Psychologia społeczna
dr D. Strzelczyk-Muszyńska
WYKŁAD 1 (14.10.2008)
I. Psychologia społeczna - definicja.
Psychologia społeczna - naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista lub wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie.
(Allport)
W psychologii społecznej ważniejsza od obiektywnie zaistniałej sytuacji jest interpretacja dokonana przez jednostkę.
Ludzie tworzą konstrukty społecznego otoczenia, czyli sposoby spostrzegania, pojmowania i interpretowania świata społecznego (Aronson).
Jednostka stale przebywa w otoczeniu innych ludzi. Relacje te określane są mianem sytuacji społecznych i przybierają dwie formy:
relacji bezpośrednich
relacji pośrednich
W relacjach bezpośrednich inni ludzie występują jako:
jednostki - relacja „face to face” (rodzic - dziecko)
członkowie grup (student - koledzy z grupy ćwiczeniowej)
duże zbiorowości (aktor - widzowie)
elementy organizacji czy instytucji (pacjent - lekarz)
przedstawiciele społeczeństw (turysta - obcokrajowiec)
W relacjach pośrednich obecność innych ludzi zaznacza się przez:
materialne produkty działań (np. architektura, sztuka)
niematerialne produkty działań (mowa, normy społeczne, obyczaje)
Psychologia społeczna to nauka zajmująca się badaniem procesów psychicznych i zachowań ludzi znajdujących się w sytuacjach społecznych.
II. Powiązania psychologii społecznej z innymi dziedzinami psychologii.
III. Powiązania psychologii społecznej z innymi naukami.
IV. Psychologia społeczna - rys historyczny.
V. Okres naukowy (5 grup teorii).
społeczno-kulturowa
przekonania, upodobania, sympatie polityczne
jednostki tworzą się pod wpływem takich zmiennych, jak:
narodowość
klasa społeczna
aktualna sytuacja historyczna
akcentowanie roli norm społecznych (zasad i oczekiwań dotyczących akceptowanych zachowań społecznych) i kultury (przekonań, wierzeń, zwyczajów, języka współczesnych dla grupy ludzi żyjących w określonej czasoprzestrzeni)
istotne są siły działające w większych grupach społecznych (Sumer, Ross)
ewolucyjna
dobór naturalny polega na przekazaniu potomstwu tych cech, które ułatwią mu przetrwanie
źródłem zachowań społecznych są cechy psychiczne i fizyczne ułatwiające naszym przodkom przetrwanie i rozmnażanie się, np. uśmiech czy mimika
adaptacja to nowe cechy, które najlepiej sprawdzają się w danym środowisku i zastępują te mniej przydatne
szukanie cech wspólnych dla wszystkich istot ludzkich (McDougall, Buss, Kenrick)
społecznego uczenia się
zachowania społeczne są skutkiem doświadczeń jednostki związanych z uczeniem się (kary i nagrody)
akcentowanie uczenia się pośredniego (opartego na obserwacji zachowania innych osób i stosowanych wobec nich kar i nagród)
założenie, że nawyki wykształcone we wczesnym dzieciństwie są trudne do zmiany (Bandura, Ross, Hull)
fenomenologiczna
jednostka zachowuje się zgodnie z subiektywną interpretacją wydarzeń wokół niej zachodzących
ocena zaistniałej sytuacji jest wynikiem posiadanych przez jednostkę celów (Lewin)
społeczno-poznawcza
skupia się na rozpatrywaniu procesów umysłowych zachodzących w czasie obserwowania wydarzeń społecznych, ich interpretowania, osądzania i zapamiętywania (Fiske, Taylor)
VI. Metody badawcze w psychologii społecznej.
Metody opisowe - procedury mające na celu zbadanie zachowań, myśli i uczuć ludzi w ich środowisku naturalnym.
Metody eksperymentalne - procedury służące do poznania zjawisk społecznych przez manipulowanie pewnymi aspektami sytuacji społecznych.
VII. Metody opisowe.
obserwacja naturalna - najprostsza metoda opisowa, polegająca na rejestrowaniu zachowania tak, jak ono zachodzi
zalety: zachowanie obserwowanych osób nie jest zniekształcone wpływem badacza, jest spontaniczne
wady:
obiekt obserwacji może być jej świadomy
nie wiemy kiedy zajdzie zachowanie, które chcemy zaobserwować
interpretujemy sytuacje zgodnie z hipotezą, którą postawiliśmy (błąd obserwatora)
Obserwacja uczestnicząca - obserwator wchodzi w interakcję z obserwowanymi ludźmi, ale stara się nie wpływać na zaistniałą sytuację społeczną.
studium przypadku - intensywne badanie jednostki lub grupy
zalety: pozwala na badanie nietypowego wzorca zachowań
wady:
nie możemy ze 100% dokładnością stwierdzić, który z wielu czynników wpływających na życie jednostki jest właśnie tym powodującym postrzegane zachowanie
podatność na błąd obserwatora
nie zawsze możliwa jest generalizowalność - możliwość przeniesienia wyników bieżącej obserwacji na inne podobne
archiwalna - forma obserwacji systematycznej, w której zachowanie społeczne jest analizowane na podstawie danych zawartych w różnego typu dokumentach (np. wyniki raportów policyjnych, karty chorób) lub archiwaliach (czasopisma, pamiętniki, itp.)
Aby uniknąć subiektywizmu, analiza dokonywana jest niezależnie przez co najmniej dwie osoby (sędziów kompetentnych).
zalety: archiwa zawierają duże bazy danych
wady: nie wszystkie interesujące badaczy zjawiska znajdują odzwierciedlenie w archiwaliach
sondaże - zbieranie danych do analizy odbywa się poprzez zadawanie respondentom szeregu pytań dotyczących upodobań, zachowań czy przekonań
zalety: pozwala na zebranie wielu danych o zjawiskach nie zachodzących publicznie
wady:
potrzeba aprobaty społecznej
trudności w znalezieniu próby reprezentatywnej
niechęć do udzielania odpowiedzi w sondażach
testy psychologiczne - narzędzia służące do pomiaru zdolności, przekonań, motywacji i zachowań ludzi; aby były użyteczne, muszą być:
rzetelne - czy występuje spójność wyniku uzyskiwanego przy powtórnym badaniu
trafne - czy test mierzy to, co miał mierzyć
zalety: na podstawie zebranych danych można przewidywać powiązanie ze sobą (współwystępowanie) kilku zmiennych, czyli ich korelację
wady: trudności interpretacyjne związane z wielością powiązań miedzy zmiennymi
VIII. Metody eksperymentalne.
Służą do badania relacji przyczynowo-skutkowych.
zmienna zależna - zmienna, którą chcemy badać
zmienna niezależna - zmienna, którą kontrolujemy
randomizacja - losowy dobór osób badanych
zalety: duża kontrolowalność sytuacji; ,mierzenie zjawisk, które chcemy mierzyć
wady:
czy istnieje wystarczająca trafność wewnętrzna
czy istnieje wystarczająca trafność zewnętrzna
istnienie tzw. Ukrytych wymagań sytuacji badawczej, czyli wskazówek dotyczących prawdziwego celu badania
IX. Problemy etyczne w psychologii społecznej.
naruszenie prywatności osób badanych
manipulowanie uczuciami, emocjami
szkody psychiczne (od zawstydzenia do niepokoju)
Wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego dotyczącego ochrony osób badanych przez psychologów społecznych:
uzyskanie świadomej zgody uczestników badań; głównie informowanie o potencjalnych niedogodnościach
pełna poeksperymentalna rozmowa ze wszystkimi badanymi
dokładne omawianie procedur
przepracowanie pojawiających się negatywnych emocji
usunięcie związanych z nimi problemów
ocena kosztów o korzyści związanych z badaniem; czy badanie może się przyczynić do zdobycia wiedzy, której użyteczność zrekompensuje chwilowy dyskomfort