Ubóstwo i wykluczenie

społeczne

jako współczesny problem

europejski

Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej

Czym według Was

jest „ubóstwo”?

Kogo określamy

jako „ubogiego”?

Ubóstwo

Ubóstwo określamy względem podstawowych potrzeb

życiowych człowieka, związanych z jego strukturą

biologiczną, których zaspokojenie decyduje o przeżyciu, a

zależy w dużej mierze od posiadania pieniędzy lub innych

dóbr materialnych.

Kryteriami ubóstwa będą zatem:



dostęp do wody pitnej,



właściwe warunki sanitarne,



wartościowa żywność,



odpowiednia odzież,



godne miejsce i warunki zamieszkania.

„Ubóstwo” to stan osoby, w którym brakuje jej

podstawowych dóbr, na skutek czego jej podstawowe

potrzeby nie są zaspokojone.

Jak „mierzymy” ubóstwo?

Sposób mierzenia ubóstwa jest zagadnieniem

skomplikowanym ze względu na złożoność zjawiska.

Generalnie, ubóstwo mierzone jest w ujęciu absolutnym

lub względnym.

W podejściu absolutnym ubogie są te rodziny, te osoby,

które nie mają możliwości zaspokojenia potrzeb

uznanych w danych warunkach za podstawowe,

niezależnie od tego, na jakim poziomie żyją lepiej

sytuowane warstwy społeczeństwa.

W podejściu względnym (lub relatywnym) ubóstwo

rozważane jest jako forma nierówności, nadmiernego

dystansu miedzy poziomem życia poszczególnych grup

społeczeństwa: ubogie są te osoby, rodziny, których

poziom życia jest znacznie niższy niż pozostałych

członków społeczeństwa.

Ustalanie poziomu ubóstwa

w Polsce

Przyjęta w Polsce ustawowa granica ubóstwa, czyli kwota, która uprawnia

do ubiegania się o przyznanie

świadczenia pieniężnego z systemu opieki społecznej,

wyniosła w 2010 r.

dla jednoosobowego gospodarstwa domowego: 477 zł,

zaś dla czteroosobowego: 1404 zł (351 zł na osobę)

Gospodarstwo domowe zostaje uznane za ubogie, jeśli poziom wydatków

był niższy od wartości przyjętej za granicę ubóstwa.

Poniżej ustawowej granicy ubóstwa w 2010 r. żyło w Polsce 7,3% osób w

gospodarstwach domowych. Wśród nich najwięcej jest osób bezrobotnych,

mieszkających na wsi, rolników, rencistów, utrzymujący się z pomocy

społecznej. Utrzymało się też zjawisko częstszego zagrożenia ubóstwem

ludzi młodych, w tym dzieci, głównie z rodzin wielodzietnych.

W 2010 r. ok. 12% dzieci do lat 18 wchodziło w skład gospodarstw, w

których poziom wydatków był niższy od ustawowej granicy ubóstwa. Dzieci

i młodzież do lat 18 stanowiły ok. 1/3 populacji zagrożonej skrajnym

ubóstwem.

Źródła:

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_ubostwo_w_polsce_2010.pdf

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_badanie_dochodow_i_warunkow_zycia_EU-
SILC_2010r.pdf

Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_ubostwo_w_polsce-broszura.pdf

Najbardziej zagrożoną ubóstwem grupą społeczną w Polsce
są beneficjenci pomocy socjalnej, bezrobotni, pracujący
nielegalnie oraz rolnicy. Najlepiej mają się przedsiębiorcy oraz…
emeryci.

MPI

Wskaźnik Wielowymiarowości Ubóstwa (Multidimensional

Poverty Index - MPI) to skomplikowane narzędzie statystyczne

za pomocą dziesięciu wskaźników analizuje trzy wymiary

funkcjonowania gospodarstw domowych w krajach rozwijających

się:



zdrowie (umieralność dzieci i poziom żywienia),



poziom edukacji (lata nauki i wiek jej podjęcia),



poziom życia (elektryczność, warunki sanitarne, woda

pitna, paliwo kuchenne, stan podłóg i posiadany

majątek).

MPI został opracowany na uniwersytecie oxfordzkim w 2010 roku i

zastosowany po raz pierwszy w corocznym raporcie ONZ

dotyczącym rozwoju na świecie (The 2010 United Nations

Development Programme Human Development Report). Pod

względem MPI, Polska znajduje się w grupie państw o bardzo

wysokim stopniu rozwoju.

Źródło:

http://www.ophi.org.uk/policy/multidimensional-poverty-index/
http://en.wikipedia.org/wiki/Multidimensional_Poverty_Index
http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_PO_Summary.pdf

Mimo że społeczeństwa Unii Europejskiej są uważane za zamożne,

szacuje się, że ponad 82 miliony Europejczyków żyje na granicy

ubóstwa – stanowi to 16,4 % populacji UE.
Zgodnie z definicją przyjętą przez UE, ludzie żyjący w ubóstwie

utrzymują się za mniej niż 60% mediany dochodów w danym kraju.

Jak sądzicie, czym

jest „wykluczenie

społeczne”? Z czym

kojarzy się Wam to

sformułowanie?

Wykluczenie społeczne

„Wykluczenie społeczne” określamy względem możliwości i

warunków uczestnictwa osoby w życiu politycznym,

kulturalnym i gospodarczym społeczeństwa.

Kryteriami wykluczenia społecznego będzie zatem brak m.in.:
a) dostępu do instytucji państwowych i politycznych, wpływu

na podejmowane decyzje, brak postawy obywatelskiej,

akceptacji we własnym środowisku (z różnych względów);

b) dostępu do edukacji, sztuki, rozrywki, wypoczynku oraz

informacji i mediów, jak również niezrozumienie wartości

fundujących dane społeczeństwo;

c) pracy i godnej płacy, możliwości korzystania z systemu

zabezpieczeń społecznych, ochrony zdrowia, transportu czy

dóbr publicznych, jak również do dóbr konsumpcyjnych.

„Wykluczenie społeczne” to stan wyobcowania z życia

wspólnoty - w jego wymiarach politycznym, kulturalnym czy

gospodarczym.

Grupami społecznymi

najbardziej narażonymi na wykluczenie

społeczne są:



długotrwale bezrobotni,



osoby niepełnosprawne,



osoby chore psychicznie,



uzależnieni,



opuszczający zakłady karne i poprawcze,



kobiety samotnie wychowujące dzieci,



ofiary patologii życia rodzinnego,



osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych,



starsze osoby samotne,



bezdomni,



dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych oraz wychowujące się

poza rodziną,



osoby będące imigrantami oraz członkowi mniejszości narodowych

(np. członkowie społeczności romskiej).

Źródło: http://mfiles.pl/pl/index.php/Wykluczenie_spo%C5%82eczne

Oblicza wykluczenia

społecznego

w państwach UE



problemy zdrowotne i ograniczony (często płatny) dostęp

do usług medycznych



utrudniony (drogi) dostęp do edukacji, wypoczynku oraz

rozrywek



wykluczenie finansowe i nadmierne zadłużenie



praca i niska płaca nie gwarantujące likwidacji

zagrożenia ubóstwem



problemy z dostępem do mieszkań (zakup, wynajem),

zwłaszcza dla młodych rodzin



ograniczony dostęp do nowoczesnych technologii, np.

internetu (tzw. wykluczenie cyfrowe)



samotność i braku kontaktów z innymi ludźmi



wykluczenie finansowe, np. brak dostępu do kredytów i

usług finansowych



ograniczony dostęp do informacji

Jaka jest relacja

pomiędzy ubóstwem

i wykluczeniem

społecznym?

Relacja pomiędzy ubóstwem i wykluczeniem
społecznym jest przez badaczy odmiennie
interpretowana. Biorąc pod uwagę przyjęte
określenia, stwierdzamy, że zakres pojęcia
„ubóstwo” jest węższy od „wykluczenia
społecznego”. Tak rozumiane ubóstwo jest
przyczyną wykluczenia z życia społeczeństwa.

Ubóstwo   

Wykluczenie społeczne

Przykłady:

a) Osobie bezdomnej, często zmieniającej miejsce pobytu, trudniej
będzie brać udział w posiedzeniach np. Rady Osiedla, niż komuś, kto
ma stałe miejsce zamieszkania. Z powodu swej bezdomności jest ona
wykluczona poza obręb tych, którzy biorą udział w życiu samorządu
lokalnego.

b) Osobie długotrwale bezrobotnej trudno będzie zafundować sobie
wymarzone wakacje np. w Paryżu czy nad morzem. Z powodu braku
pracy jest wykluczona poza obręb osób korzystających z wypoczynku.

Tabela przedstawia porównanie ubóstwa i wykluczenia

społecznego

względem wybranych kryteriów.

Na podstawie: http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/Biblioteka/2006.4.pdf

 

UBÓSTWO

WYKLUCZENIE
SPOŁECZNE

SYTUACJA

brak dostępu do
podstawowych dóbr i
niezaspokojenie
podstawowych potrzeb

wyobcowanie z życia
politycznego, kulturalnego i
gospodarczego
społeczeństwa

CZEGO BRAKUJE

pieniądze, żywność,
mieszkanie, odzież, etc.

wielowymiarowy brak relacji
społecznych, takich, jak
zaangażowanie, integracja
czy władza

PODZIAŁ
SPOŁECZEŃSTWA

pionowy: stojący wyżej
(bogatsi) i stojący niżej
(biedniejsi)

poziomy: grupy wewnątrz
(włączeni) i na zewnątrz
(wyłączeni)

REMEDIUM

stworzenie możliwości
podjęcia pracy
zarobkowej

środki aktywizacyjne i
integracyjne

ANALIZA
NAUKOWA

ekonomia

socjologia

Ćwiczenie

Proszę zaklasyfikować wypowiedź do stanu, o

którym świadczy.

a)

„Od dwóch lat nie mogę znaleźć pracy, a warunki mojego życia katastrofalnie się

pogorszyły, czasem nie mam co do garnka włożyć. Gdy nie znajduję pracy dorywczej,

zbieram puszki i makulaturę. Po jakimś czasie, do jednego posiłku dziennie i pustego

żołądka można się przyzwyczaić. ” (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)

b)

„Po przebytej chorobie straciłam przyjaciół, nikt mnie nie odwiedza, nikt nie dzwoni,

nikt nie zaprasza. Właściwie, siedzę w domu zupełnie sama”. (ubóstwo/ wykluczenie

społeczne)

c)

„Znajomi często rozmawiają o tym, co przeczytali i obejrzeli w internecie, wspólnie

śmieją z żartów tam znalezionych. W domu nie mam dostępu do sieci, więc wypadłem

poza to towarzystwo”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)

d)

„Na korytarzu naszej kamienicy jest tylko jedna łazienka, często tworzą się kolejki.

Najgorzej jest rano. Na szczęście, na podwórzu jest sławojka. ” (ubóstwo /wykluczenie

społeczne)

e)

„Nie radziłem sobie w życiu, po zamknięciu zakładu moje długi narastały, dlatego

zostałem zmuszony do opuszczenia mieszkania. Dziś jestem bezdomny, nocuję na

dworcach i w noclegowniach”. (ubóstwo /wykluczenie społeczne)

f)

„Mąż i ja pracujemy, jednak zarabiamy na tyle mało, że choć wystarcza na związanie

końca z końcem, to o kredycie bankowym na własne mieszkania nie mamy co marzyć.

Jednak do końca życia nie będziemy mieszkali u jego rodziców. Chcemy coś wynająć –

to droższe, ale samodzielności jest większa.” (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)

g)

„Nie jestem w stanie kupić dzieciom takich ubrań, o jakich marzą. Wszystko, co noszą,

pochodzi z Caritasu, czasem z lumpeksu”. (ubóstwo /wykluczenie społeczne)

h)

„Nie sądzę, abym miał jakiś wpływ na decyzje, które podejmowane są przez władze

gminy, Wiecie przecież, jak oni traktują emerytów!”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)

i)

„Żadne z moich czworga dzieci nie chodzi do kina. Jeden bilet kosztuje 15 złotych, to

razem daje 60 zł. A za co kupię chleb i masło?!”. (ubóstwo/ wykluczenie społeczne)

Przyczyny ubóstwa i wykluczenia

społecznego

Osobiste

lenistwo, niegospodarność, nieudolność, uzależnienia,

nałogi i patologie, choroby, niepełnosprawność, brak
wykształcenia i analfabetyzm, podeszły wiek, brak
zabezpieczeń socjalnych, zaniżona samoocena (np.
kompleksy), rozwiązłość seksualna.

Pozaosobiste

strukturalne bezrobocie, spadek realnych dochodów wielu

grup zawodowych, klęski naturalne i katastrofy,
ograniczanie i wadliwe rozdzielanie środków na pomoc
społeczną, dyskryminujące wzorce kulturowe, nierówności
społeczne, wojny, opresywny system polityczno-
ekonomiczny, przestępczość, uchodźstwo, sąsiedztwo
polityczne, przemoc, migracje (często nielegalne).

Ekonomiczne przyczyny

ubóstwa

i wykluczenia społecznego



rozpad tradycyjnych form społecznych, np. rodziny



trudna sytuacja gospodarcza kontynentu, kraju, regionu



brak kapitału bądź sprzyjających warunków dla podjęcia

działalności gospodarczej



przestarzała technologia, generująca wysokie koszty

produkcji i niską jakość wyrobu; niewłaściwy sposób

produkcji rolnej, wydobycia i wykorzystania surowców



wciąż odczuwalne skutki systemu komunistycznego w

państwach Europy Środkowo-Wschodniej



niski kapitał społeczny, brak międzyludzkiego zaufania



brak lub niedorozwój infrastruktury (np. budynki, drogi,

telefon, internet)



błędnie prowadzona polityka ekonomiczna państwa lub UE,

biurokratyzacja i korupcja, wysokie podatki



konkurencja na rynku towarów i usług



doraźny charakter pomocy socjalnej



ideologie destruujące wzorce zachowań i ład społeczny

Na podstawie: Bank Światowy, Międzynarodowy
Fundusz Walutowy

Ubóstwo i wykluczenie społeczne w

Europie

na przykładzie Wielkiej Brytanii

Wydawać się może, że ubóstwo dotyka tylko najbiedniejsze

kraje UE. Tymczasem jest to problem obecny także w

najbogatszych państwach. Np. w Wielkiej Brytanii, w 2008

roku:



23 % populacji UK żyło w ubóstwie – 13,5 milionów osób.



31 % dzieci żyło w ubogich rodzinach - 4 miliony dzieci.



10,7 % osób dorosłych i 16,7% dzieci żyje w rodzinach, w

których nikt nie pracuje.



18 emerytów i rencistów dotkniętych było ubóstwem – 2

miliony osób. Zagrożenie ubóstwem osób 65+ wynosi 27%

w przypadku mężczyzn i 32% w przypadku kobiet. Jest ono

wyższe niż unijna średnia wynosząca odpowiednio 16% i

22%.



Ryzyko ubóstwa relatywnego dotyczy 19% brytyjskiego

społeczeństwa, wobec unijnej średniej wynoszącej 16%.

Źródła: Reporting poverty in the UK A practical guide for journalists, Revised edition 2009, strona 17;

http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=757&langId=en

(United Kingdom - Joint Report on Social Protection and Social Inclusion

2009)

…w województwie kujawsko-

pomorskim

Szacuje się, że w województwie kujawsko pomorskim poniżej granicy

ubóstwa przyjętej na poziomie minimum egzystencji żyło ok. 160 tys.

osób (ok. 8 %). W sferze ubóstwa ustawowego żyło ok. 340 tys.

mieszkańców województwa.

Żadnych oszczędności nie miało 65 % rodzin mieszkających w miastach

oraz 75 % rodzin na wsi. Na oszczędzanie może sobie pozwolić co 5

gospodarstwo (23 % gospodarstw domowych w miastach i 15 % na

wsi).

Co 20 gospodarstwo domowe zajmowało mieszkanie, w którym nie ma

toalety (2 % w miastach, 9 % na wsi); 6 % gospodarstw nie miało

łazienki, (4 % w miastach i 11 % na wsi), a w co setnym mieszkaniu

nie było bieżącej wody (przede wszystkim na wsi — 3 %). W 10-11 %

mieszkań znajdowały się niesprawne technicznie instalacje

elektryczne, kanalizacyjne i wodociągowe, a 13 % mieszkań miało

przeciekający dach, zawilgocone ściany, podłogi, fundamenty,

butwiejące okna lub podłogi.

Podłączenie do Internetu miało w województwie kujawsko pomorskim 42

% gospodarstw. Dostępu do Internetu w domu nie miała ponad połowa

gospodarstw mieszkających w miastach (52 %) oraz bez mała 3/4

gospodarstw na wsi (72 %).

W połowie 2008 r. komputer osobisty (stacjonarny lub przenośny-laptop)

posiadała ponad połowa gospodarstw domowych (55 %).

Źródło: http://www.kujawsko-pomorskie.pl/files/rzecznik/20091020_ankieta/ubostwo.pdf

Dziękuję za

uwagę.