Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia
wdrożenia dyrektyw UE w zakresie bezpieczeństwa i
higieny pracy"

Wzmocnienie bezpieczeństwa pracy i usług zdrowotnych

Wzmocnienie bezpieczeństwa pracy i usług zdrowotnych

Moduł III: Charakterystyka zagrożeń

Moduł III: Charakterystyka zagrożeń

oraz ocena ryzyka zawodowego i jego ograniczenia

oraz ocena ryzyka zawodowego i jego ograniczenia

Temat: Zagrożenia pyłami

Temat: Zagrożenia pyłami

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Pyły

•

Określenie

podstawowych parametrów pyłów

emitowanych

do środowiska pracy

•

Dokonanie

oceny narażenia

pracowników na szkodliwe

działanie pyłów

•

Przeprowadzenie

oceny ryzyka zawodowego

pracowników

narażonych na pyły

•

Zastosowania

odpowiednich środków ochrony zbiorowej

przed pyłami, a jeżeli nie jest to możliwe zastosowanie
odpowiednich środków ochrony indywidualnej

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Źródła pyłów w pomieszczeniach pracy

 Procesy technologiczne

(typowe pomieszczenia

produkcyjne)

 Personel

zatrudniony przy obsłudze maszyn i urządzeń

(pomieszczenia „czyste”)

 Powietrze doprowadzane z zewnątrz

przez instalację

wentylacji nawiewnej lub napływające wskutek infiltracji
(pomieszczenia produkcyjne, biurowe, „czyste”)

 Procesy nanotechnologiczne

(pomieszczenia, w których są

produkowane lub stosowane nanocząstki, tzn. cząstki,
których jeden z wymiarów jest poniżej 100 nm).

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Podstawowe parametry pyłów

Podstawowe parametry pyłów do oceny stopnia narażenia
organizmu ludzkiego i doboru środków ochrony zbiorowej
i indywidualnej

• stężenie pyłu
• wymiary i kształt cząstek
• skład chemiczny i struktura krystaliczna
• rozpuszczalność pyłu w płynach ustrojowych

Istotne parametry wpływające na skutki zdrowotne

• własności osobnicze człowieka, zarówno genetyczne, jak i nabyte
• ciężkość wykonywanej pracy

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Główne rodzaje szkodliwych pyłów

PYŁY

PYŁY WŁÓKNISTE

•

azbest

•

włókna ceramiczne

•

sztuczne włókna mineralne

PYŁY NIEWŁÓKNISTE

•

pyły zawierające wolną krystaliczną

krzemionkę

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Szkodliwe działanie pyłów

drażniące, zwłókniające, rakotwórcze, alergizujące

Obszary czynnościowe układu oddechowego



Obszar górnych dróg

oddechowych

(nos, jama ustna,

gardło, krtań)

 Obszar tchawiczo-oskrzelowy

(tchawica, oskrzela, oskrzeliki)

 Obszar wymiany gazowej

(pęcherzyki płucne)

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Metody pomiaru stężeń pyłów

• Pomieszczenia produkcyjne

– metoda filtracyjno-wagowa

lub mikroskopowa

• Pomieszczenia biurowe w pobliżu pomieszczeń

produkcyjnych

– metoda filtracyjno-wagowa,

mikroskopowa, licznikowa, fotometryczna

• Pomieszczenia biurowe

– metoda licznikowa

lub fotometryczna

• Pomieszczenia „czyste”

– metoda licznikowa

• Pomieszczenia z procesami nanotechnologicznymi

–

metoda licznikowa

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Ocena narażenia na pyły

• Wykonanie pomiarów

stężeń pyłów na stanowisku pracy

• Określenie wskaźników ekspozycji (W)

na pyły

w odniesieniu do całodziennego czasu pracy,

w przypadku dozymetrii indywidualnej

(C

w

)

• Porównanie wskaźników ekspozycji (W)

z wartościami

najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłów (NDS-ów)

n

n

n

w

t

t

t

t

C

t

C

t

C

C





















...

...

2

1

2

2

1

1



Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Definicje pyłów

Definicje pyłów

 Pył całkowity -

zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w

określonej objętości.

 Pył respirabiny –

zbiór cząstek przechodzących przez selektor

wstępny o charakterystyce przepuszczalności wg wymiarów
cząstek opisanej logarytmiczno-normalną funkcją
prawdopodobieństwa ze średnią wartością średnicy
aerodynamicznej 3,5  0,3 m i z geometrycznym odchyleniem

standardowym 1,5  0,1.

 Włókna respirabilne -

włókna o długości powyżej 5 m o

maksymalnej średnicy poniżej 3 m i stosunku długości do średnicy

 3.

Rozporządzeniem MPiPS z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833) wraz ze zmianami (Dz.U. Nr 212, poz. 1769,
2005r., Dz.U. Nr 161, poz.1142, 2007r.).

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS-y)

w zależności od rodzaju pyłu

Najwyższe dopuszczalne

stężenie (NDS)

Rodzaje pyłów

NDS dla pyłu całkowitego

dotyczy wszystkich pyłów

NDS dla pyłu respirabilnego

dotyczy pyłów pylicotwórczych zawierających powyżej
2% wolnej krystalicznej krzemionki, pyłów grafitu
naturalnego, talku nie zawierającego włókien
mineralnych (w tym azbestu), pyłów cementu
portlandzkiego i hutniczego, pyłów apatytów i
fosforytów oraz pyłów krzemionek bezpostaciowych i
syntetycznych

NDS dla włókien respirabilnych

dotyczy pyłów o strukturze włóknistej, rakotwórczych
lub prawdopodobnie rakotwórczych (pyły zawierające
azbest, pyły sztucznych włókien mineralnych, włókien
ceramicznych)

NDS

NDS

-wartość

średnia ważona stężenia

, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego

i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie Pracy, przez okres jego aktywności

zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Pyły lub procesy o działaniu rakotwórczym

•

Azbest

•

Ogniotrwałe włókna ceramiczne, do specjalnych celów

z wyjątkiem

wymienionych w innym miejscu wykazu [syntetyczne włókna ceramiczne
(krzemianowe) bez określonej orientacji z zawartością tlenków alkalicznych i metali
ziem alkalicznych (Na2O+K2O+CaO+MgO+BaO) 18%wag.]

•

Prace związane z narażeniem na pył drewna twardego, takiego
jak dąb i buk

Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o
działaniu rakotwórczym lub mutagennych w środowisku pracy (DzU2004 Nr 280 poz. 2771 wraz ze zm. DzU2005 Nr
160 poz.1356)

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Badania i pomiary pyłów



Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej
z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (z dnia 30 grudnia 2004 r. DzU2005
Nr 11 poz. 86)

W razie przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłów
pracodawca powinien niezwłocznie podjąć działania i środki zmierzające do
zlikwidowania przekroczeń zgodnie z przepisami prawa.



Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w
środowisku pracy (z dnia 20 kwietnia 2005 r. DzU Nr 73 poz. 645, zm. DzU2007 Nr 241, poz. 1772)

W rozporządzeniu jest określona częstotliwość wykonywania badań
i pomiarów w zależności od szkodliwości pyłów (pyły z/bez działania
rakotwórczego) i od stężenia pyłu w środowisku pracy (krotności NDS-u).

Badań i pomiarów pyłu nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio
przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekraczały 0,1 wartości NDS,
a w procesie technologicznym lub w
warunkach występowania pyłu nie dokonała się zmiana mogąca wpływać
na wysokość stężenia pyłu.

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Ocena ryzyka wynikającego z narażenia na pyły



Identyfikacja rodzaju pyłu

występującego na stanowisku pracy



Oznaczenie podstawowych parametrów

pyłu



Obliczenie wskaźnika narażenia

na pyły



Przeprowadzenie oceny narażenia

na pyły

W  NDS

RYZYKO DUŻE

NDS ≥ W  0,5 NDS

RYZYKO ŚREDNIE

W < 0,5 NDS

RYZYKO MAŁE



Oszacowanie ryzyka zawodowego

związanego z narażeniem na pyły (np.
zgodnie z normą PN-N-18002:2000)



Wyznaczenie dopuszczalności

ryzyka

Ryzyko duże jest ryzykiem niedopuszczalnym

i jeżeli jest związane z pracą już wykonywaną, działania w

celu jego zmniejszenia należy podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu
zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.

Ryzyko średnie jest ryzykiem dopuszczalnym.

Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem

jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.

Ryzyko małe jest ryzykiem dopuszczalnym.

Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje

co najwyżej na tym samym poziomie.

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Środki ochrony zbiorowej przed pyłami- wentylacja

WENTYLACJA

WENTYLACJA

NATURALNA

NATURALNA

MECHANICZNA

MECHANICZNA

•

INFILTRACJA

•

AREACJA

•

PRZEWIETRZANIE

•

GRAWITACYJNA



WYWIEWNA



NAWIEWNA

•

NAWIEWNA

(oazy powietrzne)

•

nawiewniki

nawiewniki

• szczelinowe
• płaszczyznowe

•

kurtyny powietrzne

kurtyny powietrzne

•

WYWIEWNA

(odciągi miejscowe)

•

ssawki

ssawki

• stacjonarne
• przestawne

•

okapy

okapy

• stacjonarne
• przestawne

•

obudowy

obudowy

• częściowe
• całkowite

OGÓLNA

OGÓLNA

MIEJSCOWA

MIEJSCOWA

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Metody badania filtrów powietrza

Wielostopniowe układy filtracyjne

FILTRY WSTĘPNE

FILTRY WSTĘPNE

G1 - G4

G1 - G4

FILTRY

FILTRY

WYSOKOSKUTECZNE

WYSOKOSKUTECZNE

typu HEPA

typu HEPA (H10 - H14)

(H10 - H14)

i ULPA

i ULPA (U15 - U17)

(U15 - U17)

Test pyłu

Test pyłu

syntetycznego

syntetycznego

PN-EN 779:2005

Test cząstek o wymiarach

Test cząstek o wymiarach

najbardziej penetrujących

najbardziej penetrujących

(MPPS)

(MPPS)

PN-EN 1822-1:2002

FILTRY

FILTRY

DOKŁADNE

DOKŁADNE

F5

F5

–

–

F9

F9

Test cząstek o

Test cząstek o

wymiarach 0.4

wymiarach 0.4





m

m

PN-EN 779:2005

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Syndrom budynku chorego (SBS)

Syndrom Budynku Chorego (SBS) – może objawiać się:

•

zmęczeniem pracowników,

•

uczuciem duszności, bólami i zawrotami głowy,

•

drażliwością, obniżeniem zdolności koncentracji uwagi,

•

podrażnieniem błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych,

•

zmianami skórnymi,



częstszym występowaniem nieżytów dróg oddechowych.

Przyczyna – łączne działanie na człowieka zagrożeń i parametrów

powietrza



czynniki chemiczne,



pyły,



czynniki mikrobiologiczne,



jonizacja powietrza, elektryczność statyczna,



mikroklimat pomieszczeń,



parametry jakości powietrza

(temperatura i wilgotność względna powietrza, stężenie

tlenku i ditlenku węgla),



hałas,



drgania mechaniczne,



pola elektromagnetyczne,



promieniowanie optyczne i parametry oświetlenia elektrycznego.

Projekt współfinansowany ze Środków Przejściowych
2005/017-488.01.05.01 "Podniesienie stopnia wdrożenia dyrektyw UE w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy"

Podsumowanie

•

Zagadnienia najbardziej istotne z punktu widzenia
likwidacji zagrożenia pyłami dotyczą:

•

 

eliminacji zagrożenia pyłami w środowisku pracy,

•  popularyzacji wiedzy z zakresu zagrożenia pyłami.

•

Najbardziej szkodliwymi pyłami są

pyły zawierające

azbest i wolną krystaliczną krzemionkę

.

•

Stosowanie

środków ochrony zbiorowej

przed pyłami

jest

priorytetowe

w stosunku do stosowania środków

ochrony indywidualnej.