Rodzina zastępcza

Rodzina zastępcza to taka rodzina, która

zapewnia opiekę i wychowanie dziecku

pozbawionemu całkowicie lub częściowo

opieki rodzicielskiej, które z powodu

przeszkód natury prawnej (rodzice nie

zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej) nie

mogą

być

przysposobione.

Rodzina

zastępcza może być ustanowiona także dla

dziecka, które mogłoby zostać adoptowane

(nie ma przeszkód natury prawnej), ale z

różnych przyczyn nie udaje się znaleźć dla

niego rodziny adopcyjnej.

Rodzina zastępcza przy
wykonywaniu swej funkcji
kieruje się dobrem dziecka
przyjętego do rodziny i
poszanowaniem jego praw
do:

• wiedzy o swoim
pochodzeniu,

• podtrzymania kontaktu z
rodziną naturalną oraz z
innymi osobami bliskimi,

• zachowania godności i
ochrony przed wszelkimi
formami przemocy.

Czym jest rodzina
zastępcza?



sieroctwo,



ubóstwo,



złe warunki mieszkaniowe,



brak pracy,



alkoholizm i inne uzależnienia,



ciężkie choroby somatyczne i psychiczne,



niezaradność w sprawach opiekuńczo

wychowawczych,



skutki przedwczesnego macierzyństwa

itp.

Rodziny zastępcze są instytucjami pomocy społecznej tworzonymi
w celu zapewnienia opieki dzieciom pozbawionym opieki
rodzicielskiej z powodu wystąpienia w ich rodzinach różnego
rodzaju sytuacji kryzysowych takich jak:

Nadzór nad rodzinami
zastępczymi

Nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez rodzinę
zastępczą sprawuje kilka instytucji. Przede wszystkim

jest

to:



Sąd opiekuńczy, który orzeka o umieszczeniu

dziecka w rodzinie zastępczej. Wykonanie

orzeczenia nadzoruje do ukończenia przez

wychowanka 18 lat.



Zawodowy kurator rodzinny – w postępowaniu

wykonawczym dokonuje czynności organizacyjnych.



Kurator oświaty – zobowiązany jest zawiadomić sąd

opiekuńczy o okolicznościach uzasadniających

potrzebę zmian praw i obowiązków rodziny w razie

nie wywiązywania się z

Jak zostać rodzicem
zastępczym?

Aby zostać rodzicem zastępczym należy

spełnić

następujące warunki:



dawać rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej



mieć stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej



korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich



nie być pozbawionym władzy rodzicielskiej, nie być ograniczone we
władzy rodzicielskiej ani też władzy rodzicielskiej nie zawieszono



wywiązywać się z obowiązku łożenia na

utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby,
gdy ciąży taki obowiązek z mocy prawa
lub orzeczenia sądu

Jak zostać rodzicem
zastępczym?



nie być chorym na chorobę

uniemożliwiającą sprawowanie

opieki nad dzieckiem co zostało

stwierdzone zaświadczeniem

lekarskim



mieć odpowiednie warunki

mieszkaniowe oraz stałe źródło

utrzymania



uzyskać pozytywną opinię ośrodka

pomocy społecznej właściwego ze

względu na miejsce zamieszkania

Jak zostać rodzicem
zastępczym?

Wymagania dodatkowe:



uzyskanie pozytywnej opinii ośrodka pomocy

społecznej właściwego ze względu na miejsce
zamieszkania kandydata do pełnienia funkcji
rodziny zastępczej, wydanej na podstawie
rodzinnego wywiadu środowiskowego,



odbycie szkolenia oraz uzyskania

zaświadczenia kwalifikacyjnego.

Celem działania rodziny zastępczej jest wzmocnienie rodziny
naturalnej, tak aby dziecko mogło do niej powrócić i przygotowanie
dziecka do tego powrotu poprzez zaleczenie ran z przeszłości,
wzmocnienie poczucia własnej wartości dziecka i wyrobienie w nim
umiejętności tworzenia trwałych związków emocjonalnych.

Rodzina zastępcza jest usługą
zarówno na rzecz dzieci jak i ich
rodziców biologicznych. Daje
dzieciom i rodzicom szansę, aby
wyeliminować objawy i przyczyny
kryzysu np. poprzez: leczenie lub
specjalistyczną terapię,
uporządkowanie sytuacji bytowej
(w razie potrzeby korzystając z
usług pomocy społecznej), udział w
szkoleniach lub warsztatach dla
rodziców itp.

Utworzenie rodziny zastępczej (w
przeciwieństwie do adopcji inaczej zwanej
przysposobieniem) nie powoduje powstania
więzi rodzinno-prawnej pomiędzy opiekunami a
dzieckiem. Dziecko przyjęte do rodziny nie
staje się dzieckiem tej rodziny, nie powstają
też obowiązki i uprawnienia alimentacyjne czy
dotyczące dziedziczenia (ani opiekunów wobec
dziecka ani dziecka wobec opiekunów). Stan
cywilny dziecka nie ulega zmianie, dziecko nie
przyjmuje nazwiska opiekunów, a rodzina
zastępcza nie przyjmuje pełni władzy
rodzicielskiej nad dzieckiem. Rodzice zastępczy
są jedynie opiekunami prawnymi dla dziecka.

Prowadzenie rodzin zastępczych i udzielanie im pomocy pieniężnej

na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dzieci pozostających

pod opieką tych rodzin jest zadaniem własnym powiatu z zakresu

pomocy społecznej. Jednostką zobowiązaną do udzielania pomocy i

sprawowania nadzoru nad rodzinami zastępczymi z ramienia

powiatu jest powiatowe centrum pomocy rodzinie lub

upoważniony przez nie ośrodek adopcyjno-opiekuńczy.

Tworzenie rodzin zastępczych

opiera się na zasadzie

poszukiwania odpowiednich

opiekunów i bezpiecznego domu

dla konkretnego dziecka, a nie

na poszukiwaniu dziecka dla

rodziców którzy zgłosili gotowość

do pełnienia tej funkcji.

Powiatowe centrum pomocy rodzinie,
rozpatrując oferty kandydatów do pełnienia funkcji
niespokrewnionej z dzieckiem zawodowej rodziny
zastępczej, bierze pod uwagę w szczególności:

• predyspozycje psychofizyczne kandydatów do
pełnienia tej funkcji, w zależności od typu
rodziny zastępczej,

• umiejętności niezbędne w opiece nad dziećmi o
szczególnych potrzebach,

• doświadczenie w pracy z dziećmi o szczególnych
potrzebach,

• informacje pozwalające na ocenę funkcjonowania
kandydatów w środowisku lokalnym,

• warunki mieszkaniowe kandydatów pozwalające na
przyjęcie dziecka o szczególnych
potrzebach.

W rodzinach zastępczych umieszcza się dzieci, których rodzice zostali
trwale lub czasowo pozbawieni praw rodzicielskich lub władza ta została
ograniczona.
Formalnie pełnienie funkcji rodziny zastępczej ustaje z dniem uzyskania
przez dziecko pełnoletności chyba, że wcześniej powróci do rodziny
biologicznej lub zostanie ono umieszczone w rodzinie adopcyjnej.
Faktycznie wiele rodzin zastępczych nawiązuje z dzieckiem trwałe więzi
emocjonalne i wspiera je także w dorosłym życiu.
Po ukończeniu 18 roku
życia (lub po ukończeniu
nauki) powiatowe
centrum pomocy
rodzinie przy współpracy
ośrodka adopcyjno-
opiekuńczego i rodziny
zastępczej przeprowadza
usamodzielnienie
dziecka.

Obowiązki rodziców zastępczych:

•sprawowanie osobistej opieki i wychowania nad
powierzonym dzieckiem

•Zapewnienie dziecku warunków rozwoju i
wychowania odpowiednich do jego stanu zdrowia i
poziomu rozwoju

•współdziałanie z powiatowym centrum pomocy
rodzinie i sądem
rodzinnym

•uczestniczenie w szkoleniu organizowanym przez
powiatowe centrum pomocy rodzinie lub,
na jego zlecenie, przez ośrodek adopcyjno -
opiekuńczy lub inny podmiot

Prawa rodziców
zastępczych:

Reprezentowanie dziecka w dochodzeniu
świadczeń przeznaczonych na zaspokajanie
potrzeb związanych z jego utrzymaniem, w tym
m.in.:

alimentów,

renty

rodzinnej

i

odszkodowawczej

czy zasiłku pielęgnacyjnego, z zastrzeżeniem

jednak,

że prawo to przysługuje tylko tym rodzinom, w
których dziecko zostało umieszczone na mocy
orzeczenia sądu opiekuńczego

Prawa rodziców
zastępczych:

Uzyskanie, w powiatowym centrum pomocy
rodzinie, szczegółowych informacji o
przyjmowanym dziecku i jego sytuacji
rodzinnej, informacji o
specyficznych potrzebach
dziecka, w tym o orzeczeniu o
potrzebie kształcenia specjalnego
czy udziału w zajęciach
rewalidacyjno - wychowawczych oraz o
konieczności objęcia dziecka pomocą
profilaktyczno – wychowawczą
lub resocjalizacyjną

Prawa rodziców
zastępczych:



kontakt z dzieckiem przed

umieszczeniem go
w tej rodzinie, jeżeli
istnieje taka potrzeba



wsparcie ze strony

powiatowego centrum
pomocy rodzinie w
rozwiązywaniu
zgłaszanych przez tę
rodzinę
problemów

Prawa rodziców
zastępczych:

Wynagrodzenie, które przysługuje tylko rodzinom zastępczym
zawodowym niespokrewnionym z dzieckiem; zawodowa rodzina
wielodzietna i specjalistyczna otrzymuje wynagrodzenie z tytułu
świadczonej opieki i wychowania, a rodzina zawodowa o charakterze
pogotowia rodzinnego otrzymuje wynagrodzenie z tytułu

pozostawania w

gotowości przyjęcia dziecka lub z tytułu świadczonej opieki i

wychowania;

wynagrodzenie dla rodzin zawodowych wypłacane jest na podstawie
umowy zawieranej pomiędzy tą rodziną a starostą (umowy
cywilnoprawnej), jeżeli umowę zawierają małżonkowie
zawierają małżonkowie, wynagrodzenie przysługuje tylko jednemu z

nich

oprócz tego rodzice zastępczy mają prawo do otrzymywania pomocy
pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania każdego
umieszczonego w tej rodzinie dziecka

Warunki pomocy a wiek
dziecka:

Wysokość pomocy pieniężnej wynosi miesięcznie w przypadku dziecka:

•

do 7 lat - 60% podstawy,

•

do 7 lat, posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności - 80%

podstawy,

•

od 7 do 18 lat - 40% podstawy, nie mniej niż 10 %,

•

od 7 do 18 lat, posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności albo

orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności –
60% podstawy,

•

od 7 do 18 lat, umieszczonego w rodzinie zastępczej na podstawie

ustawy

z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich -

60%

podstawy,

•

od 7 do 18 lat, posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności albo

orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności i
umieszczonego w rodzinie zastępczej na podstawie ustawy, o której mowa
w punkcie poprzednim - 80% podstawy.

Zasady udzielania pomocy
pieniężnej

Niespokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza otrzymuje
dodatkowo na każde umieszczone w niej dziecko kwotę
odpowiadającą 10% podstawy z tytułu sprawowania osobistej
opieki nad dzieckiem i jego wychowania.
Jeżeli dziecko umieszczone w rodzinie
zastępczej posiada dochód, do którego
zalicza się kwotę otrzymywanej renty
wraz z dodatkiem dla sierot zupełnych,
zasiłek pielęgnacyjny, dodatek
pielęgnacyjny, otrzymywane alimenty
oraz kwotę odpowiadającą dochodom
uzyskiwanym z majątku dziecka – kwotę
pomocy pieniężnej ustalonej dla danej rodziny
pomniejsza się o kwotę odpowiadającą
50% dochodu dziecka, z
tym, że pomoc pieniężna nie może
być niższa niż 10% podstawy.

Przy doborze rodziny
zastępczej uwzględnia się:



osoby spokrewnione lub spowinowacone z

dzieckiem jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji

dziecka



przygotowanie kandydatów do pełnienia funkcji

rodziny zastępczej



odpowiednią różnicę wieku między dzieckiem a

potencjalnymi rodzicami



poziom rozwoju i sprawności dziecka, wymagania

w zakresie pomocy profilaktyczno-wychowawczej

lub resocjalizacyjnej oraz możliwości zaspokojenia

potrzeb dziecka



zasadę nierozłączania rodzeństwa



w miarę możliwości opinię wyrażoną przez dziecko

Rodzaje rodzin
zastępczych

Rodziny zastępcze dzielą się na:

1) spokrewnione z dzieckiem;

2) niespokrewnione z dzieckiem;

3) zawodowe niespokrewnione z dzieckiem:
- wielodzietne,
- specjalistyczne,
- o charakterze pogotowia rodzinnego.

Funkcje rodziny zastępczej spokrewnionej pełnią zazwyczaj najbliżsi
krewni dziecka: dziadkowie, wujostwo, starsze, pełnoletnie rodzeństwo.
Ustanawia ją sąd rodzinny w wypadku śmierci rodziców, ich
niewydolności wychowawczej czy innych problemów, których skutki
niekorzystnie odbijają się na dziecku. O ustanowienie krewnego rodziną
zastępczą mogą wystąpić również sami rodzice gdy np. nie mają
środków na utrzymanie dziecka lub wyjeżdżają na dłuższy okres za
granicę.

Rodzina zastępcza spokrewniona

Rodzina zastępcza składa w sądzie
rodzinnym sprawozdania z opieki
nad dzieckiem, uwzględniając w
nim jego sukcesy i potrzeby
(najczęściej 2 razy do roku).
Rodzinie zastępczej spokrewnionej
przysługuje finansowa pomoc na
utrzymanie dziecka.

Niespokrewniona rodzina zastępcza zajmuje się dzieckiem lub dziećmi,
z którymi nie wiąże jej żaden stopień pokrewieństwa. Nie pełni swej
funkcji zawodowo, więc nie pobiera z tego tytułu żadnego
wynagrodzenia. Jest ustanawiana przez sąd rodzinny i przed nim
składa sprawozdania z opieki nad dzieckiem.

Przysługuje jej pomoc finansowa na utrzymanie dziecka i niewielki
dodatek z tytułu braku pokrewieństwa. Jej funkcję może pełnić
zarówno małżeństwo jak i osoba samotna.

Rodzina zastępcza niespokrewniona

W praktyce, tam gdzie sytuacja
rodzinna dziecka na to pozwala,
niespokrewniona rodzina zastępcza
często decyduje się na adopcję i
staje rodziną adopcyjną.

W zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem

wielodzietnej rodzinie zastępczej umieszcza się w

tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej

niż sześcioro dzieci. W przypadku konieczności

umieszczenia w rodzinie licznego rodzeństwa

liczba dzieci może się zwiększyć.

Zawodowa niespokrewniona z dzieckiem

wielodzietna rodzina zastępcza

Zawodowa niespokrewniona z dzieckiem

wielodzietna rodzina zastępcza otrzymuje

wynagrodzenie z tytułu świadczonej opieki i

wychowania w wysokości do 120 % podstawy, nie

mniej jednak niż wysokość minimalnego

wynagrodzenia za pracę.

W zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem
specjalistycznej rodzinie zastępczej
umieszcza się dzieci niedostosowane
społecznie albo dzieci z różnymi
dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi
wymagającymi szczególnej opieki i
pielęgnacji. W rodzinie tej może wychowywać
się w tym samym czasie nie więcej niż troje
dzieci.

Zawodowa niespokrewniona z dzieckiem
specjalistyczna rodzina zastępcza otrzymuje
wynagrodzenie z tytułu świadczonej opieki i
wychowania w wysokości do 120 %
podstawy, nie mniej jednak niż wysokość
minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Zawodowa niespokrewniona z

dzieckiem specjalistyczna rodzina

zastępcza

Pełnienie funkcji zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem rodziny
zastępczej wymaga:
1) uzyskania pozytywnej opinii ośrodka pomocy społecznej
właściwego ze względu na miejsce zamieszkania kandydata do
pełnienia funkcji rodziny zastępczej, wydanej na podstawie
rodzinnego wywiadu środowiskowego;
2) odbycia szkolenia oraz uzyskania zaświadczenia
kwalifikacyjnego.

Z rodziną, która będzie pełniła funkcję zawodowej
niespokrewnionej z dzieckiem rodziny zastępczej, starosta zawiera
umowę zlecenia.
Jeżeli umowę, zawierają małżonkowie, wynagrodzenie przysługuje
tylko jednemu z nich.

W zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem rodzinie zastępczej o
charakterze pogotowia rodzinnego umieszcza się nie więcej niż 3
dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej
dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy. W szczególnie
uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może być przedłużony,
jednak nie więcej niż o kolejne 3 miesiące.

Pogotowie rodzinne

Pogotowie rodzinne, nie może odmówić przyjęcia dziecka w wieku do
10 lat, jeżeli zostało doprowadzone przez policję. Przyjęcie dziecka
doprowadzonego przez policję może nastąpić bez zgody opiekunów
prawnych w sytuacji zagrożenia dobra dziecka, a w szczególności:
1) zagrożenia zdrowia lub życia dziecka;
2) porzucenia dziecka;
3) gdy nie jest możliwe ustalenie tożsamości rodziców lub miejsca ich
pobytu.

O przyjęciu dziecka doprowadzonego przez
policję pogotowie rodzinne powiadamia
niezwłocznie, nie później niż w ciągu 24
godzin, sąd opiekuńczy oraz powiatowe
centrum pomocy rodzinie, które podejmuje
jak najszybciej działania mające na celu
wyjaśnienie sytuacji dziecka. Dziecko
doprowadzone przez policję przebywa w
pogotowiu rodzinnym do czasu wydania
orzeczenia przez sąd opiekuńczy.

Zawodowa niespokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza o
charakterze pogotowia rodzinnego otrzymuje wynagrodzenie z tytułu
pozostawania w gotowości przyjęcia dziecka otrzymuje miesięcznie
wynagrodzenie w wysokości 80 % podstawy lub z tytułu świadczonej
opieki i wychowania - z dniem przyjęcia pierwszego dziecka - otrzymuje
miesięcznie wynagrodzenie w wysokości 120 % podstawy.

Umieszczenie dziecka w rodzinie
zastępczej:

Dziecko może być umieszczone w rodzinie
zastępczej w dwojaki sposób:



Na podstawie orzeczenia sądu



Na podstawie umowy

cywilnoprawnej zawartej
między rodziną zastępczą
a starostą właściwym ze
względu na miejsce
zamieszkania rodziny

Umieszczenie dziecka w rodzinie
zastępczej

Uruchamia równolegle trzy procesy:
1) Separacja od rodziny pierwotnej
2) Przejście do rodziny zastępczej
3) Włączenie dziecka w nowy system

rodzinny

Porównanie rodziny

zastępczej z rodziną

adopcyjną

Rodzina adopcyjna

Rodzina zastępcza

Umieszcza się dzieci tylko z

uregulowaną sytuacją prawną

(których rodzice naturalni wyrazili

przed sądem rodzinnym zgodę na

adopcję lub zostali pozbawieni władzy

rodzicielskiej) oraz sieroty naturalne.

Umieszcza się dzieci, których rodzice

naturalni nie żyją, są pozbawieni

władzy rodzicielskiej, mają

ograniczoną władzę rodzicielską, bądź

ich władza została zawieszona.

Jest orzekana bezterminowo.

Jest zawiązywana na określony czas -

do czasu powrotu do rodziny

naturalnej lub usamodzielnienia się

dziecka.

Dziecko adoptowane traktowane jest

tak, jak dziecko naturalne - np. ma

prawo do dziedziczenia po rodzicach i

krewnych.

 Nie powoduje powstania więzi

rodzinno-prawnej pomiędzy

opiekunem a dzieckiem, skutkującej

prawem do dziedziczenia - z

wyjątkiem rodzin spokrewnionych z

dzieckiem.

Rodzina adopcyjna

Rodzina zastępcza

Dziecko jest na całkowitym

utrzymaniu rodziny adopcyjnej.

Rodzice adopcyjni nie otrzymują

pomocy finansowej na dziecko -

chyba, że wielkość dochodów w

rodzinie stanowi podstawę do

przyznania zasiłku rodzinnego.

Opiekun zastępczy otrzymuje pomoc

finansową na częściowe pokrycie

kosztów utrzymania dziecka.

Zawodowi opiekunowie zastępczy

otrzymują wynagrodzenie za swoją

pracę, a niespokrewnieni rodzice

zastępczy pomoc finansową na

dziecko zwiększoną o 10% podstawy.

A ich praca może być nadzorowana

przez PCPR/MOPR, Wydział Polityki

Społecznej Urzędu Wojewódzkiego.

Dla dziecka sporządzany jest nowy akt

urodzenia - z nowym nazwiskiem,

ewentualnie zmienionym imieniem.

Akt urodzenia dziecka nie ulega

zmianie.

Przez fakt adopcji zostają zerwane

wszelkie kontakty i więzy z rodziną

naturalną dziecka.

 Rodzic zastępczy zobowiązany jest do

podtrzymywania kontaktów dziecka z

jego z rodziną naturalną.

Koniec 

Dziękujemy za uwagę

„Dzieci bardziej niż inni
potrzebują mieć zupełną
pewność, że są kochane przez
tych, którzy mówią, że je
kochają…”

— Michel Quoist

Bibliografia:



Kamińska Urszula, Zarys metodyki pracy
opiekuńczo-wychowawczej w rodzinnych i
instytucjonalnych formach wychowania, Wyd.
Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005



Kwiecień Maria, Rodziny zastępcze-rodziny
nadziei , Wyd. Księży Marianów, Warszawa
2003



Rozporządzenie Rady Ministrów z 29 IX 2001
r., Rodziny zastępcze, Dz. U. z 2001, Nr 120,
poz. 1284.



Ustawa kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25 II
1964 r., Dz. U. Nr 9, poz. 59.