Stres i traumatyczne

doświadczenie a

zdrowie

Definicja stresu

Definicja stresu wg Hansa
Seyla – zjawisko biologiczne,
stanowiące niespecyficzny sposób
reakcji organizmu na stawiane mu
wymagania: fizyczne, psychiczne
lub somatyczne. Może być ono
traktowane jako następstwo
każdego wydarzenia, wobec
którego staje człowiek.

Definicja stresu

Pojęcie stresu wg Richarda
Lazarusa i Suzan Folkman.
Badacze mówią o stresie dopiero
wtedy, gdy człowiek jest pewny, że
nie poradzi sobie z wymogami danej
sytuacji i że nie dysponuje
dostatecznymi możliwościami
skutecznej obrony przed
zagrożeniami

Interakcyjny model stresu

Stresor

Reakcja

krótkotrwał

a

Ocena

poznawcza

Zasoby

odporności

na stres

Eustres

Dystres

Efekty

neutralne

Kategorie stresorów

według Lazarusa i

Cohena

• kataklizmy – wypadki zdarzające się

kilku osobom lub całym społecznościom
jednocześnie, zwykle są
nieprzewidywalne (np. klęski żywiołowe,
wojny, skażenia chemiczne); ludzie
zmagający się z tego rodzaju stresorami
dzielą stres z innymi, którzy przechodzą
te same trudności oraz otrzymują pomoc
i wsparcie ze strony społeczeństwa i
rządu

• stresory osobiste – dotyczą

poszczególnych osób, są to takie

zdarzenia, jak: śmierć bliskiej osoby,

choroba, utrata pracy, niezdanie

egzaminu; mogą, lecz nie muszą być

przewidywalne; wymagają dużych

wysiłków do poradzenia sobie ze

stresem

• stresory drugoplanowe – codzienne

problemy życiowe, które denerwują

ludzi i im przeszkadzają, należą do nich,

np.. hałas w miejscu pracy, głośna

muzyka, korek w ruchu ulicznym

Ocena poznawcza

•

ocena pierwotna – odnosi się do zdarzenia, dotyczy

wpływu, jaki będzie miał stresor; zadajemy sobie
pytanie – jaką cenę za to zapłacę?; zdarzenie, które
wiąże się z krzywdą, stratą lub zagrożeniem będzie
oceniane jako stresujące

• ocena wtórna – dochodzi do niej wówczas, gdy

sytuację uznajemy za stresową, tu zadajemy sobie
pytanie – jak mogę poradzić sobie ze stresorem?;
oceniamy własną zdolność wykorzystania zasobów
odporności za stres i zdolności poradzenia sobie z
nim.

Zasoby odporności na stres wg

Antonovskyego

• materialne – pieniądze i wszystko, co można za nie kupić,

np.: jedzenie, mieszkanie, lekarstwa

• fizyczne – pozytywne cechy człowieka, np: atrakcyjność,

zdrowie, siła

• intrapersonalne – siły wewnętrzne, które pomagają

człowiekowi pogodzić sobie z wydarzeniami życiowymi, np.

samoocena

• informacyjne i edukacyjne – wiedza, wykształcenie

• kulturowe – kultura, daje poczucie koherencji – stopień

trwałego poczucia pewności, że życie ma sens

eustres, dystres i efekty neutralne

• eustres – pozytywne następstwa stresu; siła umożliwiająca

człowiekowi skuteczne działanie w chwili kryzysu, mobilizuje

do działania, zwiększa energię, pozwala pokonać

przeszkody, np. w czasie egzaminów stres zmusza do

większego wysiłku, poprawia się koncentracja, zwiększa

wydajność pracy mózgu

• dystres – negatywne następstwa nadmiernego lub

długotrwałego stresu, np: apatia, niepokój, niezdolność do

skutecznego działania; stres może powodować uszkodzenia

układu immunologicznego, sprawiając, że osoba żyjąca w

stresie będzie bardziej podatna na choroby.

• efekty neutralne – z wieloma stresorami człowiek sobie

radzi tak, że nie wywierają one na niego żadnego wpływu

najbardziej stresujące wydarzenia wg T.

Holmesa

Zdarzenie

Skala siły

wpływu

Śmierć współmałżonka

Rozwód
Separacja

Śmierć bliskiego członka

rodziny

Kara więzienia
Własna choroba

Małżeństwo
Utrata pracy

100

73
65

63

63
63

53
50

Zdarzenie

Skala siły

wpływu

Zmiana stanu zdrowia członka

rodziny

Ciąża, poród
Śmierć bliskiego przyjaciela

Kredyt ponad 10 000 dolarów
Wybitne osiągnięcia osobiste

Zmiana miejsca zamieszkania
Zmiana szkoły

Urlop
Boże Narodzenie

44
40

37
31

28
20

20
13

12

Traumatyczne doświadczenia i ich wpływ na

zdrowie

•

Kataklizmy i katastrofy – sytuacje, w których

istnieje poważne zagrożenie życia i zdrowia,

sytuacje w których dochodzi do konfrontacji ze

śmiercią, psychicznym lub fizycznym

cierpieniem. Zdarzenia te pojawiają się

niespodziewanie i trudno je przewidzieć,

stanowią duże zagrożenie dla życia i zdrowia

jednostki, grup społecznych, powodują

przeżycia ekstremalne, wykraczające poza ramy

dotychczasowych doświadczeń człowieka.

Budzą lęk, przerażenie, panikę lub lękowe

zahamowanie aktywności.

Skutki stresu traumatycznego wg Fran

Morris

• Konkretne zaburzenia psychiczne – symptomy

stresu pourazowego, depresja, stany lękowe, panika

• Niespecyficzne poczucie dystresu –

zniechęcenie, rezygnacja, apatia

• Problemy i dolegliwości zdrowotne –

zaburzenia snu, pokryzysowy wzrost konsumpcji

alkoholu, leków, narkotyków, papierosów

• Chroniczne trudności życiowe

Problemy życiowe doświadczalne przez ofiary oraz

inne osoby zamieszkujące tereny ogarnięte

kryzysem – przyrost obowiązków w domu i pracy,

trudności finansowe, konflikty z innymi ludźmi,

problemy z likwidowaniem szkód i powrotem do

normalności

• Straty w zasobach psychospołecznych

pokryzysowe obniżenie się u osób

poszkodowanych poczucia wsparcia

społecznego przez ofiary; poczucie

osłabienia więzi społecznej; pesymizmu

• Problemy specyficzne dla dzieci i

młodzieży nadmierna zależność od

dorosłych, częste napady złości, lęk przez

separacja, zachowania agresywne, drobna

przestępczość oraz inne problemy z

prawem.

Zespoły stresu pourazowego

• Reakcje utrzymujące w psychice treści wydarzeń

traumatycznych, powracające przykre

wspomnienia w postaci myśli i obrazów,

koszmarne sny na temat zdarzenia, poczucie

powtarzającej się traumy, uczucie intensywnego

lęku w sytuacjach przypominających wydarzenie

• Reakcje unikania bodźców kojarzonych z traumą

to: unikanie rozmów, wspomnień na temat

traumatycznych zdarzeń, unikanie miejsc i

czynności przypominających traumę, uczucie

obojętności wobec ludzi

• Zaburzenia wegetatywne i pobudzenia: zaburzenia

snu, drażliwość, gniew, wybuchowość, kłopoty z

koncentracją, nadmierna czujność

Stres społeczny a choroba

–

zmiana społeczna – „stres współczesnego życia” –

problemy urbanizacji i industrializacji, które mogą

prowadzić do częstych zachorowań, zgłasza w

populacjach nieprzygotowanych do tych doświadczeń

–

migracje ludności – migracje ludności ze wsi do

miasta, z jednego kraju do drugiego, zgłasza imigracje

do obcych kultur powodują występowanie zaburzeń

zdrowia psychicznego

–

utrata bliskiej osoby – w wyniku badań

prowadzonych w Wielkiej Brytanii stwierdzono większa

umieralność w wieku 55 lat i powyżej w okresie 6

miesięcy po śmierci żony, powodem były choroby

serca; natomiast utrata męża bywa dla kobiety

przyczyną powstających problemów psychologicznych,

np: poczucia osamotnienia

–

praca – według powszechnej opinii stres w
pracy wpływa na powstawanie chorób serca,
jednak badania nie potwierdzają tej opinii

–

rola zdarzeń życiowych

śmierć bliskiej osoby, utrata pracy, przejście na
emeryturę itp. może mieć związek z
występowaniem chorób fizycznych, takich jak:
wrzody dwunastnicy, pokrzywka, występowanie
zaburzeń fizycznych

–

zdarzenia życiowe a choroba psychiczna –
zdarzenia życiowe nie powodują choroby,
wpływają raczej na prawdopodobieństwo jej
powstawania; uczucie beznadziejności, brak
poczucia pewności siebie, negatywna
samoocena wywołana zdarzeniem życiowym
mogą prowadzić do depresji

–

wsparcie społeczne – pomoc ze strony
rodziny, sąsiadów, przyjaciół, silne więzi
kulturowe stanowią tzn. czynnik ochronny,
zmniejszający wpływ zdarzeń życiowych,
wyzwalających podatność na choroby.

Bibliografia

• Kanciasty K., Klęska żywiołowa czy katastrofa społeczna?,

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2003.

• Mietzel G., Wprowadzenie do psychologii, Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.

• Oniszczenko W., Stres to brzmi groźnie, Wydawnictwo

Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993.

• Sęk H., Wprowadzenie do psychologii klinicznej,

Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2001.