Autonomiczny układ nerwowy

Układ nerwowy zbudowany jest z komórek nerwowych tzw. neuronów.

Leki działające na autonomiczny układ nerwowy:
- układ autonomiczny reguluje czynności wszystkich narządów wewnętrznych i kieruje wieloma procesami życiowymi niezależnymi od naszej woli.
- jego budowa różni się od budowy układu nerwowego somatycznego obecnością zwojów, które stanowi rodzaj transformatorów przekazujących impuls nerwowy
- przekaźnikiem chemicznym w zwojach podobnie jak w zakończeniach układu cholinergicznego jest acetylocholina, w zakończeniach układu adrenergicznego – noradrenalina.

Leki parasympatykotoniczne:
- działające bezpośrednio- pobudzające bezpośrednio zakończenia nerwów przywspółczulnych: Acetylocholina i jej pochodne, oraz pilokarpina i muskaryna
- działające pośrednio- hamujące acetylocholinoesterazę w wyniku czego wydzielana jest acetylocholina, która nie ulega rozkładowi: neostygmina

Objawy działania :
- rzadkoskurcz
- hipotensja
- rozszerzenie naczyń krwionośnych
- skurcz oskrzeli
- zwężenie źrenic
- porażenie akomodacji

Acetylocholina- jest to neurohormon wydzielany przez wszystkie komórki nerwowe w ich synapsach. Jest ona przenośnikiem wszystkich impulsów w ośrodkowym układzie nerwowym i zwojach nerwowych.

Działanie- silne i gwałtowne lecz bardzo krótkotrwałe, jest bardzo rzadko stosowana w lecznictwie.

Zastosowanie:
- w atonii pooperacyjnej jelit i pęcherza moczowego
- w jaskrze

Działania niepożądane:
- biegunka
- nudności
- bóle brzucha

Przeciwwskazania:
- w astmie oskrzelowej
- w chorobie wrzodowej żołądka
- w stanach zapalnych naczyniówki

Preparaty:
- Carbachol ( IsoptoCarbachol, Miostat)

Polikarpina- jest alkaloidem znajdującym się w liściach rośliny brazylijskiej. Działa silnie pobudzająco na zakończenia nerwów przywspółczulnych. Pobudza silnie czynności wydzielnicze. Jest zastosowana wyłącznie w okulistyce w leczeniu jaskry oraz w leczeniu zatrucia atropiną.

Preparaty:
- Pilocarpium hydrochloricum (Policarpinum 2%, Pilomann, Pilogel HS)
- Normoglaucon= pilokarpina+ metypranolol
- Timpilo = pilokarpina+ timolol

Neostygmina- lek syntetyczny o właściwościach przejściowego unieczynnienia acetylocholinoesterazy. Słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, nie działa ośrodkowo i jest z reguły mało toksyczna. Silnie działa na mięśnie gładkie jelit i pęcherza moczowego.

Zastosowanie:
- w osłabieniu mięśni prążkowanych często łącznie z efedryną
- w niedowładach jelit i pęcherza moczowego
- w jaskrze
- w zatruciu kurarynami

Preparaty:
-Polstigminum
- Mestinon
- Mytelase (Oxazil)

Leki parasympatykolityczne (cholinolityczne)- porażają układ przywspółczulny i wyłączają wszystkie narządy spod jego wpływu. Działają na receptory muskarynowe, nazywamy je lekami antymuskarynowymi.

Powodują:
- rozszerzenie źrenic
- przyspieszenie czynności serca
- skurcz naczyń krwionośnych z postępowym wzrostem ciśnienia krwi
- zmniejszają napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego i dróg moczowych

Z podgrupy receptorów:
- receptory M1- w gruczołach wydzielania zewnętrznego i w ośrodkowym układnie nerwowym
- receptory M2- w mięśniach gładkich i w sercu

Alkaloidy tropanowe – znajdują się w wielu roślinach: pokrzyku, bilunu, lulek czarny, lulecznicy odurzającej.

Atropina- działa obwodowo parasympatykolitycznie i ośrodkowo pobudzająco- działanie to jest silno i długotrwale.

Zastosowanie:
- w biegunce, kolkach jelitowych, żółciowych, nerkowych
- w nadmiernym wydzielaniu soku żołądkowego
- w dychawicy oskrzelowej
- w okulistyce
- w nadmiernych potach

Preparaty:
- Atropinum sulfuricum
- Extractum Belladonae siccum
- Extractum Belladonae fluidum
- Bellapan- zespół alkaloidów pokrzyku
- Bellergot- alkaloidy pokrzyku
- Tolargin- atropina+ papaweryna+ metamizol

Metylohioscyna i butylohioscyna:
- są to pochodne skopolaminy
- nie mają działania ośrodkowego
- stosowane głównie jako spaspalyticum w kolkach
- środek pomocniczy w diagnostyce przewodu pokarmowego

Preparaty:
- Scopolan (Buscopan, Buscolysin)- bromek butylohioscyny: połączenie hioscyny z azotanem butylowym, nie działa ośrodkowo.

Oksyfenonium- działa parasympatykolitycznie zwłaszcza w obrębie przewodu pokarmowego. Jest stosowany jako spasmalyticium.

Preparaty:
- Spasmophen
- Smasmobamat- Oksyfenonium+ meprobamat

Oksyfencyklimina- działa obwodowo cholinolitycznie słabiej od atropiny, ale jej działanie utrzymuje się do 12godznin

Preparaty:
- Daricon
- Daritran= oksyfenocyklimina+ meprobamat

Oksybutynina- lek o działaniu chinolitycznym jak i bezpośrednio spazmolitycznym. Stosowany jest w stanach skurczowych pęcherza moczowego, w nietrzymaniu moczu, moczeniu nocnym.

Preparaty:
- Ditropan (Cystrin)

Leki sympatykotoniczne- pobudzają układ współczulny.

Receptor α1- jest receptorem postsynaptycznym. Występuje w oku, w mięśniu promienistym tęczówki, w mięśniach gładkich przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego.

Receptor α2- jest receptorem presynaptycznym. Jego pobudzenie powoduje zahamowanie uwalniania NA i A, a głównym efektem jego pobudzenia jest rozkurcz naczyń krwionośnych.

Mechanizm działania:
1. Działające bezpośrednio- łączące się z receptorem adrenergicznym i wyzwalające charakterystyczne reakcje współczulne.
2. Działające pośrednio- hamuje rozkład noradrenaliny przez monoaminooksydazę, wzmagają wydzielanie noradrenaliny z zakończeń nerwowych, hamuje pobieranie zwrotne noradrenaliny przez błonę presynaptyczną.

Działania niepożądane:
- reakcje uczuleniowe
- zaburzenia czynności układu krążenia
- zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego
- depresje

Zastosowanie:
- w stanach podciśnienia, zapaści i wstrząsu
- w zapaleniach i obrzękach
- w dychawicy oskrzelowej
- w stanach znużenia psychicznego, nadmiernej senności.

Adrenalina- jest hormonem wytwarzanym w części rdzeniowej nadnerczy, w Komorkach chromochłonnych kłębka szyjnego oraz częściowo w zakończeniach współczulnych.

Zastosowanie:
- w stanach alergicznych- wstrząs anafilaktyczny
- w zapaści pochodzenia sercowego

Przeciwwskazania:
- nadczynność tarczycy- nadmierna wrażliwość na adrenalinę
- niedomoga wieńcowa
- zator płucny
- nadciśnienie, miażdżyca naczyń, tętniak
- znieczulenie ogólne cyklopropanem
- ciąża

Preparaty:
- Injectio Adrenalini 0,1%
- Epifrin (Isopto-Epinal)

Noradrenalina- jest hormonem wytwarzanym w zakończeniach nerwów współczulnych oraz częściowo łącznie z adrenaliną w nadnerczach.

Zastosowanie:
- w zapaściach naczyniowych
- we wstrząsach

Preparaty:
- Levonor

Leki β1 i β2- adrenergiczne

Zastosowanie:
- w zaburzeniach przewodnictwa
- w stanach skurczowych oskrzeli
- mają obecnie ograniczone zastosowanie

Preparaty:
-
-
-

Inne leki α i β – adrenergiczne:
- efedryna- jest alkaloidem występującym w zielu przęśli , otrzymywane syntetycznie.

Zastosowanie:
- w niedomogach krążenia pochodzenia naczyniowego (zapaść)
- w dychawicy oskrzelowej
- w nieżycie błon śluzowych
- w moczeniu nocnym

Preparaty:
- Ephedrinum hydrochloricum

Leki sympatykolityczne- znoszą efekty pobudzenia nerwów współczulnych.
Podział:
- adrenolityczne – blokujące receptory adrenergiczne i działające na zasadzie antagonizmu konkurencyjnego z neuroprzekaźnikami układu współczulnego:
- leki alfa-adrenolityczne- blokują wybiórczo receptory alfa-adrenolityczne wykazując antagonizm z noradrenaliną oraz częściowy antagonizm z adrenaliną.
- leki beta- adrenolityczne- blokują wybiórczo receptory beta-adrenolityczne, wykazując antagonizm z izoprenaliną i częściowy antagonizm z adrenaliną.

Leki sympatolityczne- hamujące biosyntezę neuroprzekaźników układu współczulnego, ich magazynowanie i wyzwolenie w zakończeniach nerwów współczulnych. Do leków sympatolitycznych należą: guanetydyna, metyldopa.

1. Leki α-adrenolityczne:
- pochodne chloroalkiloamin: dibenzylina, dibenamina
- pochodne imidazoliny: tolazolina, fentolamina
- pochodne benzodioksanu: piperoksan
- pochodne dibenzoazepiny: azapetyna
- Alkaloidy sporyszu
- Johimbina

2. Leki β-adrenolityczne:
- pochodne naftylu: propranolol
- pochodne fenylu: oksprenolol, praktolol
- pochodne indolu: pindolol

3. Leki α,β-adrenolityczne
4. Sympatolityczne:
- hamujące magazynowanie NA- guanetydyna, rezerpina, batanidyna, guanoksan
- hamujące biosyntezę NA – α-metyldopa
- pobudzające receptor α2 – klonidyna- hamowanie uwalniania NA z części presynaptycznej neuronu

Działanie:
- wyłączenie układu współczulnego powoduje przewagę napięcia układu przywspółczulnego z charakterystycznymi objawami parasympatykotonii.
- leki α-adrenolityczne – rozkurcz naczyń krwionośnych i spadek ciśnienia krwi
- leki β-adrenolityczne – zmniejszenie pobudliwości i układu serca
- leki sympatolityczne powodują głównie spadek ciśnienia krwi

Zastosowanie:
1. Leki α-adrenolityczne:
- stany skurczowe naczyń krwionośnych
- nadciśnienie tętnicze
- w diagnostyce nowotworów rdzenia nadnerczy
2. Leki β-adernolityczne:
- niemiarowości
- dusznica bolesna
- nadciśnienie tętnicze
3. Leki sympatolityczne:
- nadciśnienie tętnicze

Leki α-adrenolityczne:

Zastosowanie:
- w migrenie czerwonej – napadowym bólu głowy spowodowanym rozszerzeniem źrenic
- w atonii macicy po porodzie

Preparaty:
- coffecom mite (forte)- ergotamina+ kofeina, w napadach migreny
- Egrotaminum tartaricum
- Anavenol
- Vanacorn

Leki β-adrenolityczne:

Zastosowanie:
- nadkomorowe i komorowe zaburzenia rytmu serca
- choroba wieńcowa
- nadciśnienie tętnicze krwi
- nadczynność tarczycy
- jaskra z otwartym kątem przesączania

Działania niepożądane:
- bradykardia
- zmniejszenie kurczliwości mięśnia sercowego
- skurcz oskrzeli
- bloki przedsionkowo-komorowe
- działanie psychodepresyjne
- zaburzenie czynności przewodu pokarmowego

Przeciwwskazania:
- w niewydolności krazenia
- w wstrząsie kardiogennym
- w I i II trymestrze ciąży
- w mocznicy

Preparaty:
- Propranolol (Apo-Propranolol, Propra-ratiopharm
- Coretal (Trasicor)
- Visken (Apo-Pindol)
- Biosotal (Sotalea)

Leki α i β adrenolityczne

Działania niepożądane:
- mogą powodować uczucie zmęczenia
- osłabienie
- zawroty głowy
- hipotonię ortostatyczną
- bradykardię
- blok przedsionkowo-komorowy
- zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego

Preparaty:
-Pressocard (Trandate, Lamitol)
- Vivacor (Dilatrend)

Leki sympatolityczne

Są to leki znoszące napięcie układu współczulnego. Ich mechanizm działania polega na magazynowaniu noradrenaliny.

Preparaty:
- Ismelin
-

Leki i środki działające na zwoje autonomiczne:
- są to związki wpływające na czynność zwojów autonomicznych pobudzająco lub hamująco
- synapsa zwoju autonomicznego stanowi swoisty receptor cholinergiczny tzw. N (nikotynowy).