RÓŻNICE
KULTUROWE
Wykład – 8/15 godzin
egzamin
RÓŻNICE
KULTUROWE
Wykład – 8/15 godzin
egzamin
LITERATURA
PRZEDMIOTU
Wstęp do Kulturoznawstwa, pod red. Elaine Baldwin,
Brian Longhurst, Poznań 2007.
R. Zenderowski, B. Koziński, Różnice kulturowe w
biznesie, CeDeWU Warszawa 2012
2. G. Hofstede , Kultury i organizacje, PWE
Warszawa 2000
3. M. Szopski, Komunikowanie międzykulturowe,
Wsip Warszawa 2005
4. S. Reynolds, D. Valentine, Komunikacja
międzykulturowa, ABC Warszawa 2009
3. R. Gesteland, Różnice kulturowe a zachowania w
biznesie, PWN Warszawa 2000
TRYB ZALICZEŃ
Egzamin pisemny (wykład)
PROGRAM ZAJĘĆ
Czym są różnice kulturowe. Definiowanie pojęć:
kultura, tożsamość, religia, język.
2.Stereotypy w postrzeganiu innych grup
społecznych, uprzedzenia i tolerancja.
3. Sposoby niwelowania szoku kulturowego -
adaptacja kulturowa.
4. Podział i charakterystyka kultur.
I. WYKŁAD: WPROWADZENIE:
KULTURA I BADANIA NAD KULTURĄ
Czym są różnice kulturowe.
Definiowanie pojęć: kultura, tradycja,
tożsamość, język, społeczeństwo.
Co oznacza pojęcie „Kultura”? Kiedy
powstało? Na potrzeby jakich dziedzin
nauki?
Czym zajmuje się „Kulturoznawstwo?
Różne dyscypliny naukowe od dawna
zajmowały się kulturą: antropologia,
historia, literaturoznawstwo, geografia
humanistyczna i socjologia.
Pod koniec średniowiecza terminu
„Kultura” używano na określenie hodowli
(kultywacji) roślin i zwierząt, niedługo
potem nazwą objęto kultywację ludzkich
umysłów.
Ustalono iż kultywacja jest procesem
społecznym i historycznym.
DEFINICJA KULTURY WEDŁUG
RAYMONDA WILLIAMSA (1921-1988)
Raymond Williams (Wielka Brytania,
pionier kulturoznawstwa) prześledził
historię tego terminu, a także
posegregował jego współczesne użycia.
Poza naukami przyrodniczymi używa się
tego pojęcia w trzech znaczeniach, w
których oznacza:
sztukę i działalność artystyczną,
wysublimowane, najczęściej symboliczne
cechy określonego sposobu życia,
oraz pewien proces rozwojowy.
KULTUR PRZEZ DUŻE
„K”
W języku potocznym przez kulturę
często rozumie się „dzieła będące
efektem działań intelektualnych, a
przede wszystkim artystycznych”,
termin ten oznacza więc wtedy
„muzykę, literaturę, malarstwo, rzeźbę,
teatr i film”.
Tak rozumiana kultura obejmuje
„wyrafinowane” poczynania, w które
angażują się ludzie „kulturalni”.
KULTURA JAKO „SPOSÓB
BYCIA”
W naukach humanistycznych terminu
„kultura” szeroko używa się w związku
z tworzeniem i użyciem symboli, co jest
charakterystyczne dla „pewnego
szczególnego sposobu ludzkiego życia,
czy będzie tu chodzić o ludzkość w
ogóle, jakąś grupę społeczną czy o jakiś
okres w dziejach grupy”.
Często się twierdzi, że tylko ludzie są
zdolni do tworzenia kultury i jej
przekazywania, a jesteśmy w stanie to
zrobić gdy tworzymy symbole i ich
używamy.
Można to też ująć w ten sposób, że
ludziom właściwa jest zdolność
symbolizowania, które stanowi
podstawę naszego istnienia
kulturowego.
KULTURA A NATURA
Opozycyjny związek
Według koncepcji Levi-Strauss kultura
„znosi” naturę, zachowując jako bazę
lecz neguje jako to co istotowe.
„Kultura” wychodzi poza „instynkt”
Natura jest powierzchnią a kultura
stanowi dodatkowy wymiar.
RÓŻNICE KULTUROWE
Kultura = symbol = kod
Różnice kulturowe = różnice w kodach danych
społeczeństw
Czym jest symbol?
Mamy z nim do czynienia wtedy gdy członkowi jakiejś
grupy zgodnie uznają, że pewne słowo, pewien znak
czy gest zastępują określone pojęcie (np. „pilot”),
przedmiot (np. pudełko).
Wtedy uzgodniony znak czy gest stają się symbolami
przekazującymi jakąś wspólną ideę.
Owe wspólne idee są przekazywane czy wyrażane
symboliczne – przez słowo „pilot”, rysunek odsyłający
do pudełka czy gest dający wyraz pogardzie.
IDEE (ZNACZENIA)
SKŁADAJĄ SIĘ NA KULTURĘ
Symbol określa znaczenie symbolizowanego
obiektu, ale jeden symbol może mieć wiele
znaczeń. Na przykład flaga może symbolizować
obiekt materialny, jakim jest kraj, albo
abstrakcyjną wartość, jak patriotyzm.
Dlatego też badanie kultury to pytanie o
znaczenie, jakie ma styl ubioru,
kodeks zachowań,
miejsce,
język,
norma postępowania,
system przekonań,
styl architektoniczny etc.
RÓŻNIE KULTUROWE
Różnice w: języku, religii, kodeksie
zachowań, norm społecznych itp.
Język – czy to mówiony czy pisany – jest
bardzo zasobnym zespołem symboli, ale
mogą w tej funkcji występować bardzo
różne przedmioty: flagi, fryzury, znaki
drogowe, uśmiechy, samochody,
garnitury biznesowe itd.
Do kultury zalicza się niemal „wszystko” i
mamy z nią do czynienia „wszędzie”.
DEFINICJA KULTURY
WEDŁUG TAYLORA
19.wieczny antropolog Tylor określił
kulturę jako „skomplikowaną całość,
która obejmuje wiedzę, przekonanie,
sztukę, moralność, prawo, obyczaje, a
także wszystkie inne umiejętności i
nawyki, jakich człowiek nabywa jako
członek społeczeństwa”.
Definicja ta wskazuje, jak głęboko
kultura przenika życie społeczne, a
zarazem podkreśla, że jest produktem
społecznego współżycia ludzi oraz że jest
przedmiotem nauki.
Są jednak tacy, którzy uważają, że
niektóre sfery życia społecznego słuszniej
byłoby uznać za polityczne czy
gospodarcze i w jakiś sposób odróżnić od
kultury.
Tak więc ci rozumieją kulturę w sensie:
1. sztuka i działania artystyczne, nie
zaliczając do niej zjawisk i instytucji
(sposób życia).
Nawet jeśli rozumie się kulturę szeroko,
jako sposób życia, trzeba to pojęcie
rozróżnić z terminem „społeczeństwo”.
SPOŁECZEŃSTWO
Społeczeństwo to układ oddziaływań i
relacji pomiędzy jednostkami i grupami.
Bardzo często społeczeństwo zajmuje
określone terytorium, jest zdolne do
reprodukcji i ma wspólną kulturę.
W przypadku dużych społeczności
(zwłaszcza współczesnych) całkiem
sensownie można mówić, że
współistnieją w nich (nie zawsze
harmonijnie) różne kultury.
PROBLEMY BADAŃ NAD
KULTURĄ
Każde z omówionych znaczeń kultury wiązało się z
określonym punktem widzenia.
Artystami i twórczością artystyczną zajmowali się
historycy sztuki, teatrolodzy, filolodzy,
sposoby życia analizowali zazwyczaj antropolodzy i
socjolodzy,
Rozwój kulturowy to domena historyków,
korzystających ze źródeł, różnych dokumentów.
Każda z tych dyscyplin ujmuje kulturę w innej
perspektywie.
Kulturoznawstwo pomaga „zidentyfikować” i
określić zespół istotnych problemów, których
żadna ze wspomnianych dyscyplin nie jest w stanie
rozwiązać samodzielnie.
NAUKA KULTURY
Kultura nie jest czymś, co po prostu się
wchłania” kultury trzeba się uczyć.
W antropologii problem ten określany
jest jako akulturacja,
W psychologii – jako warunkowanie,
Socjolodzy proces czyniący z nas
istotami społecznymi i kulturalnymi co
nazywa się socjalizacją.
Pierwotna socjalizacja dokonuje się w rodzinie
lub grupie pełniącej funkcje rodzinne aż do
momentu – w społeczeństwach Zachodu –
rozpoczęcia nauki w szkole.
Pierwotna socjalizacja obejmuje opanowanie
języka i ukształtowanie płciowej tożsamości, na
wtórną składają się wszystkie dalsze
oddziaływania, którym jednostka podlega w
swoim życiu.
Psychologia (w tym psychoanaliza) szczególną
wagę przywiązują do dzieciństwa i
warunkowania, które łączy się z kształtowaniem
tożsamości płciowej i seksualności.
Z płcią (rozumianą społecznie a nie biologicznie)
wiążą się zespoły społecznych ról, które w
danym społeczeństwie uznawane są za męskie
lub kobiece).
Twórca psychoanalizy Zygmund Freud (1856-
1939) twierdził, że męskość i kobiecość, a także
wybór obiektów seksualnych nie są dyktowane
przez biologię, lecz w wielkim stopniu są też
efektem warunkowania.
Feminiści wykorzystali koncepcję Freuda, aby
podważyć przekonanie, jakoby mężczyznom z
natury przysługiwała wyższość nad kobietami,
aczkolwiek sam Freud niezbyt przychylnie
odnosił się do feminizmu.
Kultura jako jako wspólne dla
składających się na społeczeństwo
jednostek i grup rozumienie. Niektórzy z
antropologów podkreślają, że ludzka
wiedza o świecie jest konstruktem
społecznym: mówiąc inaczej: na to, jak
widzimy świat, wpływa nasza pozycja
społeczna i relacje z innymi.
Jeśli to prawda, że na strukturę naszego
rozumienia wpływa pozycja społeczna,
wtedy nasze widzenie świata jest
fragmentaryczne – kulturowy relatywizm.
O ile badacze tacy jak Berger koncentrują
się przede wszystkim na tym, jak role
społeczne wpływają na nasz sposób
widzenia świata i nadawania mu sensu, o
tyle relatywizm kulturowy akcentuje to, że
naszym rozumieniem rządzą nawykowe,
uznawane za oczywiste sposoby myślenia,
które są wyrażone w potocznym języku.
Według socjologów poglądy na świat mają
charakter kulturowy , kulturę zaś trzeba
zawsze badać w powiązaniu ze
społeczeństwem.
TRADYCJA I
TRADYCJONALIZM
Wywodzący się od łac. czas. tradere (przekazywać,
oddawać, podawać) termin „tradycja” jest używany
w kulturoznawstwie na oznaczenie bądź jej
elementów, które są przekazywane (np. język”),
bądź tego , co stanowi składnik powszechnej wiedzy
(opowieści ludowe). Od rzeczownika „tradere”
pochodzi przymiotnik „tradycyjny”. Który podkreśla
ciągłość i trwałość. Do tradycji i tradycyjnych
zachowań można mieć stosunek pozytywny lub
negatywny.
Zwolennicy tradycji, ludzie do niej przywiązani
(zwani tradycjonalistami) upatrują w niej źródło
wartości i wiarygodności: w okresach rewolucyjnych
przeszłość może być pogardliwie traktowana i
uważana za hamulec postępu.
SPOŁECZEŃSTWA
TRADYCYJNE
Pojęcie „tradycja” ma różne znaczenia, a wszystkie z
nich są istotne dla sposobu, w jaki rozumie się
kulturę. Można przez „tradycję” pojmować wiedze i
obyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Przy takim rozumieniu pojęcie „tradycja narodowa”
ma sens pozytywny, wskazuje bowiem na
długotrwałość i głębokie zakorzenienie kultury
narodowej.
Bywa jednak, że przymiotnik „tradycyjny” jest
używany w sensie negatywnym, szczególnie gdy opis
formułowany jest z punktu widzenia Ameryki
Północnej czy Europy Zachodniej, które uważają się
za nowoczesne.
W takim przypadku określenie nieeuropejskich
kultur czy społeczeństw jako „tradycyjne”
najczęściej znaczy „zacofane”, „słabo rozwinięte”,
a przesłanką jest tu przekonanie, że wszystkie
społeczeństwa muszą się modernizować w taki
sam sposób i w tym samym kierunku.
Kulturoznawstwo zawsze bardzo krytycznie
podchodzi do takiego narzucania standardów
jednej kultury innym, prowadzi to bowiem do
uznania ich za gorsze pod jakimiś względami.
Tradycje nie są niczym neutralnym i obiektywnym,
co tylko czeka na odkrycie, gdyż są konstruowane
kulturowo, podczas konstruowania zaś jedne
elementy są włączane, inne eliminowane.
CZY MOŻNA ZROZUMIEĆ
INNE KULTURY
Problemy, przed którymi stajemy badając
kultury należące do różnych epok,
pojawiają się też wtedy, gdy mamy do
czynienia z kulturami ukształtowanymi w
innych częściach świata czy w obrębie
innych niż nasza grup społecznych.
Czy można zrozumieć kultury innych
ludzi, tak jak oni sami je rozumieją, czy
też to pojmowanie musi być
zniekształcone, przechodząc przez
pryzmat naszego rozumienia?
KULTURA A STRUKTURA
SPOŁECZNA
Z takimi trudnościami zawsze borykali się
antropolodzy, gdy usiłowali interpretować
społeczeństwa nieeuropejskie.
Struktura społeczna:
Wiek
Klasa
Płeć
Rasa
Struktura społeczna = to trwałe i uporządkowane
relacje między elementami społeczeństwa
Chętnie używanym sposobem opisania struktury
danego społeczeństwa jest nakreślenie głównych linii
przebiegających w nim podziałów. W zachodnich
społeczeństwach są to zazwyczaj podziały klasowe,
wiekowe, płciowe i etniczne.
FUNKCJA KULTURY W
SPOŁECZEŃSTWIE
Według Parsonsa, który uważał kulturę –
wartości, normy i symbole – za niezbędną dla
właściwego funkcjonowania społeczeństwa: to
przez wskazanie na nią starał się odpowiedzieć
na pytanie, skąd się bierze się społeczny
porządek, w jaki sposób osiąga się regularność,
trwałość, względną stabilność i
przewidywalność życia społecznego.
Parsons twierdził, że zasadnicza rola kultury w
tworzeniu porządku społecznego polega na tym,
że dostarcza ona wartości wspólnych poglądów
na to, co pożądane (np. materialny dostatek,
jednostkowa wolność i sprawiedliwość
społeczna).
Kultura dostarcza języka (werbalny i
niewerbalny nośnik komunikacji) i
innych systemów symbolicznych, które
są istotne dla życia społecznego. Dwa
główne elementy spoleczeństwa:
gospodarka i ustrój społeczny, są
podtrzymywane przez kulturę, dlatego
zasadnie można powiedzieć, że „oliwi
ona tryby społeczne”.
STRUKTURA SPOŁECZNA
A KONFLIKT SPOŁECZNY
Dla niektórych sednem życia społecznego jest konflikt,
a kulturę ujmują w kategoriach strukturalnej relacji
między polityką i ekonomią (ekonomią polityczną).
Karol Marks, 19. wieczny filozof i rewolucjonista, oraz
Max Weber, działający na przełomie 19. i 20. wieku
teoretyk społeczeństwa, uważali przekonania, wartości i
zachowania za produkty społecznych i ekonomicznych
nierówności a także stosunków władzy. Według Marksa
właściciele środków produkcji w danym społeczeństwie
będą kontynuować jego idee i wartości. Idee klasy
panującej będą będą ideami dominującymi w danym
społeczeństwie, pomagając funkcjonować
niesprawiedliwemu systemowi nierówności oraz
utrwalając go. W ramach tej koncepcji kultura jest tylko
wspornikiem struktury społecznej, uzasadniając
istniejący stan rzeczy.
RÓŻNICE KULTUROWE A
KONFLIKT
Rzecznicy teorii feministycznych także pojmują
kulturę jako produkt społecznych konfliktów, o
ile jednak dla marksistów te rozgrywają się
pomiędzy klasami, o tyle dla feministów równie
istotne są konflikty miedzy płciami.
Kluczowego znaczenia nabierają u nich
pojęcia” podporządkowanie i patriarchat, gdyż
oba opisują sytuację, w której mężczyźni
dysponują większą władzą polityczną i
ekonomiczną niż kobiety.
Liczne feministki wskazują kulturę jako miejsce
reprodukowania nierówności
Płeć biologiczna – płeć kulturowa (gender)
KULTURA A „RASA”
Kultura i konflikt wiązane są także w badaniach
nad rasą i rasizmem („rasę” często ujmuje się w
cudzysłów, aby w ten sposób podkreślić, że –
podobnie jak płeć – jest ona w znacznie większym
stopniu kategorią społeczną niż biologiczną).
Dla niektórych uprzedzenia rasowe mają
charakter kulturowy w tym sensie, że są wyrazem
potocznych przekonań żywionych na temat ludzi,
których uważa się za odmiennych, rasizm
natomiast elementem strukturalnych nierówności
czyni odmienności kulturowe, w efekcie czego
kulturowa dominacja staje się istotnym
czynnikiem kontroli ekonomicznej i politycznej.
