Proces twórczy.

Proces twórczy.

Pojęcie metod

Pojęcie metod

heurystycznych.

heurystycznych.

Proces twórczy

Proces twórczy

Proces twórczy jest procesem ciągłego wzajemnego

Proces twórczy jest procesem ciągłego wzajemnego

oddziaływania, zwanego również interakcją twórczą.

oddziaływania, zwanego również interakcją twórczą.

Tradycyjnie pojmowana twórczość uzewnętrznia się,

Tradycyjnie pojmowana twórczość uzewnętrznia się,

zdaniem większości, w pracach ludzi, o których się

zdaniem większości, w pracach ludzi, o których się

mówi, że zostali obdarzeni specjalnymi,

mówi, że zostali obdarzeni specjalnymi,

ponadprzeciętnymi zdolnościami, a więc poetów,

ponadprzeciętnymi zdolnościami, a więc poetów,

malarzy, uczonych. Tymczasem psychologowie uważają,

malarzy, uczonych. Tymczasem psychologowie uważają,

że twórczość może mieć miejsce w każdej ludzkiej

że twórczość może mieć miejsce w każdej ludzkiej

aktywności, a więc w działalności – organizacyjnej,

aktywności, a więc w działalności – organizacyjnej,

poznawczej, produkcyjnej, wychowawczej, opiekuńczej.

poznawczej, produkcyjnej, wychowawczej, opiekuńczej.

Produkt zasługujący na miano twórczego może mieć

Produkt zasługujący na miano twórczego może mieć

wtedy dowolną postać i być nie tylko dziełem sztuki,

wtedy dowolną postać i być nie tylko dziełem sztuki,

odkryciem czy oryginalną maszyną, lecz równie dobrze

odkryciem czy oryginalną maszyną, lecz równie dobrze

projektem organizacyjnym, metodą treningu

projektem organizacyjnym, metodą treningu

sportowego, żartem, itd.

sportowego, żartem, itd.

Elementy interakcji

Elementy interakcji

twórczej

twórczej

1. Cele

1. Cele

– jest to cokolwiek, co człowiek

– jest to cokolwiek, co człowiek

pragnie osiągnąć nowego i

pragnie osiągnąć nowego i

wartościowego (np. wyobrażone i

wartościowego (np. wyobrażone i

zaplanowane wiersze, symfonie, teorie,

zaplanowane wiersze, symfonie, teorie,

itp.)

itp.)

2. Struktury próbne

2. Struktury próbne

– są to pomysły,

– są to pomysły,

szkice, zachowania, które są wytwarzane

szkice, zachowania, które są wytwarzane

w odpowiedzi na wymagania celu.

w odpowiedzi na wymagania celu.

Interakcja twórcza jest rozumiana jako

Interakcja twórcza jest rozumiana jako

ciągłe i wzajemne oddziaływanie na

ciągłe i wzajemne oddziaływanie na

siebie celu i struktur próbnych, które

siebie celu i struktur próbnych, które

mają go spełniać. Cel wpływa na swe

mają go spełniać. Cel wpływa na swe

struktury próbne, a struktury te są

struktury próbne, a struktury te są

nakierowane na cel i jemu mają służyć.

nakierowane na cel i jemu mają służyć.

Zatem są tak długo poszukiwane,

Zatem są tak długo poszukiwane,

przekształcane i uzupełniane, aż

przekształcane i uzupełniane, aż

całkowicie spełnią wymagania celu.

całkowicie spełnią wymagania celu.

Etapy twórczego

Etapy twórczego

myślenia

myślenia

Proces myślenia twórczego składa się z kilku etapów:

Proces myślenia twórczego składa się z kilku etapów:

I - preparacja/przygotowanie

I - preparacja/przygotowanie

– świadome próby rozwiązania

– świadome próby rozwiązania

problemu, sformułowanie problemu, zebranie danych,

problemu, sformułowanie problemu, zebranie danych,

poszukiwanie rozwiązań.

poszukiwanie rozwiązań.

II – frustracja

II – frustracja

– problem staje się zbyt trudny do rozwiązania, co

– problem staje się zbyt trudny do rozwiązania, co

powoduje, że wśród członków zespołu pojawia się zwątpienie.

powoduje, że wśród członków zespołu pojawia się zwątpienie.

III – inkubacja

III – inkubacja

– okres, w którym nie należy myśleć w sposób

– okres, w którym nie należy myśleć w sposób

świadomy o problemie, czas nabierania dystansu.

świadomy o problemie, czas nabierania dystansu.

IV – olśnienie/iluminacja

IV – olśnienie/iluminacja

– pojawienie się w świadomości idei

– pojawienie się w świadomości idei

rozwiązania, która następnie przeradza się w pomysł.

rozwiązania, która następnie przeradza się w pomysł.

V – weryfikacja/sprawdzenie

V – weryfikacja/sprawdzenie

– świadoma ocena pomysłów,

– świadoma ocena pomysłów,

ostateczny wybór akceptowalnych pomysłów i przekazanie ich do

ostateczny wybór akceptowalnych pomysłów i przekazanie ich do

wdrożenia.

wdrożenia.

Schemat procesu

Schemat procesu

twórczego

twórczego

1. Faza logiczna:

1. Faza logiczna:

•

Sformułowanie problemu

Sformułowanie problemu

•

Zebranie danych

Zebranie danych

•

Poszukiwanie rozwiązań

Poszukiwanie rozwiązań

2. Faza intuicyjna:

2. Faza intuicyjna:

•

Nabieranie dystansu

Nabieranie dystansu

•

Dojrzewanie i klarowanie

Dojrzewanie i klarowanie

•

Olśnienie

Olśnienie

3. Faza krytyczna:

3. Faza krytyczna:

•

Sprawdzanie odkrycia

Sprawdzanie odkrycia

•

Weryfikacja

Weryfikacja

•

Ostateczne wykończenie

Ostateczne wykończenie

Ograniczenia procesów

Ograniczenia procesów

twórczych

twórczych

Przeszkody ograniczające działają w ten sposób,

Przeszkody ograniczające działają w ten sposób,

że pozbawiają interakcję twórczą pożytecznych

że pozbawiają interakcję twórczą pożytecznych

kierunków rozwoju lub wartościowych

kierunków rozwoju lub wartościowych

informacji do przetworzenia. Proces twórczy nie

informacji do przetworzenia. Proces twórczy nie

jest blokowany ani przerywany, ani też

jest blokowany ani przerywany, ani też

zakłócany. Jest natomiast ograniczony w swoim

zakłócany. Jest natomiast ograniczony w swoim

przebiegu do niektórych tylko operacji

przebiegu do niektórych tylko operacji

wykonawczych lub strategii. W rezultacie proces

wykonawczych lub strategii. W rezultacie proces

taki jest zbyt jednostronnie ukierunkowany, a

taki jest zbyt jednostronnie ukierunkowany, a

jego wynik skromniejszy niż wtedy, gdy nie

jego wynik skromniejszy niż wtedy, gdy nie

działają żadne czynniki ograniczające.

działają żadne czynniki ograniczające.

Czynniki ograniczające

Czynniki ograniczające

a) TABU

a) TABU

Tabu to zakaz wykonywania pewnych

Tabu to zakaz wykonywania pewnych

czynności (zwłaszcza publicznie),

czynności (zwłaszcza publicznie),

zakaz kontaktowania się z pewnymi

zakaz kontaktowania się z pewnymi

przedmiotami i zakaz poruszania

przedmiotami i zakaz poruszania

pewnych tematów. Zazwyczaj

pewnych tematów. Zazwyczaj

wszystkie trzy zakazy działają łącznie.

wszystkie trzy zakazy działają łącznie.

b) INERCJA MENTALNA

b) INERCJA MENTALNA

Inercja mentalna jest to sztywność strukturalna, czyli

Inercja mentalna jest to sztywność strukturalna, czyli

odporność nawyku lub cechy osobowości w stosunku

odporność nawyku lub cechy osobowości w stosunku

do czynnika, który powinien ją zmienić, to znaczy

do czynnika, który powinien ją zmienić, to znaczy

spowodować uczenie się. Bezmyślna „mechanizacja”

spowodować uczenie się. Bezmyślna „mechanizacja”

w rozwiązywaniu problemów stanowi jedną z

w rozwiązywaniu problemów stanowi jedną z

podstawowych tendencji ludzkiego umysłu, niezależną

podstawowych tendencji ludzkiego umysłu, niezależną

od zmiennych kulturowych i biograficznych. Istotnym

od zmiennych kulturowych i biograficznych. Istotnym

czynnikiem usztywniającym jest spostrzeganie

czynnikiem usztywniającym jest spostrzeganie

pewnych zadań jako identycznych, a nie tego, czy w

pewnych zadań jako identycznych, a nie tego, czy w

istocie są one jednakowe.

istocie są one jednakowe.

c) SCHEMAT

c) SCHEMAT

Schematem jest powszechnie obowiązujący w danej epoce

Schematem jest powszechnie obowiązujący w danej epoce

system pojęć, podstawowych założeń i dopuszczalnych

system pojęć, podstawowych założeń i dopuszczalnych

twierdzeń. Schematy działają jak labirynty dla myśli:

twierdzeń. Schematy działają jak labirynty dla myśli:

zezwalają na poruszanie się tylko w ściśle określonych

zezwalają na poruszanie się tylko w ściśle określonych

kierunkach i utrudniają spostrzeżenie łatwych, ale

kierunkach i utrudniają spostrzeżenie łatwych, ale

ukrytych przejść. Ogólna zasada przezwyciężania

ukrytych przejść. Ogólna zasada przezwyciężania

przeszkód wynikających z działania schematów polega

przeszkód wynikających z działania schematów polega

na uświadomieniu sobie ich istnienia i treści.

na uświadomieniu sobie ich istnienia i treści.

Schematów nie można ani nie warto się pozbywać,

Schematów nie można ani nie warto się pozbywać,

trzeba tylko się uodpornić na ich działanie, czego

trzeba tylko się uodpornić na ich działanie, czego

najlepszym sposobem jest wykrycie i uświadomienie

najlepszym sposobem jest wykrycie i uświadomienie

sobie ich ograniczającego wpływu.

sobie ich ograniczającego wpływu.

d) JEDNOSTRONNOŚĆ

d) JEDNOSTRONNOŚĆ

Jednostronność polega na dostrzeganiu tylko jednego

Jednostronność polega na dostrzeganiu tylko jednego

aspektu, związanego z dominującą funkcją obiektu,

aspektu, związanego z dominującą funkcją obiektu,

narzucającą się cechą zewnętrzną lub do określonej

narzucającą się cechą zewnętrzną lub do określonej

kategorii pojęciowej. Dzięki jednostronności obiekty są

kategorii pojęciowej. Dzięki jednostronności obiekty są

klasyfikowane na stałe do określonych kategorii

klasyfikowane na stałe do określonych kategorii

pojęciowych, które automatycznie organizują nasze

pojęciowych, które automatycznie organizują nasze

procesy umysłowe w każdym wypadku, gdy chcemy

procesy umysłowe w każdym wypadku, gdy chcemy

wykorzystać wiedzę o danym obiekcie w procesie

wykorzystać wiedzę o danym obiekcie w procesie

twórczym. W ten sposób nasze myśli są ograniczone do

twórczym. W ten sposób nasze myśli są ograniczone do

jednego aspektu przedmiotu, ze szkodą dla ich

jednego aspektu przedmiotu, ze szkodą dla ich

plastyczności i bogactwa.

plastyczności i bogactwa.

e) NADMIERNA WIEDZA

e) NADMIERNA WIEDZA

Nadmierna wiedza jest to zjawisko występujące przede

Nadmierna wiedza jest to zjawisko występujące przede

wszystkim w środowisku specjalistów i ekspertów, którzy

wszystkim w środowisku specjalistów i ekspertów, którzy

uzyskali systematyczne wykształcenie potwierdzone

uzyskali systematyczne wykształcenie potwierdzone

dyplomem. Charakteryzuje się tym iż, od w/w osób

dyplomem. Charakteryzuje się tym iż, od w/w osób

oczekuje się odpowiedzi na trudne pytania. Czują oni

oczekuje się odpowiedzi na trudne pytania. Czują oni

wywierany nacisk i próbują dać rozwiązanie jak najszybciej

wywierany nacisk i próbują dać rozwiązanie jak najszybciej

szukając w nabytej wiedzy gotowych rozwiązań, niż

szukając w nabytej wiedzy gotowych rozwiązań, niż

wymyślanie nowych idei. Jest to spowodowane tym, że dla

wymyślanie nowych idei. Jest to spowodowane tym, że dla

procesu twórczego charakterystyczne są momenty braku

procesu twórczego charakterystyczne są momenty braku

gotowego rozwiązania, co może być traktowane jako

gotowego rozwiązania, co może być traktowane jako

przejaw niekompetencji. W powszechnym odczuciu ekspert

przejaw niekompetencji. W powszechnym odczuciu ekspert

to ten, co wie, a niekoniecznie ten, który myśli.

to ten, co wie, a niekoniecznie ten, który myśli.

Nadmiar wiedzy jest typowym zjawiskiem dla środowiska

Nadmiar wiedzy jest typowym zjawiskiem dla środowiska

specjalistów i nie byłby szkodliwy, gdyby właściciel wiedzy

specjalistów i nie byłby szkodliwy, gdyby właściciel wiedzy

umiał z niej korzystać, nie poddając się jej zanadto.

umiał z niej korzystać, nie poddając się jej zanadto.

Pojęcie metod

Pojęcie metod

heurystycznych

heurystycznych

HEURYSTYKA

HEURYSTYKA

Termin

Termin

heurystyka

heurystyka

pochodzi od greckiego

pochodzi od greckiego

słowa

słowa

heurisko

heurisko

(znajduję, odkrywam),

(znajduję, odkrywam),

które oznaczało umiejętność dokonywania

które oznaczało umiejętność dokonywania

odkryć.

odkryć.

Sama heurystyka jest umiejętnością,

Sama heurystyka jest umiejętnością,

zdolnością wykrywania nowych faktów

zdolnością wykrywania nowych faktów

oraz relacji między faktami, dzięki którym

oraz relacji między faktami, dzięki którym

dochodzi są do nowych prawd.

dochodzi są do nowych prawd.

Metoda heurystyczna

Metoda heurystyczna

Metoda heurystyczna to taki sposób

Metoda heurystyczna to taki sposób

myślenia i rozwiązywania problemów

myślenia i rozwiązywania problemów

badawczych, w którym istotne jest

badawczych, w którym istotne jest

poszukiwanie nowych faktów i

poszukiwanie nowych faktów i

związków między nimi,

związków między nimi,

formułowanie nowych hipotez oraz

formułowanie nowych hipotez oraz

odkrywanie nowych prawd.

odkrywanie nowych prawd.

Metody heurystyczne odgrywają

Metody heurystyczne odgrywają

istotną rolę w rozwiązaniu

istotną rolę w rozwiązaniu

problemów i są stosowane do

problemów i są stosowane do

poszukiwania pomysłów.

poszukiwania pomysłów.

Ich istotą jest dochodzenie do nowych

Ich istotą jest dochodzenie do nowych

rozwiązań przez sformułowanie

rozwiązań przez sformułowanie

hipotezy, co jest przeciwstawne

hipotezy, co jest przeciwstawne

czynnościom uzasadniającym.

czynnościom uzasadniającym.

Metodologia twórczego postępowania, mimo

Metodologia twórczego postępowania, mimo

swych korzeni sięgających filozofii

swych korzeni sięgających filozofii

starożytnych uczonych, stanowi przedmiot

starożytnych uczonych, stanowi przedmiot

zainteresowania różnych dziedzin wiedzy

zainteresowania różnych dziedzin wiedzy

współczesnej stosunkowo niedawno.

współczesnej stosunkowo niedawno.

Biorąc to pod uwagę daje się zauważyć

Biorąc to pod uwagę daje się zauważyć

także różne podejścia do formułowania

także różne podejścia do formułowania

reguł postępowania twórczego i ich

reguł postępowania twórczego i ich

praktycznego wykorzystania.

praktycznego wykorzystania.

Prof. Andrzej Góralski wydziela trzy nurty

Prof. Andrzej Góralski wydziela trzy nurty

heurystyki: refleksyjną, pragmatyczną i

heurystyki: refleksyjną, pragmatyczną i

informatyczną.

informatyczną.

1. Refleksyjna

1. Refleksyjna

to taka, „która zmierza do

to taka, „która zmierza do

zrozumienia istoty twórczego rozwiązywania

zrozumienia istoty twórczego rozwiązywania

zadań oraz sposobów ich uczenia się i

zadań oraz sposobów ich uczenia się i

nauczania. Tak określoną heurystykę można

nauczania. Tak określoną heurystykę można

uznać zarówno za dziedzinę prakseologii, czyli

uznać zarówno za dziedzinę prakseologii, czyli

ogólnej metodologii działania, jak i za dział

ogólnej metodologii działania, jak i za dział

logiki pragmatycznej, a mianowicie ten, którego

logiki pragmatycznej, a mianowicie ten, którego

przedmiotem są metody uzyskiwania

przedmiotem są metody uzyskiwania

rozwiązań”.

rozwiązań”.

2. Pragmatyczna

2. Pragmatyczna

oznacza „podejście

oznacza „podejście

zorientowane na cel, czerpiące inspirację

zorientowane na cel, czerpiące inspirację

przede wszystkim z potrzeb praktyki

przede wszystkim z potrzeb praktyki

wynalazczej i służące tej praktyce”.

wynalazczej i służące tej praktyce”.

3. Heurystyki informatyczne

3. Heurystyki informatyczne

–

–

„wykorzystujące środki i metody

„wykorzystujące środki i metody

informatyczne oraz maszyny cyfrowe i inne

informatyczne oraz maszyny cyfrowe i inne

środki techniczne do rozwiązywania

środki techniczne do rozwiązywania

zadań”.

zadań”.

Najbardziej znane techniki

Najbardziej znane techniki

heurystyczne, stosowane w praktyce

heurystyczne, stosowane w praktyce

stosowania zmian w organizacjach.

stosowania zmian w organizacjach.

1.

1.

„

„

Burza mózgów” – brainstorming („Każdy pomysł jest dobry”)

Burza mózgów” – brainstorming („Każdy pomysł jest dobry”)

2.

2.

Technika Gordona – syntetyka

Technika Gordona – syntetyka

3.

3.

Algorytm wynalazku

Algorytm wynalazku

4.

4.

Metoda morfologiczna

Metoda morfologiczna

5.

5.

Gra ze słowami

Gra ze słowami

6.

6.

Lista kontrolna (informacyjna)

Lista kontrolna (informacyjna)

7.

7.

Analiza portfelowa

Analiza portfelowa

8.

8.

Technika delficka

Technika delficka

9.

9.

ANKOT (analiza kontrastowa obiektów technicznych)

ANKOT (analiza kontrastowa obiektów technicznych)

10.

10.

Antytemat

Antytemat

11.

11.

Kruszenie

Kruszenie

12.

12.

Krytyczna ocena i analiza

Krytyczna ocena i analiza

13.

13.

Metoda Polaya

Metoda Polaya

14.

14.

Porównania

Porównania

15.

15.

Transformowanie przez znak graficzny

Transformowanie przez znak graficzny

16.

16.

Wymuszenie sprzeczności

Wymuszenie sprzeczności

17.

17.

CERMA (Centre d’Etudes et Recherches en Methodologie

CERMA (Centre d’Etudes et Recherches en Methodologie

Appliquee) – Ośrodek Studiów i Badań nad Metodą Stosowaną

Appliquee) – Ośrodek Studiów i Badań nad Metodą Stosowaną