Magdalena Byś

Joanna Kustra

PSO II SUM

Obrzędy przejścia



Człowiek żyjący w społeczności musi w

każdej istotnej dla niego sytuacji związanej
ze zmianą statusu społecznego lub
rodzinnego poddać się obrzędom przejścia
tzw. rites de passage. Obrzędy przejścia
stanowią jak gdyby formę akceptacji przez
daną społeczność zmian pozycji
poszczególnych jej członków. Najbardziej
rozwinięte obrzędy przejścia wiążą się z
narodzinami, małżeństwem i śmiercią
człowieka.



Na Mabuiag (wyspy w Cieśninie Torresa) dziewczyna
proponowała chłopcu małżeństwo. Wiła z ziół bransoletę, którą
chłopcu na przegub ręki wsuwała jego siostra; w zamian chłopak
przysyłał makamak, a dziewczyna nakładała go na nogę. Młodzi
spotykali się we dnie i w nocy, utrzymywali stosunki seksualne.
Chłopiec oddawał ojcu i matce dziewczyny drobne usługi, a ci
starali się sprawiać wrażenie nieświadomych przyczyny takiego
zachowania. Natomiast jej bracia rozpoczynali z kochankiem
pozorną walkę, której reguły zezwalały na zranienie go w nogę i
na zakończenie na cios maczugą w głowę. Potem jeden z braci
brał dziewczynę za rękę i oddawał chłopcu. Od tej chwili chłopiec
zaczynał gromadzić różne bogactwa, które w oznaczonym dniu
wykładało się na macie rozścielonej w publicznym miejscu.
Wokół maty siadali wszyscy krewni dziewczyny. Ona zaś
uczestniczyła w uroczystości ubrana i pomalowana zgodnie z
ceremoniałem. Towarzyszyły jej żony dwóch starszych braci,
które przyjmowały dary, oddawały dziewczynie, a ona rozdawała
je swoim braciom. Następnie odbywał się wspólny posiłek i
ceremonię małżeństwa uważano za dopełnioną.



Obrzędów włączenia indywidualnego (rites

d’agrègation individuelle)



Okresu marginesowego (pèriode de marge)



Obrzędu wyłączenia i włączenia społecznego

(rites de sèparation et d’agrègation sociales)



Wynagrodzenie za straty poniesione przez

grupę rodzinną rozumianą zgodnie z
systemem totemicznym i klasyfikacyjnym.

Obrzęd przejścia składa się z:



U Ostiaków znad Irtysza, w momencie gdy

orszak weselny rusza do wsi pana młodego,
chłopcy ze świty narzeczonej zatrzymują jej
sanie przeciągając w poprzek drogi sznur,
który poluźniają wtedy, gdy otrzymają
pieniądze rzucone im przez pannę młodą; ale
zatrzymują ją ponownie, ponownie dostają
pieniądze i znów powtarzają to samo. Dopiero
po trzecim wykupie pozwalają saniom
odjechać.



Więzi chłopca lub dziewczyny z ich dawniejszymi
środowiskami (grupy płci, wieku, pokrewieństwa,
plemienia) są tak silne że trzeba je kilkakrotnie
przerywać, by przestały istnieć: stąd liczne
ucieczki do lasu i w góry, pogonie, ratalny posag
lub wykupy składane w częściach, powtarzanie
obrzędów. Czasami też przejście do nowego
środowiska (rodziny, klasy społecznej kobiet
zamężnych czy żonatych mężczyzn, grupy osób,
które postradały dziewictwo, klanu, plemienia)
nie zostaje dopełnione od razu. Przez dłuższy lub
krótszy okres czasu nowo wstępujący jest
intruzem, zwłaszcza dotyczy to przyjęcia do
grona ścisłej rodziny.



Tym też tłumaczone jest tabu teściowej i

teścia w stosunku do zięcia i synowej,
niepewną sytuację kobiety do momentu
zajścia w ciążę lub nawet do urodzenia syna.
Czasami zbliżenie dwóch rodzin, zaznaczone
już przez poprzednie obrzędy dotyczące
fizycznego związku małżonków, trzeba
umacniać przez nowe podarunki, przez
wspólne uczty, słowem przez serię ceremonii
późniejszych w stosunku do małżeństwa, a
które np. w Ameryce Północnej trwają 7 dni.



Zmienianie ubrań



Wychylenie dzbanka mleka i rozgniecenie trzech jagód



Krojenie, łamanie, rzucanie jakiegoś przedmiotu
mającego związek z dzieciństwem czy niezależnością



Burzenie uczesania, obcięcie czy zgolenie włosów, brody



Zamykanie oczu



Zdjęcie biżuterii



Poświęcenie bóstwu swych zabawek, dziecięcego ubioru,
biżuterii



Bicie i obrażanie towarzyszy z dzieciństwa



Przeniesienie ogniska



Poddawanie się złemu traktowaniu

Zwyczaje wiążące się z zerwaniem

więzów (rites de rapt):



Zazwyczaj tym obrzędem jest wspólny posiłek
następujący po ostatniej wpłacie kałymu lub posagu;
jest to też wspólny posiłek nie mający nawet związku z
zabezpieczeniem ekonomicznym; lub jest to zbiorowe
uczestniczenie w ceremonii czysto religijnej. Spośród
obrzędów włączenia można wyróżnić te obrzędy, które
posiadają jakieś znaczenie wyłącznie dla jednostek,
obrzędy, które łączą ze sobą tylko dwoje młodych
ludzi; dar lub wymiana pasów, bransolet, obrączek,
noszonych ubrań; związanie się obydwojga jednym
węzłem, wzajemne dotykanie się , używanie
przedmiotów, które należą do drugiej osoby, picie tego
samego napoju, wejście do nowego domu.

Obrzędy włączenia (rites
d’agrègation)



Są to właściwie obrzędy połączenia; obrzędy
włączenia posiadają aspekt kolektywny, muszą
łączyć jakąś jednostkę z nowym ugrupowaniem,
muszą łączyć dwa lub więcej ugrupowań. Do tej
kategorii należą: wymiany podarunków, wymiana
sióstr (Australia, Bassa-Komo z Afryki Zachodniej),
uczestniczenie w ceremoniach zespołowych, jak
tańce rytualne, uczty zaręczynowe i weselne, cykl
odwiedzin, zakładanie ubioru zamężnych kobiet czy
ubrania żonatych mężczyzn; u kobiet ciąża i poród.
Pewne obrzędy posiadają charakter indywidualny i
zbiorowy. Tak więc przyjęcie podarunku posiada siłę
zobowiązującą nie tylko dla osoby, która go
przyjmuje, lecz także dla grupy, do której ona należy;
obrzęd taki jest często pierwszym obrzędem
zaręczynowym.



Obrzędem specjalnym jest małżeństwo z

drzewem . U Kol w Bengalu jest ceremonią
inicjacyjną, włączeniem do klanu
totemicznego. Małżeństwo zawierają chłopcy
między 16 a 18 r.ż, dziewczęta między 14 a 16
r.ż.



Klany Kol to klany totemiczne; głównymi

totemami są drzewo mangowe i mahua; jeden
z obrzędów małżeństwa u Kol polega przede
wszystkim na przejęciu przez chłopca drzewa
mangowego, przez dziewczynę drzewa
mahua, co oznacza połączenie obydwojga
więzłem małżeńskim.

Drzewo mahua

Drzewo mangowe



Jest to „małżeństwo nierzeczywiste” i jest to

obrzęd związany z wtajemniczeniem do klanu
totemicznego, wpleciony do ceremonii
zaślubin, które należą u Kol do ceremonii
wprowadzających do klanu. Jednostka
wyłączona z klanu z takiej czy innej przyczyny
może tam wrócić, jeżeli zgromadzi
reprezentantów różnych wsi i złoży w ofierze
poprzez kapłana swojej wsi białą kozę i
czarnego wołu, jeżeli napije się odrobinę krwi
tych zwierząt lub skropi nią dach swego domu
wzywając boga-Słońce, jeżeli mięso tych
zwierząt zostanie zjedzone przez wszystkich
przedstawicieli klanu.



Przechodzi się je gwałtownie albo za pozwoleniem
mieszkańców świata, w który się wstępuje.



W Palestynie młoda dziewczyna zbliża się do domu
swego przyszłego małżonka niosąc na głowie
gliniany dzban pełen wody, który mężczyzna zrzuca
w momencie, gdy dziewczyna przekracza próg. Nie
jest to ofiara przeznaczona dla bogów, lecz odcięcie
się od dawnego środowiska i wstąpienie do nowego
poprzez pewnego rodzaju chrzest.



Również na wyspie Skarpanto łamie się kij położony
w poprzek otworu drzwiowego.

Obrzędy związane z progiem i
drzwiami