OSOBOWOŚĆ ZAWODOWA

TEORIA JOHNA
HOLLANDA

Anna Paszkowska-Rogacz

John L. Holland, Ph. D.

Badacz, praktyk
doradca oraz
nauczyciel akademicki
Uniwersytetu
Minnesota (USA)

KONCEPCJA OSOBOWOŚCI

ZAWODOWEJ JOHNA HOLLANDA

Realistyczny(R)

Konwencjonalny(C)

Badawczy(I)

Artystyczny(A)

Przedsiębiorczy(E)

Społeczny(S)

MODEL HEKSAGONALNY – KORELACJE

Realistyczny

Konwencjonalny

Badawczy

Artystyczny

Przedsiębiorczy

Społeczny

.
40

.
43

.
55

.
65

.
71

.
51

.39

.22

.
43

.
39

.51

.57

.34

.
48

.34

ZAŁOŻENIE I

Każda osoba posiada cechy
każdego typu występujące
hierarchicznie w malejącym
natężeniu

TYP OSOBOWOŚCI

REALISTYCZNY

Preferowane zachowania

posługiwanie się rzeczami, narzędziami,

maszynami i zwierzętami

Kompetencje

kompetencje manualne mechaniczne,

rolnicze, elektryczne, techniczne

Słabe strony

społeczne, oświatowe 

Wizerunek samego siebie

zdolności mechaniczne, sprawność

fizyczna

Wartości

pieniądze, władza, status

Cechy

nietowarzyski, bezpośredni, uparty,

jednostronny

Zainteresowania

zawodowe

rośliny i zwierzęta, mechaniczne,

ochronne przemysłowe

Zawody

inżynier mechanik, pilot helikoptera,

projektant narzędzi, stolarz

TYP OSOBOWOŚCI

BADAWCZY

Preferowane zachowania

badanie zjawisk: fizycznych, biologicznych,

kulturowych

Kompetencje

kompetencje naukowe i matematyczne

Słabe strony

przywództwo, perswazja

Wizerunek samego siebie

zdolności intelektualne, szkolne,

matematyczne i naukowe

Wartości

nauka

Cechy

analityczny, dociekliwy, niezależny,

introspektywny, precyzyjny, racjonalny,

chłodny

Zainteresowania

zawodowe

naukowe

Zawody

biochemik, botanik, dentysta, chemik

TYP OSOBOWOŚCI

ARTYSTYCZNY

Preferowane zachowania

posługiwanie się materiałem fizycznym,

słownym i ludzkim w celu

wytworzenia dzieł sztuki lub produkcji

artystycznej

Kompetencje

kompetencje artystyczne: języki, sztuka,

muzyka, teatr, pisarstwo

Słabe strony

biurowe

Wizerunek samego siebie

ekspresyjny, oryginalny, intuicyjny,

introspektywny, niekonformistyczny,

niezależny, „niepoukładany”

Wartości

estetyka

Cechy

niezorganizowany, ekspresyjny delikatny,

oryginalny, niezależny, introspektywny

Zainteresowania

zawodowe

artystyczne

Zawody

architekt, projektant wnętrz, projektant

mody, autor scenariuszy

TYP OSOBOWOŚCI

SPOŁECZNY

Preferowane zachowania

manipulowanie innymi w celu

informowania, szkolenia, rozwoju,

Kompetencje

kompetencje międzyludzkie i oświatowe

Słabe strony

manualne i techniczne oraz zdolności

naukowe

Wizerunek samego

siebie

lubiący pomagać innym, rozumiejący

innych, zdolności nauczania

Wartości

działalność społeczna i etyczna

Cechy

chętny do współpracy, przyjacielski,

pomocny, dobry, pełen taktu, ciepły

Zainteresowania

zawodowe

humanitarne, przywódcze - wpływanie na

innych, usługi

Zawody

doradca zawodowy, dietetyk, pielęgniarka

szkolna, dyrektor

TYP OSOBOWOŚCI

PRZEDSIĘBIORCZY

Preferowane zachowania

manipulowanie innymi w celu osiągnięcia

celów organizacji lub korzyści

ekonomicznych

Kompetencje

kompetencje przywódcze, międzyludzkie,

umiejętność perswazji

Słabe strony

naukowe

Wizerunek samego siebie

agresywny, lubiany, pewien siebie,

towarzyski, zdolności krasomówcze

Wartości

osiągnięcia w dziedzinie polityki i

gospodarki

Cechy

pełen ambicji, dominujący,

ekstrawertyczny, rozmowny,

optymistyczny

Zainteresowania

zawodowe

przewodzenie, wpływanie na innych,

sprzedaż

Zawody

prawnik, reprezentant handlowy,

kucharz, kierownik

TYP OSOBOWOŚCI

KONWENCJONALNY

Preferowane zachowania

manipulowanie danymi

Kompetencje

kompetencje biurowe, obliczeniowe

Słabe strony

artystyczne

Wizerunek samego siebie

konformistyczny, zorganizowany,

zdolności urzędnicze i arytmetyczne

Wartości

osiągnięcia w biznesie

Cechy

zorganizowany, konformistyczny,

wydajny, z kompleksami,

rozważny, posłuszny

Zainteresowania

zawodowe

szczegółowa praca biurowa

Zawody

stróż nocny, planista działalności

gospodarczej, rachmistrz

NARZĘDZIA DO BADANIA TYPU

OSOBOWOŚCI ZAWODOWEJ

• Kwestionariusz Preferencji zawodowych (KPZ) -

1953

• Skale osobowości (6)
• Wymiary psychologiczne – samokontroli,

męskości/kobiecości, statusu, nietypowości, ugodowości

• Zestaw do Samobadania (ZdS) – 1971

– Zeszyt oceny –

• wymarzone zawody
• skale czynności (6),
• skale kompetencji (6)
• skale zawodowe (6)
• skale samooceny (12)

– Przewodnik po zawodach

ZAŁOŻENIE II

Istnieje sześć typów środowisk pracy.
Każde środowisko przyciąga konkretne
typy osobowości

ZAŁOŻENIE III

• Ludzie poszukują takiego środowiska

pracy, które umożliwia im realizacje

własnych umiejętności, wyrażanie

wartości, cech charakteru, preferowanych

ról oraz będzie zgodne z ich postrzeganiem

samego siebie

• Jeśli poszukiwanie środowiska nie kończy

się powodzeniem, jednostka odczuwa

konflikt i frustrację, ma niskie

osiągnięcia i niską motywację do pracy

ŚRODOWISKO

RELISTYCZNE

Zachowania

stosowanie zasad mechaniki:

maszyny i narzędzia,

zorientowane na rzeczy

Promowany sposób

postrzegania siebie

zdolności mechaniczne

Obraz świata

prosty, namacalny, tradycyjny

Nagradzane wartości

dobra materialne, pieniądze,

władza, własność

Wzmacniane cechy

nietowarzyski, bezpośredni,

konformistyczny, uparty

Pożądane kompetencje,

osiągnięcia

kompetencje realistyczne

Wzmacniany styl radzenia

sobie z problemem

prosty, bezpośredni, naturalny,

metodyczny

Zawody

inżynier mechanik, projektant,

rzeźnik, stolarz

ŚRODOWISKO

BADAWCZE

Zachowania

odkrywanie, zbieranie oraz

analizowanie danych na temat

świata przyrody i

stosowanie odkryć naukowych

Promowany sposób postrzegania

siebie

zdolności w nauce, matematyczne

i naukowe

Obraz świata

złożony, abstrakcyjny, niezależny,

oryginalny

Nagradzane wartości

wartości naukowe

Wzmacniane cechy

analityczny, dociekliwy,

niezależny, badawczy, racjonalny,

skromny

Pożądane kompetencje, osiągnięcia

kompetencje naukowe,

osiągnięcia w nauce

Wzmacniany styl radzenia sobie

z problemem

racjonalny, analityczny

Zawody

biochemik, dentysta radiolog,

gleboznawca

ŚRODOWISKO

ARTYSTYCZNE

Zachowania

rysowanie, aktorstwo, śpiew, taniec,
dekorowanie

Promowany sposób postrzegania

siebie

ekspresyjny, oryginalny, intuicyjny,
niekonformistyczny, niezależny,
posiadający uzdolnienia artystyczne

Obraz świata

złożony, niezależny, niekonwencjonalne
i elastyczne rozwiązania

Nagradzane wartości

wartości artystyczne

Wzmacniane cechy

niezorganizowany, emocjonalny,
idealistyczny, pełen wyobraźni,
niekonformistyczny, delikatny,
introspektywny, ekspresyjny

Pożądane kompetencje,

osiągnięcia

kompetencje artystyczne i osiągnięcia

Wzmacniany styl radzenia sobie

z problemem

emocjonalny, ekspresyjny, rozwiązania
niekonwencjonalne

Zawody

projektant odzieży, kompozytor,
architekt, projektant wnętrz, pisarz

ŚRODOWISKO

SPOŁECZNE

Zachowania

pomaganie osobom z problemami
psychicznymi, duchowymi, społecznymi,
fizycznymi lub zawodowymi, usługi
szpitalne

Promowany sposób

postrzegania siebie

pomagający innym, rozumiejący innych,
współpracujący z innymi i towarzyski

Obraz świata

elastyczne rozwiązania

Nagradzane wartości

wartości społeczne, etyczne

Wzmacniane cechy

chętny do współpracy, współczujący,
pomocny, pełen taktu, ciepły

Pożądane kompetencje,

osiągnięcia

kompetencje społeczne

Wzmacniany styl radzenia sobie

z problemem

przyjacielski, pomocny, chętny do
współpracy

Zawody

doradca zawodowy, terapeuta,
fizykoterapeuta, pielęgniarka szkolna

ŚRODOWISKO

PRZEDSIĘBIORCZE

Zachowania

sprzedaż i kierowanie innymi

Promowany sposób postrzegania

siebie

agresywny, lubiany, pewny siebie,
towarzyski, mający zdolności
krasomówcze i przywódcze

Obraz świata

postrzeganie świata w kategoriach
władzy, statusu, odpowiedzialności,
prosty i niezawodny

Nagradzane wartości

Pieniądze, władza, status

Wzmacniane cechy

pełen ambicji, energiczny, towarzyski,
dominujący, ekstrawertyczny,
rozmowny

Pożądane kompetencje,

osiągnięcia

kompetencje przedsiębiorcze,
osiągnięcia

Wzmacniany styl radzenia sobie

z problemem

dominujący, perswazyjny, apelujący,
słowny

Zawody

reprezentant handlowy, kucharz,
kierownik biura

ŚRODOWISKO

KONWENCJONALNE

Zachowania

rozpoznanie danych, organizowanie lub
obliczanie liczb

Promowany sposób

postrzegania siebie

konformistyczny, zorganizowany,
nieartystyczny, posiadający uzdolnienia
urzędnicze

Obraz świata

konwencjonalny, konstruktywny, proste,
niezawodne rozwiązania

Nagradzane wartości

pieniądze, konformizm, niezawodność

Wzmacniane cechy

ostrożny, konformistyczny, wydajny,
zorganizowany, z kompleksami,
posłuszny

Pożądane kompetencje,

osiągnięcia

kompetencje konwencjonalne,
osiągnięcia

Wzmacniany styl radzenia sobie

z problemem

kontrolujący, konformistyczny,
praktyczny

Zawody

planujący działalność gospodarczą,
rachmistrz, sekretarka, inspektor

ZAŁOŻENIE IV

Zachowanie jednostki jest determinowane
interakcją jej osobowości i środowiska,
w którym funkcjonuje – interakcja ta
określona jest przez zbieżność,
spójność, zróżnicowanie i tożsamość
zawodową

ZAŁOŻENIE V

Pracownik, którego osobowość podobna jest do

konkretnego typu, wymaga określonego środowiska

pracy. Istnieją cztery stopnie zbieżności:

– Najwyższy np.: typ realistyczny - środowisko

realistyczne

– Drugi np.: typ realistyczny – środowisko badawcze i

konwencjonalne

– Trzeci np.: typ realistyczny – środowisko artystyczne i

przedsiębiorcze

– Czwarty np.: – typ realistyczny – środowisko społeczne

ZAŁOŻENIE VI

• Stopień związku wzajemnych elementów we wzorcu

osobowości lub w modelach środowiska określa

stopień spójności czyli zintegrowania

zainteresowań, systemu wartości, cech charakteru,

umiejętności, postrzegania świata. Może on być:

– Wysoki – np.: RB
– Średni – np.: RA
– Niski – np.: RS

• Wysoki stopień spójności wzorca osobowości

pozwala przewidywać zachowania klienta

• Środowisko spójne stawia podobne wymagania dla

obu typów w profilu

ZAŁOŻENIE VII

• Jasno zarysowany – wyróżniający się

profil osobowości charakteryzuje się
dużą dozą podobieństwa do jednego lub
dwóch typów oraz niewielkim stopniem
podobieństwa do innych typów

• Jasno zarysowane środowisko

charakteryzuje się jednym typem
pracownika

ZAŁOŻENIE VIII

Osoba o wysokim poczuciu
tożsamości ma jasny i stabilny
obraz swoich celów, zainteresowań,
osobowości i umiejętności

Wątpliwości

• Niedostateczne przetestowanie hipotez

dotyczących zbieżności

• Teoria nie wyjaśnia powstawania typów
• Teoria nie uwzględnia czynników

społecznych i ekonomicznych

• Modele „dostosowania” są zbyt statyczne

Wsparcie empiryczne

• Model Hollanda integruje praktykę i teorię

doradztwa, dostarcza narzędzi

diagnostycznych oraz tworzy system

klasyfikacji zawodów

• Od roku 1959 teoria podlegała

wielokrotnej weryfikacji i przeformułowaniu

• Teoria pozwala na badania naukowe i

doradztwo wolne od uprzedzeń

• Narzędzia zostały poddane ostrej walidacji

Sześć potencjalnych

obszarów badawczych

1.

Badania walidacyjne (studia podłużne na próbach
losowych)

2.

Badania nad relacjami „Człowiek – środowisko
zawodowe” Person-environment interaction studies
(satysfakcja z pracy, stabilność i zmiana)

3.

Dalsze badania nad wartością predyktywną ZdS

4.

Rewizja metod diagnostycznych

5.

Analiza środowisk zawodowych z użyciem kodów dwu i
trzy literowych

Zasady etyczne

stosowania testów

osobowości (1)

1. Badani powinni być poinformowani o celu i

zamierzonym wykorzystaniu wyników. Stosowanie
testów jest dobrowolne.

2. Wyników testu osobowości nie wolno udostępniać

innym bez zgody badanego.

3. Informacja na temat typu osobowości powinna być

wykorzystywana w celu poprawy satysfakcji jednostki
lub grupy, a nie – jakiegokolwiek ograniczania czy
limitowania jej działalności.

4. Informacje na temat typu osobowości oraz wyniki

powinny być przedstawiane na spotkaniu
indywidualnym.

5. Badani powinni mieć zawsze szansę zweryfikowania

swojego typu.

Zasady etyczne stosowania

testów osobowości (2)

6.

Charakterystyki typu osobowości powinny być opisywane

terminami pozytywnymi i nieosądzającymi, z

wykorzystywaniem takich słów jak preferencja, tendencja

oraz skłonność.

7.

Badanym należy powiedzieć, że typ osobowości

odzwierciedla czyjeś preferencje, a nie zdolności albo

inteligencję i nie jest pewnym predyktorem sukcesu. Nie

powinno się ludziom odradzać albo doradzać określonych

prac i zawodów wyłącznie na bazie typu osobowości.

8.

Dana osoba jest najlepszym sędzią tego, czy opis typu

osobowości pasuje do niej czy nie.

9.

Doradcy nie powinni stwierdzać ani narzucać opinii, że typ

osobowości wyjaśnia wszystko. Powinni raczej podkreślać, że

stanowi istotny czynnik bardzo skomplikowanych ludzkich

wyborów.

Zasady etyczne stosowania

testów osobowości (3)

10. Osoby interpretujące typ osobowości powinny być

wrażliwe na skłonności własnego typu i starać się nie
przenosić go na klienta.

11. Nie powinno się używać wskaźników czy testów

psychologicznych, których trafność i rzetelność nie
została udowodniona.

12. Praktycy powinni dokładnie prezentować swoje

kompetencje i doświadczenie badanym
otrzymującym informacje na temat osobowości.

Źródła

•

Holland, J. L. (1997). Making Vocational
Choices. Odessa, Florida: Psychological
Assessment Resources, Inc.

•

Weinrach, S. G. (1984). Determinants of
Vocational Choice: Holland’s Theory. W: D.
Brown, L. Brooks, (red.), Career Choice and
Development (s. 61-93). San Francisco,
Washington,

London:

Jossey-Bass

Publishers

.