Van Gennep - „Obrzędy przejścia”
Podział rytuałów i obrzędów (poszczególne kategorie)
Rytuały animistyczne lub dynamistyczne
Dominacja rzeczywistości sacrum nad rzeczywistością profanum, ogarniająca niemal wszystkie sfery życia - narodziny, płodzenie dzieci, polowanie, itd., które stają się czynnościami zanurzonymi w duchowości.
Ogólnie animizm to zespół wierzeń występujący w religiach archaicznych bądź tradycyjnych zakładający istnienie świata materialnego i duchowego, współistnienie duszy z ciałem, przypisujący duszę lub rzadziej ducha zmarłych ludzi, wszystkim roślinom, zwierzętom, minerałom i żywiołom.
Rytuały sympatyczne lub przenośne
Rytuały sympatyczne - oparte na wierze we wzajemne oddziaływanie podobnego na podobne, przeciwnego na przeciwne
Rytuały przenośnie - cechy wrodzone lub nabyte mają charakter materialny i mogą być przenoszone w drodze kontaktu fizycznego albo na odległość.
Rytuały pozytywne lub negatywne
Rytuał pozytywny - jest to akt woli przełożony na jakiś rytuał
Rytuały negatywne - to tabu lub zakaz czyli nakaz nieczynienia. Nie jest autonomiczne, istnieje jako przeciwwaga dla obrzędów pozytywnych.
Rytuały pośrednie lub bezpośrednie
Rytuał bezpośredni - ma moc wywoływania natychmiastowych skutków, bez konieczności odwoływania się do sił zewnętrznych. Skutek jest automatyczny.
Rytuał pośredni - jest rodzajem impulsu, początkiem reakcji łańcuchowej, która uruchamia jakąś uosobioną siłę. Skutek jest odbiciem, reperkusją.
Rytuał przejścia: definicja, charakterystyka poszczególnych faz, przykłady
Rytuał przejścia - dotyczy wszystkich dziedzin życia ludzkiego, w których pojawia się zmiana wliczając to fazy biograficzne (narodziny, dojrzewanie, małżeństwo, śmierć), awanse w hierarchii grupowej, zmiany w otaczającej przestrzeni związane z przekraczaniem granic terytorialnych.
Fazy :
- separacji - odizolowanie jednostki od społeczeństwa
- okres przejściowy - jednostka czesiowo pozbawiona jest statusu
- okres włączenia - polega na przysposobieniu sobie nowego statusu
Czym jest oscylacja sacrum
Istnienie sacrum jest zjawiskiem zmiennym. Sacrum nie jest kategorią bezwzględną, ale kategorią manifestującą się w szczególnych sytuacjach. Oscylacja sacrum polega na tym że ktoś kto w danym momencie widział gdzieś sacrum może po jakimś czasie dostrzegać tam profanum lub odwrotnie.
Sposoby wyznaczania terytorium, pojęcie granicy
Wyznaczanie terytorium - terytorium zajmowane przez mniej cywilizowane plemię było określane najczęściej w sposób naturalny. Zakaz wstępu na terytorium ma charakter czysto magiczno - religijny.
Granica - obecnie to idealnie prosta linia wykreślona między słupami granicznymi - jest widoczna tylko na mapach. Często w plemionach prymitywnych zdarza się, że granica naturalną jest kamień lub drzewo, święta rzeka lub jezioro, którego przekroczenie grozi nadprzyrodzoną karą. Często granicę wyznacza się za pomocą przedmiotów (słup, most, kamień graniczny)
Symbolika przejścia fizycznego
Symbolika przejścia fizycznego wiąże się z rytuałem wyłączenia z własnego terytorium towarzyszącemu wkraczaniu na terytorium neutralne. W niektórych przypadkach tę symbolikę należy interpretować jako rytuał przejścia o charakterze bezpośrednim, dzięki któremu opuszcza się jeden świat, by wkroczyć do innego.
Przejście fizyczne a przejście duchowe - zależność
Każdy kto przechodzi z jednego terytorium w drugie, przez jakiś czas w sensie fizycznym oraz magiczno - religijnym znajduje się w specyficznej sytuacji zawieszenia między dwoma światami.
Ceremonie składania ofiary - ich symbolika i funkcje
Składanie ofiary w czasie rytuału przejścia - podczas przejścia fizycznego należy złożyć w ofierze np. kamienie, kawałki tkanin, włosów, itd.;
Akty poświęcenia fundamentów budowli (kamienia węgielnego) można również zaliczyć do rytuałów przejścia.
Ceremonia zmiany siedziby: przykłady
Ceremonia zmiany siedziby - każdy dom pozostaje tabu do czasu gdy dzięki odprawieniu odpowiednich obrzędów staje się świecki, laicki. Zdjęcie tabu przypomina wyświęcenie terytorium lub kobiet. Mamy tu do czynienia z obmywaniem, oczyszczaniem lub wspólnym biesiadowaniem. Przykład : we Francji taki rytuał nazywa się zawieszeniem wieszaka.
Rytuały, obrzędy związane z przyjmowaniem/włączaniem Obcego
Rytuały te maja na celu zneutralizowanie złowrogiej siły obcego lub przeistoczenie jej w siłę dobroczynną, czyli :odczarowanie: go.
Ciszewski wymienia 4 rytuały włączenia : biesiadę, akt przywiązania się do siebie, ceremonię pocałunku i symbol naturae imitatio.
W Afryce powszechny jest palawer - składają się na niego wymiana podarunków, częstowanie obcych jedzeniem, ofiarowanie im gościny. Ceremonia kończy się rytuałem włączenia - wspólną biesiadą.
Biesiada jako rytuał wspólnego jedzenia i picia jest rytuałem włączenia, aktem zjednoczenia fizycznego.
Różne rodzaje wymiany
Rytuał wymiany zajmuje miejsce centralne - widać to w obrzędach małżeńskich, gdzie istotą jest wzajemne przekazanie osobowości.
Inn przykłady wymiany to wymiana krwi, odzienia, pierścieni lub pocałunku, wymiana dzieci, sióstr, kobiet, świętych przedmiotów.
Potlacz jak uroczystość wymiany wśród Indian północnoamerykańskich.
Obrzędy powrotu i adopcji.
Obrzędy powrotu - zawierają ceremonie usuwania nieczystości zebranych podczas podróży oraz rytuały stopniowego włączenia.
Obrzędy adopcji - w Rzymie składały się na niego zespół rytuałów wyłączenia z klasy patrycjuszy, rodu, dawnego kultu rodzinnego oraz zbiór rytuałów włączenia do nowego środowiska.