Społeczeństwo i

Społeczeństwo i

gospodarka w Polsce

gospodarka w Polsce

dzielnicowej

dzielnicowej

Gospodarka

Gospodarka

Okres rozbicia dzielnicowego w Polsce to

Okres rozbicia dzielnicowego w Polsce to

czas szybkiego rozwoju gospodarczego.

czas szybkiego rozwoju gospodarczego.

Rozpowszechniły się

Rozpowszechniły się

wielkie własności

wielkie własności

ziemskie

ziemskie

oraz

oraz

immunitety

immunitety

, czyli przywileje.

, czyli przywileje.

Wzrastała powierzchnia upraw oraz

Wzrastała powierzchnia upraw oraz

produkcja rolna. Siła robocza jednak była

produkcja rolna. Siła robocza jednak była

wciąż stosunkowo za mała, dlatego

wciąż stosunkowo za mała, dlatego

właściciele ziemscy, duchowni i książęta

właściciele ziemscy, duchowni i książęta

popierali osadników z obcych krajów.

popierali osadników z obcych krajów.

Osadnictwo

Osadnictwo

Do Polski zaczęli przybywać osadnicy

Do Polski zaczęli przybywać osadnicy

zwłaszcza z Niemiec i Flandrii.

zwłaszcza z Niemiec i Flandrii.

Przybysze przynosili ze sobą wzorce

Przybysze przynosili ze sobą wzorce

prawne wypracowane w ich krajach,

prawne wypracowane w ich krajach,

dlatego też prawo to najczęściej

dlatego też prawo to najczęściej

zwano

zwano

prawem niemieckim

prawem niemieckim

, a

, a

migracje i osadnictwo przybyszów –

migracje i osadnictwo przybyszów –

kolonizacją na prawie niemieckim.

kolonizacją na prawie niemieckim.

Lokacja na prawie

Lokacja na prawie

niemieckim

niemieckim

-

To założenie nowej osady miejskiej lub wiejskiej

To założenie nowej osady miejskiej lub wiejskiej

połączone z nadaniem prawa niemieckiego, ale

połączone z nadaniem prawa niemieckiego, ale

również przeniesienie na prawo niemieckie osady lub

również przeniesienie na prawo niemieckie osady lub

miast już istniejących.

miast już istniejących.

Osadnicy przybywali do Polski większą grupą by założyć

Osadnicy przybywali do Polski większą grupą by założyć

osadę. Na ich czele stał organizator przedsięwzięcia –

osadę. Na ich czele stał organizator przedsięwzięcia –

zasadźca

zasadźca

. Pan włości- książę lun rycerz, zawierał

. Pan włości- książę lun rycerz, zawierał

umowę z zasadźcą i wystawiał przybyszom tzw.

umowę z zasadźcą i wystawiał przybyszom tzw.

przywilej lokacyjny

przywilej lokacyjny

. Wyrażał w nim zgodę na

. Wyrażał w nim zgodę na

utworzenie i zorganizowanie osady na prawie

utworzenie i zorganizowanie osady na prawie

niemieckim. Umowa określała rozmiar danin oraz

niemieckim. Umowa określała rozmiar danin oraz

długość okresu

długość okresu

wolnizny

wolnizny

, czyli okresu wolnego od

, czyli okresu wolnego od

spłacania danin.

spłacania danin.

Lokacja na prawie

Lokacja na prawie

niemieckim

niemieckim

Kiedy lokowano wieś czynsze i daniny były

Kiedy lokowano wieś czynsze i daniny były

uzależnione od rozmiaru gospodarstwa

uzależnione od rozmiaru gospodarstwa

chłopskiego. Najczęściej były to niewielkie nadziały

chłopskiego. Najczęściej były to niewielkie nadziały

ziemskie, wielkości

ziemskie, wielkości

1 łana

1 łana

, czyli ok. 17 -24 ha.

, czyli ok. 17 -24 ha.

Zasadźca jako przywódca otrzymywał kilka łanów

Zasadźca jako przywódca otrzymywał kilka łanów

oraz przywilej zbudowania karczmy lub młyna. Z

oraz przywilej zbudowania karczmy lub młyna. Z

chwilą pełnego zorganizowania wsi stawał się

chwilą pełnego zorganizowania wsi stawał się

sołtysem.

sołtysem.

Funkcja ta była dziedziczna.

Funkcja ta była dziedziczna.

Na czele wioski stał zatem sołtys, który

Na czele wioski stał zatem sołtys, który

przewodniczył

przewodniczył

ławie wiejskiej

ławie wiejskiej

, czyli lokalnemu

, czyli lokalnemu

sądowi.

sądowi.

Wsie na prawie niemieckim

Wsie na prawie niemieckim

Cały koszt budowania nowej wsi, osady

Cały koszt budowania nowej wsi, osady

ponosili przybysze. Było to niesłychanie

ponosili przybysze. Było to niesłychanie

korzystne ponieważ „przynosili” ze sobą

korzystne ponieważ „przynosili” ze sobą

nowe doświadczenia, nowe odmiany

nowe doświadczenia, nowe odmiany

siewne, zwierzęta hodowlane, narzędzia i

siewne, zwierzęta hodowlane, narzędzia i

systemy uprawy. Dzięki nim na ziemiach

systemy uprawy. Dzięki nim na ziemiach

polskich upowszechniła się trójpolówka.

polskich upowszechniła się trójpolówka.

Wzrost produkcji rolnej na wsi sprzyjał

Wzrost produkcji rolnej na wsi sprzyjał

rozwojowi i powstawaniu nowych miast.

rozwojowi i powstawaniu nowych miast.

Wieś na

Wieś na

prawie

prawie

niemieckim z

niemieckim z

systemem

systemem

trójpolówki

trójpolówki

Lokacja miast

Lokacja miast

Pierwsze lokacje miast na prawie

Pierwsze lokacje miast na prawie

niemieckim pojawiły się w Polsce na

niemieckim pojawiły się w Polsce na

początku XIII wieku na Śląsku. Jedną z

początku XIII wieku na Śląsku. Jedną z

najstarszych takich lokacji jest Środa

najstarszych takich lokacji jest Środa

Śląska. Nazwa lokacji mówi nam, że był

Śląska. Nazwa lokacji mówi nam, że był

to ośrodek wczesnomiejski z

to ośrodek wczesnomiejski z

odbywającym się w nim środowym

odbywającym się w nim środowym

targiem. Było to zatem miasto już

targiem. Było to zatem miasto już

istniejące, przeniesione na praw

istniejące, przeniesione na praw

niemieckie.

niemieckie.

Lokacja miast

Lokacja miast

W przypadku, gdy lokowano nowe miasto lub

W przypadku, gdy lokowano nowe miasto lub

wieś mówimy wtedy o tzw.

wieś mówimy wtedy o tzw.

lokacji na

lokacji na

surowym korzeniu

surowym korzeniu

. Środę Śląską najpierw

. Środę Śląską najpierw

lokowano na prawie flamandzkim, ale

lokowano na prawie flamandzkim, ale

szybko zmieniono je na prawie

szybko zmieniono je na prawie

zaczerpniętym z Magdeburga. Stąd prawo to

zaczerpniętym z Magdeburga. Stąd prawo to

zwane jest

zwane jest

prawem magdeburskim

prawem magdeburskim

lub

lub

średzkim.

średzkim.

Poza Magdeburgiem wzorem

Poza Magdeburgiem wzorem

lokacji, zwłaszcza na Pomorzu, była Lubeka.

lokacji, zwłaszcza na Pomorzu, była Lubeka.

Lokacja miasta na prawie niemieckim była

Lokacja miasta na prawie niemieckim była

oparta o podobne zasady jak przy lokowaniu

oparta o podobne zasady jak przy lokowaniu

wsi. Zawierano umowę z właścicielem

wsi. Zawierano umowę z właścicielem

ziemi, a zasadźca stawał się dziedzicznym

ziemi, a zasadźca stawał się dziedzicznym

wójtem

wójtem

. Istniała też

. Istniała też

ława sądowa

ława sądowa

, która z

, która z

czasem została przekształcona w

czasem została przekształcona w

radę

radę

miejską

miejską

, która wyłaniała

, która wyłaniała

burmistrza

burmistrza

.

.

W końcu XIII wieku w Polsce istniało ok. 160

W końcu XIII wieku w Polsce istniało ok. 160

ośrodków miejskich, spośród których

ośrodków miejskich, spośród których

największymi były Wrocław i Kraków.

największymi były Wrocław i Kraków.

Typowe układy przestrzenne

Typowe układy przestrzenne

odsad średniowiecznych

odsad średniowiecznych

Ulicówka – osada

Ulicówka – osada

położona wzdłuż

położona wzdłuż

drogi

drogi

Typowe układy przestrzenne

Typowe układy przestrzenne

osad średniowiecznych

osad średniowiecznych

Okolnica, placówka –

Okolnica, placówka –

budynki

budynki

rozmieszczone są

rozmieszczone są

wokół centralnie

wokół centralnie

umieszczonego

umieszczonego

placu

placu

Konsekwencje lokacji miast

Konsekwencje lokacji miast

-

Przestrzenne uformowanie miast lokacyjnych – regularna

Przestrzenne uformowanie miast lokacyjnych – regularna

zabudowa z prostokątnym lub prostokątnym centrum –

zabudowa z prostokątnym lub prostokątnym centrum –

rynkiem.

rynkiem.

-

Rozwój budownictwa warownego – wokół miast budowano

Rozwój budownictwa warownego – wokół miast budowano

warowne wały obronne.

warowne wały obronne.

-

Miasta stały się odbiorcami produkcji osad wiejskich.

Miasta stały się odbiorcami produkcji osad wiejskich.

-

Upodobnienie zabudowy ziem polskich do krajów

Upodobnienie zabudowy ziem polskich do krajów

zachodnich.

zachodnich.

-

Rozwój rynku lokalnego, upowszechnienie pieniądza i stałej

Rozwój rynku lokalnego, upowszechnienie pieniądza i stałej

wymiany między miastem a wsią.

wymiany między miastem a wsią.

-

Zmiany w obrazie etnicznym ziem polskich – większości

Zmiany w obrazie etnicznym ziem polskich – większości

stanowiła ludność polska, ale rosła tez liczba ludności

stanowiła ludność polska, ale rosła tez liczba ludności

niemieckiej i żydowskiej.

niemieckiej i żydowskiej.

Sytuacja Kościoła

Sytuacja Kościoła

W okresie rozbicia dzielnicowego wzrosła

W okresie rozbicia dzielnicowego wzrosła

rola Kościoła, a wiara chrześcijańska

rola Kościoła, a wiara chrześcijańska

została powszechnie zaakceptowana.

została powszechnie zaakceptowana.

Ożywieniu uległo życie zakonne. Jeszcze

Ożywieniu uległo życie zakonne. Jeszcze

w XI wieku na ziemiach piastowskich

w XI wieku na ziemiach piastowskich

pojawiły klasztory

pojawiły klasztory

benedyktynów -

benedyktynów -

w

w

Tyńcu, Mogilnie, Czerwieńsku itd…

Tyńcu, Mogilnie, Czerwieńsku itd…

Benedyktyni

Benedyktyni

- Zajmowali się

- Zajmowali się

przepisywaniem

przepisywaniem

ksiąg i

ksiąg i

dokumentów, stąd

dokumentów, stąd

stanowili wsparcie

stanowili wsparcie

dla polskich

dla polskich

biskupów i

biskupów i

duchownych;

duchownych;

Cystersi

Cystersi

W XII wieku na ziemie

W XII wieku na ziemie

Piastów przybyli

Piastów przybyli

cystersi. Przywiązywali

cystersi. Przywiązywali

oni nieco mniej uwagi do

oni nieco mniej uwagi do

rozwoju intelektualnego

rozwoju intelektualnego

skupiając się bardziej na

skupiając się bardziej na

ascezie i pracy na roli.

ascezie i pracy na roli.

Inne zakony

Inne zakony

W XIII wieku w Polsce pojawiły się także

W XIII wieku w Polsce pojawiły się także

zakony franciszkańskie, dominikańskie,

zakony franciszkańskie, dominikańskie,

augustiańskie czy w XIV wieku karmelickie.

augustiańskie czy w XIV wieku karmelickie.

Podstawą ich utrzymania była jałmużna,

Podstawą ich utrzymania była jałmużna,

czyli datki. Ich głównym zadaniem było

czyli datki. Ich głównym zadaniem było

tłumaczenie zasad religii chrześcijańskiej

tłumaczenie zasad religii chrześcijańskiej

używając do tego prostego, zrozumiałego

używając do tego prostego, zrozumiałego

języka.

języka.

Klasztory

Klasztory

W monarchii Piastów, w końcu XIII wieku

W monarchii Piastów, w końcu XIII wieku

znajdowało się ok. 80 klasztorów. Zajmowały

znajdowało się ok. 80 klasztorów. Zajmowały

się one przede wszystkim spisywaniem i

się one przede wszystkim spisywaniem i

przechowywaniem dokumentów,

przechowywaniem dokumentów,

prowadzeniem szkół i bibliotek.

prowadzeniem szkół i bibliotek.

Mnisi zajmowali się również uprawą roli, co

Mnisi zajmowali się również uprawą roli, co

owocowało nowymi odmianami roślin i zbóż

owocowało nowymi odmianami roślin i zbóż

uprawnych. Zakonnicy byli też ogrodnikami,

uprawnych. Zakonnicy byli też ogrodnikami,

zielarzami, medykami i rzemieślnikami.

zielarzami, medykami i rzemieślnikami.

Przywileje

Przywileje

Duchowieństwo, w miarę rozwoju instytucji

Duchowieństwo, w miarę rozwoju instytucji

kościelnych i zakonnych, otrzymywało od książąt

kościelnych i zakonnych, otrzymywało od książąt

wiele przywilejów, które w dużym stopniu

wiele przywilejów, które w dużym stopniu

uniezależniały Kościół od państwa.

uniezależniały Kościół od państwa.

Duchowni zyskali prawo wyboru biskupów -

Duchowni zyskali prawo wyboru biskupów -

kapituły

kapituły

katedralne,

katedralne,

zdobyli własne sądownictwo, a liczne

zdobyli własne sądownictwo, a liczne

immunitety zwalniały posiadłości kościelne z

immunitety zwalniały posiadłości kościelne z

większości świadczeń na rzecz księcia.

większości świadczeń na rzecz księcia.

Dużą rolę w procesie oderwania Kościoła od

Dużą rolę w procesie oderwania Kościoła od

państwa odegrał arcybiskup gnieźnieński

państwa odegrał arcybiskup gnieźnieński

Henryk

Henryk

Kietlicz

Kietlicz

, który rozpoczął

, który rozpoczął

reformę gregoriańską

reformę gregoriańską

.

.

Rycina średniowieczna przedstawiająca arcybiskupa

Rycina średniowieczna przedstawiająca arcybiskupa

Henryka Kietlicza

Henryka Kietlicza

Kształtowanie się stanów

Kształtowanie się stanów

społecznych

społecznych

Koniec wieku XII to przede wszystkim okres

Koniec wieku XII to przede wszystkim okres

kształtowania się

kształtowania się

stanów

stanów

- grup

- grup

społecznych o własnej, odrębnej

społecznych o własnej, odrębnej

organizacji i funkcjach. Powstawały one

organizacji i funkcjach. Powstawały one

dzięki nadaniom różnych praw

dzięki nadaniom różnych praw

poszczególnym grupom przez książęta.

poszczególnym grupom przez książęta.

Do najważniejszych stanów zaliczamy:

Do najważniejszych stanów zaliczamy:

duchowieństwo, rycerzy, mieszczan i

duchowieństwo, rycerzy, mieszczan i

chłopów.

chłopów.

Duchowieństwo

Duchowieństwo

-

Ukształtowało się najwcześniej

Ukształtowało się najwcześniej

-

Pierwszym przywilejem dla

Pierwszym przywilejem dla

Kościoła był wydany w

Kościoła był wydany w

1180 r.

1180 r.

przywilej łęczycki

przywilej łęczycki

nadany przez

nadany przez

Kazimierza Sprawiedliwego.

Kazimierza Sprawiedliwego.

Książęta zrezygnowali z prawa do

Książęta zrezygnowali z prawa do

ruchomego majątku po zmarłych

ruchomego majątku po zmarłych

biskupach i ograniczyli obciążenia

biskupach i ograniczyli obciążenia

poddanych z dóbr kościelnych

poddanych z dóbr kościelnych

obarczonych daninami.

obarczonych daninami.

- W XIII wieku arcybiskup Kietlicz

- W XIII wieku arcybiskup Kietlicz

rozpoczął reformy gregoriańskie a

rozpoczął reformy gregoriańskie a

kapituły katedralne same mogły

kapituły katedralne same mogły

wybierać biskupów – pierwszym

wybierać biskupów – pierwszym

wybranym polskim biskupem był

wybranym polskim biskupem był

Wincenty Kadłubek

Wincenty Kadłubek

– autor

– autor

Kroniki

Kroniki

Polskiej

Polskiej

-

W XIII wieku wprowadzono

W XIII wieku wprowadzono

obowiązkowy celibat;

obowiązkowy celibat;

Rycerstwo

Rycerstwo

- Stan ten kształtował się na

- Stan ten kształtował się na

zasadzie nadań ziemi i

zasadzie nadań ziemi i

indywidualnych przywilejów

indywidualnych przywilejów

-

Książę nadawał ziemię na tzw.

Książę nadawał ziemię na tzw.

prawie rycerskim

prawie rycerskim

;

;

-

Rycerze otrzymywali także

Rycerze otrzymywali także

immunitety sądowe

immunitety sądowe

i

i

skarbowe

skarbowe

,

,

a prawa te i przynależność do

a prawa te i przynależność do

stanu były dziedziczne;

stanu były dziedziczne;

-

Sprawy sądowe i sprawy

Sprawy sądowe i sprawy

organizacyjne rozstrzygane były

organizacyjne rozstrzygane były

na zjazdach rycerstwa

na zjazdach rycerstwa

poszczególnych ziem – tzw.

poszczególnych ziem – tzw.

wiecach

wiecach

.

.

-

Obowiązkiem stanu rycerskiego

Obowiązkiem stanu rycerskiego

było uczestnictwo w wyprawach

było uczestnictwo w wyprawach

zbrojnych i walka w obronie

zbrojnych i walka w obronie

kraju.

kraju.

Mieszczanie i chłopi

Mieszczanie i chłopi

-

Te dwa stany wykształciły

Te dwa stany wykształciły

się w trakcie lokacji na

się w trakcie lokacji na

prawie niemieckim

prawie niemieckim

-

Zasady ich organizacji,

Zasady ich organizacji,

ich prawa i obowiązki,

ich prawa i obowiązki,

system sądowy były

system sądowy były

określone w

określone w

dokumentach

dokumentach

lokacyjnych

lokacyjnych

-

W praktyce granice

W praktyce granice

między mieszczaństwem

między mieszczaństwem

a chłopami były bardzo

a chłopami były bardzo

płynne

płynne

Kultura Polski dzielnicowej

Kultura Polski dzielnicowej

-wiek XII był w Polsce okresem dominacji

-wiek XII był w Polsce okresem dominacji

stylu romańskiego

stylu romańskiego

–

–

powstały wtedy najpiękniejsze przykłady sztuki romańskiej –

powstały wtedy najpiękniejsze przykłady sztuki romańskiej –

kolegiaty w Łęczycy, Opatowie, Kruszwicy, w Strzelnie.

kolegiaty w Łęczycy, Opatowie, Kruszwicy, w Strzelnie.

-

Wiek XII to okres wielu

Wiek XII to okres wielu

fundacji

fundacji

możnowładztwa na rzecz

możnowładztwa na rzecz

Kościoła – fundacje śląskiego możnowładcy

Kościoła – fundacje śląskiego możnowładcy

Pawła Włostowica

Pawła Włostowica

-

-

organizator i dobroczyńca opactwa św. Wincentego i kościoła

organizator i dobroczyńca opactwa św. Wincentego i kościoła

NMP we Wrocławiu,

NMP we Wrocławiu,

-

Początek budownictwa w

Początek budownictwa w

stylu gotyckim

stylu gotyckim

-

Z przełomu XII i XIII stulecia pochodzi

Z przełomu XII i XIII stulecia pochodzi

Kronika Polska

Kronika Polska

Wincentego Kadłubka

Wincentego Kadłubka

- to on chciał uświetnić dzieje polskie i

- to on chciał uświetnić dzieje polskie i

napisał je od starożytności zamieszczając wiele legend i podań,

napisał je od starożytności zamieszczając wiele legend i podań,

m.in. O Kraku, Lestku, Wandzie.

m.in. O Kraku, Lestku, Wandzie.

-

Dzieło Kadłubka przyczyniło się do kanonizacji św. Stanisława w

Dzieło Kadłubka przyczyniło się do kanonizacji św. Stanisława w

1257 roku

1257 roku

-

Na dworze Bolesława Krzywoustego tworzył również wybitny

Na dworze Bolesława Krzywoustego tworzył również wybitny

dziejopis pochodzenia francuskiego –

dziejopis pochodzenia francuskiego –

Gall Anonim,

Gall Anonim,

autor

autor

Kroniki

Kroniki

Kolegiata w Tumie pod

Kolegiata w Tumie pod

Łęczycą

Łęczycą

Kolegiata w Kruszwicy

Kolegiata w Kruszwicy

Kościół Mariacki w Gdańsku

Kościół Mariacki w Gdańsku

Karta z Kroniki

Karta z Kroniki

Polski

Polski

Wincentego

Wincentego

Kadłubka

Kadłubka

Zagrożenia zewnętrzne

Zagrożenia zewnętrzne

Rozbita na dzielnice monarchia, nie mogła skutecznie

Rozbita na dzielnice monarchia, nie mogła skutecznie

obronić się przed zewnętrznymi atakami:

obronić się przed zewnętrznymi atakami:

-

W

W

1241

1241

roku po podboju Rusi, na ziemie polskie

roku po podboju Rusi, na ziemie polskie

najechali

najechali

Mongołowie

Mongołowie

zw.

zw.

Tatarami

Tatarami

-

Na zachodzie margrabiowie brandenburscy próbowali

Na zachodzie margrabiowie brandenburscy próbowali

rozszerzyć swe władztwo kosztem ziem piastowskich.

rozszerzyć swe władztwo kosztem ziem piastowskich.

Ok. 1250 zdobyli oni ziemię lubuską, a później słabo

Ok. 1250 zdobyli oni ziemię lubuską, a później słabo

zaludnioną Wielkopolskę i cześć Pomorza;

zaludnioną Wielkopolskę i cześć Pomorza;

-

W

W

1226

1226

r. na ziemi chełmińskiej Konrad ks.

r. na ziemi chełmińskiej Konrad ks.

Mazowiecki osiedlił

Mazowiecki osiedlił

zakon krzyżacki,

zakon krzyżacki,

którego celem

którego celem

miała być chrystianizacja Prusów; na zdobytych

miała być chrystianizacja Prusów; na zdobytych

ziemiach zakon założył własne, niezależne państwo;

ziemiach zakon założył własne, niezależne państwo;

Zamek w Malborku – stolicy

Zamek w Malborku – stolicy

państwa Krzyżaków

państwa Krzyżaków

KONIEC

KONIEC