Elementy
Elementy
farmakologii ogólnej
farmakologii ogólnej
dr hab.med. Marlena Broncel
dr hab.med. Marlena Broncel
Klinika Chorób Wewnętrznych z
Klinika Chorób Wewnętrznych z
Oddziałem Farmakologii Klinicznej i
Oddziałem Farmakologii Klinicznej i
Terapii Monitorowanej
Terapii Monitorowanej
42 651 10 59
42 651 10 59
Farmakologia
Farmakologia
Farmakon- lek
Farmakon- lek
Logos- słowo-nauka
Logos- słowo-nauka
Nauka o lekach:
Nauka o lekach:
-działanie lecznicze leków
-działanie lecznicze leków
-działania niepożądane leków
-działania niepożądane leków
-działania toksyczne leków
-działania toksyczne leków
-losy leków w organizmie
-losy leków w organizmie
-interakcje lekowe
-interakcje lekowe
-zasady działania leku na poziomie
-zasady działania leku na poziomie
przedklinicznym i klinicznym
przedklinicznym i klinicznym
-ekonomika farmakoterapii
-ekonomika farmakoterapii
Główne dziedziny
Główne dziedziny
farmakologii
farmakologii
1.farmakodynamika- wpływ leków na
1.farmakodynamika- wpływ leków na
czynność poszczególnych układów i
czynność poszczególnych układów i
narządów
narządów
2.farmakokinetyka- losy leków w
2.farmakokinetyka- losy leków w
organizmie
organizmie
3.farmakologia kliniczna-
3.farmakologia kliniczna-
kliniczne aspekty działania leków
kliniczne aspekty działania leków
NAJWAŻNIEJSZE WYMOGI
NAJWAŻNIEJSZE WYMOGI
STAWIANE LEKOM
STAWIANE LEKOM
S K U T E C Z N Y
B E Z P IE C Z N Y
N A L E Ż Y T E J J A K O Ś C I
L E K
POSTAĆ LEKU
POSTAĆ LEKU
SUBSTANCJA LECZNICZA
SUBSTANCJA LECZNICZA
SUBSTANCJE POMOCNICZE:
SUBSTANCJE POMOCNICZE:
a) właściwości użytkowe
a) właściwości użytkowe
b) rozcieńczenie substancji leczniczej
b) rozcieńczenie substancji leczniczej
c) odpowiednie wchłanianie substancji
c) odpowiednie wchłanianie substancji
leczniczej
leczniczej
d) zabezpieczenie przed rozkładem
d) zabezpieczenie przed rozkładem
Postacie leków
Postacie leków
1.stałe- proszki, tabletki, drażetki,
1.stałe- proszki, tabletki, drażetki,
pigułki, czopki
pigułki, czopki
2.płynne, półpłynne- roztwory, wyciągi,
2.płynne, półpłynne- roztwory, wyciągi,
napary, nalewki, mieszanki, syropy
napary, nalewki, mieszanki, syropy
3.aerozole-
3.aerozole-
4.pary, gazy- leki stosowane do
4.pary, gazy- leki stosowane do
znieczulenia ogólnego
znieczulenia ogólnego
POSTACIE LEKU O
POSTACIE LEKU O
NIEMODYFIKOWANYM UWALNIANIU
NIEMODYFIKOWANYM UWALNIANIU
to preparaty, w których substancje pomocnicze,
to preparaty, w których substancje pomocnicze,
czy sposób wytwarzania nie zmieniają w sposób
czy sposób wytwarzania nie zmieniają w sposób
zdecydowany szybkości uwalniania i wchłaniania
zdecydowany szybkości uwalniania i wchłaniania
substancji leczniczej
substancji leczniczej
Przykładem najprostszej postaci
Przykładem najprostszej postaci
o niezmodyfikowanym uwalnianiu jest roztwór
o niezmodyfikowanym uwalnianiu jest roztwór
POSTACIE LEKU O MODYFIKOWANYM
POSTACIE LEKU O MODYFIKOWANYM
UWALNIANIU
UWALNIANIU
Mogą charakteryzować się uwalnianiem
Mogą charakteryzować się uwalnianiem
przyspieszonym, pulsacyjnym, najczęściej
przyspieszonym, pulsacyjnym, najczęściej
jednak
jednak
charakteryzują się uwalnianiem przedłużonym
charakteryzują się uwalnianiem przedłużonym
(spowolnionym) lub opóźnionym
(spowolnionym) lub opóźnionym
ZALETY:
ZALETY:
uzyskanie stałego poziomu substancji
uzyskanie stałego poziomu substancji
leczniczej w organizmie
leczniczej w organizmie
zmniejszenie lub eliminowanie działań
zmniejszenie lub eliminowanie działań
niepożądanych związanych z wahaniami
niepożądanych związanych z wahaniami
stężeń leku we krwi
stężeń leku we krwi
WADY:
WADY:
brak natychmiastowego działania leku
brak natychmiastowego działania leku
wysoka cena
wysoka cena
POSTACIE LEKU O OPÓŹNIONYM
POSTACIE LEKU O OPÓŹNIONYM
UWALNIANIU
UWALNIANIU
to takie preparaty, z których uwalnianie
to takie preparaty, z których uwalnianie
substancji leczniczej rozpoczyna się dopiero
substancji leczniczej rozpoczyna się dopiero
po pewnym czasie od podania leku
po pewnym czasie od podania leku
Nazwy leków
Nazwy leków
Nazwa handlowa
Nazwa handlowa
Nazwa międzynarodowa
Nazwa międzynarodowa
Nazwy grupowe leków
Nazwy grupowe leków
np. Leki przeciwbólowe – analgetica
np. Leki przeciwbólowe – analgetica
uspokajające- sedativa
uspokajające- sedativa
SYNERGIZM
SYNERGIZM
Jest zjawiskiem polegającym na tym,
Jest zjawiskiem polegającym na tym,
że 2 leki lub więcej leków stosowanych
że 2 leki lub więcej leków stosowanych
jednocześnie lub w krótkich odstępach
jednocześnie lub w krótkich odstępach
czasu wspiera się wzajemnie w
czasu wspiera się wzajemnie w
działaniu farmakologicznym
działaniu farmakologicznym
Wyróżnia się:
Wyróżnia się:
Synergizm addycyjny
Synergizm addycyjny
Synergizm hiperaddycyjny
Synergizm hiperaddycyjny
ANTAGONIZM
ANTAGONIZM
Polega na wzajemnym oddziaływaniu 2
Polega na wzajemnym oddziaływaniu 2
leków działających przeciwnie, dającym
leków działających przeciwnie, dającym
w rezultacie zahamowanie lub zniesienie
w rezultacie zahamowanie lub zniesienie
ich działania farmakologicznego
ich działania farmakologicznego
Antagonizm konkurencyjny
Antagonizm konkurencyjny
(kompetycyjny)
(kompetycyjny)
Antagonizm funkcjonalny
Antagonizm funkcjonalny
(czynnościowy)
(czynnościowy)
Antagonizm chemiczny
Antagonizm chemiczny
Antagonizm funkcjonalny
Antagonizm funkcjonalny
Polega na tym ,że dwa leki o różnym
Polega na tym ,że dwa leki o różnym
punkcie uchwytu wywołują przeciwne
punkcie uchwytu wywołują przeciwne
działanie
działanie
Np. epinefryna a acetylocholina
Np. epinefryna a acetylocholina
Antagonizm konkurencyjny
Antagonizm konkurencyjny
Występuje wówczas, gdy 2 leki
Występuje wówczas, gdy 2 leki
(agonista i antagonista) mające taki
(agonista i antagonista) mające taki
sam punkt uchwytu działania
sam punkt uchwytu działania
konkurują o ten sam receptor.
konkurują o ten sam receptor.
Antagonizm chemiczny
Antagonizm chemiczny
Polega na tym, że 2 leki reagujące ze
Polega na tym, że 2 leki reagujące ze
sobą tworzą związek słabszy lub
sobą tworzą związek słabszy lub
nieczynny biologicznie.
nieczynny biologicznie.
To zjawisko jest wykorzystywane w
To zjawisko jest wykorzystywane w
leczeniu zatruć
leczeniu zatruć
Tachyfilaksja
Tachyfilaksja
Jest to zjawisko polegające na
Jest to zjawisko polegające na
szybkim wygaszaniu działania leku,
szybkim wygaszaniu działania leku,
np. przy dożylnym podawaniu
np. przy dożylnym podawaniu
efedryny po każdym następnym
efedryny po każdym następnym
wstrzyknięciu występuje coraz
wstrzyknięciu występuje coraz
słabsze podwyższenie ciśnienia
słabsze podwyższenie ciśnienia
tętniczego, aż w końcu mięśnie
tętniczego, aż w końcu mięśnie
gładkie naczyń przestają reagować
gładkie naczyń przestają reagować
na wprowadzony lek
na wprowadzony lek
Tolerancja
Tolerancja
Jest procesem podobnym do
Jest procesem podobnym do
tachyfilaksji , lecz rozwijającym się
tachyfilaksji , lecz rozwijającym się
wolniej.
wolniej.
Do uzyskania tej samej reakcji
Do uzyskania tej samej reakcji
konieczne jest stopniowe zwiększanie
konieczne jest stopniowe zwiększanie
dawki leku
dawki leku
Nadwrażliwość na leki
Nadwrażliwość na leki
Jest zjawiskiem uwarunkowanym
Jest zjawiskiem uwarunkowanym
genetycznie lub nabytym.
genetycznie lub nabytym.
Objaw ten występuje na tle
Objaw ten występuje na tle
uczuleniowym u osób z wrodzoną
uczuleniowym u osób z wrodzoną
skłonnością do reagowania w sposób
skłonnością do reagowania w sposób
gwałtowny i nietypowy na minimalne
gwałtowny i nietypowy na minimalne
dawki leków.
dawki leków.
Idiosynkrazja
Idiosynkrazja
Jest to stan zwiększonej
Jest to stan zwiększonej
odczynowości organizmu na
odczynowości organizmu na
określony związek chemiczny.
określony związek chemiczny.
Kumulacja leków
Kumulacja leków
Gromadzenie się leków w organizmie.
Gromadzenie się leków w organizmie.
Proces ten zachodzi w przypadkach
Proces ten zachodzi w przypadkach
podawania dawek leku w zbyt
podawania dawek leku w zbyt
krótkich odstępach czasu, tak że
krótkich odstępach czasu, tak że
organizm nie jest w stanie całkowicie
organizm nie jest w stanie całkowicie
wydalić dawki poprzedniej przed
wydalić dawki poprzedniej przed
podaniem następnej.
podaniem następnej.
Działania niepożądane i
Działania niepożądane i
toksyczne leków
toksyczne leków
Najwięcej objawów niepożądanych
Najwięcej objawów niepożądanych
powstaje ze strony przewodu
powstaje ze strony przewodu
pokarmowego: nudności, wymioty,
pokarmowego: nudności, wymioty,
bóle brzucha, uszkodzenie błony
bóle brzucha, uszkodzenie błony
śluzowej żołądka i jelit, krwawienia
śluzowej żołądka i jelit, krwawienia
Antybiotyki- hamują wzrost flory
Antybiotyki- hamują wzrost flory
bakteryjnej
bakteryjnej
Działanie teratogenne- uszkadzają płód
Działanie teratogenne- uszkadzają płód
Działanie embriotoksyczne- poronienia,
Działanie embriotoksyczne- poronienia,
obumarcie płodu
obumarcie płodu
Dawkowanie leków
Dawkowanie leków
1.Dawka progowa lub minimalna
1.Dawka progowa lub minimalna
2.Dawka terapeutyczna
2.Dawka terapeutyczna
3.Dawka uderzeniowa
3.Dawka uderzeniowa
4.Dawka toksyczna
4.Dawka toksyczna
5.Dawka śmiertelna
5.Dawka śmiertelna
FARMAKOKINETYKA
FARMAKOKINETYKA
jest dziedziną nauki, która zajmuje się matematyczną
jest dziedziną nauki, która zajmuje się matematyczną
oceną procesów kinetycznych, jakim lek podlega w
oceną procesów kinetycznych, jakim lek podlega w
ustroju tj:
ustroju tj:
uwalnianie- LIBERATION
uwalnianie- LIBERATION
wchłanianie- ABSORPTION
wchłanianie- ABSORPTION
dystrybucja- DISTRIBUTION
dystrybucja- DISTRIBUTION
biotransformacja- METABOLISM
biotransformacja- METABOLISM
wydalanie- EXCRETION
wydalanie- EXCRETION
ELIMINACJA LEKU jest sumą dwóch procesów:
ELIMINACJA LEKU jest sumą dwóch procesów:
metabolizmu i wydalania
metabolizmu i wydalania
UWALNIANIE LEKU
UWALNIANIE LEKU
Uwalnianie leku polega na przechodzeniu substancji
Uwalnianie leku polega na przechodzeniu substancji
leczniczej z postaci leku (np. drażetka, tabletka) do
leczniczej z postaci leku (np. drażetka, tabletka) do
roztworu w płynach organizmu
roztworu w płynach organizmu
Dzieli się na trzy etapy
Dzieli się na trzy etapy
:
:
1.
1.
Rozpad postaci leku
Rozpad postaci leku
2.
2.
Rozpuszczenie substancji leczniczej
Rozpuszczenie substancji leczniczej
3.
3.
Dyfuzję do miejsca wchłaniania
Dyfuzję do miejsca wchłaniania
Rozpad postaci leku
Rozpad postaci leku
DOSTĘPNOŚĆ
DOSTĘPNOŚĆ
FARMACEUTYCZNA
FARMACEUTYCZNA
Jest to mierzona w warunkach
Jest to mierzona w warunkach
in vitro
in vitro
ilość substancji leczniczej
ilość substancji leczniczej
uwalniającej się z postaci leku i
uwalniającej się z postaci leku i
rozpuszczającej się w otaczającym
rozpuszczającej się w otaczającym
płynie oraz
płynie oraz
szybkość
szybkość
z jaką ten
z jaką ten
proces zachodzi
proces zachodzi
WCHŁANIANIE
WCHŁANIANIE
jest to przenoszenie substancji
jest to przenoszenie substancji
leczniczej z miejsca wchłaniania do
leczniczej z miejsca wchłaniania do
krążenia ogólnego
krążenia ogólnego
Rodzaje mechanizmów
Rodzaje mechanizmów
transportu leków przez błony
transportu leków przez błony
biologiczne:
biologiczne:
1.
1.
dyfuzja bierna
dyfuzja bierna
2.
2.
transport przez tworzenie par jonowych
transport przez tworzenie par jonowych
3.
3.
transport przenośnikowy (aktywny,
transport przenośnikowy (aktywny,
ułatwiony)
ułatwiony)
4.
4.
transport konwekcyjny (przenikanie przez
transport konwekcyjny (przenikanie przez
pory)
pory)
5.
5.
pinocytoza
pinocytoza
DROGI WCHŁANIANIA LEKÓW
DROGI WCHŁANIANIA LEKÓW
1.
1.
Wchłanianie przez skórę-
Wchłanianie przez skórę-
głównie leki lipofilne
głównie leki lipofilne
2.
2.
Wchłanianie przez płuca-
Wchłanianie przez płuca-
gazy, pary, cząsteczki ciała stałych w postaci
gazy, pary, cząsteczki ciała stałych w postaci
aerozoli, zawiesin (o średnicy<1
aerozoli, zawiesin (o średnicy<1
μ
μ
m)
m)
3.
3.
Wchłanianie z jamy ustnej-
Wchłanianie z jamy ustnej-
wiele leków rozpuszczalnych w tłuszczach,
wiele leków rozpuszczalnych w tłuszczach,
jak i w wodzie np. nitrogliceryna
jak i w wodzie np. nitrogliceryna
4.
4.
Doodbytniczo
Doodbytniczo
-czopki, wlewy doodbytnicze
-czopki, wlewy doodbytnicze
5.
5.
Wchłanianie z tkanki podskórnej-
Wchłanianie z tkanki podskórnej-
wstrzyknięcia podskórne,
wstrzyknięcia podskórne,
implantacje) i
implantacje) i
z tkanki mięśniowej
z tkanki mięśniowej
6.
6.
Donaczyniowo
Donaczyniowo
-ominięcie procesu wchłaniania, w wyniku czego
-ominięcie procesu wchłaniania, w wyniku czego
następuje szybsze i gwałtowne działanie; wyłącznie roztwory wodne,
następuje szybsze i gwałtowne działanie; wyłącznie roztwory wodne,
wyjątkowo sporządzane za pomocą ultradźwięków emulsje olejowe lub
wyjątkowo sporządzane za pomocą ultradźwięków emulsje olejowe lub
roztwory koloidalne albo zawiesiny
roztwory koloidalne albo zawiesiny
7.
7.
Śródoponowo
Śródoponowo
-do przestrzeni podpajęczynówkowej, głównie leki
-do przestrzeni podpajęczynówkowej, głównie leki
znieczulające miejscowo i leki chemioterapeutyczne w zapaleniu opon
znieczulające miejscowo i leki chemioterapeutyczne w zapaleniu opon
mózgowych
mózgowych
8.
8.
Do jam ciała-
Do jam ciała-
dootrzewnowo-bardzo rzadko stosowane w klinice, do
dootrzewnowo-bardzo rzadko stosowane w klinice, do
jamy opłucnej, dostawowo, do zatok obocznych nosa-głównie działanie
jamy opłucnej, dostawowo, do zatok obocznych nosa-głównie działanie
miejscowe
miejscowe
9.
9.
Dotchawiczo-
Dotchawiczo-
niektóre leki stosowane podczas reanimacji-
niektóre leki stosowane podczas reanimacji-
np..adrenalina
np..adrenalina
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SZYBKOŚĆ
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SZYBKOŚĆ
WCHŁANIANIA Z PRZEWODU POKARMOWEGO
WCHŁANIANIA Z PRZEWODU POKARMOWEGO
1.
1.
Właściwości substancji leczniczej np.
Właściwości substancji leczniczej np.
rozpuszczalność w tłuszczach, stopień jonizacji
rozpuszczalność w tłuszczach, stopień jonizacji
leku
leku
2.
2.
Metabolizm jelitowy- np.morfina jest
Metabolizm jelitowy- np.morfina jest
metabolizowana w jelitach stąd jej wchłanianie z
metabolizowana w jelitach stąd jej wchłanianie z
jelit jest znakomite
jelit jest znakomite
3.
3.
Skład substancji pomocniczych
Skład substancji pomocniczych
4.
4.
Chory:
Chory:
a)
a)
pH środowiska w świetle przewodu pokarmowego
pH środowiska w świetle przewodu pokarmowego
b)
b)
aktywność enzymów trawiennych wobec leku
aktywność enzymów trawiennych wobec leku
c)
c)
obecność i rodzaj pokarmu
obecność i rodzaj pokarmu
a)
a)
ukrwienie przewodu pokarmowego
ukrwienie przewodu pokarmowego
b)
b)
schorzenia układu pokarmowego
schorzenia układu pokarmowego
c)
c)
równoczesne zastosowane inne leki:
równoczesne zastosowane inne leki:
•
leki upośledzające motorykę przewodu
leki upośledzające motorykę przewodu
pokarmowego
pokarmowego
, zmniejszające sekrecję soków
, zmniejszające sekrecję soków
trawiennych wzmagają wchłanianie leków przez
trawiennych wzmagają wchłanianie leków przez
umożliwienie dłuższego kontaktu leku z dużą
umożliwienie dłuższego kontaktu leku z dużą
powierzchnią wchłaniającą jelita cienkiego
powierzchnią wchłaniającą jelita cienkiego
•
leki wzmagające perystaltykę
leki wzmagające perystaltykę
mogą przez
mogą przez
przyspieszenie pasażu treści pokarmowej w jelitach,
przyspieszenie pasażu treści pokarmowej w jelitach,
utrudniać wchłanianie substancji leczniczych
utrudniać wchłanianie substancji leczniczych
•
adsorpcja substancji leczniczych
adsorpcja substancji leczniczych
na powierzchni
na powierzchni
nie
nie
wchłaniających się ciał stałych
wchłaniających się ciał stałych
(wegiel,
(wegiel,
wodorotlenek glinu) powoduje ograniczenie
wodorotlenek glinu) powoduje ograniczenie
wchłaniania
wchłaniania
Wpływ pożywienia na
Wpływ pożywienia na
wchłanianie
wchłanianie
1.adsorpcja leku-pektyny
1.adsorpcja leku-pektyny
2.kompleksowanie-tetracykliny + jony
2.kompleksowanie-tetracykliny + jony
wapniowe z mleka
wapniowe z mleka
3.wytrącanie leku- neuroleptyki przez garbniki
3.wytrącanie leku- neuroleptyki przez garbniki
w herbacie i kawie
w herbacie i kawie
4.wiązanie z białkiem pokarmowym-glikozydy,
4.wiązanie z białkiem pokarmowym-glikozydy,
sulfonamidy
sulfonamidy
5.konkurencja składników pokarmowych
5.konkurencja składników pokarmowych
(aminokwasów z L-Dopą)
(aminokwasów z L-Dopą)
6.zmiana pH treści pokarmowej
6.zmiana pH treści pokarmowej
6.sok grejpfrutowy
6.sok grejpfrutowy
DOSTĘPNOŚĆ
DOSTĘPNOŚĆ
BIOLOGICZNA
BIOLOGICZNA
Szybkość i czas wchłaniania
Szybkość i czas wchłaniania
substancji leczniczej z postaci
substancji leczniczej z postaci
leku do miejsca działania
leku do miejsca działania
Badanie dostępności
Badanie dostępności
biologicznej in vivo
biologicznej in vivo
Oznaczenie stężenia leku lub i jego
Oznaczenie stężenia leku lub i jego
metabolitów w płynach ustrojowych:
metabolitów w płynach ustrojowych:
krew, osocze, mocz
krew, osocze, mocz
Parametry
Parametry
opisujące dostępność
opisujące dostępność
biologiczną leku:
biologiczną leku:
AUC
AUC
-pole powierzchni pod krzywą
-pole powierzchni pod krzywą
zależności zmian stężenia leku od czasu
zależności zmian stężenia leku od czasu
C
C
max
max
-maksymalne stężenie leku
-maksymalne stężenie leku
t
t
max
max
-
-
czas po jakim jest osiągane
czas po jakim jest osiągane
C
C
max
max
Pole pod krzywą stężeń AUC
Pole pod krzywą stężeń AUC
Jest to miara ilości leku,
jaka dociera do krążenia
ogólnego w postaci nie
zmienionej
Biologiczny okres półtrwania
Biologiczny okres półtrwania
leku t
leku t
0,5
0,5
Jest to czas, po upływie którego stężenie leku
we krwi zmaleje o połowę w wyniku procesu
eliminacji ( czyli po zakończeniu procesu
wchłaniania i dystrybucji)
ln2 (0,693)
t
0,5 = -------------
K
Przedstawienie parametrów określające
Przedstawienie parametrów określające
dostępność biologiczną leku
dostępność biologiczną leku
Na dostępność biologiczną ma
Na dostępność biologiczną ma
wpływ:
wpływ:
proces wchłaniania
proces wchłaniania
efekt pierwszego przejścia
efekt pierwszego przejścia
czynność wątroby, np. w niewydolności
czynność wątroby, np. w niewydolności
wątroby zwiększa się znacznie dostępność
wątroby zwiększa się znacznie dostępność
biologiczna leków ulegających
biologiczna leków ulegających
metabolizmowi pierwszego przejścia
metabolizmowi pierwszego przejścia
DOSTĘPNOŚĆ BIOLOGICZNA
DOSTĘPNOŚĆ BIOLOGICZNA
BEZWGLĘDNA
BEZWGLĘDNA
-
-
porównanie badanego lek podanego
porównanie badanego lek podanego
pozanaczyniowo z tym samym
pozanaczyniowo z tym samym
lekiem podanym donaczyniowo
lekiem podanym donaczyniowo
WZGLĘDNA
WZGLĘDNA
-
-
porównanie preparatu badanego z
porównanie preparatu badanego z
preparatem standardowym o znanej
preparatem standardowym o znanej
dostępności biologicznej
dostępności biologicznej
Czynniki wpływające na
Czynniki wpływające na
dostępność biologiczną leku
dostępność biologiczną leku
Czynniki związane ze
Czynniki związane ze
stosowanym lekiem
stosowanym lekiem
Czynniki związane z
Czynniki związane z
organizmem
organizmem
przyjmującym lek
przyjmującym lek
postać chemiczna i
postać chemiczna i
fizyczna leku, wielkość
fizyczna leku, wielkość
cząsteczek substancji
cząsteczek substancji
leczniczej, postać
leczniczej, postać
krystalograficzna,
krystalograficzna,
obecność substancji
obecność substancji
pomocniczych
pomocniczych
wiek, stan fizjologiczny,
wiek, stan fizjologiczny,
stopień wypełnienia
stopień wypełnienia
żołądka, choroby,
żołądka, choroby,
równoczesne stosowanie
równoczesne stosowanie
innych leków, rodzaj
innych leków, rodzaj
pokarmu, rytm dobowy
pokarmu, rytm dobowy
Efekt pierwszego przejścia-
Efekt pierwszego przejścia-
first pass effect
first pass effect
Zmniejszanie się ilości leku po jego
Zmniejszanie się ilości leku po jego
wchłonięciu z przewodu
wchłonięciu z przewodu
pokarmowego, a przed dotarciem do
pokarmowego, a przed dotarciem do
krążenia ogólnego
krążenia ogólnego
Leki, które charakteryzuje
Leki, które charakteryzuje
efekt pierwszego życia
efekt pierwszego życia
acebutolol
acebutolol
hydralazyna nalokson
hydralazyna nalokson
alprenolol
alprenolol
hydrokortyzon nifedypina
hydrokortyzon nifedypina
amitryptylina
amitryptylina
imipramina
imipramina
nitrogliceryna
nitrogliceryna
cyklosporyna
cyklosporyna
izoprenalina
izoprenalina
paracetamol
paracetamol
chlorpromazyna
chlorpromazyna
kwas acetylosalicylowy
kwas acetylosalicylowy
diltiazem
diltiazem
labetolol
labetolol
prazosyna
prazosyna
doksepina
doksepina
dwuazotan izosorbidu
dwuazotan izosorbidu
propranolol
propranolol
metoklopramid
metoklopramid
salicylamid
salicylamid
werapamil
werapamil
fenacetyna
fenacetyna
metoprolol
metoprolol
tymolol
tymolol
fluorouracyl
fluorouracyl
morfina
morfina
DYSTRYBUCJA
DYSTRYBUCJA
jest to rozmieszczenie leku w organizmie
jest to rozmieszczenie leku w organizmie
Jednym z głównych czynników mających wpływ na
Jednym z głównych czynników mających wpływ na
proces dystrybucji leku w organizmie jest
proces dystrybucji leku w organizmie jest
wiązanie
wiązanie
leków z białkami krwi i tkanek
leków z białkami krwi i tkanek
oraz
oraz
przenikanie
przenikanie
leków przez specyficzne bariery takie jak:
leków przez specyficzne bariery takie jak:
krew-mózg
krew-mózg
krew płyn mózgowo-rdzeniowy
krew płyn mózgowo-rdzeniowy
łożysko
łożysko
mleko
mleko
osocze
osocze
Rozmieszczenie leku w organizmie
w zależności od objętości
dystrybucji (Vd)
Vd = 10-20 L lek ulega dystrybucji w
płynie 4,3% m.c.
wewnątrzkomórkowym
Vd = 25-30 L lek ulega dystrybucji w
płynie 20-30% m.c.
zewnątrzkomórkowym
Vd =40 L lek ulega dystrybucji we
wszystkich
35-42% m.c. tkankach
Vd = 100% m.c. Lek wiąże się w
znacznym stopniu z
materiałem biologicznym
Kompartment
Kompartment
Kompartment jest to zespół tkanek i narządów,
których wspólną cechą jest zdolność do
równomiernej dystrybucji leków lub ich
metabolitów.
Tkanki i narządy oddzielone są od siebie błonami o
różnych właściwościach transportowych a więc
tworzą układy 1, 2 lub wielokompartmentowe.
Kompartment jest obszarem kinetycznie
jednorodnym, w którym lek po rozmieszczeniu ma
jednakowe stężenie w danym momencie czsowym.
METABOLIZM
METABOLIZM
Przemiany metaboliczne prowadzą
Przemiany metaboliczne prowadzą
zwykle do powstania związków o
zwykle do powstania związków o
większej polarności, co sprzyja ich
większej polarności, co sprzyja ich
eliminacji (związki polarne w
eliminacji (związki polarne w
mniejszym stopniu podlegają
mniejszym stopniu podlegają
wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach
wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach
nerkowych i drogach żółciowych
nerkowych i drogach żółciowych
Czynniki wpływające na
Czynniki wpływające na
metabolizm leków
metabolizm leków
płeć
płeć
stan fizyczny
stan fizyczny
wiek stany chorobowe
wiek stany chorobowe
leki
leki
alkohol
alkohol
palenie tytoniu
palenie tytoniu
WYDALANIE
WYDALANIE
Wydalanie leków z organizmu odbywa się
Wydalanie leków z organizmu odbywa się
różnymi drogami przez:
różnymi drogami przez:
nerki z moczem
nerki z moczem
wątrobę z żółcią
wątrobę z żółcią
przewód pokarmowy z kałem
przewód pokarmowy z kałem
gruczoły ślinowe ze śliną
gruczoły ślinowe ze śliną
gruczoły potowe z potem
gruczoły potowe z potem
płuca z wydychanym powietrzem
płuca z wydychanym powietrzem
gruczoły mleczne z mlekiem
gruczoły mleczne z mlekiem
ELIMINACJA
ELIMINACJA
Eliminacja substancji leczniczej w
Eliminacja substancji leczniczej w
organizmie jest sumą dwóch
organizmie jest sumą dwóch
procesów: metabolizmu i wydalania
procesów: metabolizmu i wydalania
Szybkość procesu eliminacji określają
Szybkość procesu eliminacji określają
parametry farmakokinetyczne tj.:
parametry farmakokinetyczne tj.:
1.
1.
Biologiczny okres półtrwania T
Biologiczny okres półtrwania T
1/2
1/2
2.
2.
Stała szybkość eliminacji
Stała szybkość eliminacji
3.
3.
Całkowity klirens leku
Całkowity klirens leku
Podsumowanie
Podsumowanie
1.Wymień procesy składające się na losy
1.Wymień procesy składające się na losy
leku w organizmie
leku w organizmie
2.Czym jest uwarunkowanie wchłanianie
2.Czym jest uwarunkowanie wchłanianie
leku z miejsca podania?
leku z miejsca podania?
3.Co to jest dostępność biologiczna leku i
3.Co to jest dostępność biologiczna leku i
jakie znaczenie praktyczne ma oznaczenie
jakie znaczenie praktyczne ma oznaczenie
jej stopnia?
jej stopnia?
4.Podaj definicję i omów podstawowe
4.Podaj definicję i omów podstawowe
pojęcia związane z dystrybycją
pojęcia związane z dystrybycją
5.Jakie są różnice pomiędzy dystrybucją
5.Jakie są różnice pomiędzy dystrybucją
prawdziwą a pozorną?
prawdziwą a pozorną?
ZASADY
ZASADY
WPROWADZANIA
WPROWADZANIA
LEKÓW
LEKÓW
LEKI
LEKI
LEKI ORYGINALNE -INNOWACYJNE
LEKI ORYGINALNE -INNOWACYJNE
LEKI ODTWÓRCZE -GENERYCZNE
LEKI ODTWÓRCZE -GENERYCZNE
BADANIA PRZEDKLINICZNE
BADANIA PRZEDKLINICZNE
- lek oryginalny
- lek oryginalny
Synteza nowego związku
Synteza nowego związku
chemicznego
chemicznego
Badania farmakologiczne na
Badania farmakologiczne na
zwierzętach
zwierzętach
FAZA I
FAZA I
Populacja:
Populacja:
10-15 osób zdrowych w wieku 21-55 r.ż.
10-15 osób zdrowych w wieku 21-55 r.ż.
Kryteria wykluczenia
Kryteria wykluczenia
Osoby chore
Osoby chore
Osoby zażywające leki
Osoby zażywające leki
Kobiety w okresie rozrodczym
Kobiety w okresie rozrodczym
Kobiety w czasie ciąży
Kobiety w czasie ciąży
Kobiety w czasie laktacji
Kobiety w czasie laktacji
Dzieci
Dzieci
Osoby starsze
Osoby starsze
Osoby uzależnione od alkoholu, leków, narkotyków
Osoby uzależnione od alkoholu, leków, narkotyków
Osoby chore psychicznie
Osoby chore psychicznie
FAZA II
FAZA II
Populacja-
Populacja-
osoby cierpiące na chorobę, do
osoby cierpiące na chorobę, do
leczenia której potencjalny lek jest
leczenia której potencjalny lek jest
przeznaczony.
przeznaczony.
100-500 chorych
100-500 chorych
Główny cel-
Główny cel-
określenie reakcji chorego na nową
określenie reakcji chorego na nową
substancję
substancję
FAZA II
FAZA II
1. Badania otwarte, niekontrolowane
1. Badania otwarte, niekontrolowane
badanie leku na pacjentach-
badanie leku na pacjentach-
ochotnikach- podanie leku w
ochotnikach- podanie leku w
ustalonym zakresie dawek
ustalonym zakresie dawek
2.Badania porównawcze,
2.Badania porównawcze,
kontrolowane z pojedynczo lub
kontrolowane z pojedynczo lub
podwójnie ślepą próbą w odniesieniu
podwójnie ślepą próbą w odniesieniu
do placebo lub leku standardowego
do placebo lub leku standardowego
PODWÓJNIE ŚLEPA PRÓBA
PODWÓJNIE ŚLEPA PRÓBA
POTRÓJNIE ŚLEPA PRÓBA:
POTRÓJNIE ŚLEPA PRÓBA:
7-14 dni-
7-14 dni-
wash out period – placebo
wash out period – placebo
↓
↓
placebo responders
placebo responders
FAZA III
FAZA III
Populacja-
Populacja-
średnio 2000 pacjentów w
średnio 2000 pacjentów w
różnych ośrodkach
różnych ośrodkach
Główne cele
Główne cele
- określenie związku między
- określenie związku między
bezpieczeństwem a skutecznością nowej
bezpieczeństwem a skutecznością nowej
substancji i ocena jej wartości
substancji i ocena jej wartości
terapeutycznej
terapeutycznej
-ocena jakości życia pacjenta pod
-ocena jakości życia pacjenta pod
wpływem działania nowego leku
wpływem działania nowego leku
FAZA IV
FAZA IV
Przedłużone badania kliniczne po rejestracji
Przedłużone badania kliniczne po rejestracji
leku
leku
CEL
CEL
: dokładna ocena wskazań do stosowania
: dokładna ocena wskazań do stosowania
nowego leku
nowego leku
- obserwacja niezarejestrowanych dotąd działań
- obserwacja niezarejestrowanych dotąd działań
niepożądanych
niepożądanych
-ocena objawów przedawkowania leku
-ocena objawów przedawkowania leku
-interakcje lekowe
-interakcje lekowe
-działanie leku u dzieci i osób starszych
-działanie leku u dzieci i osób starszych
-działanie leku u kobiet w ciąży
-działanie leku u kobiet w ciąży
-u pacjentów z niewydolnością wątroby i nerek
-u pacjentów z niewydolnością wątroby i nerek
PLACEBO
PLACEBO
=placere (podobać
=placere (podobać
się)
się)
Substancja podobna do leku, lecz
Substancja podobna do leku, lecz
niezawierająca jego leczniczych
niezawierająca jego leczniczych
składników, działająca jedynie
składników, działająca jedynie
psychologicznie
psychologicznie
LEK INNOWACYJNY
LEK INNOWACYJNY
(ORYGINALNY)
(ORYGINALNY)
PEŁEN ZAKRES BADAŃ
PEŁEN ZAKRES BADAŃ
chemiczno-farmaceutycznych
chemiczno-farmaceutycznych
farmakologiczno-toksykologicznych
farmakologiczno-toksykologicznych
klinicznych
klinicznych
Stanowisko
Stanowisko
za
za
stosowaniem
stosowaniem
placebo w badaniach
placebo w badaniach
1.obiektywizacja badań przez
1.obiektywizacja badań przez
uniezależnienie wyników badań od
uniezależnienie wyników badań od
czynników niezwiązanych ze
czynników niezwiązanych ze
swoistym działaniem nowej, badanej
swoistym działaniem nowej, badanej
substancji leczniczej
substancji leczniczej
Stanowisko
Stanowisko
przeciw
przeciw
stosowania
stosowania
placebo w badaniach-
placebo w badaniach-
1.pozbawienie chorego korzyści
1.pozbawienie chorego korzyści
standardowego leczenia
standardowego leczenia
2.placebo nie jest używane w
2.placebo nie jest używane w
codziennej praktyce leczniczej
codziennej praktyce leczniczej
Przeciwwskazania do
Przeciwwskazania do
stosowania placebo
stosowania placebo
1. zakażenia
1. zakażenia
2.nowotwory
2.nowotwory
3.depresja endogenna
3.depresja endogenna
4.psychozy schizofreniczne
4.psychozy schizofreniczne
5.psychiatria dziecięca
5.psychiatria dziecięca
6.psychogeriatria
6.psychogeriatria
7.ciężkie stany chorobowe
7.ciężkie stany chorobowe
Warunki dopuszczające użycie
Warunki dopuszczające użycie
placebo
placebo
1. brak akceptowanego,
1. brak akceptowanego,
standardowego leku w danej chorobie
standardowego leku w danej chorobie
2.skuteczność standardowego leczenia
2.skuteczność standardowego leczenia
nie przewyższa skuteczności placebo
nie przewyższa skuteczności placebo
3.skuteczność standardowego leczenia
3.skuteczność standardowego leczenia
jest wątpliwa
jest wątpliwa
4.skuteczna standardowa terapia nie
4.skuteczna standardowa terapia nie
jest dostępna lub zbyt kosztowna
jest dostępna lub zbyt kosztowna
GCP- good clinical practice
GCP- good clinical practice
Zasady prawidłowego prowadzenia badań
Zasady prawidłowego prowadzenia badań
klinicznych, opracowane na podstawie
klinicznych, opracowane na podstawie
DEKLARACJI HELSIŃSKIEJ
DEKLARACJI HELSIŃSKIEJ
są
są
międzynarodowym standardem :
międzynarodowym standardem :
-medycznym
-medycznym
-etycznym
-etycznym
-naukowym
-naukowym
w zakresie planowania, prowadzenia,
w zakresie planowania, prowadzenia,
dokumentowania oraz ogłaszania wyników
dokumentowania oraz ogłaszania wyników
badań z
badań z
udziałem ludzi
udziałem ludzi
GŁÓWNY CEL PRECYZOWANIA
GŁÓWNY CEL PRECYZOWANIA
ZASAD ETYCZNYCH
ZASAD ETYCZNYCH
RYZYKO
KORZYŚĆ
Niechlubne karty badań
Niechlubne karty badań
klinicznych w przeszłości
klinicznych w przeszłości
1.Zbrodnicze eksperymenty w obozach
1.Zbrodnicze eksperymenty w obozach
hitlerowskich
hitlerowskich
2. ZSRR-
2. ZSRR-
Umieszczanie w szpitalach psychiatrycznych i
Umieszczanie w szpitalach psychiatrycznych i
stosowanie leków psychotropowych u osób
stosowanie leków psychotropowych u osób
zdrowych, niewygodnych politycznie
zdrowych, niewygodnych politycznie
3. USA:
3. USA:
Illinois- 800 więźniów z 3 więzień w stanie Illinois
Illinois- 800 więźniów z 3 więzień w stanie Illinois
zakażonych sztucznie malarią
zakażonych sztucznie malarią
Nowy Jork- wpływ haszyszu na organizm u więźniów
Nowy Jork- wpływ haszyszu na organizm u więźniów
Alabama- 1932-1972 – obserwacja nieleczonej kiły
Alabama- 1932-1972 – obserwacja nieleczonej kiły
u 600 czarnoskórych mieszkańców Alabamy
u 600 czarnoskórych mieszkańców Alabamy
4.Turcja:
4.Turcja:
więźniowie zakażani durem plamistym
więźniowie zakażani durem plamistym
GŁÓWNE ZASADY
GŁÓWNE ZASADY
DEKLARACJI HELSIŃSKIEJ
DEKLARACJI HELSIŃSKIEJ
1.Dobrowolna, świadoma zgoda
1.Dobrowolna, świadoma zgoda
pacjenta
pacjenta
2. Ochrona życia, zdrowia,
2. Ochrona życia, zdrowia,
prywatności
prywatności
i godności pacjenta
i godności pacjenta
3.Dokładne informowanie pacjenta o
3.Dokładne informowanie pacjenta o
badaniu, jego przebiegu,
badaniu, jego przebiegu,
potencjalnych korzyściach i ryzyku
potencjalnych korzyściach i ryzyku
LEK ODTWÓRCZY
LEK ODTWÓRCZY
(GENERYCZNY)
(GENERYCZNY)
RÓWNOWAŻNY
RÓWNOWAŻNY
FARMACEUTYCZNI
FARMACEUTYCZNI
E
E
Z LEKIEM
Z LEKIEM
ORYGINALNYM
ORYGINALNYM
RÓWNOWAŻNY
RÓWNOWAŻNY
BIOLOGICZNIE
BIOLOGICZNIE
Z LEKIEM
Z LEKIEM
ORYGINALNYM
ORYGINALNYM
ZAŁOŻENIE
ZAŁOŻENIE
Podstawą badania równoważności
Podstawą badania równoważności
biologicznej jest
biologicznej jest
założenie
założenie
, że postaci
, że postaci
leku, które powodują wystąpienie u
leku, które powodują wystąpienie u
ludzi
ludzi
identycznych profilów stężenia
identycznych profilów stężenia
we krwi od czasu
we krwi od czasu
, muszą powodować
, muszą powodować
identyczny efekt leczniczy i
identyczny efekt leczniczy i
toksyczny.
toksyczny.
Badanie biorównoważności
Badanie biorównoważności
Badanie biorównoważności leków
Badanie biorównoważności leków
generycznych wykonuje się w celu
generycznych wykonuje się w celu
wykazania, że wszystkie ich
wykazania, że wszystkie ich
parametry mieszczą się w
parametry mieszczą się w
pewnym
pewnym
akceptowalnym zakresie
akceptowalnym zakresie
względem
względem
preparatu referencyjnego.
preparatu referencyjnego.
20% dopuszczalna różnica
20% dopuszczalna różnica
w biodostępności między
w biodostępności między
lekiem oryginalnym a
lekiem oryginalnym a
odtwórczym
odtwórczym
DOPUSZCZALNE RÓŻNICE MIĘDZY
DOPUSZCZALNE RÓŻNICE MIĘDZY
LEKIEM ORYGINALNYM A
LEKIEM ORYGINALNYM A
ODTWÓRCZYM
ODTWÓRCZYM
wielkości
wielkości
kształtu
kształtu
składu substancji
składu substancji
pomocniczych
pomocniczych
BADANIE
BADANIE
BIORÓWNOWAŻNOŚCI
BIORÓWNOWAŻNOŚCI
Leki doustne w postaci kapsułek,
Leki doustne w postaci kapsułek,
tabletek, doodbytnicze, do nosa,
tabletek, doodbytnicze, do nosa,
przezskórne systemy terapeutyczne
przezskórne systemy terapeutyczne
osoby młode, ochotnicy obu płci
osoby młode, ochotnicy obu płci
-10-12 osób
-10-12 osób
wyjątek: leki przeciwnowotworowe,
wyjątek: leki przeciwnowotworowe,
w zakażeniach HIV
w zakażeniach HIV
BADANIE
BADANIE
BIORÓWNOWAŻNOŚCI
BIORÓWNOWAŻNOŚCI
Jednorazowe podawanie badanego leku w
Jednorazowe podawanie badanego leku w
systemie naprzemiennym z lekiem
systemie naprzemiennym z lekiem
referencyjnym, przedzielonym okresem
referencyjnym, przedzielonym okresem
wypłukiwania leków : 3-4 T
wypłukiwania leków : 3-4 T
1/2
1/2
Najwyższa dawka
Najwyższa dawka
Dla leków o długim okresie półtrwania
Dla leków o długim okresie półtrwania
konieczne jest przeprowadzenie badań po
konieczne jest przeprowadzenie badań po
osiągnięciu równowagi stężenia leku we
osiągnięciu równowagi stężenia leku we
krwi
krwi
PROBLEMY Z USTALENIEM
PROBLEMY Z USTALENIEM
RÓWNOWAŻNOŚCI BIOLOGICZNEJ
RÓWNOWAŻNOŚCI BIOLOGICZNEJ
1. Niski indeks terapeutyczny
1. Niski indeks terapeutyczny
2. Fizykochemiczne właściwości
2. Fizykochemiczne właściwości
substancji leczniczej
substancji leczniczej
3. Farmakokinetyczne właściwości
3. Farmakokinetyczne właściwości
substancji leczniczej
substancji leczniczej
4.Proces wytwarzania
4.Proces wytwarzania
Grupy terapeutyczne dla
Grupy terapeutyczne dla
których
których
dostępność biologiczna ma
dostępność biologiczna ma
szczególne znaczenie
szczególne znaczenie
glikozydy
glikozydy
naparstnicy
naparstnicy
leki
leki
antyarytmiczne
antyarytmiczne
przeciwzakrzepowe
przeciwzakrzepowe
przeciwgrzybicze
przeciwgrzybicze
immunosupresyjne
immunosupresyjne
preciwdrgawkowe
preciwdrgawkowe
psychotropowe
psychotropowe
bisfosfoniany
bisfosfoniany
WŁAŚCIWOŚCI
WŁAŚCIWOŚCI
FIZYKOCHEMICZNE
FIZYKOCHEMICZNE
SUBSTANCJI LECZNICZEJ
SUBSTANCJI LECZNICZEJ
niska rozpuszczalność w wodzie (poniżej
niska rozpuszczalność w wodzie (poniżej
5mg/1ml)
5mg/1ml)
wolny proces uwalniania (poniżej 50% w
wolny proces uwalniania (poniżej 50% w
30 minut)
30 minut)
wielkość i powierzchnia cząsteczki
wielkość i powierzchnia cząsteczki
wysoki stosunek substancji pomocniczej
wysoki stosunek substancji pomocniczej
do substancji leczniczej (5:1)
do substancji leczniczej (5:1)
substancje pomocnicze
substancje pomocnicze
WŁAŚCIWOŚCI
WŁAŚCIWOŚCI
FARMAKOKINETYCZNE
FARMAKOKINETYCZNE
Wchłanianie w ograniczonym odcinku
Wchłanianie w ograniczonym odcinku
przewodu pokarmowego
przewodu pokarmowego
niewielkie wchłanianie (poniżej 50%)
niewielkie wchłanianie (poniżej 50%)
metabolizm w ścianie jelita i wątrobie
metabolizm w ścianie jelita i wątrobie
szybki metabolizm i wydalanie
szybki metabolizm i wydalanie
niestabilność substancji leczniczej w
niestabilność substancji leczniczej w
przewodzie pokarmowym
przewodzie pokarmowym
kinetyka zależna od dawki
kinetyka zależna od dawki
PROCES WYTWARZANIA
PROCES WYTWARZANIA
ZASADY GMP (
ZASADY GMP (
Good Manufacturing
Good Manufacturing
Practice
Practice
)
)
KONTROLA CHEMICZNO-
KONTROLA CHEMICZNO-
FARMACEUTYCZNA
FARMACEUTYCZNA
GRANULACJA
GRANULACJA
SIŁA KOMPRESJI
SIŁA KOMPRESJI