RÓŻNICE

KULTUROWE

Wykład – 8/15 godzin

egzamin

LITERATURA
PRZEDMIOTU



Wstęp do Kulturoznawstwa, pod red. Elaine Baldwin,
Brian Longhurst, Poznań 2007. 



 R. Zenderowski, B. Koziński, Różnice kulturowe w
biznesie, CeDeWU Warszawa 2012



2.      G. Hofstede , Kultury i organizacje, PWE
Warszawa 2000



3.      M. Szopski, Komunikowanie międzykulturowe,
Wsip Warszawa 2005



4.      S. Reynolds, D. Valentine, Komunikacja
międzykulturowa, ABC Warszawa 2009



3.   R. Gesteland, Różnice kulturowe a zachowania w
biznesie, PWN Warszawa 2000 

TRYB ZALICZEŃ



Egzamin pisemny (wykład)

PROGRAM ZAJĘĆ



 Czym są różnice kulturowe. Definiowanie pojęć:
kultura, tożsamość, religia, język. 



2.Stereotypy w postrzeganiu innych grup
społecznych, uprzedzenia i tolerancja.



 



3. Sposoby niwelowania szoku kulturowego -
adaptacja kulturowa. 



4. Podział i charakterystyka kultur. 

I. WYKŁAD: WPROWADZENIE:
KULTURA I BADANIA NAD KULTURĄ



Czym są różnice kulturowe.



Definiowanie pojęć: kultura, tradycja,
tożsamość, język, społeczeństwo.



Co oznacza pojęcie „Kultura”? Kiedy
powstało? Na potrzeby jakich dziedzin
nauki?



Czym zajmuje się „Kulturoznawstwo?



Różne dyscypliny naukowe od dawna
zajmowały się kulturą: antropologia,
historia, literaturoznawstwo, geografia
humanistyczna i socjologia.



Pod koniec średniowiecza terminu
„Kultura” używano na określenie hodowli
(kultywacji) roślin i zwierząt, niedługo
potem nazwą objęto kultywację ludzkich
umysłów.



Ustalono iż kultywacja jest procesem
społecznym i historycznym.

DEFINICJA KULTURY WEDŁUG
RAYMONDA WILLIAMSA (1921-1988)



Raymond Williams (Wielka Brytania,
pionier kulturoznawstwa) prześledził
historię tego terminu, a także
posegregował jego współczesne użycia.



Poza naukami przyrodniczymi używa się
tego pojęcia w trzech znaczeniach, w
których oznacza:



sztukę i działalność artystyczną,



wysublimowane, najczęściej symboliczne
cechy określonego sposobu życia,



oraz pewien proces rozwojowy.

KULTUR PRZEZ DUŻE
„K”



W języku potocznym przez kulturę
często rozumie się „dzieła będące
efektem działań intelektualnych, a
przede wszystkim artystycznych”,
termin ten oznacza więc wtedy
„muzykę, literaturę, malarstwo, rzeźbę,
teatr i film”.



Tak rozumiana kultura obejmuje
„wyrafinowane” poczynania, w które
angażują się ludzie „kulturalni”.

KULTURA JAKO „SPOSÓB
BYCIA”



W naukach humanistycznych terminu
„kultura” szeroko używa się w związku
z tworzeniem i użyciem symboli, co jest
charakterystyczne dla „pewnego
szczególnego sposobu ludzkiego życia,
czy będzie tu chodzić o ludzkość w
ogóle, jakąś grupę społeczną czy o jakiś
okres w dziejach grupy”.



Często się twierdzi, że tylko ludzie są
zdolni do tworzenia kultury i jej
przekazywania, a jesteśmy w stanie to
zrobić gdy tworzymy symbole i ich
używamy.



Można to też ująć w ten sposób, że
ludziom właściwa jest zdolność
symbolizowania, które stanowi
podstawę naszego istnienia
kulturowego.

KULTURA A NATURA



Opozycyjny związek



Według koncepcji Levi-Strauss kultura
„znosi” naturę, zachowując jako bazę
lecz neguje jako to co istotowe.



„Kultura” wychodzi poza „instynkt”



Natura jest powierzchnią a kultura
stanowi dodatkowy wymiar.

RÓŻNICE KULTUROWE



Kultura = symbol = kod



Różnice kulturowe = różnice w kodach danych
społeczeństw



Czym jest symbol?



Mamy z nim do czynienia wtedy gdy członkowi jakiejś
grupy zgodnie uznają, że pewne słowo, pewien znak
czy gest zastępują określone pojęcie (np. „pilot”),
przedmiot (np. pudełko).



Wtedy uzgodniony znak czy gest stają się symbolami
przekazującymi jakąś wspólną ideę.



Owe wspólne idee są przekazywane czy wyrażane
symboliczne – przez słowo „pilot”, rysunek odsyłający
do pudełka czy gest dający wyraz pogardzie.

IDEE (ZNACZENIA)
SKŁADAJĄ SIĘ NA KULTURĘ



Symbol określa znaczenie symbolizowanego
obiektu, ale jeden symbol może mieć wiele
znaczeń. Na przykład flaga może symbolizować
obiekt materialny, jakim jest kraj, albo
abstrakcyjną wartość, jak patriotyzm.



Dlatego też badanie kultury to pytanie o
znaczenie, jakie ma styl ubioru,



kodeks zachowań,



miejsce,



język,



norma postępowania,



system przekonań,



styl architektoniczny etc.

RÓŻNIE KULTUROWE



Różnice w: języku, religii, kodeksie
zachowań, norm społecznych itp.

Język – czy to mówiony czy pisany – jest

bardzo zasobnym zespołem symboli, ale
mogą w tej funkcji występować bardzo
różne przedmioty: flagi, fryzury, znaki
drogowe, uśmiechy, samochody,
garnitury biznesowe itd.

Do kultury zalicza się niemal „wszystko” i

mamy z nią do czynienia „wszędzie”.

DEFINICJA KULTURY
WEDŁUG TAYLORA



19.wieczny antropolog Tylor określił
kulturę jako „skomplikowaną całość,
która obejmuje wiedzę, przekonanie,
sztukę, moralność, prawo, obyczaje, a
także wszystkie inne umiejętności i
nawyki, jakich człowiek nabywa jako
członek społeczeństwa”.



Definicja ta wskazuje, jak głęboko
kultura przenika życie społeczne, a
zarazem podkreśla, że jest produktem
społecznego współżycia ludzi oraz że jest
przedmiotem nauki.



Są jednak tacy, którzy uważają, że
niektóre sfery życia społecznego słuszniej
byłoby uznać za polityczne czy
gospodarcze i w jakiś sposób odróżnić od
kultury.



Tak więc ci rozumieją kulturę w sensie:



1. sztuka i działania artystyczne, nie
zaliczając do niej zjawisk i instytucji
(sposób życia).



Nawet jeśli rozumie się kulturę szeroko,
jako sposób życia, trzeba to pojęcie
rozróżnić z terminem „społeczeństwo”.

SPOŁECZEŃSTWO



Społeczeństwo to układ oddziaływań i
relacji pomiędzy jednostkami i grupami.



Bardzo często społeczeństwo zajmuje
określone terytorium, jest zdolne do
reprodukcji i ma wspólną kulturę.



W przypadku dużych społeczności
(zwłaszcza współczesnych) całkiem
sensownie można mówić, że
współistnieją w nich (nie zawsze
harmonijnie) różne kultury.

PROBLEMY BADAŃ NAD
KULTURĄ



Każde z omówionych znaczeń kultury wiązało się z
określonym punktem widzenia.



Artystami i twórczością artystyczną zajmowali się
historycy sztuki, teatrolodzy, filolodzy,



sposoby życia analizowali zazwyczaj antropolodzy i
socjolodzy,



Rozwój kulturowy to domena historyków,
korzystających ze źródeł, różnych dokumentów.



Każda z tych dyscyplin ujmuje kulturę w innej
perspektywie.



Kulturoznawstwo pomaga „zidentyfikować” i
określić zespół istotnych problemów, których
żadna ze wspomnianych dyscyplin nie jest w stanie
rozwiązać samodzielnie.

NAUKA KULTURY



Kultura nie jest czymś, co po prostu się
wchłania” kultury trzeba się uczyć.



W antropologii problem ten określany
jest jako akulturacja,



W psychologii – jako warunkowanie,



Socjolodzy proces czyniący z nas
istotami społecznymi i kulturalnymi co
nazywa się socjalizacją.



Pierwotna socjalizacja dokonuje się w rodzinie
lub grupie pełniącej funkcje rodzinne aż do
momentu – w społeczeństwach Zachodu –
rozpoczęcia nauki w szkole.



Pierwotna socjalizacja obejmuje opanowanie
języka i ukształtowanie płciowej tożsamości, na
wtórną składają się wszystkie dalsze
oddziaływania, którym jednostka podlega w
swoim życiu.



Psychologia (w tym psychoanaliza) szczególną
wagę przywiązują do dzieciństwa i
warunkowania, które łączy się z kształtowaniem
tożsamości płciowej i seksualności.



Z płcią (rozumianą społecznie a nie biologicznie)
wiążą się zespoły społecznych ról, które w
danym społeczeństwie uznawane są za męskie
lub kobiece).



Twórca psychoanalizy Zygmund Freud (1856-
1939) twierdził, że męskość i kobiecość, a także
wybór obiektów seksualnych nie są dyktowane
przez biologię, lecz w wielkim stopniu są też
efektem warunkowania.



Feminiści wykorzystali koncepcję Freuda, aby
podważyć przekonanie, jakoby mężczyznom z
natury przysługiwała wyższość nad kobietami,
aczkolwiek sam Freud niezbyt przychylnie
odnosił się do feminizmu.



Kultura jako jako wspólne dla
składających się na społeczeństwo
jednostek i grup rozumienie. Niektórzy z
antropologów podkreślają, że ludzka
wiedza o świecie jest konstruktem
społecznym: mówiąc inaczej: na to, jak
widzimy świat, wpływa nasza pozycja
społeczna i relacje z innymi.



Jeśli to prawda, że na strukturę naszego
rozumienia wpływa pozycja społeczna,
wtedy nasze widzenie świata jest
fragmentaryczne – kulturowy relatywizm.



O ile badacze tacy jak Berger koncentrują
się przede wszystkim na tym, jak role
społeczne wpływają na nasz sposób
widzenia świata i nadawania mu sensu, o
tyle relatywizm kulturowy akcentuje to, że
naszym rozumieniem rządzą nawykowe,
uznawane za oczywiste sposoby myślenia,
które są wyrażone w potocznym języku.



Według socjologów poglądy na świat mają
charakter kulturowy , kulturę zaś trzeba
zawsze badać w powiązaniu ze
społeczeństwem.

TRADYCJA I
TRADYCJONALIZM



Wywodzący się od łac. czas. tradere (przekazywać,
oddawać, podawać) termin „tradycja” jest używany
w kulturoznawstwie na oznaczenie bądź jej
elementów, które są przekazywane (np. język”),
bądź tego , co stanowi składnik powszechnej wiedzy
(opowieści ludowe). Od rzeczownika „tradere”
pochodzi przymiotnik „tradycyjny”. Który podkreśla
ciągłość i trwałość. Do tradycji i tradycyjnych
zachowań można mieć stosunek pozytywny lub
negatywny.



Zwolennicy tradycji, ludzie do niej przywiązani
(zwani tradycjonalistami) upatrują w niej źródło
wartości i wiarygodności: w okresach rewolucyjnych
przeszłość może być pogardliwie traktowana i
uważana za hamulec postępu.

SPOŁECZEŃSTWA
TRADYCYJNE



Pojęcie „tradycja” ma różne znaczenia, a wszystkie z
nich są istotne dla sposobu, w jaki rozumie się
kulturę. Można przez „tradycję” pojmować wiedze i
obyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenie.



Przy takim rozumieniu pojęcie „tradycja narodowa”
ma sens pozytywny, wskazuje bowiem na
długotrwałość i głębokie zakorzenienie kultury
narodowej.



Bywa jednak, że przymiotnik „tradycyjny” jest
używany w sensie negatywnym, szczególnie gdy opis
formułowany jest z punktu widzenia Ameryki
Północnej czy Europy Zachodniej, które uważają się
za nowoczesne.



W takim przypadku określenie nieeuropejskich
kultur czy społeczeństw jako „tradycyjne”
najczęściej znaczy „zacofane”, „słabo rozwinięte”,
a przesłanką jest tu przekonanie, że wszystkie
społeczeństwa muszą się modernizować w taki
sam sposób i w tym samym kierunku.



Kulturoznawstwo zawsze bardzo krytycznie
podchodzi do takiego narzucania standardów
jednej kultury innym, prowadzi to bowiem do
uznania ich za gorsze pod jakimiś względami.



Tradycje nie są niczym neutralnym i obiektywnym,
co tylko czeka na odkrycie, gdyż są konstruowane
kulturowo, podczas konstruowania zaś jedne
elementy są włączane, inne eliminowane.

CZY MOŻNA ZROZUMIEĆ
INNE KULTURY



Problemy, przed którymi stajemy badając
kultury należące do różnych epok,
pojawiają się też wtedy, gdy mamy do
czynienia z kulturami ukształtowanymi w
innych częściach świata czy w obrębie
innych niż nasza grup społecznych.



Czy można zrozumieć kultury innych
ludzi, tak jak oni sami je rozumieją, czy
też to pojmowanie musi być
zniekształcone, przechodząc przez
pryzmat naszego rozumienia?

KULTURA A STRUKTURA
SPOŁECZNA



Z takimi trudnościami zawsze borykali się
antropolodzy, gdy usiłowali interpretować
społeczeństwa nieeuropejskie.



Struktura społeczna:



Wiek



Klasa



Płeć



Rasa



Struktura społeczna = to trwałe i uporządkowane
relacje między elementami społeczeństwa



Chętnie używanym sposobem opisania struktury
danego społeczeństwa jest nakreślenie głównych linii
przebiegających w nim podziałów. W zachodnich
społeczeństwach są to zazwyczaj podziały klasowe,
wiekowe, płciowe i etniczne.

FUNKCJA KULTURY W
SPOŁECZEŃSTWIE



Według Parsonsa, który uważał kulturę –
wartości, normy i symbole – za niezbędną dla
właściwego funkcjonowania społeczeństwa: to
przez wskazanie na nią starał się odpowiedzieć
na pytanie, skąd się bierze się społeczny
porządek, w jaki sposób osiąga się regularność,
trwałość, względną stabilność i
przewidywalność życia społecznego.



Parsons twierdził, że zasadnicza rola kultury w
tworzeniu porządku społecznego polega na tym,
że dostarcza ona wartości wspólnych poglądów
na to, co pożądane (np. materialny dostatek,
jednostkowa wolność i sprawiedliwość
społeczna).

Kultura dostarcza języka (werbalny i

niewerbalny nośnik komunikacji) i
innych systemów symbolicznych, które
są istotne dla życia społecznego. Dwa
główne elementy spoleczeństwa:
gospodarka i ustrój społeczny, są
podtrzymywane przez kulturę, dlatego
zasadnie można powiedzieć, że „oliwi
ona tryby społeczne”.

STRUKTURA SPOŁECZNA
A KONFLIKT SPOŁECZNY



Dla niektórych sednem życia społecznego jest konflikt,
a kulturę ujmują w kategoriach strukturalnej relacji
między polityką i ekonomią (ekonomią polityczną).



Karol Marks, 19. wieczny filozof i rewolucjonista, oraz
Max Weber, działający na przełomie 19. i 20. wieku
teoretyk społeczeństwa, uważali przekonania, wartości i
zachowania za produkty społecznych i ekonomicznych
nierówności a także stosunków władzy. Według Marksa
właściciele środków produkcji w danym społeczeństwie
będą kontynuować jego idee i wartości. Idee klasy
panującej będą będą ideami dominującymi w danym
społeczeństwie, pomagając funkcjonować
niesprawiedliwemu systemowi nierówności oraz
utrwalając go. W ramach tej koncepcji kultura jest tylko
wspornikiem struktury społecznej, uzasadniając
istniejący stan rzeczy.

RÓŻNICE KULTUROWE A
KONFLIKT



Rzecznicy teorii feministycznych także pojmują
kulturę jako produkt społecznych konfliktów, o
ile jednak dla marksistów te rozgrywają się
pomiędzy klasami, o tyle dla feministów równie
istotne są konflikty miedzy płciami.



Kluczowego znaczenia nabierają u nich
pojęcia” podporządkowanie i patriarchat, gdyż
oba opisują sytuację, w której mężczyźni
dysponują większą władzą polityczną i
ekonomiczną niż kobiety.



Liczne feministki wskazują kulturę jako miejsce
reprodukowania nierówności



Płeć biologiczna – płeć kulturowa (gender)

KULTURA A „RASA”



Kultura i konflikt wiązane są także w badaniach
nad rasą i rasizmem („rasę” często ujmuje się w
cudzysłów, aby w ten sposób podkreślić, że –
podobnie jak płeć – jest ona w znacznie większym
stopniu kategorią społeczną niż biologiczną).



Dla niektórych uprzedzenia rasowe mają
charakter kulturowy w tym sensie, że są wyrazem
potocznych przekonań żywionych na temat ludzi,
których uważa się za odmiennych, rasizm
natomiast elementem strukturalnych nierówności
czyni odmienności kulturowe, w efekcie czego
kulturowa dominacja staje się istotnym
czynnikiem kontroli ekonomicznej i politycznej.