III. Ubóstwo, opieka spoleczna i wykluczenie spoleczne

1.Bieda (ubóstwo) -to pojęcie ekonomiczne i socjologiczne opisujące stały brak dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb jednostki, w szczególności w zakresie jedzenia, schronienia, ubrania, transportu oraz podstawowych potrzeb kulturalnych i społecznych. Bieda stanowi zagrożenie dla realizacji celów lub zadań życiowych.

Wyróżnia się kilka kategorii ubóstwa:

a)ubostwo bezwzgledne-opiera się na minimum zyciowego-elenentarnych warunkow, jakie muszą być spelnione, aby jednostka mogla przetrwac fizycznie i zachowac zdrowie. Ubostwo dotyczy tych, którzy są pozbawieni tych podstawowych srodkow.

b)ubostwo wzgledne-porównywalne z zasobnością średnią, akceptowalne społecznie; nadmierne rozwarstwienie społeczne. Dotyczy tych osób, których zasoby w danym czasie w istotny sposób spadają poniżej zasobów będących do dyspozycji przeciętnej jednostki lub rodziny.

2.*Subiektywna granica ubóstwa – określa się przez badanie opinii społecznych z wykorzystaniem pytań projekcyjnych (np. jaki jest pana zdaniem dochód niezbędny?)

*Ustawowa granica ubóstwa – wyznaczana w oparciu o ustawę o pomocy społecznej, wynosi ok. 20% od przeciętnej pensji krajowej.

3.Ubostwo w Wielkiej Brytanii, najnowsze tendencje

-ponad 2mln dzieci zyje w gospodarstwach domowych w których żadne z rodzicow nie pracuje zarobkowo. Ponad 3mln dzieci zyje w gospodarstwach, których dochod jest nizszy niż polowa sredniej krajowej,

-ponad 2/3 osob bedacych glowa rodzin mieszkajacych w mieszkaniach komunalnych nie pracuje zarobkowo,

-ponad milion emerytow utrzymuje się wylacznie z emerytury i zasilku. Emeryci w zdecydowanej większości lokuja się ponizej poziomu sredniego dochodu.

-w spoleczenstwie brytyjskim istnieja znaczne nierownosci zwiazane ze zdrowiem. Od 1991r o 40% wzrosla liczba gmin w których wskaznik smiertelnosci znacznie przewyzsza srednia krajowa.

4. Skad się bierze ubostwo?

Przyczyny ubostwa

we współczesnej literaturze przedmiotu przyczyny ubóstwa dzieli się na dwie podstawowe grupy, tj. obiektywne i subiektywne. Obydwie te grupy przyczyn podlegają dalszemu podziałowi. Wśród przyczyn obiektywnych wyróżnia się następujące ich zespoły: ekonomiczne, demograficzne, społeczno-polityczne oraz losowe. Przyczyny subiektywne klasyfikuje się natomiast do grupy czynników wynikających z określonych przekonań, postaw i zachowań ludzi, albo do grupy mieszczącej implikacje indywidualnych możliwości co do aktywnego uczestnictwa poszczególnych osób w procesach społeczno-gospodarczych. Cechą charakterystyczną przyczyn obiektywnych jest to, że w przeważającej mierze znajdują się one poza możliwościami oddziaływania na nie przez poszczególne osoby. Ażeby się o tym przekonać wystarczy wymienić tutaj takie szczegółowe czynniki jak: niski poziom produkcji krajowej, zbyt wysoki przyrost naturalny (vide teza Malthusa), niesprawiedliwy system podziału efektów działalności gospodarczej społeczeństwa, czy inwalidztwo wyłączające jednostkę z zasobów pracy. Odpowiedzialne są one zatem za zjawisko tzw. biedy niezawinionej, czego niestety nie da się już stwierdzić w odniesieniu do przyczyn subiektywnych. Źródłem tych drugich są bowiem świadome decyzje jednostki lub czynniki, na które ma ona wpływ, jak np. wybór określonego stylu życia, pesymistyczne, czy nawet fatalistyczne nastawienie do świata, brak wewnętrznej dyscypliny oraz lenistwo. Dużą rolę odgrywają tutaj również uwarunkowania psychofizyczne, kreujące określoną osobowość jednostki – przedsiębiorczą albo bierną. Znaczenie tego czynnika na kształtowanie własnej sytuacji bytowej przez ludzi podkreślane jest w coraz większym stopniu, zwłaszcza w przypadku gospodarek opartych na mechanizmach rynkowych.

5.Pomoc społeczna – jedna z instytucji polityki społecznej państwa, której głównym zadaniem jest pomoc osobom i rodzinom w radzeniu sobie w trudnych sytuacjach życiowych, jakich nie mogą one same pokonać przy wykorzystaniu swoich możliwości, uprawnień i własnych środków

Źródła państwowej pomocy społecznej należy szukać w ustanowionym w Anglii „prawie ubogich” w 1601 r., zgodnie z którym na gminy (hrabstwa) nałożono obowiązek pomocy osobom pozbawionym opieki ze strony rodziny. Znaczenie pomocy społecznej wzrosło w okresie rozwoju przemysłu i rodzenia się kapitalizmu. Zaowocowało to nowymi regulacjami: w Anglii (zreformowane prawo ubogich) w 1834 r. Danii 1849 r. na terenach Polski w 1817 r

6.Zadania pomocy spolecznej

Pomoc społeczna polega w szczególności na:

• przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń (np.: zasiłek celowy, zasiłek okresowy),

• pracy socjalnej,

• prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej,

• analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej,

• realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych,

• rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.

7.Underclass (podklasa społeczna)- specyficzna, niejednolita kategoria społeczna, skupiająca ludzi trwale pozostawionych poza nawiasem społeczeństwa (np. biedni, uliczni przestępcy, narkomani, bezdomni, alkoholicy, pozbawieni opieki umysłowo chorzy). Jedną z przyczyn jej powstawania jest uzależnienie się od pomocy socjalnej - skutek uboczny działania państwa dobrobytu (podejście behawioralne) lub skutek uboczny makroekonomicznych przemian gospodarczych (podejście strukturalne). W hierarchicznym porządku znajduje się ona na najniższym szczeblu drabiny społecznej.

Wyróżnikami członków "underclass" są: trwała nieobecność na rynku pracy, przynależność kulturowa i rasowa, segregacja przestrzenna.

Podstawowe składniki identyfikujące jej obecność:

• bezrobocie wśród młodych mężczyzn

• przestępstwa dokonywane przeciwko osobom

duża liczba dzieci przychodzących na świat w rodzinach dysfunkcyjnych

8.Termin wykluczenie społeczne określa sytuację w której dana jednostka będąca członkiem społeczeństwa nie może normalnie uczestniczyć w działaniach obywateli tego społeczeństwa, przy czym ograniczenie to nie wynika z jej wewnętrznych przekonań, ale znajduję się poza kontrolą wykluczonej jednostki. Wykluczenie społeczne jest zjawiskiem wielowymiarowym i w praktyce oznacza niemożność uczestnictwa w życiu gospodarczym, politycznym jak i kulturowym, w wyniku braku dostępu do zasobów, dóbr i instytucji, ograniczenia praw społecznych oraz deprywacji potrzeb.

Często błędnie pojęciem wykluczenia społecznego utożsamia się z pojęciem ubóstwa. Mimo iż są to pojęcia pokrewne to wykluczenie społeczne jest pojęciem szerszym, gdyż oprócz niskich dochodów zwraca też uwagę na inne czynniki powodujące wyłączenie jednostek z funkcjonowania w życiu społecznym. Zależność między ubóstwem, a wykluczeniem społecznym może mieć charakter sprzężenia zwrotnego tzn. ubóstwo może powodować wykluczenie, ale i może być jego skutkiem.

Grupami społecznymi najbardziej narażonymi na wykluczenie społeczne są:

• osoby niepełnosprawne,

• osoby chore psychicznie,

• uzależnieni,

• długotrwale bezrobotni,

• opuszczający zakłady karne i poprawcze,

• kobiety samotnie wychowujące dzieci,

• ofiary patologii życia rodzinnego,

• osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych,

• starsze osoby samotne,

• bezdomni,

• dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych oraz wychowujące się poza rodziną,

• osoby będące imigrantami oraz członkowi mniejszości narodowych (np. członkowie społeczności romskiej).

Prawdopodobieństwo dotknięcia wykluczeniem zwiększa się gdy jednostka posiada kilka cech charakterystycznych dla wyżej wymienionych grup społecznych (np. uzależniony, długotrwale bezrobotny chronicznie chory imigrant).

**podział ogólny:

a)wykluczenie ekonomiczne,

b)wykluczenie polityczne

c)wykluczenie społeczne

9.Państwo opiekuńcze, państwo socjalne, państwo dobrobytu- koncepcja państwa i społeczeństwa w pełni ukształtowana po II wojnie światowej w wysoko uprzemysłowionych krajach zachodnich. Zakłada, że zadaniem państwa jest:
1) w sferze społecznej rozszerzanie systemu świadczeń i ochrony socjalnej (np. ubezpieczenia na wypadek choroby, kalectwa, bezrobocia), zagwarantowanie wszystkim obywatelom dochodów minimalnych i równych praw w dostępie do usług socjalnych (np. mieszkania, wykształcenia, opieki zdrowotnej);
2) w sferze ekonomicznej, państwo ma ingerować w życie gospodarcze, wykorzystywać wszystkie dostępne mu instrumenty do pobudzania gospodarki, utrzymywania pozytywnych tendencji, zwalczania inflacji i bezrobocia;
3) w sferze ustroju politycznego demokrację oraz likwidację wszelkich form politycznej dyskryminacji (np. kobiet, mniejszości etnicznych, mniejszości seksualnych).

Realizacja tych założeń miała umożliwić stworzenie sprawiedliwego społeczeństwa i osiągnięcie powszechnego dobrobytu przy zachowaniu podstaw systemu kapitalistycznego. Państwo dobrobytu powinno być kompromisem pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, wzrostem gospodarczym a sprawiedliwym i równym podziałem dóbr.

Idee „państwa dobrobytu” mogą być realizowane tylko w krajach o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego. Są wynikiem kompromisu, który pozwala elitom władzy reformować gospodarkę rynkową bez zniszczenia jej siły witalnej. Koncepcję państwa opiekuńczego realizowano m.in. w krajach skandynawskich (przede wszystkim w Szwecji) i Niemczech. W Wielkiej Brytanii sytuacja finansowa uniemożliwiła realizację wszystkich postulatów państwa opiekuńczego. Za czołowych twórców idei państwa opiekuńczego uważani są G. Myrdal i E. Wigfors (Szwecja) oraz J.K. Galbraith (Stany Zjednoczone).

**Teoria Marshalla

-Powstawanie instytucji państwa dobrobytu było reakcją na proces utowarowienia siły roboczej, związany z industrializacją i urbanizacją, wiązało się z powstawaniem demokracji masowej, a wg brytyjskiego socjologa T.H. Marshalla było kolejnym etapem rozwoju idei demokratycznych — od praw obywatelskich (XVIII w.), przez prawa polityczne (XIX w.), po prawa społeczne (XX w.). Prawa społeczne miały zapewnić równy status obywateli, częściowo niwelując skutki działania rynku. W Europie Zachodniej, po doświadczeniach Wielkiego Kryzysu 1929, faszyzmu i II wojny światowej, państwo dobrobytu miało sprzyjać utrwalaniu demokracji i spójności społecznej.

**trzy typy kapitalizmu opiekunczego – Esping-Andersen

Powszechnie jest przyjmowana typologia G. Esping-Andersena, który wyróżnił 3 modele:

liberalny-(np w USA); opieka spoleczna jest w znacznym stopniu utowarowiona i sprzedawana na rynku. Tylko bardzo potrzebujacy są upowaznieni do warunkowej pomocy spolecznej, a kazdy kto z niej korzysta zostaje napietnowany ponieważ większość spoleczenstwa musi kupowac sobie opieke na warunkach podyktowaqnych przez rynek.

korporacyjno-konserwatywny-opieka spoleczna może być w znacznym stopniu odtowarowiona, ale niekoniecznie jest powszechna. Pomoc do jakiej uprawniony jest obywatel zalezy od jego pozycji spolecznej.

socjaldemokratyczny-socjaldemokratyczne rezimy opiekuncze są wysoce odtowarowione. Opieka spoleczna jest dotowana przez panstwo i dostepna wszystkim obywatelom (pomoc powszechna)