AUTONOMICZN

Y UKŁAD

NERWOWY

AUTONOMICZN

Y UKŁAD

NERWOWY

Liana Puchalska, Agnieszka Zwolińska-

Bernat



regulacja funkcji

narządów



kontrola środowiska

wewnętrznego ustroju



nie podlega kontroli



część współczulna



część przywspółczulna



część jelitową



część trzewno czuciową

RECEPTORY OBWODOWE

Receptory

Receptory

somatyczne,

somatyczne,

trzewne

trzewne

Baroreceptory,

Baroreceptory,

chemoreceptory,

chemoreceptory,

receptory obszaru

receptory obszaru

sercowo-płucnego

sercowo-płucnego

Receptory

Receptory

nosa, gardła

nosa, gardła

PIERWSZORZĘDOWE NEURONY AFERENTNE I

INTERNEURONY

JĄDRO PASMA SAMOTNEGO

JĄDRO PASMA SAMOTNEGO

(NTS)

(NTS)

•

•

DOOGONOWY BRZUSZNO-BOCZNY

DOOGONOWY BRZUSZNO-BOCZNY

OBSZAR RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO

OBSZAR RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO

(CVLM)

(CVLM)

i inne

i inne

NEURONY PRZEDWSPÓŁCZULNE

DOGŁOWOWA

DOGŁOWOWA

BRZUSZNA CZĘŚĆ RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO

BRZUSZNA CZĘŚĆ RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO

(RVLM)

(RVLM)

i inne

i inne

NEURONY PRZEDZWOJOWE

WSPÓŁCZULNE

słup pośrednio-

słup pośrednio-

boczny

boczny

NEURONY PRZEDZWOJOWE

PRZYWSPÓŁCZULNE

jądro

jądro

grzbietowe

grzbietowe

(DVC);

(DVC);

jądro dwuznaczne

jądro dwuznaczne

(Amb);

(Amb);

rdzeń kręgowy

rdzeń kręgowy

S

S

2

2

-S

-S

4

4



ORGANIZACJA SEGMENTU RDZENIA KRĘGOWEGO





ORGANIZACJA SEGMENTU RDZENIA KRĘGOWEGO





ORGANIZACJA SEGMENTU RDZENIA KRĘGOWEGO





ORGANIZACJA SEGMENTU RDZENIA KRĘGOWEGO



niezmielinizowane przywspół-
czulne włókna nerwowe

niezmielinizowane przywspół-
czulne włókna nerwowe

NARZĄD

DOCELOWY

NARZĄD

DOCELOWY

zwój

czuciowy

zwój

czuciowy

zwój

współczulny

zwój

współczulny

gałąź

oponowa

gałąź

oponowa

gałąź

tylna

gałąź

tylna

gałąź

przednia

gałąź

przednia

korzeń

tylny

korzeń

tylny

korzeń

przedni

korzeń

przedni

ciało neuronu

czuciowego

ciało neuronu

czuciowego

ciało interneuronu

ciało interneuronu

ciało motoneuronu

ciało motoneuronu

jądro pośrednio-boczne

(współczulne)

jądro pośrednio-boczne

(współczulne)

jądro pośrednio-przyśrodkowe
(przywspółczulne)

jądro pośrednio-przyśrodkowe
(przywspółczulne)

włókna nerwowe czuciowe

z

kierunkiem przepływu
pobudzenia

włókna nerwowe czuciowe

z

kierunkiem przepływu
pobudzenia

włókna nerwowe ruchowe

z

kierunkiem przepływu
pobudzenia

włókna nerwowe ruchowe

z

kierunkiem przepływu
pobudzenia

zmielinizowane współczulne
włókna nerwowe

zmielinizowane współczulne
włókna nerwowe

niezmielinizowane
współczulne włókna nerwowe

niezmielinizowane
współczulne włókna nerwowe

zmielinizowane
przywspółczulne włókna
nerwowe

zmielinizowane
przywspółczulne włókna
nerwowe

istota

biała

istota

biała

istota

szara

istota

szara

róg

tylny

róg

tylny

róg

przedn

i

róg

przedn

i

kanał środkowy

kanał środkowy

zwój

przywspółczulny

zwój

przywspółczulny

RECEPTORY CZUCIOWE

B O D Z I E C

S Ł U P G R Z B I E T O W Y

pęczki smukły i klinowaty

DROGA RZENIOWO-

WZGÓRZOWA

DROGA RZENIOWO-

MÓŻDŻKOWA

M Ó Z G oraz R D Z E Ń K R Ę G O W

Y

SOMATYCZNY UKŁAD

RUCHOWY

AUTONOMICZNY UKŁAD

NERWOWY

DROGA

POZAPIRAMIDOWA

Drogi czerwienno-rdzeniowa i

siatkowo-rdzeniowa

DROGA PIRAMIDOWA

Droga korowo-rdzeniowa

Cześć

współczulna

Cześć

przywspółczulna

MIĘŚNIE SZKIELETOWE

MIĘŚNIE GŁADKIE

MIĘSIEŃ SERCOWY

GRUCZOŁY

O D P O W I E D Ź

Cecha

Somatyczny
układ ruchowy

Autonomiczny układ
nerwowy

Narząd

wykonawczy

Mięśnie szkieletowe

Mięśnie gładkie, miesień sercowy,

gruczoły

Zwoje

Brak

Zwoje zlokalizowane wzdłuż

kręgosłupa, na peryferii lub w
ścianach narządów

Liczba neuronów

unerwiających

efektor

Jedno

Dwa

Efekt działania

bodźca

nerwowego na

komórkę

efektorową

Tylko pobudzenie

Pobudzenie lub hamowanie

Typ włókien

nerwowych

Zmielinizowane,

grube (9-3μm), o

dużej szybkości

przewodzenia (70-

120m/s)

O wolnej przewodzeniu (1-3m/s do

18-20m/s); przedzwojowe -

zmielinizowane, cienkie (3μm),

pozazwojowe – niezmielinizowane,

bardzo cienkie (1μm)

Skutki

odnerwienia

Paraliż ze

zmniejszeniem

napięcia oraz zanik

Napięcie mięśniowe oraz funkcja

zachowane; komórki docelowe

wykazują nadwrażliwość



ZWOJE UKŁADU AUTONOMICZNEGO





ZWOJE UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Główny neurotransmiter –

acetylo-

cholina (ACh)



Kotransmitery - wazoaktywny peptyd
jelitowy

(VIP)

,

peptyd pochodny genu

kalcytoninowego

(

CGRP), ATP, NO



Cholinergiczny

receptor

nikotynowy (N)

– blokowany w

synapsach mięśniowo-nerwowych przez

d-tubokurarynę



Główny neurotransmiter –

acetylo-

cholina (ACh)



Kotransmitery - wazoaktywny peptyd
jelitowy

(VIP)

,

peptyd pochodny genu

kalcytoninowego

(

CGRP)

,

ATP

,

NO



Cholinergiczny

receptor

nikotynowy (N)

– blokowany w

synapsach mięśniowo-nerwowych przez

d-tubokurarynę

β α

α

γ

δ

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

ACh

ACh

-65

-90

mV

0

ACh

ACh

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+



RECEPTOR NIKOTYNOWY DLA ACETYLOCHOLINY





RECEPTOR NIKOTYNOWY DLA ACETYLOCHOLINY



A

A



PRZEKAŹNIKI. ACETYLOCHOLINA (ACh)





PRZEKAŹNIKI. ACETYLOCHOLINA (ACh)



Cholina + acetylo-CoA ACh

+ CoA

Cholina + acetylo-CoA ACh

+ CoA

acetylotransferaz

a

cholinowa

acetylotransferaz

a

cholinowa

ŹRÓDŁA CHOLINY

ŹRÓDŁA CHOLINY

POKARM

POKARM

Rozkład ACh w

szczelinie synaptycznej

do choliny i kwasu

octowego

Rozkład ACh w

szczelinie synaptycznej

do choliny i kwasu

octowego

Rozkład

fosfatydylocholi

ny

Rozkład

fosfatydylocholi

ny

Reakcja zachodzi w mózgu. Cholina przechodzi przez barierę krew - mózg na
zasadzie transportu nośnikowego, zależnego od Na

+

A

.

Zwój szyjny górny

B. Zwój szyjny środkowy

C. Zwój szyjny dolny

D. Zwój trzewny

E. Zwój krezkowy górny

F. Zwój krezkowy dolny



CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA AUN





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA AUN





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA AUN





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA AUN





CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA AUN





CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA AUN



WŁOKNA

PRZEDZWOJOWE

biegną

w

składzie:
1. Nerwów czaszkowych III, VII, IX oraz X
2. Nerwów rdzeniowych z S

2

do S

4

rdzenia

kręgowego

NT

S

NT

S

Am

Am

A5

A5

A

P

A

P

LH

LH

PA

G

PA

G

P

B

N

P

B

N

PV

N

PV

N

wyspa

wyspa

Połączenie zwrotne

Połączenie zwrotne

Połączenie do NTS

Połączenie do NTS

RV

LM

RV

LM

CV

LM

CV

LM

Połączenie z NTS

Połączenie z NTS

IM

L

IM

L

DV

C

DV

C

Am

b

Am

b

NTS

NTS

R

e

g

u

la

cj

a

c

zę

st

o

śc

i

sk

u

rc

zó

w

se

rc

a

i

s

zy

b

ko

śc

i

p

rz

e

w

o

d

ze

n

ia

R

e

g

u

la

cj

a

c

zę

st

o

śc

i

sk

u

rc

zó

w

se

rc

a

i

s

zy

b

ko

śc

i

p

rz

e

w

o

d

ze

n

ia

CVLM

CVLM

NTS

NTS

RVLM

RVLM

BARORECEPTORY

CHEMORECEPTORY

REC. SERCOWO-

PŁUCNE

CO

CO





BP

BP





TPR

TPR





CO

CO





BP

BP





TPR

TPR





Kurczliwość
mięśnia
sercowego



Kurczliwość
mięśnia
sercowego



H

A

M

O

W

A

N

IE

H

A

M

O

W

A

N

IE

PO

BU

DZE

NIE

PO

BU

DZE

NIE

Amb, DVC

Amb, DVC



CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA POZAZWOJOWA





CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA POZAZWOJOWA





Główny neurotrasmiter pozazwojowy –

acetylocholina (ACh).

Agonista –

muskaryna, antagonista - atropina



Kotransmitery:

VIP, CGRP (peptyd

pochodny

genu kalcytoninowego), ATP, NO



Receptory postsynaptyczne muskarynowe

–

M

1-5



Receptory

presynaptyczne

hamujące

wydzielania ACh – M

2

, α

2



Główny neurotrasmiter pozazwojowy –

acetylocholina (ACh).

Agonista –

muskaryna

, antagonista -

atropina



Kotransmitery:

VIP, CGRP (peptyd

pochodny

genu kalcytoninowego), ATP, NO



Receptory postsynaptyczne muskarynowe

–

M

1-5



Receptory

presynaptyczne

hamujące

wydzielania ACh – M

2

, α

2

RECEPTOR NIKOTYNOWY

(receptor jest kanałem jonowym

regulowanym przez ligand )

RECEPTOR MUSKARYNOWY

(receptor jest kanałem jonowym

regulowanym przez trymeryczne

białko G)

depolaryzacj

a

pobudze

nie

hiperpolaryz

acja

hamowa

nie

depolaryzacj

a

pobudze

nie

Zmniejszenie

częstości

skurczów serca

Skurcz mięśni

gładkich w

układzie

pokarmowym



CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Rozpad ACh -

enzym esteraza

acetylocholinowa



Karbochol

i

pilokarpina

-

bezpośrednie
parasympatykomimetyki



Neostygmina

-

pośrednie

parasym-patykomimetyki



Rozpad ACh -

enzym esteraza

acetylocholinowa



Karbochol

i

pilokarpina

-

bezpośrednie
parasympatykomimetyki



Neostygmina

-

pośrednie

parasym-patykomimetyki



POZAZWOJOWA CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA





POZAZWOJOWA CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA





Główny neurotrasmiter pozazwojowy -

noradrenalina

(NA)



Kotransmitery: NPY (neuropoetyd Y), ATP,
DA (dopamina)



Receptory postsynaptyczne metabotropowe –

α

1

,α

2

,β

1

,β

2



Receptory presynaptyczne

-

hamujące wydzielanie NA – α

2

, M

2

, 5-HT

1

, D

2

-

pobudzające wydzielanie NA – β

2

, AT

1

(dla

angiotensyny)



Główny neurotrasmiter pozazwojowy -

noradrenalina

(NA)



Kotransmitery: NPY (neuropoetyd Y), ATP,
DA (dopamina)



Receptory postsynaptyczne metabotropowe –

α

1

,α

2

,β

1

,β

2



Receptory presynaptyczne

-

hamujące wydzielanie NA – α

2

, M

2

, 5-HT

1

, D

2

-

pobudzające wydzielanie NA – β

2

, AT

1

(dla

angiotensyny)



PRZEKAŹNIKI. AMINY KATECHOLOWE





PRZEKAŹNIKI. AMINY KATECHOLOWE



L –

tyrozyn

a

L –

tyrozyn

a

L – dopa

L – dopa

Dopamina

(DA)

Dopamina

(DA)

Noradrenalina

(NA)

Noradrenalina

(NA)

Adrenalin

a

Adrenalin

a

rdzeń

nerki

rdzeń

nerki

ośrodkow

y układ

nerwowy

ośrodkow

y układ

nerwowy

ok 1%

80%

ok 1%

80%

< 20%

<20%

< 20%

<20%

80% ok.

1%

80% ok.

1%

β – hydroksylaza dopaminy

β – hydroksylaza dopaminy

N-metylotransferaza fenyloetanolaminy

N-metylotransferaza fenyloetanolaminy



Receptory

adrenergiczne typu β

działają poprzez

białko G

s

, pobudzając

powstanie cAMP



Receptory

adrenergiczne typu α

2

działają

poprzez

białko G

i

,

hamując

powstanie cAMP



Receptory

adrenergiczne typu α

1

działają przez

trifosforan inozytolu

(IP

3

) i

diacyloglicerol

(DAG)



Receptory

adrenergiczne typu

β

działają poprzez

białko G

s

, pobudzając

powstanie cAMP



Receptory

adrenergiczne typu

α

2

działają

poprzez

białko G

i

,

hamując

powstanie cAMP



Receptory

adrenergiczne typu

α

1

działają przez

trifosforan inozytolu

(IP

3

) i

diacyloglicerol

(DAG)



CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA UKŁADU AUTONOMICZNEGO





Niewybiórczym agonistą receptorów

adrenergicznych β -

izoproterenol

.

Nieswoisty

antagonista

-

propranolol



Receptory β

1

- mięsień sercowy

(noradrenalina i adrenalina). Swoisty

antagonistą -

atenolol



Receptory β

2

- mięśnie gładkie

naczyń i oskrzeli (adrenalina i

noradrenalina

). Antagonista -

pindolol



Niewybiórczym agonistą receptorów

adrenergicznych β -

izoproterenol

.

Nieswoisty

antagonista

-

propranolol



Receptory β

1

- mięsień sercowy

(noradrenalina i adrenalina). Swoisty

antagonistą -

atenolol



Receptory β

2

- mięśnie gładkie

naczyń i oskrzeli (adrenalina i

noradrenalina

). Antagonista -

pindolol



UKŁAD AUTONOMICZNY:

WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY





UKŁAD AUTONOMICZNY:

WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY



UKŁAD WSPÓŁCZULNY

 Toniczne

współczylne

unerwienie mięśni gładkich
dróg

oddecho-wych

u

człowieka jest bardzo słabo
zaznaczone. Znajdują się tu
jednak receptory dla NA
krążącej

we

krwi

a

produkowanej

w

nadnerczach

 Strukturami

mającymi

znaczną

przewagę

unerwienia współczul-nego
nad przywspółczulnym są
naczynia krwionośne

UKŁAD WSPÓŁCZULNY

 Toniczne

współczylne

unerwienie mięśni gładkich
dróg

oddecho-wych

u

człowieka jest bardzo słabo
zaznaczone. Znajdują się tu
jednak receptory dla NA
krążącej

we

krwi

a

produkowanej

w

nadnerczach

 Strukturami

mającymi

znaczną

przewagę

unerwienia współczul-nego
nad przywspółczulnym są
naczynia krwionośne

UKŁAD

PRZYWSPÓŁCZULNY

 Toniczne

przywspółczylne

uner-wienie mięśni gładkich
dróg

odde-chowych

u

człowieka

jest

bardzo

dobrze rozwinięte. Nerw
błędny

uczestniczy

w

regulacji

oporów

dróg

oddechowych

 Przywspółczulne unerwienie

na-czyń jest bardzo słabo
rozwinięte. Przywspółczulne
unerwienie mają naczynia
gruczołów

ślinowych

i

potowych, ciała jamiste,
naczynia oponowe mózgu,
ale nie jest to wpływ
toniczny

UKŁAD

PRZYWSPÓŁCZULNY

 Toniczne

przywspółczylne

uner-wienie mięśni gładkich
dróg

odde-chowych

u

człowieka

jest

bardzo

dobrze rozwinięte. Nerw
błędny

uczestniczy

w

regulacji

oporów

dróg

oddechowych

 Przywspółczulne unerwienie

na-czyń jest bardzo słabo
rozwinięte. Przywspółczulne
unerwienie mają naczynia
gruczołów

ślinowych

i

potowych, ciała jamiste,
naczynia oponowe mózgu,
ale nie jest to wpływ
toniczny



Fizjologia Człowieka z Elementami Fizjologii Klinicznej;

pod red. T Traczyk, A Trzebski; PZWL, 2001

 Seminaria z Fizjologii. Część 1; pod red. E

Szczepańskiej-Sadowskiej; wydaw. AM w Warszawie,
2000

 Textbook of Medical Physiology. AC Guyton, JE Hall. WB

Saunders Company, 1996

 BIO 301 Human Physiology. Gary Ritchison. Strona

internetowa

www.biology.eku.edu/RITCHISO

 Neurobiologia. Od cząsteczek i komórek do układów.

Gary G.Matthews; PZWL, 2000

Materiały wykorzystane w prezentacji