORA-ARAS) (E-I?)

ŻW i PE

– mechanizmy odpowiedzialne za

szybkość powstawania, czas trwania i

przebieg procesów nerwowych i ich interakcje

12

ZNACZENIE FUNKCJONALNE CECH

REAKTYWNOŚĆ I WYTRZYMAŁOŚĆ

– wyznaczają

możliwości przetwarzania stymulacji (potrzebę

stymulacji)

AKTYWNOŚĆ

– główny regulator dopływu

stymulacji

ŻWAWOŚĆ I PERSEWERACJA

regulacja czasowa

(plastyczność szybkość)

i udział w REGULACJI ENERGETYCZNEJ:
- Współwyznaczają możliwości (wysoka ŻW i mała

PE)

- Wspomagają regulację (ŻW- zwiększa dopływ,

PE – tendencja do rozładowywania)

WS, ŻW i PE – wskaźniki skuteczności regulacji

13

CECHY nie są NIEZALEŻNE:

•

-,30

,60

PE

• AK

RE

-,

•

WT ŻW

•

,50 ,20

•

WS

14

Zależności między cechami

• Zielone – korelacja dodatnia
• Fioletowe- korelacja ujemna
• WS brak związku z WT i AK
• RE – silny związek z WT
• PE i ŻW silniej z RE i WT niż ze sobą