EKONOMIA JEST BRUTALNA?,
CZYLI O ETYCE BIZNESU

wprowadzenie



budowa porządku gospodarki

rynkowej - zależy od społecznego

poparcia



pierwotny entuzjazm po 1989



narastające trudności:



bezrobocie,



utrata bezpieczeństwa socjalnego,



pauperyzacja wielu grup społecznych,



groźba „dualizacji” społeczeństwa,



wzrastający zasięg korupcji „szarej sfery”,



rażące błędy i karygodne nadużycia w trakcie

reformowania gospodarki



 wyraźne cofnięcie społecznego

przyzwolenia



wyidealizowany w przeszłości
wizerunek kapitalizmu jako raju
obfitości



weryfikacja z rzeczywistością



trudności z obiektywną ocenę
rzeczywistości



 gospodarka rynkowa na ławie

oskarżonych



pierwszej fazie transformacji - nie

towarzyszyła pogłębiona refleksja nad istotą i

celami gospodarki rynkowej



autorzy polskiej „terapii szokowej” nie byli w

stanie legitymizować rynku oraz wyjaśnić celu

przemian



dziś na nowo pytania najbardziej podstawowe:



o etyczny wymiar przekształceń

gospodarczych,



o miejsce moralności w systemie

gospodarki,



o miejsce moralności w systemie

gospodarki,



o stosunek między etyką a ekonomią



trudne doświadczenia transformacyjne



+ nader skromne tradycje rodzimego
kapitalizmu, opartego na etosie
mieszczańskim



w Polsce brak warunków do tego, by
kapitalizm stopniowo obrastał kulturową
niezbędną tkanką



pozytywistyczna „praca organiczna”,



polskie tradycje romantyczne a kumulacja
kapitału



małostkowość cnót „mieszczańskich”???



prawie 50-letnia socjalistyczna „luka w

życiorysie” historycznym społeczeństwa 



walka z wynaturzeniami okresu międzywojennego,



z XIX-wiecznym kapitalizmem



ze skrajnym liberalizmem



zapomina się o



pluralizmie kapitalistycznych modeli,



sukcesie społecznej gospodarki rynkowej



nowych problemach, chociażby o granicach państwa

opiekuńczego.



dzieła klasycznego paleoliberalizmu - odłożone

na półki



neoliberalizm, komunitaryzm czy ordoliberalizm

- odszedł od klasycznego ujmowania gospodarki

jako sfery „wolnej od wartości”



problem miejsca wartości etycznych
w systemie gospodarczym - od dawna



dokonane już ustalenia



stawianie go na nowo, w kontekście
dokonujących się przekształceń
gospodarczych



 tempo przemian, burzliwa atmosfera

„czasów przejściowych”  brak spokojnej,

wyważonej refleksji



 polaryzacja stanowisk



= między moralizmem a ekonomizmem



 KONTEKST ETYKI BIZNESU



Etyka biznesu jest nazwą ogólną
etyki działalności gospodarczej.



Etyka biznesu obejmuje



etykę organizacji



etykę zarządzania



inne wyspecjalizowane działy, jak np.
etyka marketingu, czy etyka
finansowa, albo etyka e-biznesu



Etyka biznesu jest systematycznym studium
kwestii moralnych (przekonania, normy,
wartości itd.) występujących w gospodarce,
biznesie, bankowości oraz związanych z
nimi rodzajach działalności osób i instytucji



etyka biznesu jest uprawiana na styku



etyki (będącej działem filozofii
praktycznej) oraz



dyscyplin praktycznych - zarządzania
(podejmowanie decyzji) działalnością
gospodarczą we wszelkich jej przejawach
(handel, marketing, finanse itp.).

Termin etyka biznesu



Termin etyka biznesu występuje

również jako nazwa ogólna etosu

działalności gospodarczej,



= faktycznych wartości i norm

rządzących zachowaniami ludzi

zaangażowanych w tę działalność



 etyka biznesu jest w pewnym swym

zakresie etyką zawodową, głównie

zawodu menedżera,  etyka

menedżerska; por. etyka inżynierska,

lekarska, adwokacka, czy etyki innych

zawodów

Termin etyka biznesu



zawody (professions, najbliższym
polskim odpowiednikiem jest termin
wolny zawód) = zawody, których
uprawianie związane jest z
kontraktem społecznym
wynikającym ze szczególnej roli
spełnianej w społeczeństwie przez
profesjonalistów wykonujących dany
zawód. Zawód menedżera aspiruje
do takiego statusu.

Poziomy i wymiary EB



Etyka biznesu - życie
gospodarcze na czterech
poziomach:



mikro, tj. poziomie zachowań
ludzi,



mezo, tj. poziomie zachowań
organizacji,



makro, tj. poziomie gospodarki,



światowym, tj. zjawisk
gospodarczych w skali globalnej.

Poziomy i wymiary EB



na wszystkich poziomach
zachowania ludzi wyznaczają trzy
wymiary zwane „potrójnym E”:



efektywność (skuteczność),



ekonomiczność



etyczność

3 E



Efektywność = miara stopnia osiągnięcia
stanu zamierzonego jako cel działania
(skutek działania).



Ekonomiczność = stosunek osiągniętego
wyniku do nakładów, jakich poniesienia
wymaga wykonywane działanie (tok
działania).



Etyczność = wymiar odnoszącym się do
stopnia społecznego przyzwolenia na
dane działanie w danej kulturze,
określonego ze względu na wartości
cenione w tej kulturze i pochodne od nich
normy

sprawność działania



Efektywność i ekonomiczność
[wymiary prakseologicznymi] =
sprawność działania



ujmowane w jednostkach
monetarnych, to mają charakter
ekonomiczny



Etyczność ujmowana jest jakościowo.



Efektywność, ekonomiczność i etyczność w
sensie analitycznym są od siebie niezależne



 analizując dowolne działanie, możemy

analizować każdy z wymiarów niezależnie od
drugiego.



w sensie jakości działań ludzi, wymiary te są od
siebie wzajemnie zależne



 dzielność - stanowiąca normę kulturową

uzgodnionej w danej kulturze praktyczności -
przysługuje działaniu sprawnemu
podejmowanemu w godziwym celu i
wykonywanemu godziwymi środkami.



kwestiami etycznymi wszystkich
poziomów są sprawy dobra i zła

Poziom mikro



Poziom mikro jest jednocześnie poziomem etyki
indywidualnej albo prywatnej.



W odniesieniu do etyki biznesu, albo etyki
zawodowej ludzi parających się działalnością
gospodarczą, poziom mikro jest odniesieniem
norm rządzących zachowaniem jednostek w
każdej sytuacji do sytuacji charakterystycznych
dla działalności gospodarczej.



Kwestiami etycznymi etyki indywidualnej
niezależnie od kontekstu są sprawy:



(a) życia i śmierci,



(b) cnót i przewinień (grzechów),



(c) zasług, nagród, przewinień i kar.

Poziom mikro



Kwestiami etycznymi etyki zawodowej
-kwestie etyki indywidualnej w kontekście
wykonywanego zawodu.



normą wspólną wszelkiej etyki zawodowej:



„Wykonaj swą pracę najlepiej jak
możesz i nie czerp korzyści ze
słabości (fizycznej, ekonomicznej czy
kulturowej) ludzi korzystających z
twych usług.”



[M. Bunge, 1988, Treatise on Basic Philosophy, t. 8
Ethics, Reidel, Dordrecht, s. 159].

Poziom mikro



Kwestie etyki biznesu na poziomie
mikro – zagadnienia związane z
wymianą dokonywaną przez działające
indywidua dążące do osiągnięcia celów
każdego z nich, ze względu na które
wymiana jest środkiem.



Wymianą jest np. oferowanie usług,
kupno i sprzedaż towarów,
wykonywanie pracy, udzielanie
kredytu, doradztwo, pomoc itp.

Poziom mikro



Wszelka wymiana wiąże się z ryzykiem, to

zaś jest tym mniejsze im większe zaufanie,

którego stopień zależy od długotrwałości

pozytywnego doświadczenia. Doświadczenie

to składa się na normy uczciwości kupieckiej.



Normy kupieckiej uczciwości

(przestrzeganie podmiotowości osób

działających, dotrzymywanie przyrzeczeń i

zobowiązań, przestrzeganie praw i

obowiązków, prawdomówność, rzetelność,

integralność, itd.) uogólnione na wszelkie

procesy wymiany są normami etyki biznesu

na poziomie mikro

Poziom pośredni (mezo)



Poziom pośredni (mezo) jest poziomem
działalności gospodarczej
uprawianej przez organizacje o
różnym statusie prawnym (firmy,
spółki, przedsiębiorstwa, korporacje
itd.).



Jest to poziom, na którym etyka biznesu
skupia się przede wszystkim.

Poziom pośredni (mezo)



Na poziomie mezo procesy wymiany są

dwojakiego rodzaju:



(a) wewnętrzne, tj. zachodzące wewnątrz organizacji,



(b) zewnętrzne, tj. zachodzące na zewnątrz

organizacji.



W procesach tych uczestniczą indywidua

(osoby i instytucje)



Indywidua te mają swoje interesy, których

realizacja zależy od pomyślnego

funkcjonowania organizacji jako całości

(systemu), z tego względu nazywa się ich

interesariuszami (por. ang. stakeholder od

stake = stawka).

Poziom pośredni (mezo)



poziom mezo –



identyfikacja interesariuszy wewnętrznych i
zewnętrznych organizacji,



analiza ich wartości (stawek)



analiza konfliktu interesów



Poszczególne podmioty życia
gospodarczego (również organizacje -
corporate citizenship) spotykają się na
rynku, na którym zachodzą procesy
wymiany



 na gruncie etyki biznesu - dyskusja

między zwolennikami „etycznego
menedżera” a zwolennikami „etycznego
rynku” jako podstawowego założenia
etyki życia gospodarczego

poziom makro



na poziomie makro - przedmiotem
zainteresowania etyki biznesu jest



kwestia etycznego rynku



etycznych zasad normujących
działalność gospodarczą w skali
społecznej - z reguły w ramach
jednego kraju lub związku krajów
(np. Unii Europejskiej)

poziom makro



etyka biznesu na poziomie makro  

filozofia społeczna i polityczna



por. pytania jakie etyka tego poziomu
rozpatruje:



czy wolny rynek jest dobrem samym w sobie?,



czy prywatne prawa własności są pierwotne?,



czy system wolnego rynku jest „uczciwy”?,



czy poświęca się dostatecznie dużo uwagi
przypadkom skrajnego ubóstwa?,



czy poświęca się dostateczną uwagę zasługom tam,
gdzie cnoty nie ceni się aż tak bardzo, by ją
nagradzać?,



jaki powinien być wpływ rządu na gospodarkę? itp.

poziom makro



Społeczeństwo będące takim systemem
społecznym, jaki zorganizowany jest przede
wszystkim przez instytucje wymiany jest
społeczeństwem biznesu.



Żadne społeczeństwo nie jest jednak czystym
społeczeństwem biznesu. Każde społeczeństwo ma
oprócz



(a) instytucji wymiany (przedsiębiorstwa, banki,
giełda, związki zawodowe, stowarzyszenia
pracodawców itd.), także:



(b) rząd (organizujący system prawny i system
egzekwowania prawa) oraz



(c) instytucje integrujące (rodzina, szkoła, kościoły,
kluby, stowarzyszenia itd.).

poziom makro



pomyślne trwanie społeczeństwa
biznesu  zachowanie właściwych

proporcji między tymi trzema głównymi
systemami społecznymi (czynnikami
organizującymi)



rozważania etyczne na poziomie makro:



kwestie równości,



wolności,



braterstwa, sprawiedliwości,



demokracji

poziom globalny



poziom globalny = działalność
gospodarcza uprawiana



nie tylko na skalę
międzynarodową, tj. wymiany
między podmiotami z różnych
krajów i rynków lokalnych



w skali traktowania globu
ziemskiego jako jednego rynku.

poziom globalny



w lipcu 2000 roku
odbył się w Sao Paulo
w Brazylii Drugi
Światowy Kongres
Etyki Biznesu, którego
tematem były
wyzwania związane z
globalizacją
gospodarki. Na
kongresie tym
wskazano następujące
kwestie etyczne
związane z
globalizacją

poziom globalny



kwestie etyczne związane z globalizacją:



(a) zatrudnianie dzieci,



(b) ochrona środowiska naturalnego,



(c) ochrona własności intelektualnej,



(d) przejrzystość decyzji oraz operacji
dokonywanych na rynkach finansowych,



(e) korupcja,



(f) informatyzacja życia,



(g) etyczny wymiar marketingu
międzynarodowego



(h) sprawy uniwersalności biznesu i różnic
kulturowych oraz systemów wartości.

kodeksy etyczne



Z etyką biznesu uprawianą na wszystkich poziomach
wiąże się projektowanie i stosowanie programów
etycznych oraz ich ważnej składowej - kodeksów
postępowania, czy kodeksów dobrej praktyki,
nazywanych też - nieco na wyrost - kodeksami
etycznymi.



Oto fragment preambuły do Kodeksu Etyki
Stowarzyszenia Volkswagen i Audi w Polsce:



Stowarzyszenie promuje i upowszechnia standardy
zawodowe wyróżniające rozwinięty biznes europejski.
Członkowie Stowarzyszenia współdziałając ze sobą
umożliwiają i ułatwiają klientowi nabycie samochodu
renomowanej marki europejskiej. W ten sposób
mieszkaniec Polski poznaje wartości cenione w Europie i
na świecie. Są to wartości techniczne, wartości
użytkowe oraz wartości estetyczne oferowanego
produktu oraz etyczne wartości rzetelnej usługi