POLITYKA SPOŁECZNA

POLITYKA SPOŁECZNA

ewaluacja i rozwiązywanie

ewaluacja i rozwiązywanie

kwestii społecznych

kwestii społecznych

„Wiedza o kwestiach społecznych, o ich

przyczynach
i konsekwencjach oraz o sposobach
ich rozwiązywania jest ... rdzeniem
nauki o polityce społecznej”

(Jan Danecki –Instytut Polityki

Społecznej)

„Polityka społeczna od początku swego

istnienia nastawiona była na
poszukiwanie sposobów rozwiązywania
najbardziej nabrzmiałych problemów
społecznych.
Z powstaniem i rozwojem tej nauki
łączy się pojęcie kwestii społecznej,
stanowiącej punkt wyjścia zarówno dla
badań naukowych,
jak i praktycznych działań mających
na celu łagodzenie konfliktów i
napięć”

(Jan Łopatko, 1986

rok)

„W zasadzie polityki społeczne mogą

być oceniane po zakresie w jakim
ograniczają problemy społeczne lub
im zapobiegają”

(M. Mark, G. Henry, G. Julnes:

Ewaluacja.

Zintegrowane podejście

do rozumienia,

kierowania i

poprawiania polityk i programów,
2000, s.29

Podstawowe struktury

pojęciowe:

„rozwiązywanie

problemu”

oraz

„problem i jego

rozwiązanie”

są bardzo uniwersalne.

Fazy procesu rozwiązywania

problemu

David L. Weimer i Aiden R. Vinning

1.zdefiniowanie problemu

(to, jak

zdefiniujemy problem „w dużym stopniu
determinuje które cele i metody powinny być
zastosowane, aby ocenić przydatność
alternatywnych rozwiązań. To z kolei wpływa
ma wybór alternatywnych polityk);

2. ustalenie kryteriów ewaluacyjnych

(pod jakimi względami będziemy porównywali
ze sobą i oceniali sposoby rozwiązania);

Fazy procesu rozwiązywania

problemu c.d.

3. wyszczególnienie alternatywnych

polityk

(zakładamy, że zawsze da się wyróżnić kilka
sposobów rozwiązania problemu, należy je też
opisać ze szczegółami)

4. przedstawienie alternatyw i ich

selekcja

(w tym kroku następuje ocena alternatyw
według ustalonych kryteriów ewaluacyjnych i
wybór jednej z nich);

5. monitoring i ewaluacja wyników

realizowanej polityki

(po wyborze

sposobu rozwiązania trzeba go jeszcze
zastosować i sprawdzać, czy to zastosowanie
rozwiązuje problem tak jak tego
oczekiwaliśmy).

Soziale Frage – pauperyzm i

kwestia robotnicza w XIX

wieku

Historia pojęcia „kwestia

społeczna”

Do języka polskiego trafiło ono z Niemiec,
np. książka Heinricha Herknera
Arbeifrage została przetłumaczona na
język polski i wydana w 1905 r.
pt. Kwestyja społeczna w Europie
Zachodniej;

książka Josepha Biederlacka Die soziale
Frage. Ein Beitrag zur Orientierung űber
ihr Wese und ihre Lösung – wydana po
polsku w 1908, było to tlumaczenie
siódmego wydania niemieckiego.
Herkner koncentrował się na kwestii
robotniczej,
a Biederlack uznał, że kwestia społeczna
obejmuje cztery kwestie: agrarną,
robotniczą, rzemieślniczą
i stanu handlowego.

Historia pojęcia „kwestia

społeczna” c.d.

W polskiej literaturze wieku XIX
i z początków XX często używano
słowa kwestia, np. „kwestya Polska,
„kwestya Czeska”, „kwestya
włościńska”, „ kwestya inwalidów”,
„ kwestya upadającej własności
ziemskiej, „kwestya reformy
Żydów”
(są to tytuły książek w starej
pisowni.)

Oznaczało to, że temat dotyczy
sprawy lub problemu doniosłego,
złożonego trudnego.

Równolegle z pojęciem „kwestia społeczna”
zaczyna pojawiać się w Niemczech w pierwszej
poł. XIXw. termin Pauperismus

(odpowiednik angielskiego pauperism, po polsku
pauperyzm,
czyli bieda,ubóstwo)

W drugiej połowie XIX w. zaczęło dominować
słowo Arbeitfrage (kwestia robotnicza).
Jedną z propozycji powiązania tych pojęć
(Pauperismus
i Arbeitfrage) było sformułowanie kwestia
społeczna, jako mające ogólniejsze znaczenie,
obejmujące obydwa zagadnienia.

Na przełomie wieków XIX i XX rozpowszechniło
się używanie takich pojęć, jak: kwestia agrarna,
kwestia kobieca, kwestia rasowa, kwestia
mieszkaniowa, itd., co prowadzi do używania
wyrażenia kwestia społeczna w liczbie mnogiej.
J.Biederlack, J. Auleytner – kwestia społeczna
to zbiór kwestii socjalnych.

”Wszystkie wersje kwestii społecznej były

strukturalizowane wokół dwóch zasadniczych

elementów: [1] nieredukowalność zjawisk

społecznych ani do jednostek, ani do państwa, [2]

wywrotowy konfliktowy potencjał tego, co

społeczne”.

George Steinmetz , „Regulating the social”

(„Regulowanie tego,

co społeczne”)

”Zdawano sobie sprawę z tego, że Polska w walce o

utrzymanie swego bytu państwowego tylko

wówczas zwyciężyć może, jeżeli potrafi silnie

scementować wszystkie warstwy społeczeństwa i

przez wewnętrzne uporządkowanie stosunków

stworzyć organizm zdolny do samodzielnego

życia, któryby potrafił oprzeć się wszelkim

zakusom rozbicia sił społecznych i unicestwienia

samodzielnego bytowania państwowego”.

I. Koschenbahr-Łysakowski o powstaniu w

1924r.

Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej

C. W. Mills o kłopotach

osobistych

i kwestiach publicznych

Samodzielnym pojęciem w języku

angielskim na określenie kwestii
społecznej jest wyrażenie social problem,
czyli problem społeczny.

Charles Wright Mills poddał refleksji

zagadnienia kłopotów osobistych i kwestii

publicznych

(w oryginale public issues, co można

tłumaczyć

jako „sprawy publiczne”).

Mills uznał, że relacje między

kłopotami osobistymi

i kwestiami publicznymi to

fundamentalny problem nauk

społecznych, obecny w klasycznych

dziełach socjologicznych, a jego

zrozumienie jest zasadnicze dla

wykształcenia „wyobraźni socjologicznej”.

C.W. Mills „Social

Imaginantion”, 1959 r.

C.W. Mills „Social Imaginantion” –

ważne cytaty:

„Kłopoty pojawiają się w charakterze

jednostki

i w zakresie jej bezpośrednich relacji z

innymi,

są one związane z jej własnym ja i z tymi

ograniczonymi obszarami życia

społecznego, których jest bezpośrednio i

osobiście świadoma. Odpowiednio,

właściwa ocena

i rozwiązanie kłopotu leży w jednostce

jako biograficz-nej całości i w obszarze jej

bezpośredniego środowiska

i społecznego otoczenia, które jest otwarte

na jej osobiste doświadczenie i w pewnym

zakresie na jej świadomą

odpowiedzialność. Kłopot jest sprawą

prywatną: jednostka czuje zagrożenie dla

wartości, które są dla niej ważne”.

C.W. Mills „Social Imaginantion” –

ważne cytaty:

„Kwestie (issues) dotyczą spraw, które przekraczają te

lokalne środowiska jednostki i jej wewnętrzne życie. Dotyczą

one organizacji wielu takich środowisk w instytucje

historycznego społeczeństwa jako całości, dotyczą

sposobów, poprzez które różne środowiska zachodzą na

siebie i wzajemnie się przenikają, aby uformować większe

struktury życia społecznego i historycz-nego. Kwestia jest

sprawą publiczną: odczuwa się zagrożenie pewnej wartości

ważnej dla społeczności. Często jest przedmiotem dyskusji,

co to za wartość

i czym jest to, co jej grozi. Te debaty rzadko skupiają uwagę,

jeśli w ogóle, ponieważ do samej natury kwestii, nie tak jak

w przypadku nawet rozpowszechnionego kłopotu, należy to,

że nie może ona być zdefiniowana zbyt dobrze w kategoriach

bezpośredniego i codziennego otoczenia zwykłego

człowieka. Problem jest często faktycznie związany z

kryzysem instytucjonalnych układów, a także z tym, co

marksiści nazywają „sprzecznościami” lub

„antagonizmami””.

C.W. Mills odróżnia

rozpowszechniony kłopot osobisty od

kwestii publicznej. Jest to wskazówka,

aby tych dwóch określeń nie

utożsamiać.

Mills w obu przypadkach odwołuje się

do wartości.

„Aby sformułować kwestie i kłopoty musimy

zapytać, jakie wartości są cenione ale zagrożone

oraz, jakie wartości są cenione

i podtrzymywane przez charakterystyczne trendy

naszych czasów. W przypadku zarówno zagrożeń

jak i podtrzymywania musimy zapytać, jakie

sprzeczności strukturalne mogą to powodować.

Jeżeli ludzie cenią pewien zbiór wartości i nie

czują żadnego zagrożenia dla nich, doświadczają

dobrostanu (wellbeing). Jeżeli cenią wartości, ale

czują, że są one zagrożone, doświadczają kryzysu

w postaci osobistego kłopotu albo kwestii

publicznej. Jeżeli zaś wszystkie wartości są

zaangażowane, to czują oni totalne zagrożenie i

panikę”.

C. W. Mills:

Źródła kwestii publicznej należy

umieścić nie

w jednostce, ale w społeczeństwie, w jego

mechanizmach, strukturze i instytucjach,

w tym co ponadindywidualne

i ponadlokalne.

Wniosek:

Rozwiązanie kwestii publicznej

wymaga również ponadindywidualnych i
ponadlokalnych działań, np. władzy
publicznej.
Niemożność rozwiązania problemu
własnymi siłami jednostki jest jedną z
cech definicyjnych problemów
społecznych.

Siedem perspektyw

socjologicznych

+ trzy metafory

E.Rubington, M.S.

Weinberg

1, 2,
3

Pierwsza zakładała, że istnieje
„zorganizowana i regularna
społeczność” oparta na
pewnych powszechnie
podzielanych normach, a
problemy pojawiają się wtedy,
gdy ktoś te normy narusza
(patologia społeczna), albo
same normy ulegają
przemianom w wyniku procesu
zmian społecznych
(dezorganizacja społeczna).

E. Durkheim – naruszanie norm jest zjawiskiem
normalnym

i służy określaniu granic tego, co

dozwolone.

Problemem w tej perspektywie nie jest

samo naruszanie norm, ale kontrola jego skali.

C.W. Mills – kwestionował te założenia, nazywając
je

„profesjonalną ideologią patologii

społecznych”.
Trudno uznać jakieś obiektywnie stwierdzone
zjawiska społeczne za problem społeczny bez
odwołania się do pewnych wartości,
a więc i do interesów.

W ramach tej perspektywy problemy

społeczne to zjawiska
i procesy niezgodne z wartościami i interesami
pewnej grupy, której udało się upowszechnić
świadomość potrzeby podjęcia pewnych działań w
sferze publicznej.

Podstawową przyczyną problemów

społecznych nie są defekty jednostek, czy systemu
norm, ale uświadomione konflikty wartości i
interesów różnych grup (antagonizmy i
sprzeczności).

4

Perspektywa krytyczna – większość
problemów społecznych wynika z
dominacji jednej klasy społecznej nad
inną, np. właścicieli niewolników nad
niewolnikami, właścicieli ziemi nad
chłopami, właścicieli przedsiębiorstw
nad pracownikami.

5

Dominacja funkcjonalizmu w
socjologii
(Talcott Parsons) – zachowania
sprzeczne
z oczekiwaniami wbudowanymi w
role społeczne są dewiacyjne i
stanowią problem społeczny.

Koncepcja wiążąca się z podkreślaniem
znaczenia procesów naznaczania.
Problem powstaje nie tylko wtedy, gdy
jednostka wypada
z przepisanej kulturowo roli społecznej, ale
wtedy, gdy zareagują na to instytucje kontroli
społecznej i ich przedstawiciele, którzy mają
władzę narzucania swoich interpretacji
zachowań innych ludzi jako oficjalnych.

Konstruktywizm społeczny – skupia uwagę na
sposobach definiowania pewnych
rzeczywistych lub domniemanych sytuacji i
procesów jako problemów społecznych.
Szczególne znaczenie przypisuje się w tym
ujęciu wzajemnym oddziaływaniom osób,
które domagają się zmian i instytucji
reagujących (lub nie) na te żądania

6, 7

Trzy metafory

służące do

przedstawiania tego, co

społeczne

Krzysztof Gorlach, „Labirynty

Krzysztof Gorlach, „Labirynty

współczesnego

współczesnego

społeczeństwa”, 1996

społeczeństwa”, 1996

Posługuje się analogią społeczeństwa do
organizmu (funkcjonalizm), a problemy
pojawiają się w wyniku „nieprawidłowego
czy dysfunkcjonalnego działania
rozmaitych instytucji społecznych (np.
gospodarczych, politycznych czy
wychowawczych)”.

Rozwiązanie problemu społecznego
polega na „wprowadzeniu lub
uaktywnieniu mechanizmów
korekcyjnych, które znajdują się już
w społeczeństwie”.
Jest to strategia reformatorsko-
korekcyjna.

1 metafora

2 metafora

Przyrównuje społeczeństwo do pola walki.

W tej perspektywie problemy społeczne są
wynikiem „sytuacji opresji i
zdominowania, w jakiej dana grupa czy
środowisko znalazły się w społeczeństwie”
oraz „niesprawiedliwości i nierówności,
jakie charaktery-zują stosunki społeczne”.

Rozwiązanie problemu społecznego
polega na „mobilizacji upośledzonych do
kolektywnego działania w imię obrony
swojego interesu”, czyli „ presja na grupy
dominujące, czy na system instytucji
chroniący interesy uprzywilejowanych”.
Jest to strategia rewolucyjno-
mobilizująca.

3 metafora

Przyrównuje społeczeństwo do teatru.
W tej perspektywie problem społeczny
polega na „nieprawidłowym pełnieniu roli
społecznej przez jednostkę”, a zasadniczą
tego przyczyną jest „nieprzystosowanie do
pełnienia określonych ról społecznych”,
co powoduje „zaburzenia we wzajemnych
stosunkach (interakcjach) między
ludźmi”.

Rozwiązaniem jest „zapewnienie dobrego
przygotowania (prawidłowej socjalizacji)
jednostek
do wypełniania określonych ról
społecznych”
Jest to strategia edukacyjno-
przystosowawcza.

K. Gorlach wyróżnił kilka metod
rozpoznawania problemów
społecznych:

1. odwołanie się do opinii publicznej –

problemem społecznym będzie to, co za
problem uznają członkowie danego
społeczeństwa;

2. odwołanie się do opinii osób zajmujących

eksponowane pozycje (statusy) społeczne –
problemem społecznym będzie to, co za
problem uznają ludzie mający władzę i
wpływy;

3. odwołanie się do opinii ekspertów –

problemem społecznym będzie to, co za
problem uznają socjologowie (w szerokim
sensie naukowcy badający społeczeństwo);

4. odwołanie się do opinii członków ruchów i

organizacji społecznych – problemem
społecznym będzie to, co za problem
uznają działacze społeczni.

• obiektywny, np. obiektywnym wymiarem

problemu bezrobocia jest
nieskuteczne poszukiwanie pracy,
pozostawanie bez zatrudnienia;

Problem społeczny ma co
najmniej dwa zasadnicze
wymiary:

• subiektywny, np. subiektywnym

wymiarem problemu bezrobocia jest
niepokój i obawy

o swój los samych bezrobotnych i ich

bliskich,

poglądy pracujących na

temat bezrobocia,

poglądy ludzi

wpływowych i ustosunkowanych

na

problem bezrobocia;

1. różnice wartości wyznawanych przez

różne grupy;

Problemy społeczne mogą też być
relatywne ze względu na :

2. różnice w definiowaniu problemu;

3. różnice interesów grup;

4. władzę i zdolność do zdefiniowania i

narzucenia własnej definicji problemu;

5. typ ustroju gospodarczo-politycznego.

Kwestia społeczna jako zespół zjawisk,

które:

7 cech definicyjnych kwestii
społecznej, według Jolanty
Supińskiej

1. budzą niepokój, napięcie, poczucie, że

„to jest nienormalne”, „z tym trzeba
coś zrobić” (może to konsolidować
opinię publiczną przeciw władzy lub
prowadzić do jej podziałów),

2. prowadzą do zachowań ludzi będących

wyrazem tych niepokojów i napięć
(panika, protesty, ucieczka, ruchy
społeczne,

3. nie mogą zostać samodzielnie

przezwyciężone (przez jednostki,
rodziny, grupy społeczne),

4. są długotrwałe, mają szeroki i rosnący

zasięg,

5. kumulują się w pewnych grupach

społecznych („kwestie podmiotowe”),

6. wiążą się z niedostosowaniem instytucji

społecznych do ludzkich potrzeb

(wskutek zmian instytucji lub ewolucji

potrzeb),

7. prowadzą do zakłóceń dalszego rozwoju

społecznego.

Ta koncepcja może posłużyć do przyjęcia, że

problemowość społeczna jest stopniowalna,
tzn. im więcej kryteriów kwestii społecznej
spełnia dane zjawisko, tym większa jest jego
społeczna problemowość.
Najbardziej problemowe zespoły zjawisk
(spełniają wszystkie kryteria definicyjne)
można nazwać kwestiami społecznymi.

J. Supińska podaje również
przykłady „wtórnych kwestii
społecznych”, które są wywołane:

• złym definiowaniem kwestii społecznych

(np. definicja ubóstwa jako kary za
grzechy prowadzi do obwiniania ubogich
za to, że są biedni),

• kamuflowaniem kwestii społecznych (np.

cenzura),

• wadliwym lub nieskutecznym

zwalczaniem kwestii społecznych (np.
obniżanie klina podatkowego, gdy
bezrobocie spowodowane jest innymi
przyczynami),

• brakiem przeciwdziałania kwestiom

społecznym (np. uznanie, że
społeczeństwo już się przyzwyczaiło do
bezrobocia).

Trzy podstawowe sposoby

wyjaśniania kwestii społecznej w

szerszym znaczeniu

w oparciu o poglądy dotyczące

natury człowieka i społeczeństwa

według J. Daneckiego

Klasyczny liberalizm – przyczynami
kwestii społecznej jest krępowanie
wolności

jednostki

i swobody gry sił w polityce i
gospodarce; tego rodzaju wolność i
swoboda pobudzają do zaradności,
pracowitości i przedsiębiorczości,
które są dźwignią ogólnej
pomyślności.

Problemami są: despotyzm,

totalitaryzm, ale także nadmierna
ingerencja władzy publicznej w
swobodę działania podmiotów
gospodarczych.

Różne odłamy socjalizmu –
przyczyną kwestii społecznej jest
porządek społeczny sankcjonujący i
utrwalający podział społeczeństwa
na społeczności różnostronnie
uprzywilejowane i różnostronnie
upośledzone, zdominowane i
zmarginalizowane.

Mają to być „strukturalne

źródła niesprawiedliwości
społecznej”, które należy usunąć, by
przeciwdziałać deprywacji i zapew-
nić każdemu szanse
nieskrępowanego rozwoju
osobistego.

Chrześcijańska/katolicka nauka
społeczna –

źródła kwestii społecznych

tkwią w niedoskonałości moralnej
jednostek, „grzeszne struktury
zakorzenione są w grzechu osobistym”,
ten z kolei ma wynikać
z łamania w życiu zbiorowym praw
człowieka i poniża-nia godności osoby
ludzkiej.

Pierwsza systematyczna

wypowiedź papieża na temat kwestii
społecznej to encyklika Rerum Novarum
Leona XIII z 1891r.
W Polsce pierwszy podręcznik w tym
duchu napisał
ks. Antoni Szymański („Polityka
społeczna”, 1925r.)