Zachowania i działania

Zachowania i działania

zbiorowe

zbiorowe

Zbiorowa aktywność ludzi

Zbiorowa aktywność ludzi

Jeśli wielu ludzi podejmuje w tym samym lub

Jeśli wielu ludzi podejmuje w tym samym lub

zbliżonym czasie tę samą formę aktywności to w

zbliżonym czasie tę samą formę aktywności to w

języku socjologii mówi się wówczas o działaniach

języku socjologii mówi się wówczas o działaniach

(zachowaniach) masowych lub zbiorowych. Tłum

(zachowaniach) masowych lub zbiorowych. Tłum

kibiców idących ulicami po meczu piłkarskim,

kibiców idących ulicami po meczu piłkarskim,

msza z udziałem papieża gromadząca bardzo

msza z udziałem papieża gromadząca bardzo

wielu uczestników czy wielka liczba ludzi kupująca

wielu uczestników czy wielka liczba ludzi kupująca

w sklepach ten sam produkt w krótkim czasie to

w sklepach ten sam produkt w krótkim czasie to

przykłady tego typu sytuacji.

przykłady tego typu sytuacji.

Należy jednak rozróżnić rodzaje zbiorowej aktywności, w

Należy jednak rozróżnić rodzaje zbiorowej aktywności, w

zależności od rzeczywistej wspólnoty działania uczestników.

zależności od rzeczywistej wspólnoty działania uczestników.

Wg P. Sztompki wyróżnić tu można:

Wg P. Sztompki wyróżnić tu można:



działania masowe,

działania masowe,



zachowania zbiorowe,

zachowania zbiorowe,



działania zbiorowe.

działania zbiorowe.



Działania masowe

Działania masowe

– to pojęcie dotyczy sytuacji, kiedy wielu ludzi działa

– to pojęcie dotyczy sytuacji, kiedy wielu ludzi działa

podobnie, choć niezależnie od siebie.

podobnie, choć niezależnie od siebie.

przedświąteczne zakupy w sklepach, głosowanie wielu ludzi na tego samego

przedświąteczne zakupy w sklepach, głosowanie wielu ludzi na tego samego

kandydata w wyborach, inwestowanie pieniędzy w obligacje, zakupowanie

kandydata w wyborach, inwestowanie pieniędzy w obligacje, zakupowanie

telefonów komórkowych

telefonów komórkowych

w reklamowanej promocji

w reklamowanej promocji

– w każdej z tych

– w każdej z tych

sytuacji możemy wyobrazić sobie że w tym samym lub podobnym czasie

sytuacji możemy wyobrazić sobie że w tym samym lub podobnym czasie

bardzo wielu ludzi podejmuje identyczne działanie, ale każdy z

bardzo wielu ludzi podejmuje identyczne działanie, ale każdy z

podejmujących to działanie robi to indywidualnie, na „własne konto”,

podejmujących to działanie robi to indywidualnie, na „własne konto”,

chociaż skutki mogą mieć charakter zbiorowy (bo kandydat w wyborach

chociaż skutki mogą mieć charakter zbiorowy (bo kandydat w wyborach

wygrywa, a sklepy notują wysokie obroty i zwiększają zatrudnienie).

wygrywa, a sklepy notują wysokie obroty i zwiększają zatrudnienie).



Zachowania zbiorowe

Zachowania zbiorowe

– występują

– występują

wtedy, kiedy ludzie działający

wtedy, kiedy ludzie działający

podobnie zgromadzeni są w jednej przestrzeni i doświadczają tej samej

podobnie zgromadzeni są w jednej przestrzeni i doświadczają tej samej

sytuacji.

sytuacji.

Klasyczny przykład to tłum – bardzo wiele jednostek, które wzajemnie się nie

Klasyczny przykład to tłum – bardzo wiele jednostek, które wzajemnie się nie

znają, nie poczuwają do żadnej szczególnej więzi, a jedyne co ich łączy to

znają, nie poczuwają do żadnej szczególnej więzi, a jedyne co ich łączy to

zgromadzenie w jednej przestrzeni i ewentualnie powód dla którego tam

zgromadzenie w jednej przestrzeni i ewentualnie powód dla którego tam

się znaleźli.

się znaleźli.

Możemy tu sobie wyobrazić ludzi, którzy przyszli na plac w wielkim mieście w

Możemy tu sobie wyobrazić ludzi, którzy przyszli na plac w wielkim mieście w

wieczór sylwestrowy, by oglądać pokaz sztucznych ogni i witać nowy rok

wieczór sylwestrowy, by oglądać pokaz sztucznych ogni i witać nowy rok

.

.



Działania zbiorowe

Działania zbiorowe

– to sytuacje takiej aktywności ludzi, która jest

– to sytuacje takiej aktywności ludzi, która jest

wspólna, trwała i umotywowana (jakimś) celem.

wspólna, trwała i umotywowana (jakimś) celem.

Działania zbiorowe spełniają następujące warunki:

Działania zbiorowe spełniają następujące warunki:



- wyraźna artykulacja celów działania,

- wyraźna artykulacja celów działania,



- określenie strategii postępowania,

- określenie strategii postępowania,



- podział funkcji pomiędzy uczestników,

- podział funkcji pomiędzy uczestników,



- koordynacja różnych funkcji.

- koordynacja różnych funkcji.

Jeśli wyobrazimy sobie manifestację antyglobalistów przy okazji „szczytu

Jeśli wyobrazimy sobie manifestację antyglobalistów przy okazji „szczytu

politycznego”, to choć „z zewnątrz” przypomina ona tłum, ale występują tu

politycznego”, to choć „z zewnątrz” przypomina ona tłum, ale występują tu

pewne cele ideologiczne, manifestacja ma przynieść określony skutek, jest

pewne cele ideologiczne, manifestacja ma przynieść określony skutek, jest

zorganizowana.

zorganizowana.



Zachowania zbiorowe

Zachowania zbiorowe

– tłum

– tłum

Klasyczny przykład sytuacji, którą w języku socjologii określić można mianem

Klasyczny przykład sytuacji, którą w języku socjologii określić można mianem

zachowania zbiorowego to tłum. S. Kosiński definiuje

zachowania zbiorowego to tłum. S. Kosiński definiuje

tłum

tłum

jako:

jako:



„

„

Przelotne zgromadzenie kilkudziesięciu, a najczęściej kilkuset

Przelotne zgromadzenie kilkudziesięciu, a najczęściej kilkuset

osób na przestrzeni umożliwiającej bezpośredni kontakt, które

osób na przestrzeni umożliwiającej bezpośredni kontakt, które

spontanicznie i identycznie reagują na te same bodźce

spontanicznie i identycznie reagują na te same bodźce

”

”



W XIX w. francuscy psychologowie społeczni Gustaw Le Bon i Gabriel Tarde

W XIX w. francuscy psychologowie społeczni Gustaw Le Bon i Gabriel Tarde

rozwijali koncepcję psychologii tłumu wskazując na to co dzieje się z ludźmi

rozwijali koncepcję psychologii tłumu wskazując na to co dzieje się z ludźmi

w takiej sytuacji społecznej.

w takiej sytuacji społecznej.



W tłumie jednostki działają bardziej emocjonalnie, bezkrytycznie,

W tłumie jednostki działają bardziej emocjonalnie, bezkrytycznie,

bezrefleksyjnie, spontanicznie, zawieszając wszelkie kalkulacje i myślenie

bezrefleksyjnie, spontanicznie, zawieszając wszelkie kalkulacje i myślenie

racjonalne. Ludzie nie zastanawiają się czy ich działanie ma sens, poddając

racjonalne. Ludzie nie zastanawiają się czy ich działanie ma sens, poddając

się nastrojowi chwili. Ich działanie ma charakter ekspresyjny, a nie celowy.

się nastrojowi chwili. Ich działanie ma charakter ekspresyjny, a nie celowy.

Nie zmierzają do czegoś, lecz dają wyraz temu co odczuwają. (

Nie zmierzają do czegoś, lecz dają wyraz temu co odczuwają. (

za P.

za P.

Sztompką

Sztompką

)

)



Cztery rodzaje tłumu

Cztery rodzaje tłumu

to: tłum

to: tłum

agresywny

agresywny

, tłum

, tłum

uciekający

uciekający

, tłum

, tłum

nabywający

nabywający

i tłum

i tłum

ekspresywny

ekspresywny

.

.

1) Tłum agresywny – może przybierać formę tłumu terroryzującego,

1) Tłum agresywny – może przybierać formę tłumu terroryzującego,

walczącego lub linczującego.

walczącego lub linczującego.



Tłum terroryzujący występuje przeciwko mniejszościom narodowym,

Tłum terroryzujący występuje przeciwko mniejszościom narodowym,

wyznaniowym lub przedstawicielom zbiorowości uznawanej za obcą i

wyznaniowym lub przedstawicielom zbiorowości uznawanej za obcą i

wrogą (

wrogą (

kibice drużyn piłkarskich

kibice drużyn piłkarskich

).

).



Tłum walczący – podczas strajków, manifestacji – ludzie podejmujący

Tłum walczący – podczas strajków, manifestacji – ludzie podejmujący

walkę ze zorganizowanymi siłami porządku społecznego (policją etc.).

walkę ze zorganizowanymi siłami porządku społecznego (policją etc.).



Tłum linczujący – powstaje celem wymierzenia przez ludzi kary osobie,

Tłum linczujący – powstaje celem wymierzenia przez ludzi kary osobie,

która przekroczyła wysoko stojące w hierarchii normy moralne (

która przekroczyła wysoko stojące w hierarchii normy moralne (

zabójca,

zabójca,

gwałciciel, złodziej

gwałciciel, złodziej

).

).

2) Tłum uciekający – związany z sytuacjami zagrożenia, kiedy u jednostek

2) Tłum uciekający – związany z sytuacjami zagrożenia, kiedy u jednostek

pojawia się instynkt samozachowawczy (

pojawia się instynkt samozachowawczy (

np. ludzie uciekający z płonącej

np. ludzie uciekający z płonącej

Hali Stoczni

Hali Stoczni

)

)

3) Tłum nabywający – pojawia się wtedy, gdy kryzys, nagłe wydarzenia,

3) Tłum nabywający – pojawia się wtedy, gdy kryzys, nagłe wydarzenia,

katastrofy czy niepokoje społeczne nie dają ludziom innej możliwości

katastrofy czy niepokoje społeczne nie dają ludziom innej możliwości

zdobycia środków do życia niż rabunek sklepów

zdobycia środków do życia niż rabunek sklepów

4) Tłum demonstrujący (wymyka się definicji tłumu, bo ma charakter

4) Tłum demonstrujący (wymyka się definicji tłumu, bo ma charakter

zorganizowany) – służy do okazania przez ludzi poparcia lub uznania,

zorganizowany) – służy do okazania przez ludzi poparcia lub uznania,

pogardy lub protestu wobec osób, instytucji czy dziejących się procesów.

pogardy lub protestu wobec osób, instytucji czy dziejących się procesów.



Zachowania zbiorowe – publiczność

Zachowania zbiorowe – publiczność

Drugi oprócz tłumu przykład z kategorii zachowań zbiorowych to publiczność.

Drugi oprócz tłumu przykład z kategorii zachowań zbiorowych to publiczność.



Publiczność

Publiczność

to (wg S. Kosińskiego) – „

to (wg S. Kosińskiego) – „

ludzie, którzy w tym samym lub

ludzie, którzy w tym samym lub

zbliżonym czasie odbierają w celach rekreacyjnych bądź

zbliżonym czasie odbierają w celach rekreacyjnych bądź

informacyjnych identyczny przekaz, czyli treść wyrażona słownie,

informacyjnych identyczny przekaz, czyli treść wyrażona słownie,

dźwiękiem lub obrazem”.

dźwiękiem lub obrazem”.



Ze względu na cechy i rodzaj więzi można wyróżnić publiczność:

Ze względu na cechy i rodzaj więzi można wyróżnić publiczność:

→

→

zebraną

zebraną

→

→

rozproszoną

rozproszoną



Publiczność zebrana

Publiczność zebrana

(audytorium) bazuje na styczność przestrzennej i

(audytorium) bazuje na styczność przestrzennej i

łączności psychicznej. Cechuje ją zarażenie emocjonalne,

łączności psychicznej. Cechuje ją zarażenie emocjonalne,

dezindywidualizacja osobowości i zanik refleksyjności.

dezindywidualizacja osobowości i zanik refleksyjności.



Publiczność rozproszoną

Publiczność rozproszoną

tworzą odbiorcy treści przekazywanych przez

tworzą odbiorcy treści przekazywanych przez

środki masowego przekazu, którzy mogą podobnie reagować na nie

środki masowego przekazu, którzy mogą podobnie reagować na nie

emocjonalnie.

emocjonalnie.

Nadawcy posługują się często różnego typu socjotechnikami w celu wpływania

Nadawcy posługują się często różnego typu socjotechnikami w celu wpływania

na zmiany postaw (konsumenckich, politycznych, innych) odbiorców

na zmiany postaw (konsumenckich, politycznych, innych) odbiorców

przekazu – publiczności.

przekazu – publiczności.

Socjotechniki

Socjotechniki

Socjotechnika – wszelkie świadome, jednostkowe lub grupowe

Socjotechnika – wszelkie świadome, jednostkowe lub grupowe

zastosowania wiedzy naukowej (w szczególności

zastosowania wiedzy naukowej (w szczególności

socjologiczno-psychologicznej) w celu uzyskania

socjologiczno-psychologicznej) w celu uzyskania

pożądanego zachowania grupy czy jednostki.

pożądanego zachowania grupy czy jednostki.

Technika irradiacji

Technika irradiacji

Technika irradiacji

Technika irradiacji

– oddziaływanie przez kontekst, w którym

– oddziaływanie przez kontekst, w którym

ukazywany jest dany obiekt lub treść. Następuje tu

ukazywany jest dany obiekt lub treść. Następuje tu

„przepromieniowanie” emocji i wartości z osób i

„przepromieniowanie” emocji i wartości z osób i

przedmiotów stanowiących otoczenie lub tło na osoby lub

przedmiotów stanowiących otoczenie lub tło na osoby lub

treści, które zgodnie z intencją nadawcy powinny być

treści, które zgodnie z intencją nadawcy powinny być

wyeksponowane. Technika ta opiera się na przepływie

wyeksponowane. Technika ta opiera się na przepływie

wartości autorytetu.

wartości autorytetu.

Technika identyfikacji

Technika identyfikacji

Technika identyfikacji

Technika identyfikacji

– polega na utożsamieniu nadawcy z

– polega na utożsamieniu nadawcy z

odbiorcą, odwołaniu się do wspólnego interesu, wspólnego

odbiorcą, odwołaniu się do wspólnego interesu, wspólnego

pochodzenia, wartości. Wykorzystuje się tu mechanizmy

pochodzenia, wartości. Wykorzystuje się tu mechanizmy

etnocentryzmu grupowego i naturalnej skłonności ludzi do

etnocentryzmu grupowego i naturalnej skłonności ludzi do

konformizmu.

konformizmu.

Technika stereotypizacji

Technika stereotypizacji

Technika stereotypizacji

Technika stereotypizacji

– odwołanie się do stereotypów,

– odwołanie się do stereotypów,

które funkcjonują w świadomości społecznej. Stereotyp

które funkcjonują w świadomości społecznej. Stereotyp

konotuje w umysłach ludzkich w sposób wyolbrzymiony lub

konotuje w umysłach ludzkich w sposób wyolbrzymiony lub

pomniejszony pewne właściwości czy cechy zjawisk lub

pomniejszony pewne właściwości czy cechy zjawisk lub

całych grup społecznych.

całych grup społecznych.

Technika symplifikacji

Technika symplifikacji

Technika symplifikacji

Technika symplifikacji

– operowanie skrótami. Nadawca

– operowanie skrótami. Nadawca

dąży do formuł zwięzłych i jednoznacznych. Redukowanie

dąży do formuł zwięzłych i jednoznacznych. Redukowanie

doktryn do programów, programów do sloganów, sloganów

doktryn do programów, programów do sloganów, sloganów

do obrazów. Nadawca stara się nadać komunikatom formę

do obrazów. Nadawca stara się nadać komunikatom formę

wezwania, apelu, imperatywu. Typowym przykładem może

wezwania, apelu, imperatywu. Typowym przykładem może

być plakat.

być plakat.

Technika suplementacji

Technika suplementacji

Technika suplementacji

Technika suplementacji

(uzupełniania, kompensowania

(uzupełniania, kompensowania

działań propagandowych) – jednoczesne wykorzystanie

działań propagandowych) – jednoczesne wykorzystanie

kilku sposobów dotarcia do adresata.

kilku sposobów dotarcia do adresata.

Technika jednostronnej i dwustronnej argumentacji

Technika jednostronnej i dwustronnej argumentacji

Technika jednostronnej i dwustronnej argumentacji

Technika jednostronnej i dwustronnej argumentacji

–

–

argumentacja jednostronna – tylko zalety; argumentacja

argumentacja jednostronna – tylko zalety; argumentacja

dwustronna – zalety i wady. Argumentacja jednostronna –

dwustronna – zalety i wady. Argumentacja jednostronna –

przy postawach neutralnych lub zgodnych, oraz gdy

przy postawach neutralnych lub zgodnych, oraz gdy

mówimy do ludzi o niskim wykształceniu. Argumentacja

mówimy do ludzi o niskim wykształceniu. Argumentacja

dwustronna – przy postawach przeciwnych oraz gdy

dwustronna – przy postawach przeciwnych oraz gdy

mówimy do ludzi o wyższym poziomie wykształcenia.

mówimy do ludzi o wyższym poziomie wykształcenia.

Technika globalnego ataku i małych kroków

Technika globalnego ataku i małych kroków

Technika globalnego ataku i małych kroków

Technika globalnego ataku i małych kroków

– technika

– technika

globalnego ataku: na dużą skalę dobiera się bardzo mocne

globalnego ataku: na dużą skalę dobiera się bardzo mocne

argumenty o ekstremalnej sile. Technika małych kroków –

argumenty o ekstremalnej sile. Technika małych kroków –

bazuje na tzw. „efekcie sokratejskim” – człowiek nawet po

bazuje na tzw. „efekcie sokratejskim” – człowiek nawet po

odrzuceniu jakichś argumentów niezgodnych ze swoimi

odrzuceniu jakichś argumentów niezgodnych ze swoimi

zapatrywaniami nieświadomie „uzgadnia je” z

zapatrywaniami nieświadomie „uzgadnia je” z

dotychczasowym systemem przyjętych zapatrywań. Dzieje

dotychczasowym systemem przyjętych zapatrywań. Dzieje

się tak szczególnie wtedy, gdy system przekonań nie jest

się tak szczególnie wtedy, gdy system przekonań nie jest

zbyt spójny. W efekcie informacje i argumenty pozornie

zbyt spójny. W efekcie informacje i argumenty pozornie

nieskuteczne drążą stopniowo psychikę odbiorcy tworząc

nieskuteczne drążą stopniowo psychikę odbiorcy tworząc

nowe stany świadomości.

nowe stany świadomości.

Zachowania zbiorowe

Zachowania zbiorowe

– „szał” i moda

– „szał” i moda

Szał („fad”) – forma zachowania, jakiej z

Szał („fad”) – forma zachowania, jakiej z

entuzjazmem oddaje się duża liczba ludzi w

entuzjazmem oddaje się duża liczba ludzi w

stosunkowo krótkim czasie. Szał pozwala na

stosunkowo krótkim czasie. Szał pozwala na

podkreślenie własnej tożsamości i

podkreślenie własnej tożsamości i

indywidualności. „Szały” są powszechne wśród

indywidualności. „Szały” są powszechne wśród

młodzieży, która formuje swoją osobowość.

młodzieży, która formuje swoją osobowość.

Tkwi w tym jednak pewna sprzeczność – na skutek

Tkwi w tym jednak pewna sprzeczność – na skutek

ulegania szałom, czyli robienia tego co wieli

ulegania szałom, czyli robienia tego co wieli

innych ludzi – można utracić indywidualność.

innych ludzi – można utracić indywidualność.

Zachowania zbiorowe

Zachowania zbiorowe

– „szał” i moda

– „szał” i moda

Moda –

Moda –

szczególny styl zachowania czy wyglądu,

szczególny styl zachowania czy wyglądu,

popularny w danym czasie. Moda trwa dłużej niż

popularny w danym czasie. Moda trwa dłużej niż

„szał” i jest wytworem nacisku, jaki nowoczesne

„szał” i jest wytworem nacisku, jaki nowoczesne

społeczeństwo kładzie na zmiany.

społeczeństwo kładzie na zmiany.

Modę często kreuje się w celach komercyjnych – bo

Modę często kreuje się w celach komercyjnych – bo

zwiększa sprzedaż. Moda wiąże się jednak często

zwiększa sprzedaż. Moda wiąże się jednak często

z innymi niż sprzedaż ważnymi przesłankami

z innymi niż sprzedaż ważnymi przesłankami

społecznymi – np. statusem społecznym

społecznymi – np. statusem społecznym

(naśladujemy sposób postępowania/mówienia

(naśladujemy sposób postępowania/mówienia

bohaterów kultury masowej – przez co podnosimy

bohaterów kultury masowej – przez co podnosimy

swój status społeczny).

swój status społeczny).

Działania zbiorowe

Działania zbiorowe

Współczesna socjologia niezwykle wiele uwagi poświęca w tej kategorii

Współczesna socjologia niezwykle wiele uwagi poświęca w tej kategorii

ruchom społecznym

ruchom społecznym

– zostały one poddane w socjologii drobiazgowej i

– zostały one poddane w socjologii drobiazgowej i

wnikliwe analizie.

wnikliwe analizie.

Wyróżniają je dwie właściwości:

Wyróżniają je dwie właściwości:

-

Są ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś

Są ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś

rodzaju zmiany społecznej

rodzaju zmiany społecznej

-

Przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych

Przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych

Ruchy społeczne – przykłady:

Ruchy społeczne – przykłady:

-

Ruch ekologiczny

Ruch ekologiczny

-

Ruch feministyczny

Ruch feministyczny

-

Ruch praw człowieka

Ruch praw człowieka

-

Ruchy konsumentów

Ruchy konsumentów

-

Ruchy religijne

Ruchy religijne

-

Ruchy antywojenne

Ruchy antywojenne

-

Ruch antyglobalistyczny

Ruch antyglobalistyczny

W perspektywie historycznej klasyfikuje się

W perspektywie historycznej klasyfikuje się

ruchy społeczne

ruchy społeczne

jako „

jako „

stare” i

stare” i

„nowe

„nowe

”.

”.

Stare ruchy społeczne

Stare ruchy społeczne

miały podłoże ekonomiczno-polityczne i działały w

miały podłoże ekonomiczno-polityczne i działały w

społeczeństwie, w którym główne linie konfliktów wyznaczała rozbieżność

społeczeństwie, w którym główne linie konfliktów wyznaczała rozbieżność

interesów materialnych. Skupiały ludzi o podobnym położeniu

interesów materialnych. Skupiały ludzi o podobnym położeniu

ekonomicznym i usytuowaniu społecznym. Przybierały sztywną,

ekonomicznym i usytuowaniu społecznym. Przybierały sztywną,

scentralizowaną formę organizacyjną. Przykład: związek zawodowy

scentralizowaną formę organizacyjną. Przykład: związek zawodowy

Nowe ruchy społeczne

Nowe ruchy społeczne

– mają podłoże kulturowe. Ich uczestników łączy nie

– mają podłoże kulturowe. Ich uczestników łączy nie

wspólny interes ekonomiczny, ale przywiązywanie wagi do tych samych

wspólny interes ekonomiczny, ale przywiązywanie wagi do tych samych

problemów społecznych i wspólna reakcja na nie. Są to problemy spoza

problemów społecznych i wspólna reakcja na nie. Są to problemy spoza

sfery ekonomicznej: dyskryminacja ze względu na płeć, orientację

sfery ekonomicznej: dyskryminacja ze względu na płeć, orientację

seksualna czy kolor skóry, zagrożenie środowiska naturalnego,

seksualna czy kolor skóry, zagrożenie środowiska naturalnego,

ograniczenie autonomii jednostki.

ograniczenie autonomii jednostki.

Ruchy te nie mają sztywnej organizacji i często są jedynie siatką luźnych

Ruchy te nie mają sztywnej organizacji i często są jedynie siatką luźnych

powiązań. Przykład: ruchy feministyczne i ekologiczne.

powiązań. Przykład: ruchy feministyczne i ekologiczne.

Oba rodzaje istnieją obok siebie, tylko że „nowe” znacznie głośniej i jaskrawiej

Oba rodzaje istnieją obok siebie, tylko że „nowe” znacznie głośniej i jaskrawiej

zaznaczają swoją obecność na scenie publicznej. Powoduje to postrzeganie

zaznaczają swoją obecność na scenie publicznej. Powoduje to postrzeganie

ich jako dominujących w społeczeństwach ponowoczesnych.

ich jako dominujących w społeczeństwach ponowoczesnych.