Mechanizmy

obronne

mgr Agnieszka Firlej

Mechanizmy obronne



są automatyczną indywidualną

odpowiedzią na sytuacje wewnętrznego

lub zewnętrznego stresu;



ich działanie jest zasadniczo automatyczne

i dokonuje się bez świadomego wysiłku,

często także poza świadomością jednostki;



poszczególne osoby wykazują tendencję

do pewnego rodzaju »specjalizacji«,

polegającej na używaniu tych samych

mechanizmów obronnych w podobnych

sytuacjach

Definicja DSM



mechanizmy obronne są działającymi

automatycznie procesami psychologicznymi,

które chronią jednostkę przed niepokojem i

przed świadomością tak zewnętrznych, jak i

pochodzących z wewnątrz niebezpieczeństw lub

czynników wywołujących stres;



jednostka jest często nieświadoma tych

procesów, gdy one działają;



mechanizmy obronne warunkują reakcję

jednostki na konflikty emocjonalne oraz

wewnętrzne lub zewnętrzne źródła stresu;

Po co?

Zadaniem mechanizmów obronnych jest

dostarczenie jednostce iluzji, że kontroluje

ona problematyczną sytuację, wtedy gdy

kontrola rzeczywista jest z różnych

względów niemożliwa.

Iluzoryczna kontrola daje ten sam wynik, co

kontrola rzeczywista, to jest zmniejsza

niepokój spowodowany przez stres oraz

przywraca jednostce na nowo równowagę

psychiczną.

Zaburzenia nerwicowe

Zachowanie jednostki, która stosuje wiele

mechanizmów obronnych, która nie potrafi

zaakceptować zbyt wielu swoich uczuć i

pragnień, która nie jest w stanie świadomie

się z nimi skomunikować staje się powoli

zaburzone i prowadzi do powstania zaburzeń

nerwicowych. W powstawaniu zaburzeń

nerwicowych zasadniczą rolę odgrywają myśli

i przeżycia zbyt zagrażające dla jednostki,

aby mogła otwarcie skonfrontować się z nimi.

Dojrzałe mechanizmy obronne

to zwykle świadome i mające

dużą wartość „sposoby”

przystosowania się do

rzeczywistości.

Dojrzałe mechanizmy obronne

Antycypacja

– realistyczne

przewidywanie, planowanie

przyszłego dyskomfortu

wewnętrznego. Skierowane na cel

martwienie się, jakby oswajanie się z

nadchodzącą sytuacja stresową.

Obejmuje również antycypacyjną

żałobę.

Dojrzałe mechanizmy obronne

Stłumienie

– jednostka półświadomie

odkłada na jakiś czas myślenie o

niepokojących ją problemach,

pragnieniach, uczuciach lub

doświadczeniach. Mechanizm ten

obejmuje również np. szukanie

dobrych stron niekorzystnych

wydarzeń, stoicyzm.

Dojrzałe mechanizmy obronne

Humor

– otwarte wyrażanie swoich

uczuć bez własnego dyskomfortu i

przykrego odbioru przez innych.

Humor pozwala konfrontować się z

tym co inaczej byłoby zbyt trudne do

zniesienia. W przeciwieństwie do

żartu, nie powoduje oderwania uwagi

od tego, co jest aktualnym

problemem emocjonalnym.

Dojrzałe mechanizmy obronne

Sublimacja

– jednostka realizuje

uczucia lub impulsy potencjalnie

groźne poprzez zachowania

zastępcze, łatwiej dostępne i

akceptowane społecznie. Przez co

zmniejsza przykrość związaną z

utratą dając umiarkowaną

satysfakcję (np. rozładowanie agresji

w uprawianiu sportu).

Neurotyczne, czyli

najbardziej

charakterystyczne dla

zaburzeń nerwicowych,

mechanizmy obronne.

Neurotyczne mechanizmy
obronne

Formacja reaktywna

– zastępowanie

własnych nieakceptowanych myśli lub

uczuć (np. w stosunku do jakiejś osoby),

których nie jest w stanie zaakceptować (z

reguły chodzi o nastawienia wrogie lub

negatywne), zachowaniem, myślami lub

uczuciami skrajnie przeciwnymi. Na

przykład przejawia się to opieką nad

kimś, podczas gdy samemu potrzebuje

opieki, nienawidzenie kogoś, kogo

naprawdę się lubi. (reakcja upozorowana)

Neurotyczne mechanizmy
obronne

Pseudoaltruizm

– jednostka poświęca

się zaspokajaniu potrzeb innych osób,

jednak bez czerpania satysfakcji z

tego działania, przeciwnie przeżywa

poczucie krzywdy i wykorzystania ze

strony innych ludzi.

(Ja jestem taki dobry a wszyscy inni źli)

Neurotyczne mechanizmy
obronne

Idealizacja

– jednostka przypisuje

sobie lub innym wyolbrzymione cechy

lub właściwości pozytywne.

Odczynianie

- jednostka stosuje słowa

lub działania symboliczne, których

celem jest zanegowanie, naprawienie

lub zadośćuczynienie za poprzednie

nieakceptowane myśli, uczucia lub

działania.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Projekcja

- to mylne przypisywanie innym

osobom własnych, nieakceptowanych

myśli, uczuć lub impulsów, które są

źródłem zagrożenia i których nie

rozpoznaje się jako własne. Projekcja

obejmuje silne uprzedzenia, odrzucanie

bliskości poprzez nieuzasadnioną

podejrzliwość, nadmierna czujność,

koncentrację na doznawanych

niesprawiedliwościach.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Bierna agresja

- to agresja wobec innych

jednak wyrażana niebezpośrednio, bo

poprzez bierność. Fasada pozornej

gotowości do współdziałania, udzielenia

pomocy maskuje ukryty opór lub niechęć.

Do zachowań tego typu zaliczają się

choroby, które są bardziej uciążliwe dla

otoczenia niż dla osoby chorej oraz

zachowania głupie lub prowokacyjne,

służące zwróceniu na siebie uwagi.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Acting out

– jest to bezładne,

nieproduktywne i często niekontrolowane

rozładowywanie napięcia. Obejmuje

zachowania impulsywne i wybuchy

wściekłości, które mają na celu unikniecie

uświadomienia sobie własnych uczuć.

Jednostka wyraża w sposób

niekontrolowany uczucia, pragnienia lub

impulsy, nie przejmując się przy tym

możliwymi negatywnymi konsekwencjami

zarówno na poziomie osobistym, jak i

społecznym. Do zakresu zachowań tego

typu zalicza się również stałe używanie

narkotyków, perwersje i samookaleczenia.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Dysocjacja

– to czasowa, ale drastyczna

modyfikacja własnej osoby w celu uniknięcia

emocjonalnego cierpienia. Polega na

czasowym zakłóceniu integracyjnych funkcji

świadomości lub tożsamości; dane uczucie lub

impuls, którego jednostka sobie nie

uświadamia, działa w jej życiu poza jej

świadomością. Dysocjacja obejmuje większość

konwersyjnych reakcji histerycznych,

nieuzasadnione poczucie wyższości lub

zupełną obojętność względem czegoś lub

kogoś i krótkotrwałą odmowę spostrzegania

odpowiedzialności za własne działania. W ten

sposób możliwe jest realizowanie

nieakceptowanych dążeń i pragnień.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Racjonalizacja

– jednostka wynajduje

różnego rodzaju uspokajające ją lub

korzystne dla niej wyjaśnienia w celu

wytłumaczenia własnego zachowania

lub zachowań innych osób; wyjaśnienia

te jednak nie odpowiadają

rzeczywistości. Ukrywanie prawdziwych

motywów własnego zachowania, uczuć

służy zachowaniu dobrego

samopoczucia .

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Izolacja

– oddzielenie myśli od

związanych z nimi uczuć. Powoduje

myślenie oderwane od emocji,

wyklucza elementy emocjonalne ze

swojej świadomości. W wyniku tego

procesu jednostka traci kontakt z

uczuciami związanymi z danym

wydarzeniem (np. wypadkiem lub

innym wydarzeniem traumatycznym),

pozostaje jednak świadoma elementów

poznawczych (np. pewnych szczegółów

opisowych).

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Dewaluacja

– przypisywanie sobie lub

innym wyolbrzymione cechy lub

właściwości negatywne.

Przemieszczenie

– przenoszenie uczuć lub

reakcji na jakiś obiekt zewnętrzny (np. na

jakąś osobę), postrzegany jako mniej

groźny, negatywne uczucia lub agresywne

zachowania skierowane pierwotnie ku

innemu obiektowi (np. ku innej osobie),

postrzeganemu jako bardziej

niebezpieczny; jednostka jest w pełni

świadoma swoich uczuć i zachowań, nie

jest jednak świadoma faktu ich

przeniesienia z jednego obiektu na drugi.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Fantazje schizoidalne

- charakteryzują się

skłonnością do używania fantazji i

pogrążaniu się w autystyczne wycofanie w

celu rozwiązania konfliktu i uzyskania

gratyfikacji. Fantazje schizoidalne są

związane z generalnym unikaniem

intymności oraz ekscentrycznym sposobem

zachowania, mającym na celu unikanie

intymności i odsuniecie od siebie innych

osób. Osoba stosująca fantazje usiłuje

maskować w ten sposób swoje agresywne i

seksualne impulsy względem innych osób.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Zaprzeczanie

– jednostka nie

rozpoznaje pewnych aspektów

rzeczywistości zewnętrznej lub

własnego doświadczenia, które dla

innych ludzi są ewidentne. Jest to

forma obrony polegająca na negacji

wypartego przeżycia. W

przeciwieństwie do wyparcia,

zaprzeczenie ma wpływ na

postrzeganie rzeczywistości

zewnętrznej raczej, niż wewnętrznej.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Somatyzacja

to psychogenne zaburzenie

czynności narządów wewnętrznych. Jest

ona skutkiem zmiany szczególnych (na

ogół nieświadomych) procesów

psychicznych w taki rodzaj funkcji

narządu, który zastępuje procesy

psychiczne i umożliwia ich pośrednia

ekspresję.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Wyparcie

– to usuwanie niepokojących

życzeń, myśli lub doświadczeń z pola

świadomości. Jest to sposób rozwiązania

sprzeczności między przeżyciami, które

zostają usunięte ze świadomości,

zahamowane i wygaszone. Może objawiać

się pozornie irracjonalną naiwnością,

lukami pamięciowymi lub ignorowaniem

informacji płynących z narządów zmysłu.

Jednostka nie jest w stanie przypomnieć

sobie niepokojących ją pragnień, doznań,

myśli lub doświadczeń.

Niedojrzałe mechanizmy
obronne

Rozszczepienie

– jednostka postrzega

samą siebie lub inne osoby jako

całkowicie złe, bezwartościowe,

nienawistne albo jako całkowicie dobre,

wartościowe, kochające i nie potrafi

zintegrować cech pozytywnych i

negatywnych w spójne wyobrażenia.

Ambiwalentne uczucia nie mogą być

doświadczane jednocześnie.