Gruczoły wydzielania

Gruczoły wydzielania

wewnętrznego

wewnętrznego

szyszynka

szyszynka

(1)

(1)

przysadka mózgowa

przysadka mózgowa

(2)

(2)

tarczyca

tarczyca

(3)

(3)

grasica

grasica

(4)

(4)

nadnercza

nadnercza

(5)

(5)

trzustka

trzustka

(6)

(6)

jajniki

jajniki

(7)

(7)

jądra

jądra

(8)

(8)

podwzgórze

podwzgórze

przytarczyce

przytarczyce

przysadka

przysadka

Jest ona zlokalizowana wewnątrz

Jest ona zlokalizowana wewnątrz

czaszki

czaszki

w okolicy kostnego

w okolicy kostnego

zagłębienia nazywanego

zagłębienia nazywanego

siodłem tureckim

siodłem tureckim

. Przysadka jest

. Przysadka jest

ściśle funkcjonalnie związana z

ściśle funkcjonalnie związana z

częścią

częścią

mózgu

mózgu

–

–

podwzgórzem

podwzgórzem

.

.

Przysadka dzieli się na trzy części:

Przysadka dzieli się na trzy części:

przednią środkową i tylną. Część przednia

przednią środkową i tylną. Część przednia

i środkowa powstały z nabłonka

i środkowa powstały z nabłonka

wyścielającego podniebienie wtórne,

wyścielającego podniebienie wtórne,

natomiast część tylna powstała z

natomiast część tylna powstała z

podwzgórza i funkcjonalnie jest jego

podwzgórza i funkcjonalnie jest jego

częścią: nie wytwarza ona własnych

częścią: nie wytwarza ona własnych

hormonów, a jedynie magazynuje i

hormonów, a jedynie magazynuje i

wydziela

wydziela

oksytocynę

oksytocynę

i

i

wazopresynę

wazopresynę

(hormon antydiuretyczny).

(hormon antydiuretyczny).

Część przednia (gruczołowa) wydziela:

Część przednia (gruczołowa) wydziela:

hormon wzrostu

hormon wzrostu

(GH) odpowiedzialny za rozrost

(GH) odpowiedzialny za rozrost

organizmu, transport aminokwasów i syntezę białek,

organizmu, transport aminokwasów i syntezę białek,

wzrost poziomu glukozy we krwi, rozkład tłuszczów

wzrost poziomu glukozy we krwi, rozkład tłuszczów

zapasowych oraz zatrzymanie jonów wapniowych i

zapasowych oraz zatrzymanie jonów wapniowych i

fosforanowych potrzebnych do rozrostu kości;

fosforanowych potrzebnych do rozrostu kości;

prolaktynę

prolaktynę

(PRL) – u kobiet zapoczątkowuje i

(PRL) – u kobiet zapoczątkowuje i

podtrzymuje wydzielanie mleka (laktacja), a u kobiet

podtrzymuje wydzielanie mleka (laktacja), a u kobiet

karmiących hamuje wydzielanie estrogenu blokując

karmiących hamuje wydzielanie estrogenu blokując

menstruację i owulację;

menstruację i owulację;

hormon adrenokortykotropowy

hormon adrenokortykotropowy

ACTH wzmaga

ACTH wzmaga

wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy;

wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy;

hormon tyreotropowy

hormon tyreotropowy

TSH - pobudza tarczycę do

TSH - pobudza tarczycę do

wydzielania trijodotyroniny i tyroksyny, czyli pobudza

wydzielania trijodotyroniny i tyroksyny, czyli pobudza

metabolizm. Występuje między tymi gruczołami zasada

metabolizm. Występuje między tymi gruczołami zasada

sprzężenia zwrotnego, tzn. zwiększenie stężenia TSH

sprzężenia zwrotnego, tzn. zwiększenie stężenia TSH

powoduje zwiększenie stężenia T4 (tyroksyna) i T3

powoduje zwiększenie stężenia T4 (tyroksyna) i T3

(trójjodotyronina), których zwiększenie stężenie we

(trójjodotyronina), których zwiększenie stężenie we

krwi powoduje zmniejszenie wydzielania TSH.

krwi powoduje zmniejszenie wydzielania TSH.

hormon folikulotropowy

hormon folikulotropowy

FSH – u kobiet pobudza wzrost i

FSH – u kobiet pobudza wzrost i

dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego oraz wydzielanie

dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego oraz wydzielanie

estrogenu, u mężczyzn pobudza spermatogenezę;

estrogenu, u mężczyzn pobudza spermatogenezę;

hormon luteinizujący

hormon luteinizujący

LH – u kobiet podtrzymuje

LH – u kobiet podtrzymuje

jajeczkowanie

jajeczkowanie

i produkcję

i produkcję

progesteronu

progesteronu

, a u mężczyzn

, a u mężczyzn

pobudza produkcję

pobudza produkcję

testosteronu

testosteronu

;

;

endorfiny

endorfiny

PEA.

PEA.

Część środkowa wydziela:

Część środkowa wydziela:

hormon melanoforowy

hormon melanoforowy

MSH – pobudza komórki

MSH – pobudza komórki

barwnikowe skóry do syntezy

barwnikowe skóry do syntezy

melaniny

melaniny

.

.

Część tylna (nerwowa) magazynuje:

Część tylna (nerwowa) magazynuje:

oksytocynę – wspomaga zapłodnienie oraz

oksytocynę – wspomaga zapłodnienie oraz

powoduje skurcze mięśni macicy, co ma

powoduje skurcze mięśni macicy, co ma

znaczenie podczas akcji porodowej;

znaczenie podczas akcji porodowej;

wazopresynę ADH (hormon antydiuretyczny).

wazopresynę ADH (hormon antydiuretyczny).

Hormony części tylnej przysadki są

Hormony części tylnej przysadki są

syntetyzowane w okolicy podwzgórzowej

syntetyzowane w okolicy podwzgórzowej

przedniej.

przedniej.

Szyszynka

Szyszynka

- jeden z

- jeden z

gruczołów wydzielania wewnętrznego

gruczołów wydzielania wewnętrznego

, leżący

, leżący

pomiędzy wzgórkami górnymi

pomiędzy wzgórkami górnymi

blaszki pokrywy

blaszki pokrywy

.

.

Gruczoł znajduje się w zagłębieniu, pod

Gruczoł znajduje się w zagłębieniu, pod

blaszką czworaczą

blaszką czworaczą

, kontaktując się z

, kontaktując się z

kresomózgowiem

kresomózgowiem

szypułą szyszynki. Ma

szypułą szyszynki. Ma

stosunkowo niewielkie rozmiary - długość 5–

stosunkowo niewielkie rozmiary - długość 5–

8 mm, a szerokość 3–5 mm.

8 mm, a szerokość 3–5 mm.

Komórki szyszynki -

Komórki szyszynki -

pinealocyty

pinealocyty

- produkują tzw.

- produkują tzw.

hormon snu

hormon snu

, czyli

, czyli

melatoninę

melatoninę

. Melatonina i jej

. Melatonina i jej

pochodne metabolity są wydzielane do płynu

pochodne metabolity są wydzielane do płynu

mózgowo - rdzeniowego i do krwi. Jego wydzielanie

mózgowo - rdzeniowego i do krwi. Jego wydzielanie

jest ściśle związane z bodźcami świetlnymi - ich

jest ściśle związane z bodźcami świetlnymi - ich

obecność hamuje produkcję tego hormonu. U ssaków

obecność hamuje produkcję tego hormonu. U ssaków

wywiera także hamujący wpływ na wydzielanie

wywiera także hamujący wpływ na wydzielanie

hormonów gonadotropowych, zapobiegając

hormonów gonadotropowych, zapobiegając

przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu. Czynność

przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu. Czynność

wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z dobowym

wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z dobowym

rytmem zmian oświetlenia i zapewne wpływa na

rytmem zmian oświetlenia i zapewne wpływa na

rytmiczność różnych funkcji fizjologicznych

rytmiczność różnych funkcji fizjologicznych

Tarczyca

Tarczyca

jest umiejscowiona w przednio-dolnej

jest umiejscowiona w przednio-dolnej

części

części

szyi

szyi

. Zbudowana jest z dwóch

. Zbudowana jest z dwóch

płatów bocznych połączonych wąską

płatów bocznych połączonych wąską

cieśnią (węziną). Czasami występuje

cieśnią (węziną). Czasami występuje

także trzeci płat – piramidowy.

także trzeci płat – piramidowy.

Tarczyca

Tarczyca

Miąższ gruczołu stanowią głównie pęcherzyki,

Miąższ gruczołu stanowią głównie pęcherzyki,

których wielkość waha się od 20 do 900 µ

których wielkość waha się od 20 do 900 µ

m

m

. Są one

. Są one

główną masą tego gruczołu. Ich ściana zbudowana

główną masą tego gruczołu. Ich ściana zbudowana

jest z jednowarstwowego

jest z jednowarstwowego

nabłonka

nabłonka

, najczęściej

, najczęściej

sześciennego, choć może być on także płaski. Zależy

sześciennego, choć może być on także płaski. Zależy

to od stanu czynnościowego gruczołu. Nabłonek

to od stanu czynnościowego gruczołu. Nabłonek

sześcienny jest z kolei formą aktywną – hormony są

sześcienny jest z kolei formą aktywną – hormony są

syntetyzowane. Zmiana wielkości komórek wiąże się

syntetyzowane. Zmiana wielkości komórek wiąże się

z tym, że tarczyca jako jedyny gruczoł człowieka tak

z tym, że tarczyca jako jedyny gruczoł człowieka tak

obficie magazynuje produkowane przez siebie

obficie magazynuje produkowane przez siebie

hormony (T3-trójjodotyronina i T4-tyroksyna), zanim

hormony (T3-trójjodotyronina i T4-tyroksyna), zanim

zostaną one uwolnione do krwi.

zostaną one uwolnione do krwi.

Tarczyca

Tarczyca

Oprócz komórek nabłonkowych w

Oprócz komórek nabłonkowych w

miąższu tarczycy znajdują się także

miąższu tarczycy znajdują się także

komórki C (przypęcherzykowe). Pochodzą

komórki C (przypęcherzykowe). Pochodzą

one z grzebienia nerwowego. Są to duże

one z grzebienia nerwowego. Są to duże

komórki o owalnych jądrach, najczęściej

komórki o owalnych jądrach, najczęściej

leżące na obwodzie pęcherzyków,

leżące na obwodzie pęcherzyków,

czasem także pomiędzy nimi. Produkują

czasem także pomiędzy nimi. Produkują

one hormon – kalcytoninę oraz

one hormon – kalcytoninę oraz

somatostatynę

somatostatynę

i

i

serotoninę

serotoninę

.

.

Przytarczyce

Przytarczyce

,

,

gruczoły przytarczyczne

gruczoły przytarczyczne

– 1-8

– 1-8

małych

małych

gruczołów

gruczołów

, z reguły 4 układające

, z reguły 4 układające

się w dwie pary: dwa pod dolnymi i dwa

się w dwie pary: dwa pod dolnymi i dwa

pod górnymi biegunami

pod górnymi biegunami

gruczołu tarczowego

gruczołu tarczowego

, osadzone na jej

, osadzone na jej

tylnej powierzchni w masie otaczającej ją

tylnej powierzchni w masie otaczającej ją

tkanki łącznej

tkanki łącznej

- rzadko zlokalizowane są

- rzadko zlokalizowane są

wewnątrz tarczycy, w

wewnątrz tarczycy, w

grasicy

grasicy

,

,

worku osierdziowym

worku osierdziowym

,

,

śródpiersiu

śródpiersiu

a nawet

a nawet

w

w

jamie brzusznej

jamie brzusznej

.

.

Ich rozmiary są niewielkie, z reguły

Ich rozmiary są niewielkie, z reguły

ważą razem ok. 100 mg. Wydzielają

ważą razem ok. 100 mg. Wydzielają

one

one

parathormon

parathormon

odpowiedzialny za

odpowiedzialny za

regulację poziomu wapnia we krwi i

regulację poziomu wapnia we krwi i

płynie tkankowym

płynie tkankowym

. Jest on

. Jest on

odpowiedzialny za zwiększanie

odpowiedzialny za zwiększanie

poziomu

poziomu

wapnia

wapnia

we

we

krwi

krwi

przez

przez

uwalnianie wapnia z kości i resorpcję

uwalnianie wapnia z kości i resorpcję

wapnia z

wapnia z

kanalików nerkowych

kanalików nerkowych

.

.

Nadnercze

Nadnercze

parzysty, niewielki (waga około 10-18

parzysty, niewielki (waga około 10-18

gramów)

gramów)

gruczoł

gruczoł

wydzielania wewnętrznego

wydzielania wewnętrznego

położony zaotrzewnowo na górnym biegunie

położony zaotrzewnowo na górnym biegunie

nerki

nerki

.

.

Schemat nadnerczy, widok od tyłu

Schemat nadnerczy, widok od tyłu

Nadnercza składają się z części

Nadnercza składają się z części

korowej

korowej

i

i

rdzeniowej

rdzeniowej

różnych pod względem budowy i

różnych pod względem budowy i

czynności. Kora stanowi główną masę gruczołu -

czynności. Kora stanowi główną masę gruczołu -

około 80-90% całego nadnercza. Składa się z

około 80-90% całego nadnercza. Składa się z

trzech warstw o różnej budowie histologicznej:

trzech warstw o różnej budowie histologicznej:

kłębkowatej , pasmowatej i siatkowatej

kłębkowatej , pasmowatej i siatkowatej

Kora wytwarza

Kora wytwarza

hormony

hormony

:

:

glikokortykoidy (syntetyzowane w komórkach

glikokortykoidy (syntetyzowane w komórkach

warstwy siatkowatej i pasmowatej), z których

warstwy siatkowatej i pasmowatej), z których

najważniejszy jest

najważniejszy jest

kortyzol

kortyzol

,

,

mineralokortykoidy (w warstwie

mineralokortykoidy (w warstwie

kłębkowatej), z których najsilniejsze

kłębkowatej), z których najsilniejsze

działanie wykazuje

działanie wykazuje

aldosteron

aldosteron

,

,

niewielkie ilości hormonów płciowych -

niewielkie ilości hormonów płciowych -

androgenów (w warstwach pasmowatej i

androgenów (w warstwach pasmowatej i

siatkowatej).

siatkowatej).

Rdzeń nadnerczy wytwarza katecholaminy. Stale

Rdzeń nadnerczy wytwarza katecholaminy. Stale

wydziela do krwi niewielkie ilości adrenaliny.

wydziela do krwi niewielkie ilości adrenaliny.

Natomiast wszelkie stany emocjonalne, takie jak

Natomiast wszelkie stany emocjonalne, takie jak

gniew czy strach, powodują nagłe wydzielanie do

gniew czy strach, powodują nagłe wydzielanie do

krwi dużej jej ilości. W rdzeniu nadnerczy

krwi dużej jej ilości. W rdzeniu nadnerczy

produkowane są też niewielkie ilości

produkowane są też niewielkie ilości

noradrenaliny.

noradrenaliny.

Hormony wydzielane przez korę nadnerczy

Hormony wydzielane przez korę nadnerczy

utrzymują równowagę wodno-mineralną

utrzymują równowagę wodno-mineralną

organizmu (aldosteron), pomagają również w

organizmu (aldosteron), pomagają również w

sytuacji długotrwałego stresu, podnoszą stężenie

sytuacji długotrwałego stresu, podnoszą stężenie

glukozy we krwi.

glukozy we krwi.

Rdzeń nadnerczy

Rdzeń nadnerczy