Psychologia społeczna

dr D. Strzelczyk-Muszyńska

WYKŁAD 1 (14.10.2008)

I. Psychologia społeczna - definicja.

Psychologia społeczna - naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista lub wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie.

(Allport)

W psychologii społecznej ważniejsza od obiektywnie zaistniałej sytuacji jest interpretacja dokonana przez jednostkę.

Ludzie tworzą konstrukty społecznego otoczenia, czyli sposoby spostrzegania, pojmowania i interpretowania świata społecznego (Aronson).

Jednostka stale przebywa w otoczeniu innych ludzi. Relacje te określane są mianem sytuacji społecznych i przybierają dwie formy:

• relacji bezpośrednich

• relacji pośrednich

W relacjach bezpośrednich inni ludzie występują jako:

• jednostki - relacja „face to face” (rodzic - dziecko)

• członkowie grup (student - koledzy z grupy ćwiczeniowej)

• duże zbiorowości (aktor - widzowie)

• elementy organizacji czy instytucji (pacjent - lekarz)

• przedstawiciele społeczeństw (turysta - obcokrajowiec)

W relacjach pośrednich obecność innych ludzi zaznacza się przez:

• materialne produkty działań (np. architektura, sztuka)

• niematerialne produkty działań (mowa, normy społeczne, obyczaje)

Psychologia społeczna to nauka zajmująca się badaniem procesów psychicznych i zachowań ludzi znajdujących się w sytuacjach społecznych.

II. Powiązania psychologii społecznej z innymi dziedzinami psychologii.

III. Powiązania psychologii społecznej z innymi naukami.

IV. Psychologia społeczna - rys historyczny.

V. Okres naukowy (5 grup teorii).

1. społeczno-kulturowa

• przekonania, upodobania, sympatie polityczne

• jednostki tworzą się pod wpływem takich zmiennych, jak:

• narodowość

• klasa społeczna

• aktualna sytuacja historyczna

• akcentowanie roli norm społecznych (zasad i oczekiwań dotyczących akceptowanych zachowań społecznych) i kultury (przekonań, wierzeń, zwyczajów, języka współczesnych dla grupy ludzi żyjących w określonej czasoprzestrzeni)

• istotne są siły działające w większych grupach społecznych (Sumer, Ross)

2. ewolucyjna

• dobór naturalny polega na przekazaniu potomstwu tych cech, które ułatwią mu przetrwanie

• źródłem zachowań społecznych są cechy psychiczne i fizyczne ułatwiające naszym przodkom przetrwanie i rozmnażanie się, np. uśmiech czy mimika

• adaptacja to nowe cechy, które najlepiej sprawdzają się w danym środowisku i zastępują te mniej przydatne

• szukanie cech wspólnych dla wszystkich istot ludzkich (McDougall, Buss, Kenrick)

3. społecznego uczenia się

• zachowania społeczne są skutkiem doświadczeń jednostki związanych z uczeniem się (kary i nagrody)

• akcentowanie uczenia się pośredniego (opartego na obserwacji zachowania innych osób i stosowanych wobec nich kar i nagród)

• założenie, że nawyki wykształcone we wczesnym dzieciństwie są trudne do zmiany (Bandura, Ross, Hull)

4. fenomenologiczna

• jednostka zachowuje się zgodnie z subiektywną interpretacją wydarzeń wokół niej zachodzących

• ocena zaistniałej sytuacji jest wynikiem posiadanych przez jednostkę celów (Lewin)

5. społeczno-poznawcza

• skupia się na rozpatrywaniu procesów umysłowych zachodzących w czasie obserwowania wydarzeń społecznych, ich interpretowania, osądzania i zapamiętywania (Fiske, Taylor)

VI. Metody badawcze w psychologii społecznej.

1. Metody opisowe - procedury mające na celu zbadanie zachowań, myśli i uczuć ludzi w ich środowisku naturalnym.

2. Metody eksperymentalne - procedury służące do poznania zjawisk społecznych przez manipulowanie pewnymi aspektami sytuacji społecznych.

VII. Metody opisowe.

1. obserwacja naturalna - najprostsza metoda opisowa, polegająca na rejestrowaniu zachowania tak, jak ono zachodzi

• zalety: zachowanie obserwowanych osób nie jest zniekształcone wpływem badacza, jest spontaniczne

• wady:

• obiekt obserwacji może być jej świadomy

• nie wiemy kiedy zajdzie zachowanie, które chcemy zaobserwować

• interpretujemy sytuacje zgodnie z hipotezą, którą postawiliśmy (błąd obserwatora)

Obserwacja uczestnicząca - obserwator wchodzi w interakcję z obserwowanymi ludźmi, ale stara się nie wpływać na zaistniałą sytuację społeczną.

2. studium przypadku - intensywne badanie jednostki lub grupy

• zalety: pozwala na badanie nietypowego wzorca zachowań

• wady:

• nie możemy ze 100% dokładnością stwierdzić, który z wielu czynników wpływających na życie jednostki jest właśnie tym powodującym postrzegane zachowanie

• podatność na błąd obserwatora

• nie zawsze możliwa jest generalizowalność - możliwość przeniesienia wyników bieżącej obserwacji na inne podobne

3. archiwalna - forma obserwacji systematycznej, w której zachowanie społeczne jest analizowane na podstawie danych zawartych w różnego typu dokumentach (np. wyniki raportów policyjnych, karty chorób) lub archiwaliach (czasopisma, pamiętniki, itp.)

Aby uniknąć subiektywizmu, analiza dokonywana jest niezależnie przez co najmniej dwie osoby (sędziów kompetentnych).

• zalety: archiwa zawierają duże bazy danych

• wady: nie wszystkie interesujące badaczy zjawiska znajdują odzwierciedlenie w archiwaliach

4. sondaże - zbieranie danych do analizy odbywa się poprzez zadawanie respondentom szeregu pytań dotyczących upodobań, zachowań czy przekonań

• zalety: pozwala na zebranie wielu danych o zjawiskach nie zachodzących publicznie

• wady:

• potrzeba aprobaty społecznej

• trudności w znalezieniu próby reprezentatywnej

• niechęć do udzielania odpowiedzi w sondażach

5. testy psychologiczne - narzędzia służące do pomiaru zdolności, przekonań, motywacji i zachowań ludzi; aby były użyteczne, muszą być:

• rzetelne - czy występuje spójność wyniku uzyskiwanego przy powtórnym badaniu

• trafne - czy test mierzy to, co miał mierzyć

• zalety: na podstawie zebranych danych można przewidywać powiązanie ze sobą (współwystępowanie) kilku zmiennych, czyli ich korelację

• wady: trudności interpretacyjne związane z wielością powiązań miedzy zmiennymi

VIII. Metody eksperymentalne.

Służą do badania relacji przyczynowo-skutkowych.

zmienna zależna - zmienna, którą chcemy badać

zmienna niezależna - zmienna, którą kontrolujemy

randomizacja - losowy dobór osób badanych

• zalety: duża kontrolowalność sytuacji; ,mierzenie zjawisk, które chcemy mierzyć

• wady:

• czy istnieje wystarczająca trafność wewnętrzna

• czy istnieje wystarczająca trafność zewnętrzna

• istnienie tzw. Ukrytych wymagań sytuacji badawczej, czyli wskazówek dotyczących prawdziwego celu badania

IX. Problemy etyczne w psychologii społecznej.

1. naruszenie prywatności osób badanych

2. manipulowanie uczuciami, emocjami

3. szkody psychiczne (od zawstydzenia do niepokoju)

Wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego dotyczącego ochrony osób badanych przez psychologów społecznych:

• uzyskanie świadomej zgody uczestników badań; głównie informowanie o potencjalnych niedogodnościach

• pełna poeksperymentalna rozmowa ze wszystkimi badanymi

• dokładne omawianie procedur

• przepracowanie pojawiających się negatywnych emocji

• usunięcie związanych z nimi problemów

• ocena kosztów o korzyści związanych z badaniem; czy badanie może się przyczynić do zdobycia wiedzy, której użyteczność zrekompensuje chwilowy dyskomfort