ZAGADNIENIE nr.4 Ćwiczenia
Rytuały przejścia eg Arnolda van Gennepa
pojęcie
fazy
liminalność
Życie codzienne profanum i świąteczne sacrum - przeplatają się.
Pełne wyodrębnienie się sfery sakralnej i świeckiej jest dopiero cechą charakterystyczną społeczności religijnych (kultur typu religijnego).
Związek pomiędzy sferą profaniczną i sakralną staje się czysto symboliczny - unaoczniają go obrzędy i rytuały.
Wśród nich odrębną i ważną grupę stanowią :
RYTUAŁY PRZEJŚCIA
zaznaczają przekroczenie granicy między dwoma kategoriami społecznymi, np.: ceremonie dojrzałości, wesela, pogrzeby i wszelkiego rodzaju ryty inicjacyjne.
[A.van Gennep] - życie każdej jednostki (w każdym społeczeństwie) jest serią przejść z jednej grupy wiekowej do następnej, z jednego stanowiska na drugie.
Przejściu z jednej grupy do drugiej towarzyszą specjalne działania. Wśród ludów niecywilizowanych są to ceremonie, których zasadniczym celem jest umożliwienie jednostce przejścia z jednej określonej pozycje do następnej.
3 założenia:
świat społeczny dzieli się na sakralny i świecki
życie jednostki nie stanowi kontinuum, ale jest serią symbolicznie naznaczonych „skoków”, względnie „przejść”
wszechświat ulega rytmom znajdującym swoje odbicie w życiu społeczeństwa
[van Gennep] swiat sakralny i świecki normalnie są rozgraniczone. Człowiek nie może należeć do jednego z nich jeśli nie zerwał z drugim. Sacrum nie jest jednak wartością absolutną, ale określoną przez poszczególne sytuacje,
np. kobieta związana z tajemnicą życia jako dawczyni jest święta w stosunku do mężczyzny (który nei jest zdolny doświadczyć tej tajemnicy)
II faza sakralizacji kobiet następuje w momencie zapłodnienia (staje się ona wówczas świętością nie tylko dla mężczyzny ale także dla pozostałych kobiet, które nie są brzemienne).
Sacrum jest otoczone atmosfera grozy i niebezpieczeństwa. Dotknięcie bóstwa jest tak samo niebezpieczne jak dotknięcie rzeczy nieczystych... czyli trup i noworodek budzą taki sam lęk.
Rytuały przejścia w życiu społecznym związane z:
narodzinami
dojrzałością społeczna (u nas 18 lat)
małżeństwo
ojcostwo
awans społeczny
specjalizacja zawodowa
śmierć
Każdy obrzęd przejścia składa się z 3 etapów:
wyłączenie, separacja - osoba może zostać wyłączona z dotychczasowej roli społecznej poprzez odizolowanie od codziennej sytuacji.
Może to być izolacja w sensie dosłownym (np. kobiety ciężarne żyją poza granicami wioski), lub izolacja symboliczna - rytuały np. pokonywanie różnych przeszkód w celu przekroczenia granicy między dwoma światami.
Może być jeszcze - obcięcie włosów, wyrwanie zęba, niszczenie rzeczy mających związek z dotychczasowym stanem itp.
etap marginalny - jednostka przechodzi w stan rytualnego „zawieszenia”, zmarginalizowania, w którym jest jakby poza społeczeństwem. Nie należy już do „dawnego” zwykłego świata, ale jeszcze nie jest pełnoprawnym uczestnikiem nowej rzeczywistości.
W związku z tym bardzo często używa on innego języka (nie potocznego), obejmuj ego również różnego rodzaju tabu.
W okresie zmarginalizowania jednostkę zapoznaje się z obowiązkami i prawami, które czekają ją w nowym stanie. Osoba pozostająca w tym stanie jest święta, nietykalna, ale równocześnie niebezpieczna. Niektórym kategoriom ludzi nigdy nie będzie dane opuścić tej fazy, np.: dzieci zmarłe przed chrztem.
Są to teraz jednostki demoniczne.
Włączenie, agregacja - to jakby powtórne narodziny jednostki w nowym stanie.
Zaznaczone symbolicznie: np. przywdzianie nowego stroju. Na tym etapie pojawiają się liczne obrzędy oczyszczenia, których celem jest usunięcie śladów uprzedniego tabu, tak, aby dana osoba powróciła do profanum bez pozostałości sakralnych.
Zazwyczaj współbiesiada i wymiana podarków między „neofitą” a resztą społeczności.
Ten schemat daje się także zastosować w odniesieniu do obrzędowości dorocznej oraz do pojęcia czasu „świątecznego” i „zwykłego”.
Obrzędy doroczne wiążą się z przejściami kosmicznymi:
obrzędy przejścia jednego roku w drugi
zmiany pór roku
ceremonie związane z fazami księżyca
Klasyczne „sytuacje przejścia” w codzienności:
[Ludwik Stomma] - czas zachorowania:
opuszczenie stanu zdrowia
margines
wejście w stan choroby
wyzdrowienie - proces odwrotny
LIMINALNOŚĆ (od Limes - granica)
Turner uważał, że środkowa faza obrzędów przejścia ma najistotniejsze znaczenie i nazwał ją liminalnością. Na tym etapie utrwalona struktura społeczna ulega czasowej destrukcji.
1