Rodziny zastępcze
Znaczenie nazwy „rodzina zastępcza” zakłada, że rodzina przyjmująca dziecko zastępuje mu rodzinę naturalną, zapewnia opiekę i wychowanie oraz wsparcie ze strony opiekunów. Jest to opieka świadczona w domu opiekunów, na jakiś okres czasu, bądź też na stałe (do usamodzielnienia), która określana jest decyzją odpowiednich władz (sąd lub organ podlegający jego kontroli) jeżeli dobro dziecka jest zagrożone lub też wtedy kiedy rodzice nie są w stanie, nie potrafią albo nie chcą zajmować się dzieckiem. Opiekunowie mogą ale nie muszą być spokrewnieni z dzieckiem, ponoszą całkowitą lub dzieloną z rodzicami odpowiedzialność za dziecko. Pełnienie opieki i wychowania w rodzinie zastępczej jest wynagradzane w postaci pokrycia części kosztów utrzymania dziecka oraz kontrolowane poprzez powiatowe centra pomocy rodzinie i sądy opiekuńcze.
Cechy charakterystyczne rodziny zastępczej to:
niemożność wypełniania funkcji wychowawczych przez rodziców (sytuacja zagrożenia lub brak możliwości sprawowania opieki),
opieka i wychowanie dziecka przez osoby inne niż rodzice,
odpowiedzialność za dziecko podzielona między rodziców i opiekunów,
formalne (sądowe lub administracyjne) ustanowienie tej opieki,
finansowanie w postaci co najmniej częściowego pokrycia kosztów opieki i wychowania, a niekiedy też wynagrodzenia opiekunów,
nadzór i kontrola nad wychowaniem dziecka sprawowana przez odpowiednie władze (sąd opiekuńczy, centrum pomocy rodzinie).
Istotny dla relacji między rodzicami a rodziną zastępczą jest podział uprawnień, obowiązków i kompetencji każdej ze stron. Rodzina zastępcza przyjmuje na siebie obowiązek pieczy nad dzieckiem, regulowania bieżących spraw dotyczących wychowania oraz reprezentowanie dziecka w dochodzeniu środków utrzymania. Kierowanie dzieckiem i decydowanie w życiowo ważnych sprawach (obywatelstwo, zmiana imienia lub nazwiska, wybór szkoły, decyzje dotyczące leczenia, wiary i praktyk religijnych, wyjazdu zagranicznego itp.) należą do rodziców dziecka, chyba że ich władza rodzicielska jest ograniczona lub są jej pozbawieni. Gdy rodzice zastępczy przyjmują również funkcję opiekunów prawnych to zakres ich uprawnień zwiększa się, ale i tak decyzje życiowo ważne dla dziecka są zobowiązani konsultować z sądem rodzinnym.
W Polsce większość rodzin zastępczych stanowią rodziny spokrewnione. Część dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych nadal mieszka przynajmniej z jednym ze swych rodziców. Niekiedy powierzenie dziecka osobie obcej ma charakter ostateczny, oznacza całkowitą rezygnację rodziców ze swej funkcji. Przykładem jest istniejąca w prawie rodzinnym możliwość deklaracji woli rodziców – wyrażenia zgody na przysposobienie przez osobę obcą, stanowiące podstawę do adopcji całkowitej.
Systematycznie rośnie również liczba pogotowi rodzinnych, tej formy rodziny zastępczej, która w założeniach ma przeciwdziałać umieszczaniu małych dzieci w instytucjach opiekuńczych. Z racji określonego czasu pobytu dziecka w takim pogotowiu zarówno opiekunowie, jak i pracownicy socjalni odpowiedzialni za pracę z rodziną naturalną są wyjątkowo motywowani do szybkiego rozwiązania problemów, które spowodowały konieczność odseparowania dziecka od rodziców.
Bibliografia:
„Problemy opiekuńczo – wychowawcze”, nr 7. Wrzesień 2007, Instytut Rozwoju Służb Społecznych.
„Problemy opiekuńczo – wychowawcze”, nr 10. Grudzień 2007, Instytut Rozwoju Służb Społecznych.
„Problemy opiekuńczo – wychowawcze”, nr 1. Styczeń 2008, Instytut Rozwoju Służb Społecznych.