◦

Przestępczość i

dewiacja

Dewiacja a przestępczość -

próba definicji

Dewianci to ludzie nie żyjący zgodnie z

regułami, których przestrzega większość z nas.

W rzeczywistości pojęcie dewianta trudno

zdefiniować, a relacja między dewiacją a
przestępczością nie jest wcale prosta.

Nikt nie łamie wszystkich reguł, nikt też

wszystkich reguł nie przetrzega. Badania nad
przestępczością uczą, że nikt z nas nie jest tak
normalny, jak to sobie wyobrażamy.

Dewiacja i przestępczość, to nie to samo,

choć często się zazębiają. Pojęcie dewiacji jest
dużo szersze.

Normy i sankcje

Na ogół przestrzegamy norm społecznych głównie

dlatego, że w wyniku socjalizacji jesteśmy do tego

przyzwyczajeni.

Wszystkim normom społecznym towarzyszą sankcje.
Wyróżniamy sankcje:
- pozytywne i negatywne,
które mogą mieć charakter
- formalny - instytucje, kodeksy
- nieformalny - mniej uporządkowane i bardziej

spontaniczne reakcje na zachowania nonkonformistyczne.

Dewiacja pierwotna i

wtórna

Z socjologicznego punktu widzenia dewiacje podzielić

można na: dewiacje pierwotną (zachowanie

sprzeczne z normami, które nie zostało zauważone lub

nie zostało społecznie napiętnowane) oraz dewiacje

wtórną (zachowanie łamiące obowiązujące normy,

które zostało społecznie napiętnowane, zaś osoby je

podejmujące "naznaczone" zostały mianem dewianta).

Badaniem przestępczości i dewiacji zajmują się dwie

różne ale związane ze sobą dyscypliny:



kryminologia

– przedmiotem zainteresowania są

metody określania poziomu przestępczości, strategii

walki z przestępczością.



socjologia dewiacji

– bada zachowania nie

podlegające prawu karnemu – dlaczego pewne

zachowania uważa się za dewiacyjne i komu

społeczeństwo jest skłonne przypisywać dewiacje.

Interpretacje zjawisk

przestępczości i dewiacji

W zależności od przyjętej koncepcji, socjolodzy upatrują źródeł
dewiacji w odmiennych przyczynach.



koncepcje biologiczne: Według nich źródła dewiacji leżą w

cechach wrodzonych dewiantów



koncepcje psychologiczne: Źródła dewiacji leżą w cechach

osobowości.



koncepcje funkcjonalistyczne: Przestępczość i dewiacja

wynikają z napięć strukturalnych.



koncepcje interakcjonistyczne: Dewiacja jest wytworem

społeczeństwa.



koncepcje konfliktowe: Dewiacje należy rozumieć w

kontekście nierówności i konfliktów pomiędzy interesami
różnych grup społecznych.



teorie kontroli: Dewiacja jest wynikiem zachowania

równowagi między impulsami, które skłaniają do dokonania
czynu przestępczego, a mechanizmami kontroli społecznej
powstrzymującymi od takich czynów.

Interpretacje biologiczne – typy

kryminalistów

Źródłem popełnianych zbrodni miały być cechy

wrodzone sprawców (Cesare Lambroso) – cechy
anatomiczne – kształt czaszki, wielkość szczęki i długość
ramion determinowały typ zachowań.
Wyróżniono trzy główne typy fizyczne, jeden z nich miał
mieć bezpośredni związek z przestępczością



mezomorficzny – umięśniony, więc agresywny



ektomorficzny – szczupły



endomorficzny – pulchny

Badanie prowadzone były z reguły nad osadzonymi. Teoria
całkowicie zakwestionowana.

Interpretacje psychologiczne

Poszukują, podobnie jak biologiczne, źródeł dewiacji
w jednostce, a nie w społeczeństwie.
Tu koncentrują się badacze na osobowości. Ich
zdaniem u części populacji wykształca się osobowość
psychopatyczna.

W ujęciu powyższych teorii przestępstwo jest
skutkiem działania niezależnych od jednostki
czynników zakorzenionych w jej ciele bądź umyśle.

Teorie funkcjonalistyczne

W świetle tych teorii przestępstwa wynikają z

braku społecznych mechanizmów moralnej regulacji
zachowań. Jeżeli jednostki nie mają szans na
realizację swoich aspiracji za pomocą dostępnych
środków, u niektórych z nich ta rozbieżność
między pragnieniem a spełnieniem przeradza się
w motywację dewiacyjną.

Głównymi reprezentantami tego nurtu są:



Emile Durkheim (Teoria anomii)



Robert

Merton

(Typy

indywidualnego

przystosowania)

Durkheim – Teoria anomii

ANOMIA

oznacza

pewnego

rodzaju

stan

niepewności

zagubienia

systemie

aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego
transformacją. Jednostka społeczna w stanie anomii
nie potrafii ocenić, zgodnie z którymi normami
należy działać i jakie wartości internalizować.
Zdaniem Dyrkheima społeczeństwo potrzebuje
dewiacji, ponieważ spełnia ona dwie funkcje:



adaptacyjną – wprowadzając do społeczeństwa

nowe idee i stawiając je wobec nowych wyzwań ,
dewiacja jest siłą inowacyjną



granicy oddzialającej – zachowania „dobre” od

„złych”

Typy indywidualnego przystosowania wg.

R.K. Mertona

Według Roberta Mertona dewiacja społeczna to

wszelkie

przejawy

zachowania

innego

niż

konformistyczne.
Wyróżnił cztery możliwe reakcje na napięcie między
społecznie wdrożonymi wartościami a brakiem środków
do ich realizacji:



Innowatorzy (uznają wartości ale używają nielegalnych

środków)



Rytualiści (stosują się do norm, przestrzegają reguł

kompulsywnie)



Wycofani (odrzucają wartości jak i środki realizacji –

członkowie komun)



Buntownicy (odrzucają wartości i środki realizacji, ale

dążą do wprowadzenia na ich miejsce nowych)

Dewiacje a subkultury w teoriach

funkcjonalistczynych



Późniejsi badacze wiązali dewiacje z grupami

subkulturowymi. Albert Cohen twierdził, ze
rekacje na napięcia między wartościami a środkami
ich

realizcji

wyrażają

się

zbiorowo

pośrednictwem subkultur.



Efektem rozgoryczenia są subkultury przestępcze

– nowe nonkonformistyczne akty. Subkultury te
odrzucaja wartości klasy średniej, a na ich miejsce
przyjmują normy buntu.

Teorie interakcjonistyczne

DEWIACJA WYUCZONA
Zachowań dewiacyjnych uczymy sie w interakcjach z

innymi.

Sutherland

wprowadził

pojęcie

zróżnicowanych

powiązań.

Jedne

środowiska

sprzyjają podejmowaniu nielegalnych działań, inne

zaś nie. Zachowania kryminalne są w większości

wyuczone, szczególnie w grupach pierwotnych.
TEORIA ETYKIETOWANIA
Aby dotrzeć do natury dewiacji trzeba odpowiedzieć

na pytanie, dlaczego niektórym ludziom przyczepia

się etykietkę dewianta. Ludzie reprezentujący prawo

i porządek, którzy mogą narzucać konwencjonalne

definicje moralności, przyczepiają innym większość

etykietek - wyraża to strukturę władzy w

społeczeństwie. Bogaci dla biednych, mężczyźni dla

kobiet, starsi dla młodszych, większości etniczne dla

mniejszości.

TEORIA KONFLIKTU

Dewiacja jest świadomym wyborem często natury
politycznej. Jednostki czynnie wybierają zachowania
dewiacyjne i jest to ich reakcja na nierówności
systemu kapitalistycznego. Kwestie sprawiedliwości
społecznej, władzy i polityki. Zwróciły uwagę że
przestępczość

dotyczy

wszystkich

warstw

społecznych i należy ją rozumieć w kontekście
nierównośći i konfliktu interesów różnych grup
społecznych.

TEORIA KONTROLI



Zakłada ona, że przestępstwo jest wynikiem

zachwiania

równowagi

między

impulsami

skłaniającymi

czynu

przestępczego

mechanizmami kontroli społecznej i fizycznej
powstrzymującymi od takich czynów.



Zwolennicy teorii kontroli twierdzą, że zamiast

zmieniać zachowania przestępców, skuteczniej jest
podejmować takie środki kontroli, które zmniejszają
szansę przestępców na popełnienie przestępstw.



Negatywny skutek, to oczywiście „uzbrojone

społeczeństwo” czy „Big Brother”

PRZESTĘPCZOŚĆ A STATYSTYKI

Statystyki przestępstw są chyba najmniej wiarygodnym
źródłem

wszystkich

publikowanych

zestawień

statystycznych na temat kwestii społecznych.
Przyczyniają się do tego:



Zróżnicowane metody za pomcą których są tworzone.



Zawierają one dane tylko przestępstw, które zostały

odnotowane.

Niezgłaszanie i nierejestrowanie wielu przestępstw
sprawia, że oficjalne statystyki odnotowują tylko część
wszystkich popełnianych przestępstw.
Dowodzą tego BADANIA WIKTYMIZACJI

Strategie walki z przestępczością



Prewencja sytuacyjna (-)



Zwiększenie liczby policjantów - Policja jako główny

węzeł w złożonym obiegu informacji między
instytucjami. (-)



Społeczne grupy samopomocy (+)



Mediacje (+)

Zmiana

jaka

nastąpiła

społeczeństwach

nowoczesneych państw polega na tym, że kiedyś
państwa stawiały sobie za cel zapewnienie swoim
obywatelom bezpieczeństwa , dziś ich działania są
coraz częsciej ukierunkowane na kontrolę ryzyka.