Dobrostan zwierząt

Dobrostan zwierząt

Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia

Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia

fizycznego i psychicznego osiągany w warunkach

fizycznego i psychicznego osiągany w warunkach

pełnej harmonii organizmu w jego środowisku

pełnej harmonii organizmu w jego środowisku

(Hughes 1988).

(Hughes 1988).

Prof. dr hab. Tadeusz Kośla

Prof. dr hab. Tadeusz Kośla



W latach pięćdziesiątych XX wieku, gdy rozpoczęto

W latach pięćdziesiątych XX wieku, gdy rozpoczęto

gwałtowną intensyfikację chowu zwierząt gospodarskich

gwałtowną intensyfikację chowu zwierząt gospodarskich

problem dobrostanu stał się głośny w mediach i znany

problem dobrostanu stał się głośny w mediach i znany

społeczeństwom. W Polsce o sprawie dobrostanu

społeczeństwom. W Polsce o sprawie dobrostanu

zwierząt zaczęto mówić w końcu lat osiemdziesiątych XX

zwierząt zaczęto mówić w końcu lat osiemdziesiątych XX

w.

w.



Dyskusję nad dobrostanem spowodowało odchodzenie

Dyskusję nad dobrostanem spowodowało odchodzenie

od chowu zwierząt w środowisku naturalnym lub

od chowu zwierząt w środowisku naturalnym lub

częściowo przeobrażonym przez człowieka środowisku

częściowo przeobrażonym przez człowieka środowisku

hodowlanym do warunków typowego środowiska

hodowlanym do warunków typowego środowiska

sztucznego. Nowe środowisko bytowania zwierząt

sztucznego. Nowe środowisko bytowania zwierząt

ma wszystkie cechy przeciwne utrzymaniu zgodnemu

ma wszystkie cechy przeciwne utrzymaniu zgodnemu

z

behawiorem

zwierzęcia,

polega

na

większej

z

behawiorem

zwierzęcia,

polega

na

większej

intensywności chowu zwierząt, zwiększeniu przez to jego

intensywności chowu zwierząt, zwiększeniu przez to jego

opłacalności.

opłacalności.



Pastwisko zastąpiono najpierw okólnikami, a potem tylko

Pastwisko zastąpiono najpierw okólnikami, a potem tylko

pobytem w budynku.

pobytem w budynku.



Legowisko ściołowe zastąpiono podłogą rusztową lub

Legowisko ściołowe zastąpiono podłogą rusztową lub

stanowiskiem krótkim z linią „tresera” elektrycznego nad

stanowiskiem krótkim z linią „tresera” elektrycznego nad

zadem zwierzęcia, który w odpowiednim czasie „inspirował”

zadem zwierzęcia, który w odpowiednim czasie „inspirował”

jednoczesne

wypróżnianie

jednoczesne

wypróżnianie

się całej stawki zwierząt.

się całej stawki zwierząt.



W chowie trzody chlewnej kojce ściołowe zastąpiono podłogą

W chowie trzody chlewnej kojce ściołowe zastąpiono podłogą

szczelinową, nastąpił odwrót od okólników dla trzody

szczelinową, nastąpił odwrót od okólników dla trzody

chlewnej. Wprowadzono system tuczu klatkowego.

chlewnej. Wprowadzono system tuczu klatkowego.



Podobna zmiana technologii nastąpiła w chowie drobiu.

Podobna zmiana technologii nastąpiła w chowie drobiu.



Wśród społeczeństwa lat siedemdziesiątych w Polsce zaczęła

Wśród społeczeństwa lat siedemdziesiątych w Polsce zaczęła

się fascynacja postępem nie tylko w przemyśle, ale także

się fascynacja postępem nie tylko w przemyśle, ale także

w rolnictwie. Krowy nie dawały już mleka, kury nie znosiły

w rolnictwie. Krowy nie dawały już mleka, kury nie znosiły

jaj,

jaj,

a świnie nie rosły, lecz zwierzęta produkowały mleko, jaja i

a świnie nie rosły, lecz zwierzęta produkowały mleko, jaja i

mięso. Niestety sytuacja ta powodowała u zwierząt brak

mięso. Niestety sytuacja ta powodowała u zwierząt brak

możliwości adaptacji do nowych warunków chowu.

możliwości adaptacji do nowych warunków chowu.



Na niewłaściwości nowych metod ze względu na behawior

Na niewłaściwości nowych metod ze względu na behawior

zwierząt pierwsi zaczęli zwracać uwagę ekolodzy, a w

zwierząt pierwsi zaczęli zwracać uwagę ekolodzy, a w

Polsce spośród specjalistów od zootechniki i weterynarii byli

Polsce spośród specjalistów od zootechniki i weterynarii byli

to zoohigieniści, niektórzy z nich, wbrew powszechnemu

to zoohigieniści, niektórzy z nich, wbrew powszechnemu

zauroczeniu nowymi możliwościami technologii, mówili o

zauroczeniu nowymi możliwościami technologii, mówili o

złych stronach tzw. chowu przemysłowego, przeciwni byli

złych stronach tzw. chowu przemysłowego, przeciwni byli

zastępowaniu pojęcia chów zwierząt nowym „produkcja

zastępowaniu pojęcia chów zwierząt nowym „produkcja

zwierzęca”.

zwierzęca”.



Dla przykładu prof. Cena (1981) z Wrocławia pokazując

Dla przykładu prof. Cena (1981) z Wrocławia pokazując

zagrożenie jakie dla środowiska naturalnego i hodowlanego

zagrożenie jakie dla środowiska naturalnego i hodowlanego

niosą technologie bezściołowe pisał:

niosą technologie bezściołowe pisał:



„

„

Dla technicznych korzyści samospływu i bezściołowości poświęcono

Dla technicznych korzyści samospływu i bezściołowości poświęcono

bezpieczeństwo ludzi i zwierząt, wywołano niebywałe zagrożenie i

bezpieczeństwo ludzi i zwierząt, wywołano niebywałe zagrożenie i

zniszczenia środowiska, podwyższono koszty budowy i urządzeń

zniszczenia środowiska, podwyższono koszty budowy i urządzeń

gigantycznych pomieszczeń, a przede wszystkim doprowadzono do

gigantycznych pomieszczeń, a przede wszystkim doprowadzono do

bankructwa

bankructwa

i nieopłacalności hodowli, bez możliwości jakiegoś korzystnego wyjścia z

i nieopłacalności hodowli, bez możliwości jakiegoś korzystnego wyjścia z

tego zaułka. Wynikło to z bezwzględnej przewagi aroganckiej techniki

tego zaułka. Wynikło to z bezwzględnej przewagi aroganckiej techniki

nad fizjologią bezbronnych zwierząt, a wyrosło w atmosferze

nad fizjologią bezbronnych zwierząt, a wyrosło w atmosferze

prymitywnej

radości

prymitywnej

radości

z bezkarnego popełnienia herezji zoohigienicznych, co było możliwe

z bezkarnego popełnienia herezji zoohigienicznych, co było możliwe

w klimacie sprzyjającym budowie (....) gigantów, dla których świadomie,

w klimacie sprzyjającym budowie (....) gigantów, dla których świadomie,

a beztrosko nie przewidziano utylizacji 1000 m3 gnojowicy dziennie.”

a beztrosko nie przewidziano utylizacji 1000 m3 gnojowicy dziennie.”



Aby zwierzęta mogły przystosować się do zmieniających

Aby zwierzęta mogły przystosować się do zmieniających

się warunków, w nich żyć, rozwijać się, zachować

się warunków, w nich żyć, rozwijać się, zachować

zdrowie

zdrowie

i rozmnażać się, muszą móc zaspokajać swoje

i rozmnażać się, muszą móc zaspokajać swoje

podstawowe potrzeby biologiczne. Brak zaspokajania

podstawowe potrzeby biologiczne. Brak zaspokajania

potrzeb

biologicznych

prowadzi

do

zaburzeń

potrzeb

biologicznych

prowadzi

do

zaburzeń

metabolicznych, choroby, a nawet śmierci.

metabolicznych, choroby, a nawet śmierci.

Długotrwałe niezaspokojenie potrzeb związanych ze

Długotrwałe niezaspokojenie potrzeb związanych ze

sferą psychiczną, zwanych potrzebami behawioralnymi,

sferą psychiczną, zwanych potrzebami behawioralnymi,

wywołuje frustrację i cierpienie, objawiające się

wywołuje frustrację i cierpienie, objawiające się

nietypowymi formami zachowania się (Empel 1999).

nietypowymi formami zachowania się (Empel 1999).

Warunki dobrostanu:

Warunki dobrostanu:



wolność zwierzęcia od:

wolność zwierzęcia od:

•

Głodu i pragnienia

Głodu i pragnienia

•

Bólu

Bólu

•

Urazów i choroby

Urazów i choroby

•

Dyskomfortu

Dyskomfortu

•

Strachu i stresu

Strachu i stresu



możliwości wyrażania normalnych form behawioru.

możliwości wyrażania normalnych form behawioru.



Przez wieki udomowiania zwierząt ich

Przez wieki udomowiania zwierząt ich

organizm poddawał się dwóm głównym

organizm poddawał się dwóm głównym

sposobom przystosowania:

sposobom przystosowania:

•

Przystosowaniu się do zmienianych przez

Przystosowaniu się do zmienianych przez

hodowców warunków środowiskowych,

hodowców warunków środowiskowych,

•

Przystosowaniu się do kształtowanych

Przystosowaniu się do kształtowanych

genetycznie zmian w morfologii i fizjologii

genetycznie zmian w morfologii i fizjologii

własnego organizmu.

własnego organizmu.

Przystosowanie

się

Przystosowanie

się

może

dotyczyć

może

dotyczyć

pojedynczego osobnika

pojedynczego osobnika

, można wtedy

, można wtedy

mówić

mówić

o

o

aklimatyzacji

aklimatyzacji

, może dotyczyć

, może dotyczyć

populacji

populacji

zwierząt

zwierząt

w danym gatunku na przestrzeni

w danym gatunku na przestrzeni

pokoleń i określimy to

pokoleń i określimy to

adaptacją

adaptacją

.

.



W procesach adaptacji główne znaczenie ma

W procesach adaptacji główne znaczenie ma

hodowca

hodowca

– to on na przestrzeni pokoleń wybierał zwierzęta

– to on na przestrzeni pokoleń wybierał zwierzęta

bardziej przydatne dla człowieka, eliminował

bardziej przydatne dla człowieka, eliminował

zwierzęta mniej wydajne, poprzez kojarzenie

zwierzęta mniej wydajne, poprzez kojarzenie

zwierząt o cechach przydatnych

zwierząt o cechach przydatnych

wytwarzał nowe

wytwarzał nowe

rasy

rasy

, hodowca pomagał środowisku w doborze

, hodowca pomagał środowisku w doborze

naturalnym,

naturalnym,

on kształtował ewolucję

on kształtował ewolucję

w grupie

w grupie

zwierząt udomowionych.

zwierząt udomowionych.



Niestety takie postępowanie spowodowało ocenę

Niestety takie postępowanie spowodowało ocenę

przedmiotową zwierząt, ocenę korzyści, jakie można

przedmiotową zwierząt, ocenę korzyści, jakie można

z utrzymania zwierzęcia uzyskać,

z utrzymania zwierzęcia uzyskać,

zwierzę nie było

zwierzę nie było

traktowane podmiotowo,

traktowane podmiotowo,

nie było brane pod uwagę

nie było brane pod uwagę

samopoczucie zwierząt, ich potrzeby psychiczne.

samopoczucie zwierząt, ich potrzeby psychiczne.



Przez ostatnie trzydzieści lat trwa dyskusja nad

Przez ostatnie trzydzieści lat trwa dyskusja nad

pojęciem dobrostanu zwierząt, pojemności tego

pojęciem dobrostanu zwierząt, pojemności tego

terminu, czyli podstawowych zagadnień opisujących

terminu, czyli podstawowych zagadnień opisujących

ten stan, prób poprawy czynników wchodzących w

ten stan, prób poprawy czynników wchodzących w

zakres tego pojęcia.

zakres tego pojęcia.



Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia

Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia

fizycznego

fizycznego

i psychicznego osiągany w warunkach pełnej harmonii

i psychicznego osiągany w warunkach pełnej harmonii

organizmu w jego środowisku (Hughes 1988).

organizmu w jego środowisku (Hughes 1988).



Broom (1987) stwierdza, że dobrostan jest takim stanem

Broom (1987) stwierdza, że dobrostan jest takim stanem

organizmu, w którym zwierzę potrafi „dawać sobie radę”

organizmu, w którym zwierzę potrafi „dawać sobie radę”

lub „uporać się” z czynnikami środowiska.

lub „uporać się” z czynnikami środowiska.

Dobrostan jest stanem osobnika wyrażającym jego

Dobrostan jest stanem osobnika wyrażającym jego

usiłowania radzenia sobie ze środowiskiem (Broom 1986)

usiłowania radzenia sobie ze środowiskiem (Broom 1986)



Według Sainsbury (1984) dobrostan stanowi zespół

Według Sainsbury (1984) dobrostan stanowi zespół

warunków

pokrywających

potrzeby

biologiczne

i

warunków

pokrywających

potrzeby

biologiczne

i

behawioralne organizmu, co umożliwia objawienie pełni

behawioralne organizmu, co umożliwia objawienie pełni

jego możliwości genetycznych.

jego możliwości genetycznych.



Dobrostan jest to stan prawidłowej dynamiki ustroju

Dobrostan jest to stan prawidłowej dynamiki ustroju

zwierzęcego kształtowany przez czynniki zewnętrzne i

zwierzęcego kształtowany przez czynniki zewnętrzne i

wewnętrzne środowiska, w którym zwierzę przebywa

wewnętrzne środowiska, w którym zwierzę przebywa

oraz przez możliwości adaptacyjne zwierząt.

oraz przez możliwości adaptacyjne zwierząt.



Celem ludzi skupionych wokół pojęcia dobrostanu

Celem ludzi skupionych wokół pojęcia dobrostanu

zwierząt

zwierząt

jest wypracowanie

jest wypracowanie

alternatywnych systemów chowu

alternatywnych systemów chowu

,

,

w

w

których maksymalizacja zysku z tytułu utrzymania

których maksymalizacja zysku z tytułu utrzymania

zwierząt jest wynikiem spełnienia potrzeb biologicznych

zwierząt jest wynikiem spełnienia potrzeb biologicznych

zwierząt,

a

nie

bezwzględnej

zwierząt,

a

nie

bezwzględnej

ich eksploatacji (Kołacz, Bodak, 1999).

ich eksploatacji (Kołacz, Bodak, 1999).



Pojęcie dobrostanu, poprzez nacisk grup ludzi, dla

Pojęcie dobrostanu, poprzez nacisk grup ludzi, dla

których warunki bytowania zwierząt są ważne, na stałe

których warunki bytowania zwierząt są ważne, na stałe

wpisało się do wzajemnych relacji człowiek – zwierzęta.

wpisało się do wzajemnych relacji człowiek – zwierzęta.

Zostały skodyfikowane przez różne gremia w tym także te

Zostały skodyfikowane przez różne gremia w tym także te

najbardziej opiniotwórcze, zasady postępowania ze

najbardziej opiniotwórcze, zasady postępowania ze

zwierzętami, by wymogi dobrostanu były spełnione.

zwierzętami, by wymogi dobrostanu były spełnione.



Przepisy te

Przepisy te

przyjęte przez Radę Europy, a także zapisane

przyjęte przez Radę Europy, a także zapisane

w dyrektywach Unii Europejskiej

w dyrektywach Unii Europejskiej

są

są

dla Polski, jako

dla Polski, jako

członka UE obowiązujące.

członka UE obowiązujące.

•

Metody chowu zwierząt z zachowaniem reguł

Metody chowu zwierząt z zachowaniem reguł

dobrostanu tym różnią się od metod „przemysłowych”,

dobrostanu tym różnią się od metod „przemysłowych”,

że silnie eksponują sferę psychiczną zwierząt, poziom

że silnie eksponują sferę psychiczną zwierząt, poziom

ich tolerancji dla rozwiązań technologicznych.

ich tolerancji dla rozwiązań technologicznych.

Tab. 1. Warunki niezbędne do zabezpieczenia

Tab. 1. Warunki niezbędne do zabezpieczenia

dobrostanu zwierząt gospodarskich (Hollands

dobrostanu zwierząt gospodarskich (Hollands

1992)

1992)

Wymogi dobrostanu

Wymogi dobrostanu

Warunki niezbędne do pełnie-nia

Warunki niezbędne do pełnie-nia

wymogów dobrostanu

wymogów dobrostanu

Wolne od głodu i

Wolne od głodu i

pragnienia

pragnienia

zapewnienie świeżej wody i paszy

zapewnienie świeżej wody i paszy

pokrywającej potrzeby w zakresie

pokrywającej potrzeby w zakresie

wzrostu i zdrowotnośc.

wzrostu i zdrowotnośc.

Wolne od dyskomfortu

Wolne od dyskomfortu

zabezpieczenie wygodnej

zabezpieczenie wygodnej

powierzchni wypoczynku,

powierzchni wypoczynku,

możliwości schronienia

możliwości schronienia

oraz optymalnych warunków

oraz optymalnych warunków

środowiska

środowiska

Wolne od bólu, urazów

Wolne od bólu, urazów

i chorób

i chorób

zapewnienie prewencji, profilaktyki,

zapewnienie prewencji, profilaktyki,

szybkiej diagnostyki i skutecznego

szybkiej diagnostyki i skutecznego

leczenia

leczenia

Wolne od strachu i

Wolne od strachu i

stresu

stresu

eliminacja czynników stresogennych

eliminacja czynników stresogennych

Zdolne do wyrażania

Zdolne do wyrażania

normalnego behawioru

normalnego behawioru

zapewnienie odpowiedniej

zapewnienie odpowiedniej

przestrzeni życiowej i składu

przestrzeni życiowej i składu

socjalnego w grupie

socjalnego w grupie

Kryteria oceny dobrostanu

Kryteria oceny dobrostanu

zwierząt

zwierząt



Celem wielorakich działań podejmowanych z myślą

Celem wielorakich działań podejmowanych z myślą

o dobrostanie zwierząt jest wypracowanie alternatywnych

o dobrostanie zwierząt jest wypracowanie alternatywnych

systemów chowu, w których maksymalizacja zysku z tytułu

systemów chowu, w których maksymalizacja zysku z tytułu

produkcji jest wynikiem spełnienia potrzeb biologicznych

produkcji jest wynikiem spełnienia potrzeb biologicznych

zwierząt, a nie bezwzględnej ich eksploatacji (Kołacz, Bodak

zwierząt, a nie bezwzględnej ich eksploatacji (Kołacz, Bodak

1999).

1999).



Pojęcie dobrostanu zostało zdefiniowane dopiero kilkanaście

Pojęcie dobrostanu zostało zdefiniowane dopiero kilkanaście

lat temu, z tego też powodu metodyka badań dobrostanu nie

lat temu, z tego też powodu metodyka badań dobrostanu nie

jest

jest

w pełni ukształtowana, nowi autorzy próbują przekonać innych

w pełni ukształtowana, nowi autorzy próbują przekonać innych

specjalistów do poszczególnych czynników, których zbadanie

specjalistów do poszczególnych czynników, których zbadanie

da nam odpowiedź, jaki poziom dobrostanu panuje w grupie

da nam odpowiedź, jaki poziom dobrostanu panuje w grupie

badanych zwierząt.

badanych zwierząt.



Empel (1996) wprowadził terminy:

Empel (1996) wprowadził terminy:

wysoki poziom dobrostanu, obniżony poziom dobrostanu

wysoki poziom dobrostanu, obniżony poziom dobrostanu

i niski poziom dobrostanu.

i niski poziom dobrostanu.



Kołacz i Bodak (1999) przyjmują te terminy za

Kołacz i Bodak (1999) przyjmują te terminy za

słuszne potwierdzając tezy Empla (1996), że

słuszne potwierdzając tezy Empla (1996), że

tłumaczenie na polski pojęcia „

tłumaczenie na polski pojęcia „

very good welfare

very good welfare

”

”

jako „

jako „

bardzo dobry dobrostan

bardzo dobry dobrostan

” jest niezręczne i

” jest niezręczne i

zastąpienie go wysokim poziomem dobrostanu

zastąpienie go wysokim poziomem dobrostanu

można uznać za właściwe.

można uznać za właściwe.



Twórca pojęcia dobrostanu Broom (1988) stwierdza

Twórca pojęcia dobrostanu Broom (1988) stwierdza

w swej kolejnej pracy, że poziom dobrostanu może

w swej kolejnej pracy, że poziom dobrostanu może

być obiektywnie określony metodami naukowymi.

być obiektywnie określony metodami naukowymi.



Wskaźnikami wysokiego poziomu dobrostanu

Wskaźnikami wysokiego poziomu dobrostanu

są:

są:

•

zadawalający stan zdrowia

zadawalający stan zdrowia

•

prawidłowe wzrastanie i dojrzewanie

prawidłowe wzrastanie i dojrzewanie

•

wysoka płodność i produkcyjność

wysoka płodność i produkcyjność

•

różnorodność prawidłowych form zachowania się,

różnorodność prawidłowych form zachowania się,

w tym oznak przeżywania emocji przyjemności.

w tym oznak przeżywania emocji przyjemności.



Zdolność organizmu zwierzęcego do poradzenia sobie z

Zdolność organizmu zwierzęcego do poradzenia sobie z

wpływem abiotycznych i biotycznych czynników otoczenia

wpływem abiotycznych i biotycznych czynników otoczenia

związane

jest

związane

jest

z działaniem struktur korowych mózgu, polegającym na

z działaniem struktur korowych mózgu, polegającym na

dostosowaniu metabolizmu tego organizmu do sygnałów,

dostosowaniu metabolizmu tego organizmu do sygnałów,

informacji o czynnikach środowiska zewnętrznego.

informacji o czynnikach środowiska zewnętrznego.



Kołacz i Bodak (1999) stwierdzają, że dominuje obecnie

Kołacz i Bodak (1999) stwierdzają, że dominuje obecnie

podział

wskaźników

dobrostanu

na

fizjologiczne,

podział

wskaźników

dobrostanu

na

fizjologiczne,

behawioralne,

zdrowotne

behawioralne,

zdrowotne

i produkcyjne,

i produkcyjne,

a metody badawcze przejęte z tych dziedzin

a metody badawcze przejęte z tych dziedzin

są uważane za miarodajne w szacowaniu dobrostanu

są uważane za miarodajne w szacowaniu dobrostanu

zwierząt.

zwierząt.



W rzeczywistości parametry fizjologiczne i behawioralne

W rzeczywistości parametry fizjologiczne i behawioralne

opisują ten sam stan ustroju, a wykładnią dobrostanu

opisują ten sam stan ustroju, a wykładnią dobrostanu

organizmu jest poziom produkcji i zdrowia

organizmu jest poziom produkcji i zdrowia

(Kołacz, Bodak,

(Kołacz, Bodak,

1999). Autorzy ci zwracają uwagę na tzw. wskaźniki

1999). Autorzy ci zwracają uwagę na tzw. wskaźniki

uzupełniające, którymi mogą być m.in.

uzupełniające, którymi mogą być m.in.

parametry

parametry

techniczno-technologiczne

budynku

inwentarskiego,

techniczno-technologiczne

budynku

inwentarskiego,

jak wartości ciepłochronne przegród konstrukcyjnych,

jak wartości ciepłochronne przegród konstrukcyjnych,

rodzaj materiałów użytych do konstrukcji urządzeń,

rodzaj materiałów użytych do konstrukcji urządzeń,

sprawność systemów wentylacyjnych i ogrzewczych, sposób

sprawność systemów wentylacyjnych i ogrzewczych, sposób

ograniczania swobody zwierząt i inne.

ograniczania swobody zwierząt i inne.



Urazogenność i awaryjność urządzeń,

Urazogenność i awaryjność urządzeń,

stosowanie materiałów nieobojętnych dla

stosowanie materiałów nieobojętnych dla

zdrowia lub nawet toksycznych, jak również

zdrowia lub nawet toksycznych, jak również

wadliwe rozwiązania funkcjonalne stanowią

wadliwe rozwiązania funkcjonalne stanowią

poważne zagrożenie dobrostanu (Kołacz,

poważne zagrożenie dobrostanu (Kołacz,

Bodak, 1999).

Bodak, 1999).



Procesy życiowe zwierząt mogą być

Procesy życiowe zwierząt mogą być

zaburzane przez stany lękowe przed

zaburzane przez stany lękowe przed

człowiekiem. Można określić w jaki sposób

człowiekiem. Można określić w jaki sposób

lęk wpływa na produkcyjność.

lęk wpływa na produkcyjność.



W testach przeprowadzonych na świniach (Hemsworth

W testach przeprowadzonych na świniach (Hemsworth

i wsp. 1987), określano natężenie lęku w odpowiedzi na

i wsp. 1987), określano natężenie lęku w odpowiedzi na

zróżnicowane zachowanie człowieka, a to przyjazne

zróżnicowane zachowanie człowieka, a to przyjazne

(klepanie, przywoływanie, głaskanie), nieprzyjazne

(klepanie, przywoływanie, głaskanie), nieprzyjazne

(szturchanie, przepędzanie) i szokujące (stymulacja

(szturchanie, przepędzanie) i szokujące (stymulacja

stanów

lękowych

stanów

lękowych

z użyciem elektrycznego tresera).

z użyciem elektrycznego tresera).

Na zachowania przyjazne zwierzęta reagowały krótkim

Na zachowania przyjazne zwierzęta reagowały krótkim

czasem interakcji, niskim stężeniem hormonów

czasem interakcji, niskim stężeniem hormonów

stresowych

stresowych

i istotnie wyższym poziomem produkcji. Nasilonym

i istotnie wyższym poziomem produkcji. Nasilonym

stanom lękowym odpowiadał odpowiednio dłuższy czas

stanom lękowym odpowiadał odpowiednio dłuższy czas

interakcji, wyższy poziom hormonów stresowych oraz

interakcji, wyższy poziom hormonów stresowych oraz

obniżony potencjał biotyczny, szczególnie w zakresie

obniżony potencjał biotyczny, szczególnie w zakresie

parametrów

reprodukcyjnych.

parametrów

reprodukcyjnych.

Co więcej, u zwierząt niepokojonych podwyższony

Co więcej, u zwierząt niepokojonych podwyższony

poziom kortykosterydów występował nie tylko w czasie

poziom kortykosterydów występował nie tylko w czasie

niepokojenia,

ale

również

w

okresach

braku

niepokojenia,

ale

również

w

okresach

braku

negatywnych

bodźców,

negatywnych

bodźców,

co wskazuje na chroniczną postać stresu.

co wskazuje na chroniczną postać stresu.



Inne czynniki produkcyjno-technologiczne, jak

Inne czynniki produkcyjno-technologiczne, jak

wielkość i skład socjalny grupy oraz przestrzeń

wielkość i skład socjalny grupy oraz przestrzeń

życiowa, mogą stan lęku nasilać lub osłabiać.

życiowa, mogą stan lęku nasilać lub osłabiać.



Ponieważ interakcje człowiek-zwierzę mają daleko

Ponieważ interakcje człowiek-zwierzę mają daleko

idące konsekwencje produkcyjne, nie jest to

idące konsekwencje produkcyjne, nie jest to

obojętne, jakiego typu

obojętne, jakiego typu

cechy osobowości prezentują

cechy osobowości prezentują

osoby zatrudnione bezpośrednio przy obsłudze

osoby zatrudnione bezpośrednio przy obsłudze

zwierząt.

zwierząt.

W rękach farmera – poprzez sposób

W rękach farmera – poprzez sposób

sprawowania opieki – spoczywa dobrostan zwierząt.

sprawowania opieki – spoczywa dobrostan zwierząt.



Według Hemswortha i wsp. (1987), osoby

Według Hemswortha i wsp. (1987), osoby

zatrudnione przy obsłudze zwierząt powinny

zatrudnione przy obsłudze zwierząt powinny

przejawiać w stosunku do nich wypływającą z

przejawiać w stosunku do nich wypływającą z

przekonania życzliwość, która pozwala zwierzętom

przekonania życzliwość, która pozwala zwierzętom

zaakceptować człowieka jako „element” ich

zaakceptować człowieka jako „element” ich

siedliska. Jest to podstawowy warunek minimalizacji

siedliska. Jest to podstawowy warunek minimalizacji

lęku przed człowiekiem, a przez to kształtowania

lęku przed człowiekiem, a przez to kształtowania

produkcyjności stada.

produkcyjności stada.



Prawidłowe oszacowanie dobrostanu napotyka

Prawidłowe oszacowanie dobrostanu napotyka

trudności,

trudności,

gdyż wyznaczenie wyraźnej

gdyż wyznaczenie wyraźnej

granicy między stresem

granicy między stresem

a dobrostanem nie jest łatwe.

a dobrostanem nie jest łatwe.



Symptomy stresu ostrego nie muszą świadczyć o

Symptomy stresu ostrego nie muszą świadczyć o

obniżonym dobrostanie, a raczej stanowią u zwierząt

obniżonym dobrostanie, a raczej stanowią u zwierząt

prawidłową reakcję adaptacyjną (Kołacz, Bodak,

prawidłową reakcję adaptacyjną (Kołacz, Bodak,

1999).

1999).



Reakcja zwierząt na obecność człowieka – jako

Reakcja zwierząt na obecność człowieka – jako

źródła stresu emocjonalnego- powoduje zmiany w

źródła stresu emocjonalnego- powoduje zmiany w

stężeniu

kortykosterydów

stężeniu

kortykosterydów

w zakresie od –4 do +64%, przy czym działanie

w zakresie od –4 do +64%, przy czym działanie

niszczące struktury komórkowe następuje dopiero

niszczące struktury komórkowe następuje dopiero

po przekroczeniu stężeń tych hormonów o 40%, w

po przekroczeniu stężeń tych hormonów o 40%, w

porównaniu

do

normy

(Barnett

porównaniu

do

normy

(Barnett

i Hemsworth, 1990).

i Hemsworth, 1990).

Behawioralne aspekty oceny

Behawioralne aspekty oceny

dobrostanu

dobrostanu



Zdaniem wielu autorów, cytowanych przez Kołacza i

Zdaniem wielu autorów, cytowanych przez Kołacza i

Bodak (1999), zachowanie się zwierząt stanowi

Bodak (1999), zachowanie się zwierząt stanowi

najbardziej miarodajne źródło informacji o stopniu

najbardziej miarodajne źródło informacji o stopniu

tolerancji

warunków

bytowych.

tolerancji

warunków

bytowych.

Ilościowa i jakościowa ocena odchyleń reakcji

Ilościowa i jakościowa ocena odchyleń reakcji

behawioralnych

behawioralnych

od

normy

stanowi

wskazanie

konieczności

od

normy

stanowi

wskazanie

konieczności

modyfikacji systemu technologicznego.

modyfikacji systemu technologicznego.



Im więcej osobników przejawia zaawansowane stany

Im więcej osobników przejawia zaawansowane stany

patoetologiczne, tym pilniejsze jest dokonanie

patoetologiczne, tym pilniejsze jest dokonanie

określonych

zmian

określonych

zmian

w środowisku zwierząt.

w środowisku zwierząt.



U zwierząt wyższych

U zwierząt wyższych

reakcje behawioralne przebiegają

reakcje behawioralne przebiegają

z włączeniem sfery psychicznej

z włączeniem sfery psychicznej

i są wysoce skorelowane

i są wysoce skorelowane

z funkcjami systemów fizjologicznych.

z funkcjami systemów fizjologicznych.

Jeżeli obciążenia środowiskowe powodują odmienne

Jeżeli obciążenia środowiskowe powodują odmienne

zachowanie osobnika w porównaniu do gatunkowego

zachowanie osobnika w porównaniu do gatunkowego

wzorca, wówczas można przewidywać, że przyczyną są

wzorca, wówczas można przewidywać, że przyczyną są

zmiany

w

aktywności

chemicznej

zmiany

w

aktywności

chemicznej

i elektrycznej mózgu oraz zaburzenia w neurotransmisji

i elektrycznej mózgu oraz zaburzenia w neurotransmisji

i neuromodulacji.

i neuromodulacji.



Zmiany czynnościowe ośrodków nerwowych rzutują

Zmiany czynnościowe ośrodków nerwowych rzutują

na funkcje mózgu oraz autonomicznego układu

na funkcje mózgu oraz autonomicznego układu

nerwowego,

nerwowego,

co z kolei prowadzi do dewiacji behawioralnych, zmian

co z kolei prowadzi do dewiacji behawioralnych, zmian

patomorfologicznych w obrębie narządów, zmian

patomorfologicznych w obrębie narządów, zmian

metabolizmu, supresji immunologicznej i obniżenia

metabolizmu, supresji immunologicznej i obniżenia

zdolności rozrodczej.w ten sposób rozwija się spirala

zdolności rozrodczej.w ten sposób rozwija się spirala

przyczynowo-skutkowa: niedostateczny dobrostan –

przyczynowo-skutkowa: niedostateczny dobrostan –

anomalie behawioralne – pogorszony stan zdrowia

anomalie behawioralne – pogorszony stan zdrowia

– obniżona produkcja, a w sytuacjach ekstremalnych –

– obniżona produkcja, a w sytuacjach ekstremalnych –

śmierć osobnika.

śmierć osobnika.

McBride (1980) wyróżnia u zwierząt

McBride (1980) wyróżnia u zwierząt

dwa poziomy reakcji

dwa poziomy reakcji

stanowiących wyraz adaptacji do warunków środowiska.

stanowiących wyraz adaptacji do warunków środowiska.

Poziom pierwszy odnosi się do reakcji behawioralnych

Poziom pierwszy odnosi się do reakcji behawioralnych

(predominantly behavioural response

(predominantly behavioural response

) i uwzględnia takie

) i uwzględnia takie

zachowania, jak np. unikanie zagrożenia na bazie nabytych

zachowania, jak np. unikanie zagrożenia na bazie nabytych

doświadczeń („

doświadczeń („

wycofywanie się

wycofywanie się

”), czy też grupowanie

”), czy też grupowanie

(„

(„

tulenie

tulenie

”), typowe w warunkach niskiej temperatury

”), typowe w warunkach niskiej temperatury

otoczenia.

otoczenia.

Towarzyszą temu krótkotrwałe (

Towarzyszą temu krótkotrwałe (

współwystępujące

współwystępujące

) reakcje

) reakcje

fizjologiczne (wzrost częstotliwości oddechów i akcji serca,

fizjologiczne (wzrost częstotliwości oddechów i akcji serca,

drżenie mięśni), które jednak nie muszą powodować

drżenie mięśni), które jednak nie muszą powodować

skutków w postaci obniżenia potencjału biotycznego.

skutków w postaci obniżenia potencjału biotycznego.

Jeżeli poziom pierwszy nie kompensuje obciążeń, wówczas

Jeżeli poziom pierwszy nie kompensuje obciążeń, wówczas

reakcje zachodzą

reakcje zachodzą

na poziomie drugim, gdzie dominująca

na poziomie drugim, gdzie dominująca

jest odpowiedź fizjologiczna

jest odpowiedź fizjologiczna

(

(

predominantly physiological

predominantly physiological

response

response

),

),

zachodząca

zachodząca

z

udziałem

systemu

neuro-endokrynalnego

i

z

udziałem

systemu

neuro-endokrynalnego

i

autonomicznego

układu

nerwowego,

a

odpowiedź

autonomicznego

układu

nerwowego,

a

odpowiedź

behawioralna jest odpowiedzią współwystępującą.

behawioralna jest odpowiedzią współwystępującą.

Koszt reakcji drugiego poziomu jest dla organizmu znacznie

Koszt reakcji drugiego poziomu jest dla organizmu znacznie

wyższy, co przejawia się w obniżeniu wskaźników wzrostu

wyższy, co przejawia się w obniżeniu wskaźników wzrostu

i płodności, a także pogorszenia stanu zdrowia zwierząt.

i płodności, a także pogorszenia stanu zdrowia zwierząt.



Dobrostan zwierząt a obowiązujące prawo w

Dobrostan zwierząt a obowiązujące prawo w

UE

UE

W 1980 r. w Amsterdamie, powołano europejską grupę

W 1980 r. w Amsterdamie, powołano europejską grupę

ekspertów, której zadaniem było uzyskanie postępu w

ekspertów, której zadaniem było uzyskanie postępu w

europejskiej legislacji dotyczącej ochrony zwierząt. Grupa

europejskiej legislacji dotyczącej ochrony zwierząt. Grupa

ta bezpośrednio reprezentuje instytucje zajmujące się

ta bezpośrednio reprezentuje instytucje zajmujące się

ochroną zwierząt w państwach członkowskich, a dzięki

ochroną zwierząt w państwach członkowskich, a dzięki

regularnym

kontaktom

z

innymi

europejskimi

regularnym

kontaktom

z

innymi

europejskimi

organizacjami może zajmować jednolite stanowisko

organizacjami może zajmować jednolite stanowisko

w tej sprawie.

w tej sprawie.

Obecnie legislacja Wspólnot Europejskich obejmuje

Obecnie legislacja Wspólnot Europejskich obejmuje

wymagania dotyczące ochrony zwierząt i ich chowu

wymagania dotyczące ochrony zwierząt i ich chowu

(cielęta, świnie, kury nioski), uboju i transportu, używania

(cielęta, świnie, kury nioski), uboju i transportu, używania

zwierząt do prac badawczych oraz w ograniczonym

zwierząt do prac badawczych oraz w ograniczonym

zakresie testowania na nich pewnych produktów. Do tej

zakresie testowania na nich pewnych produktów. Do tej

pory brak zasad rejestracji ogrodów zoologicznych oraz

pory brak zasad rejestracji ogrodów zoologicznych oraz

oceny ich prac w dziedzinie zachowania ginących gatunków

oceny ich prac w dziedzinie zachowania ginących gatunków

zwierząt. Nadal nie są rozwiązane sprawy dotyczące

zwierząt. Nadal nie są rozwiązane sprawy dotyczące

polowania na lisy z użyciem psów i z walkami byków oraz

polowania na lisy z użyciem psów i z walkami byków oraz

zasady postępowania z bezdomnymi psami (Wilkins, 2002).

zasady postępowania z bezdomnymi psami (Wilkins, 2002).